بخشی از مقاله
در این مقاله،ارتباط بین حقوق مالکیت فکری و توسعه اقتصادی در ایران در دوره سال های 1370 تا 1390 با بررسی و مبانی نظری
آن، بر اساس مطالعات مدل های رشد اقتصادی نهاده شده و برای بررسی حمایت از حق اختراع بر رشد اقتصادی، از شاخص پتنت یا
ثبت اختراع استفاده می شود. همچنین در این مقاله، رابطه علی رشد اقتصادی و درجه باز بودن اقتصادی، سرمایه گذاری مستقیم خارجی، فناوری اطلاعات و ارتباطات و میزان توسعه انسانی مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج این بررسی حاکی از این است که حمایت از حق اختراع اثر مثبت بر رشد اقتصادی کشورهای اسلامی دارد. همچنین رابطه علی درجه باز بودن اقتصاد، شاخص توسعه انسانی و حمایت از سرمایهگذاری بر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی نشان دهنده تاثیر مثبت و معنادار این عوامل
میباشد. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که با افزایش حمایت از حقوق مالکیت فکری و حق ثبت اختراع رشد اقتصادی نیز افزایش
مییابد.
کلمات کلیدی :حقوق مالکیت فکری، حق اختراع ، توسعه اقتصادی، ایران .
.1 مقدمه
حقوق مالکیت یکی از نهادهای تعیین کننده عملکرد اقتصادی است. حقوق مالکیتی که خوب ایجاد شده باشـد بهـره وری و عملکـرد اقتصادی را افزایش می دهد( نورتٍ ، .(24-32 : 2005 پیچیده شدن اقتصادها در دنیای مدرن باعث پیچیده تر شدن حقوق مالکیت می شود به طوری که در اقتصاد دانش محور، حقوق مالکیت نقش مهم تری را به عهده دارد که بـدون آن تولیـد و انتشـار دانـش کـه موتور محرک اقتصادهای مدرن است، امکان ناپذیر می گردد.در تحلیل نهادی حقوق مالکیت سه مفهـوم مالکیـت، حقـوق مالکیـت و اعمال حقوق مالکیت باید تعریف شود. این سه مفهوم به شرح زیر تعریف می شود (فتح اللهی، :(24 :1390
مالکیت: عبارت است ازاِسناد«» یک دارایی یا توانایی به شخصی حقیقی یا حقوقی در یک دوره زمانی معین.
حقوق مالکیت: چگونگی نفع یا ضرر رساندن یک دارایی یا توانایی به خود یا دیگران را تصریح مـی کنـد. دسـمتز معتقـد اسـت کـه
حقوق مالکیت ابزاری است که به فرد کمک می کند تا انتظاراتش در ارتباط با دیگران را شکل دهد( دمسیتزَ ، . ( 45- 46 : 1967
حمایت کافی از مخترعان و نوآوران و تسهیل ثبت ملی و بین المللی حقوق آنها می تواند ضمن حفاظت از سرمایه گـذاری تحقیقـات
انجام شده، انگیزه اشخاص حقیقی و حقوقی را برای تحقیقات و نوآوری افزایش دهد. هـم چنـین، بهـره وری جدیـد و بهـره وری و
نوآوری ها، انتشار دقیق و صحیح فن اوری جلوگیری از اختفای فناوری و تشویق به امر سرمایه گذاری را میتوان از اثرات و نـوآوری،
تسهیل انتقال فن اوری نتایج مهم آن برشمرد. برعکس، عدم حمایت کافی از اختراع و نوآوری در حوزه های مختلف و نبـود بسـتر و امنیت حقوقی لازم برای تضمین حقوق نوآوران در سطح ملی و بین المللی موجب می شود که بسـیاری از اختراعـات و نـوآوری هـا کتمان شوند و در اختیار جوامع قرار نگریند و یا فقط در کشورهایی که از آن حمایت می شود، عرضه شـوند. ایـن وضـعیت در بلنـد مدت پیامدهای منفی مانند محرومیت کشورها و مردم آن از نتیجه ابتکار و نوآوری هـای جدیـد، نبـود روحیـه جسـارت در ابتکـار و
-1 دانشجوی کارشناسی حقوق دانشگاه آزاد واحد کنگان.
