دانلود مقاله بررسی اجزای شیمیایی موجود در اسانس Teucrium orientale L .

بخشی از مقاله

چکیده

اندامهای هوایی گونه گیاهی مریم نخودی شرقی با نام علمی Teucrium orientale L. از تیره نعنائیان (لامیاسه) رویـش یافتـه در منطقه هشتجین خلخال واقع در استان اردبیل، در اوایل تیر ماه 1391 جمع آوری و پس از تبدیل به قطعات کوچکتر، در سـایه خشک گردیده و اسانس آن به روش تقطیر با آب به مدت سه ساعت در دستگاه کلونجر بدست آمد و ترکیبات تشکیل دهنده آنهـا به کمک تکنیک های GC و GC/MS مورد تجزیه قرار گرفت . تعداد 33 ترکیب شیمیایی در اسانس حاصـل از انـدامهای هـوایی گیاه که شامل 93/5 درصد ترکیب بود شناسایی گردید، که در میان آنها ترکیبـات ایکوسـان 14/1) درصـد)، تـرانس -کـاریوفیلن 11/1) درصد)، دکان 10/5) درصد)، جرماکرن-9/2) D درصد)، ال-لینالول 6/9) درصـد)، بتـا-کـوببن 6/2) درصـد) و هنیکوسـان 5/8) درصد) اجزای متشکله عمده بودند.

واژههای کلیدی: اسانس، ترکیب شیمیایی، Teucrium orientale L.، مریم نخودی شرقی ، نعنائیان.

1

-1 مقدمه

گونه گیاهی Teucrium orientale L. که در زبان فارسی مریم نخودی شرقی نامیده می شود از خانواده نعنائیان (Lamiaceae) می باشد. در تیره نعناع طبق بررسی های جدید به عمل آمده، حدود 4000 گونه گیاهی وجود دارد که در 200 جنس جای داده شده اند. گیاه این تیره عموماً علفی، یکساله، پایا یا در پایه سخت و چوبی شده، کمی کرکپوش(مظفریان، .(1375 ساقه های آنمتعدد، تقریباً در بُن نیمه چوبی، به ارتفاع 30-90 سانتیمتر، در بخش فوقانی شامل شاخه های متقابل کوتاه، پانیکولی و کرکدار. برگهای آن سبز فام، یا پوشیده از کرک های نرم کوتاه و بر هم خوابیده (خزی)، تخم مرغی، با دمبرگ کوتاه، پهنک شامل 1-4بار تقسیم شانه ای عمیق، با تقسیمات باریک خطی طویل و حاشیه ای تقریباً برگشته. گلهای آن آبی، با دمگل بلندتر از کاسه و براکته؛ کاسه گسترده، کرکدار، تقریباً زنگی شکل، با دندانه های سرنیزه ای، بسیار تیز، محدب، کمی طویل تر از لوله کروی شکل؛ جام 3-4 بار طویلتر از کاسه، تقسیمات پایینی آن طویل، کمی تیز و محدب، در داخل کرکدار؛ میله پرچمها در طول زیادی از جام خارج شده، بدون کرک. موسم گل آن ماههای اردیبهشت و خرداد می باشد(قهرمان، .(1374

میرزا در سال 1380 در بررسی کمی و کیفی ترکیب های شیمیایی موجود در اسانس مریم نخودی که از باغ گیاهشناسی ملی ایران جمع آوری شده بود موفق به شناسایی 25 ترکیب در اسانس این گونه شد که از میان این ترکیبات شناسایی شده ترکیبهای بتا پینین 15/9 درصد، بتا کاریوفیلن 29/6 درصد و فرانسیس 11 درصد عمده ترین ترکیب های تشکیل دهنده اسانس بودند(.(Mirza, 2000

