بخشی از مقاله
چکیده
کیفیت زندگی از جمله مسائل مهمی است که ابتدا با گسترش همه جانبه فناوري و فرایند صنعتی شدن در کشورهاي غربی مورد توجه اندیشمندان قرار گرفت و روز به روز بر مطالعات در این زمینه افزوده شده و این مهم به دلیل اهمیت روز افزون مطالعات کیفیت زندگی در پایش سیاست هاي عمومی و نقش آن به عنوان ابزاري کارآمد در مدیریت و برنامه ریزي شهري است. کیفیت زندگی در شهرهاي مرزي و به خصوص مرزهاي ساحلی به دلیل قرار گرفتن در موقعیت استراتژیک و ژئوپولیتیک تا حدودي متفاوت از سایر شهرهاست و از سوي دیگر پرداختن به کیفیت زندگی یکی از مولفه هاي توسعه پایدار شهري می باشد، در پی چنین ضرورتی نوشتار حاضر بر آن است تا با استفاده از ابعاد ذهنی به بررسی کیفت زندگی در شهر بندرترکمن بپردازد. جامعه آماري مورد مطالعه در این پژوهش ساکنان شهر بندر ترکمن می باشند که با استفاده از فرمول کوکران 170 نمونه انتخاب شده اند و روش نمونه گیري به صورت تصادفی ساده می باشد. همچنین پژوهش حاضر، از نظر هدف کاربردي و روش توصیفی – تحلیلی و پیمایشی است که براي قضاوتی صحیح از 19 مولفه در سه گروه مولفه هاي اقتصادي، اجتماعی و کالبدي – زیست محیطی استفاده شده است که مولفه هاي موردنظر، از طریق نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج بدست آمده از پرسشنامه براي بیشتر مولفه ها معناداري کمتر از %95 را نشان می دهد، در واقع بیشتر ساکنان شهر بندر ترکمن از کیفیت زندگی خود رضایت کمی دارند.
واژگان کلیدي: کیفیت زندگی، شاخص هاي ذهنی، شهرهاي مرزي، بندر ترکمن
مقدمه
کیفیت زندگی از جمله مسائل مهمی است که ابتدا با گسترش همه جانبه فناوري و فرایند صنعتی شدن در کشورهاي غربی مورد توجه اندیشمندان قرار گرفت و روز به روز بر مطالعات در این زمینه افزوده شده و این مهم به دلیل اهمیت روز افزون مطالعات کیفیت زندگی در پایش سیاست هاي عمومی و نقش آن به عنوان ابزاري کارآمد در مدیریت و برنامه ریزي شهري است. کیفیت زندگی در شهرهاي مرزي و به خصوص مرزهاي ساحلی به دلیل قرار گرفتن در موقعیت استراتژیک و ژئوپولیتیک تا حدودي متفاوت از سایر شهرهاست و از سوي دیگر پرداختن به کیفیت زندگی یکی از مولفه هاي توسعه پایدار شهري می باشد.
کیفیت زندگی، مفهومی پیچیده و چند بعدي است که تحت تأثیر مولفه هایی چون زمان و مکان، ارزش هاي فردي و اجتماعی قرار دارد، و از این رو معانی گوناگونی براي افراد و گروه هاي مختلف بر آن مترتب است. برخی آن را به عنوان قابلیت زیست پذیري یک ناحیه، برخی دیگر به عنوان اندازه اي براي میزان جذابیت و برخی به عنوان رفاه عمومی، بهزیستی
٤٣٠
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
اجتماعی، شادکامی، رضایتمندي و مواردي از این دست تعبیر کرده اند. .(Epley and Menon, 2008) بنابراین کیفیت زندگی، واژه اي پیچیده در ارتباط با شرایط و وضعیت جمعیت، در یک ناحیه است. در بر گیرنده ابعاد روانی است که شاخص هایی همچون رضایت، شادمانی و امنیت را در بر میگیرد (شاخص هاي ذهنی). در برخی موارد، رضایتهاي اجتماعی نیز نامیده می شود (سیف الدینی، .(375 : 1381
کیفیت ذهنی زندگی، سطح رضایت افراد و گروه ها را – که اصطلاحا بهزیستی ذهنی نامیده می شود ارزیابی می کنند (Costanza et al, 2006: 268) این شاخص ها مبتنی بر گزارش افراد از ادراکات شان در مورد جنبه هاي مختلف زندگی است. این شاخص ها که مکمل متغیرهاي اجتماعی، اقتصادي و محیطی اند، ادراکات و ارزشیابی هاي افراد را از وضعیت عینی زندگیشان نمایش می دهد. شاخصجهاي ذهنی از پیمایش ادراکات، ارزیابی ها و رضایت ساکنین از زندگی شهري بدست می آیند، در حالیکه شاخص هاي عینی مربوط به حقایق قابل مشاهده هستند که غالبا از داده هاي ثانویه بدست می آیند (خادم الحسینی و همکاران، .(46 :1389