2- North 3- Demsetz
1
نوآوری در نخبگان جامعه، کاهش سطح کیفی زندگی افراد جامعه و جلوگیری از جذب سرمایه گذاری خارجی در داخـل کشـورها را
در پی خواهد داشت (فطرس و همکاران، .(305 :1389تامین حقوق مالکیت فکری ابزاری است کـه شـرکت هـا و موسسـات بـرای
حفظ حقوق شرکت ها از نوآوری هایی ایجاد شده استفاده می کنند. این امر محرک و انگیزه ای برای ابداع و نـوآوری اسـت. حقـوق
مالکیت فکری، به شرکت ها این اجازه را می دهد که جهت جذب سرمایه بدون ترس از کپی برداری از نوآوری شان، با شرکت ها یـا افراد تجاری و سرمایه گذاران به مذاکره بپردازند و محصول جدید را به بازار ارائه دهند. علاوه بر این یک پژوهشـگر بـه عنـوان یـک
شخص حقیقی نیز برای تامین امنیت بازگشت سرمایه ی فکری خود به ضمانت اجرایی نیازمند است.آنچه کشورهای توسـعه یافتـه را
در راه رسیدن به اهداف علمی و تولیدی کمک کرده است، ارائه تعریف دقیق و مشخص از سرمایه گـذاری فکـری، معنـوی و مـادی
برای اشخاص حقیقی و حقوقی است؛زیرا تعریف دقیق از رابطه اقتصادی مشخص و مـدون در میـان تولیـد کننـدگان دانـش و بهـره
برداری از آن در پرتو قوانین حمایت کننده، منجر به تشویق آنها در افزایش حجم سرمایه گـذاری هـا مـی گردد(فطـرس و همکـاران،
.(310 :1389به طور کلی حقوق مالکیت فکری به دو بخش تقسیم می شود؛ حقوق مالکیت ادبی و هنری یا حـق تـالیفٌ و حقـوق
مالکیت صنعتیٍ در بخش مالکیت ادبی و هنری، انواع مختلف، آثار ادبی و هنری هم چون کتاب، مقاله، شعر، نمایش نامه، فـیلم نامـه، رمان نقاشی، آثار صوتی و موسیقی عکاسی، معماری، طراحی، گرافیک و نرم افزارهای رایانه ای مورد بررسی قرار می گیرد.در بخـش
مالکیت صنعتی و تجاری؛ اختراعاتَ ، علائم تجاری ُ، طـرح هـای صـنعتیِ و نشـان هـای جغرافیـاییّبررسـی مـی گردنـد. مطـابق کنوانسیون پاریس (1883) که در حمایت از مالکیت صنعتی است مفهوم صنعت در عبارت مالکیت صنعتی اعم از صنعت، تجـارت و کشاورزی است.حقوق "آی پی" یکی از شاخه های بزرگ و با اهمیت روز افزون حقـوق اسـت. مالکیـت معنـوی عبـارت از حقـوق انحصاری، اختصاری و موقتی است که به وسیله دولت ها به آفرینندگان آثار فکری، مخترعین و مبتکـرین اعطـاء مـی کنـد. هـدف از
وضع چنین قوانینی ایجاد حق انحصاری برای اشخاص در نظام هایی است که عمدتاً اقتصاد خود را براساس آزادی عمل و رقابت بنـا
نموده اند. علی رغم جوان بودن این رشته، چنان توسعه کمی و کیفی در آن رخ داده است که از آن به عنـوان مهـم تـرین موضـوع در
حقوق یاد می شود (جعفر زاده، .(50-56 :1385با گسترش در نظریات مطرح شده در مدل های رشد اقتصادی تکنولوژی و نوآوری
به صورت یک متغیر درون زا وارد مدل های رشد درون زا می گردد. بر طبق این مدل ها تکنولـوژی و فـن اوری نوآورانـه در بخـش مربوط به سرمایه انسانی و تحقیق و توسعه منجر هب اثر بخشی بر سرمایه های علمی کشور شده و بـه عنـوان موتـور محـرک رشـد اقتصادی شناخته می شود. بنابراین ضرورت انجام این تحقیق برای کشورهای اسلامی احساس شد به طوری کـه برتـری ایـن تحقیـق استفاده از کشورهای اسلامی، افزایش در بازه زمانی و استفاده از روش مدل داده های تابلویی هم جمعی در نظر گرفتن متغیرهای فـن
اوری اطلاعات و ارتباطات و سرمایه انسانی در مدل می باشد.به این منظور سعی شده است در این تحقیق به بررسی تاثیر حمایـت از حقوق مالکیت فکری و حق ثبت اختراع بر رشد اقتصادی به عنوان یکی از موضوعات مهم اقتصادی در کشورها به آن پرداختـه شـود، زیرا در کشوری که رشد اقتصادی مبتنی بر بهره وری و نو آوری باشد، در صورت وقوع بحـران هـای اقتصـادی دچـار رکـود شـدید