کوزانی و همکاران در سال 2005 در تحقیقات خود بر روی گیاه مر یم نخودی در مجموع 86 ترکیب از اسانس گونه مورد بررسی را بدست آورند که اصلی ترین ترکیبات آن عبارتنداز: آلفا پینین 28/8) درصد)، بتا پینین 7/2) درصد) و پارا سایمن 7) درصد)(.)Cozzani et al., 2005
در گیاه T. orientale. L. subsp. Orientale از ایران، 33/5) Caryophyllene oxide درصد)، 17/0) Linalool درصد) و 9/3) β-Caryophyllene درصد) ترکیب های با فراوانی بالا بودند(.(Javidnia & Miri, 2003

در بررسی دیگر که توسط محققان ایرانی روی اسانس T. stocksianum subsp. Stocksianum توسط دکتر جایمند و همکارانش گزارش شد که 20/6) Camphene درصد)، 19/7) α-Cadinol درصد)، 10/2) Myrcene درصد) و Carvacrol 9/9) درصد) اجزای اصلی اسانس بودند(.(Jaimand et al., 2006

در بررسی دیگر توسط محققان ایرانی روی اسانس گونه T. flavum ارائه شد 30/7) β-Caryophyllene درصد)، 21/3) Germacrene-D درصد) و 8/4) α-Humulene درصد) فراوان ترین اجزاء بودند(.(Baher &Mirza, 2003

-2 مواد و روشها
-1-2 تهیه گیاه و استخراج اسانس

اندامهای هوایی گیاه مریم نخودی شرقی در اوایل تیر ماه 1391 از ارتفاعات شهرستان خلخال از توابع استان اردبیل جمع آوری و پس از شناسایی و تأیید نام علمی آن توسط کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزی اردبیل، در سایه خشک شد. مقدار 200 گرم از

2

اندامهای هوایی کاملاً خشک آن را پودر و در دستگاه کلونجر با روش تقطیر با آب به مدت 4 ساعت، اسانس گیری شد. اسانس حاصل، 0/5 درصد (V/W) و دارای رنگ زرد بود که به آن حدود یک میلی لیتر -n هگزان اضافه کرده و دور از نور، در یخچال نگهداری و برای ازمایش های جداسازی و شناسایی اجزاء مهیا گردید.

-2-2 جداسازی اجزای اسانس و شناسایی آنها

عمل جداسازی و شناسایی مواد موجود در روغن اسانس برگ، بوسیله دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل بـه طیـف نگـار جرمـی (GC/MS) انجام گرفت. شناسایی و تعیین ساختار اجزای اسانس نیز با استفاده از بانک اطلاعات جرمی، محاسبه انـدیس کـواتس (KI) براساس زمان بازداری و هشت پیک (eight peak.index) و مطالعه جرمهای هریک از اجزاء و مقایسـه آن بـا طیـف هـا و زمان بازداری ترکیبات شناخته شده موجود در منابع انجام شد(.(Adams, 2001

-3-2 مشخصات دستگاه آنالیز GC/MS

دستگاه کروماتوگرافی گازی (GC) به کار گرفته در این روش از نوع (Hewlett-Packard)HP-6890 با ستونCP-Sil 5CB طول 30 متر و قطر 0/25 میلی متر و ضخامت لایه 0/32 میکرومتر بود. دمای اولیه ستون، به مدت 6 دقیقه در 60 درجه سانتیگراد نگه داشته شد و سپس تا دمای انتهایی 240 درجه سانتیگراد در هر دقیقه 3 درجه سانتیگراد افزایش یافت. دمای اتاقک تزریق، 250 درجه سانتیگراد و هلیوم گاز حامل که سرعت جریان آن یک میلی متر در دقیقه بود. طیف نگار جرمی (MS)، از نوع Hewlett-Packard 6890 بود که با انرژی یونیزاسیون 70 (IE) الکترون ولت و دمای منبع یونیزاسیون، 220 درجه سانتیگراد به کار رفت.

-3 بحث و نتایج

مواد تشکیل دهنده اسانس مطابق جدول (1) شناسایی شدند که شامل 33ترکیب شیمیایی است و مجموعاً 93/5 درصد اجزاء می باشند. اندیس بازداری و درصد هر یک از ترکیبات شناسایی شده نیز ارائه شده است.