توجه به مفهوم بعد ذهنی، یکی از دیدگاه هایی است که در تحقیقات مربوط به کیفیت زندگی به کار برده می شود. این رویکرد که به رویکرد آمریکایی کیقیت زندگی معروف است، در مقابل رویکرد اسکاندیناوي مطرح شده است. در بیشتر تحقیقاتی که در کشور آمریکا در مورد کیفیت زندگی انجام شده است، محققان بیشتر به تجارب ذهنی افراد از زندگیشان توجه کرده و بر معرف هاي ذهنی تأکید کرده اند. از اثرگذاران بر این رویکرد می توان به روانشناس اجتماعی دبلیو، آي توماس اشاره کرد. در این رویکرد رضایتمندي و خوشبختی به عنوان معرف هاي اصلی سنجش یاد می شوند ( عظیمی، .(55 :1389
هدف از نگارش این مقاله تحلیل کیفیت ذهنی زندگی در شهرمرزي بندر ترکمن در شمالشرق ایران می باشد که با استفاده از مولفه هاي اقتصادي، اجتماعی – فرهنگی و کالبدي زیست محیطی به این امر مبادرت شده است.
چارچوب نظري تحقیق
بنا به تعریف سازمان بهداشت جهانی « WHO1 » کیفیت زندگی، درك افراد از موقعیت خود در زندگی از نظر فرهنگ، سیستم ارزشی که در آن زندگی می کنند، اهداف، انتظارات، استانداردها و اولویت هایشان است. پس موضوعی کاملا ذهنی بوده و توسط دیگران قابل مشاهده نیست و بر درك افراد از جنبه هاي مختلف زندگی استوار است. شهرهاي مرزي نیز که در نقاط استراتژیک کشور قرار دارند داراي کیفیت زندگی متفاوت تري نسبت به سایر شهرها هستند که این امر از اقتصاد، فرهنگ و محیط زیست این شهرها متأثر می شود.
کیفیت زندگی به عنوان یک اصطلاح کلی مفهومی براي نشان دادن چگونگی برآورده شدن نیازهاي انسانی و هم چنین معیاري براي ادراك رضایت و عدم رضایت افراد و گروهها ازابعاد مختلف زندگی است. ازاینرو تحقیقات و مطالعات اخیر کیفیت زندگی بر دو روش شناسی عمده متمرکز بوده اند: روش اول، شاخص هاي اجتماعی، اقتصادي قابل سنجش (ابعاد عینی) را براي انعکاس میزان برآورده شدن نیازهاي انسانی بکار می گیرد و روش دوم سطوح شادکامی و رضایتمندي (ابعاد ذهنی) را براساس گزارشات شخصی افراد از تجارب زندگی نشان می دهد، که بهزیستی ذهنی نامیده می شود. اندازه هاي ذهنی کیفیت زندگی بر گزارشات شخصی افراد از تجارب زندگی متمرکز می باشند که مکمل شاخص هاي اجتماعی و اقتصادي هستند. به طوري کلی کیفیت ذهنی زندگی به عنوان ترکیبی از مولفه هاي رضایت در قلمروهاي مختلف زندگی به کار برده می شود. (شکل .(1
World Health Organization ١
٤٣١
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
شکل :1 کیفیت ذهنی زندگی به عنوان ترکیبی از مولفه هاي رضایت در قلمروهاي مختلف زندگی
شاخص هاي رضایت از زندگی که وضعیت بهزیستی جامعه را به صورت شاخص هاي ذهنی بیان می دارند و میزان رضایت روانی از زندگی را اندازه گیري می کنند. روش محاسبه این شاخص ها بر اساس پایش و کنترل موقعیت هاي اجتماعی – روانی جامعه و بر پایه تغییرات در کیفیت زندگی صورت می گیرد (غفاري و دیگران، .(69 :1388
کیفیت ذهنی زندگی افراد می توان متأثر از فاکتورهاي فردي، اجتماعی- اقتصادي و جمعیت شناختی باشد. به طور کلی عوامل چندي در ارزیابی میزان رضایت شهروندان از شاخص هاي ذهنی آنها تأثیر دارد که این عوامل عبارت انداز: میزان تحصیلات، پایگاه اجتماعی شخص، جنسیت، سن و ...