نخواهد شد. اصولاً حمایت از حق اختراع و ارزش قائل شده برای مالکیت فکری و معنوی اثر ایجاد کننـده انگیـزه بـرای نیـروی کـار
برای بهره وری بیشتر و حرکت اقتصاد به سمت جلو می شود.برای گردآوری داده ها در مورد متغیرهای تحقیـق از داده هـای موجـود
در سال های 1990-2010 استفاده شده است. نمونه مورد بررسی در این مطالعه مشتمل بر 19 کشور اسلامی اسـت کـه عبارتنـد از:
1- Copy Rights 2- Industrial Property 3- Patents 4- Trademarks 5- Industrial Designs
6- Geographical Indications
2
ایران، اندونزی، مالزی، نیجریه، اردن، عمان، الجزایر، قزاقسـتان، ترکیـه، کویـت، برونئـی، مالـدیو، لبنـان، امـارات، عربسـتان، بحـرین،
جمهوری آذربایجان، قطر و تونس. دلیل انتخاب این سری از کشورهای اسلامی بر مبنای مو بودن سری کامـل مـاده هـای مربـوط بـه
شاخص های محیط کسب و کار و اطلاعات مربوط به حقوق مالکیت فکری و حمایت از ثبت اختراع ها و هـم چنـین ایـن کشـورها
جزء کشورهای دارای درآمد سرانه متوسط به بالا می باشند، در حالی که مابقی کشورهای اسلامی جزء دسته درآمدهای پایین و پـایین متوسط هستند.این تحقیق از پنج بخش تشکیل شده است. در قسمت دوم به برخی از مطالعات صورت گرفته در این زمینه اشـاره مـی
شود. در بخش سوم به ضرورت حمایت از مالکیت فکری و حق اختراع پرداخته شده است. بخش چهارم در بردارند بررسـی تحلیلـی
داده ها و آزمون تجربی صورت گرفته می باشد و در نهایت به بررسی و تحلیل نتایج و ارائه پیشنهادات سیاسی پرداخته شده است.
.2 مروری بر ادبیات موضوعی تحقیق
در سال های اخیر تعدادی از اقتصاددانان با ارائه دادن الگوهای رشد درون زا، سعی در توضیح دانش و فن اوری های جدید به عنـوان عامل رشد به صورت درون زا نمودند. در این خصوص تفکیک سرمایه انسانی از فن اوری به صورت دانش تجسم یافته مطرح شد.
بر طبق چارچوب رشد نئوکلاسیک روند رشد تعادلی بـه وسـیله فـن آوری (برونـزا) و جمعیـت تعیـین مـی شـود. در الگـوی رشـد
نئوکلاسیک ها، با افزایش دانش و فن اوری رشد نیز پدیدار خواهد شد. بنابراین رشد اثر مرکب انباشت سـرمایه وپیشـرفت فـن اوری است. فن اوری، کالایی همگانی محض است و بهبود فن اوری نتیجه سرمایه گذاری های برنامه ریزی شده، منابع، از سوی شرکت ها یا کارآفرینانی نیست که در جست و جوی سود هستند، بلکه مانند موهبتی آسـمانی نصـیب یـک جامعـه مـی شـود( بـارو و سـالیا -
مارتینٌ، . ( 89- 94 : 1995
قبول و پذیرش نوآوری از طریق سرمایه انسانی به عنوان یک جریان اصلی در ادبیات اقتصادی به اوایل دهـه 1960 مـیلادی بـر مـی گردد، یعنی زمانی که اقتصاد دانان کوشیدند توضیح قانع کننده ای برای بخش قابل توجهی از رشد اقتصادی کـه بـدون توضـیح بـاقی مانده بود، ارائه دهند. با این حال در اواخر دهه 1980 سرمایه انسانی مبتنی بر مبانی نظـری قـوی بـه عنـوان یـک عامـل تولیـد وارد الگوهای رشد اقتصادی شد که در این راستا مطالعات لوکاس از برجستگی خاصی برخوردارند. به عقیده او مـی تـوان تحصـیلات را موتور رشد سرمایه انسانی و رشد اقتصادی جامعه را تابعی از موجودی سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی دانسـت. تـابع تولیـد معرفـی شده توسط لوکاس، تولید را تابعی از موجودی سرمایه، نیروی کار و دانش عمومی می داند.
جدول(-(1 مروری بر مطالعات پیشین
محققین سال موضوع و متغیرها نتیجه گیری
سولوٍ 1969 بررسی عوامـل مـوثر بـر تولیـد و رشـد اقتصـادی و اسـتفاده از سرمایه گذاری در زمینه مهـارت نیـروی انسـانی منجـر بـه
متغیرهای مهارت آموزشی و کیفیت نیروی کار و کیفیت تولید. افزایش بهره وری نیروی کار شه و سبب بالا رفتن تولیـد و
رشد اقتصادی می گردد.