همان طور که در جدول (1) ملاحظه می شود، ترکیب کاریوفیلن یک الکالوئید گیاهی است که در اکثر گیاهان مثل دارچین بلغور جو دوسر- ادویه جات ترشیجات، فلفل سیاه میخک، فلفل سیاه، رزماری، رازک وجود دارد. کاریوفیلن دارای اثرات درمانی مشابه با حشیش و ماری جوانا است. بتا کاریوفیلن یک کانابینوید در رژیم غذایی روزانه ما است که با تحریک گیرنده های سیستم کانابینوئید CB2 (اگونیست (CB2 در بدن انسان دارای اثرات درمانی مشابه با شاهدانه است ولی خاصیت روانگردان ندارد . Gertsch et al., 2008) لینالول نوعی ترکیب معطر در گیاهان است که در بسیاری از خوراکی ها و گل ها نظیر پرتقال ، انگور ، انبه ، لیمو و ریحان وجود دارد و باعث کاهش استرس می شود.

کوببن یک ترکیب سزکوئی ترپن هستند که از تعداد زیادی از گیاهان گلدار استخراج می شود و به عنوان مواد تشکیل دهنده عطر و طعم در مواد آرایشی و محصولات غذایی کاربرد دارد .(Lee et al., 2008)

ایکوسان یک هیدروکربن آلکانی است که استفاده کمی در صنعت پتروشیمی دارد. بخاطر اشتعال بالا باعث ناکارآمد سوخت می شود. با توجه به عدم فعالیت شیمیایی آن بخشی از گروه پارافین است و کوتاه ترین مولکول در ترکیب مورد استفاده برای تشکیل شمع می باشد. بی رنگ و کم چگال تر از اب است و مولکول غیر قطبی و نامحلول در آب است .(Gessner et al., 1981)

3

نتایج حاصل از آنالیز شیمیایی روغن اسانسی اندام هوایی گیاه Teucrium orientale L. ، نشان می دهد که 33 ترکیب با مجموع کل 93/5 درصد شناسایی شدند. از این مقدار 22/5 درصد منوترپنوئید، 41/8 درصد سزکوئی ترپنوئید و 29/2 درصد ترکیبات آلیفاتیک می باشد. عمده ترین مواد تشکیل دهنده اسانس گیاه عبارتنداز: ایکوسان 14/1) درصد)، ترانس -کاریوفیلن 11/1) درصد)، دکان 10/5) درصد)، جرماکرن-9/2) D درصد)، ال-لینالول 6/9) درصد)، بتا-کوببن 6/2) درصد) و هنیکوسان 5/8) درصد) اجزای متشکله عمده بودند.

جدول (1) ترکیبات شناسایی شده و درصد آنها در اسانس اندامهای هوایی گیاه Teucrium orientale L.

×ردیف

1× 2× 3× 4× 5× 6× 7× 8× 9×

10× 11× 12× 13× 14× 15× 16× 17 18 19× 20 21× 22× 23×

×نام ترکیب

3-methylnonane 1-octen-3-ol 3-Octanol n-Decane (Z)-β-ocimene (E)-β-ocimene L-linalool Camphor Methyl salicylate
1-hexyl-3-methyl cyclopentane n-Dodecane α-Cubebene α-Copaene β-Bourbonene β-Cubebene n-Tetradecane α-Gurjunene

trans-Caryophyllene Aromadendrene α-Humulene γ-Gurjunene

Germacrene-D Bicyclogermacrene

×اندیس بازداری درصد ترکیب در اندامهای هوایی
963 0/6×
979× 2/6×
991× 0/4×
1000× 10/5×
1037× 0/5×
1050× 0/7×
1097× 6/9×
1146× 0/1×
1188× 0/2×
1198× 1/1×
1200× 2/4×
1351× 1/8×
1377× 1/7×
1388× 0/6×
1388× 6/2×
1400 0/7×
1410 0/3
1419 11/1
1441× 0/3×
1455 1/6
1477× 0/3×
1485× 9/2×
1500× 3/0×

4