باروَ 1990 بررسی تاثیر دانش بر رشد اقتصادی و استفاده از متغیرهای دانش، کمی سازی و آزمون نظریه های رشد اقتصادی نشان دهنده
رشد اقتصادی و فرآیند تاثیرگذاری دانش بر رشد و ایجاد شکاف تاثیر مثبت سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی می باشد.
در درآمد سرانه کشورها
هلپمنُ 1994 بررسی موضوع نوآوری، تقلید و حقوق مالکیت معنوی و بررسی حفاظت قوی تر از حقوق مالکیت معنوی تقلید در جنـوب
رابطه ی بین حقوق مالکیت معنوی، اختراع و رشد اقتصادی بین را از بین خواهد برد و در کوتاه مدت، نوآوری در جنـوب
1- Barro and Salai-Martin 2- Solow 3- Barro 4- Helpman
3
کشورهای شمال که نوآور هستند و کشورهای جنوب کـه مقلـد همزمان با افزایش عواید ناشی از نوآوری در شمال خواهد
هستند . بود. در بلندمدت، نرخ نوآوری به صـورت واقعـی کـاهش
خواهد یافت، زیرا شـمال کالاهـای بیشـتری بـا فـن اوری
قدیمی تولید می کند و این روند منابع را از سـرازیر شـدن
به سمت و سوی نو آوری به سوی تولید سوق می دهد.
کوتور و یولنٌ 2000 بررسی رابطه بین حقوق و اقتصاد و کارکردهای حقوقی مالکیـت با حمایت از حق اختراع و مالکیت معنوی، حق انحصـاری
و تاثیرگذار بر فعالیت های اقتصادی برای فرد دارنده اختراع ایجاد می شود که منجر به افـزایش
در انگیزه ایجاد فن اوری جدید می شود.
چن و پتی تنونٍ 2005 بررسی حقوق مالکیت معنوی و نوآوری در کشـورهای در حـال در کشورهایی با سطوح بالاتر توسعه یـافتگی، حفاظـت از
توسعه. در این تحقیق استحکام حقوق مالکیت معنوی با اسـتفاده حقوق مالکیت معنوی تـاثیر قـوی و مثبتـی روی نـوآوری
از شاخص گینارت و پارک (GPI) محاسبه شـده و نـوآوری بـا دارد.
استفاده از درخواست پتنت بایگانی شـده در اداره پتنـت ایـالات
متحده و درخواست شده توسط افراد مقـیم کشـورهای در حـال
توسعه اندازه گیری شده است. استفاده از نمونـه ای 64 تـایی از
کشورهای در حال توسعه در طول دوره ی .1975-2000
لگار َ 2006 بررسی رابطه نوآوری و حقوق مالکیت معنوی در جهان و نقـش سرمایه گذاری های قبلی در تحقیق و توسعه عامـل مهمـی
حمایت از حقوق مالکیت معنوی بر نـوآوری بـا اسـتفاده ازمـدل در توضیح سرمایه گذاری های خصوصی، در هر دو نمونه
داده های تابلویی شامل 22 کشور صنعتی و 44 کشـور در حـال ی کشورهای صنعتی و در حال توسعه است؛ در حالی کـه
توسعه. عوامل فشار تقاضا (تولید ناخالص داخلی سـرانه) متغیـری
معنی دار برای کشورهای صنعتی است، اما برای کشورهای
در حال توسعه معنی دار نیست.
ایچــر و گارســیا 2008 بررسی قدرت درون زای حقوق مالکیت فکـری، الزامـاتی بـرای حفاظت بیشتر از حقوق دارایی های فکـری، بازگشـت بـه
پنالوساُ رشد و توسعه اقتصادی. نوآوری را افزایش می دهـد و زمـانی کـه از انگیـزه هـای
نوآوری حمایت می شود، این حمایت میتوانـد بـر رشـد و
توسعه اقتصادی تاثیر بگذارد. هم چنین، حمایـت از تـامین
حقوق مالکیت فکـری، انگیـزه بخـش خصوصـی را بـرای
سرمایه گذاری در بخش تحقیق، توسعه و تولید محصولات
جدید افزایش می دهد.
عبـــدل ســـتار و 2010 بررســی تــاثیر حقــوق مالکیــت فکــری بــر رشــد اقتصــادی در حمایت از حقوق مالکیت فکری منجر به رشد اقتصادی می
طاهر محمودِ کشورهای درآمد پایین، متوسط و بـالا اسـتفاده از 38 کشـور در شود اما این اثر در کشورهای دارای درامد بـالا نسـبت بـه
دوره زمانی 1975-2005 به صورت مدل داده های تـابلویی بـا کشورهای درآمد پایین و متوسط معنی داری بیشتری را دارا
استفاده از شاخص حقوق مالکیت فکری گینارت و پارک ّ می باشد.
