دانلود مقاله بررسی انواع کودهای شیمیایی

بخشی از مقاله

بررسی انواع کودهای شیمیایی

انواع کود شیمیایی
ترکیب شیمیایی و درصد خلوص کودهای مختلف حاوی یک عنصر، بسیار متفاوتند. این تفاوتها بر مورد مصرف، نحوه پخش، زمان کوددهی و اثر بخشی کودها تاثیر بسیار مهمی دارند.بنابراین شناخت کافی از انواع کودهای شیمیائی قبل از انتخاب و یا مصرف آنها ضرورت دارد.
کود های شیمیایی

خلاصه: کود های شیمیایی (fertilizer chemical) آمیتراز (میتاك ) گروه شیمیایی :دی أمیدین ویژگیهای فیزیكی و شیمیایی : این سم خاصیت خورندگی ندارد و نسبت به گرما مقاوم است . به نظر میرسد كه اشعه ماورا بنفش , تاثیر اندكی بر پایداری ان داشته باشد در صورتی كه امیتراز به مدت طولانی درشرایط مرطوب نگهداری شود به أرامی تجزیه خواهد شد . ماندگاری در محیط زیست :امیتراز در خاك داری تهویه مناسب به سرعت تجزیه می شود . نیمه عمر ان یعنی مدت زمانی كه طول می كشد تا ماده تجزیه شود و غلظت ان به نصف غلظت اولیه برسد كمتر از یك روز است. تجزیه در خاكهای اسیدی سریعتراز خاكهای قلیایی و یا خنثی صورت می گیرد . سمیت: LD۵۰= ۶۰۰-۸۰۰ mg/kg امیتراز برای زنبور عسل تقریبا بی ضرر است . موراد مصرف : امیتراز یك حشره كش و كنه كش است كه برای كنترل كنه قرمز تار عنكبوتی , مینوز برگ و سپرداران به كارمیرود . این سم در پنبه علیه كرم غوزه پنبه , مگس سفید و كرمهای برگ خوار و در حیوانات برای كنترل ساس ,كنه ,شپش و دیگر افات حیوانی به كار برده می شود. پادزهر: امیتراز پادزهر اختصاصی ندارد

کود های شیمیایی (fertilizer chemical)
آمیتراز (میتاك )
گروه شیمیایی :دی أمیدین
ویژگیهای فیزیكی و شیمیایی : این سم خاصیت خورندگی ندارد و نسبت به گرما مقاوم است . به نظر میرسد كه اشعه ماورا بنفش , تاثیر اندكی بر پایداری ان داشته باشد در صورتی كه امیتراز به مدت طولانی درشرایط مرطوب نگهداری شود به أرامی تجزیه خواهد شد .

ماندگاری در محیط زیست :امیتراز در خاك داری تهویه مناسب به سرعت تجزیه می شود . نیمه عمر ان یعنی مدت زمانی كه طول می كشد تا ماده تجزیه شود و غلظت ان به نصف غلظت اولیه برسد كمتر از یك روز است. تجزیه در خاكهای اسیدی سریعتراز خاكهای قلیایی و یا خنثی صورت می گیرد .
سمیت: LD۵۰= ۶۰۰-۸۰۰ mg/kg امیتراز برای زنبور عسل تقریبا بی ضرر است .
موراد مصرف : امیتراز یك حشره كش و كنه كش است كه برای كنترل كنه قرمز تار عنكبوتی , مینوز برگ و سپرداران به كارمیرود . این سم در پنبه علیه كرم غوزه پنبه , مگس سفید و كرمهای برگ خوار و در حیوانات برای كنترل ساس ,كنه ,شپش و دیگر افات حیوانی به كار برده می شود.
پادزهر: امیتراز پادزهر اختصاصی ندارد .

دلتا مترین ( دسیس )
گروه شیمیایی : پایر تروئید
ویژگیهای فیزیكی و شیمیایی : اگر دلتا مترین در دمای ۴۰درجه سانتیگراد نگهداری شود تا شش مته تجزیه نخواهد شد . در برابر هوا و نور خورشید مقاوم است . در فلزات خاصیت خورندگی ندارد . در محیط های اسیدی بسیار مقاومتر از محیط های قلیایی است.
ماندگاری در محیط زیست :در خاك یك تادو هفته تجزیه می شود . بقایای دلتامترین حدودا ۱۰ روزپس از استفاده از روی گیاه مشاهده نمی شود . این سم خاصیت گیاه سوزی روی محصولات ندارد.

سمیت:LD۵۰=۱۳۵-۵۰۰۰mg/kg دلتا مترین برای زنبورهای عسل سمی میباشد.
موراد مصرف : دتا مترین حشره كشی تماسی – گوارشی است كه برای كنترل حشرات مكنده سیب و گلابی , شب پره آلو, لارو اروسی فرم كلم , بید بقولات , شب پره زمستانی ( سیب و خرما) , كرم دانه خوار سیب , شپشك آرد آلو , سپرداران, مینوز لكه گرد در ختان میوه ومگس سفید خیار گلخانه ای گوجه فرنگی , فلفل , گیاهان گلدانی و زینتی به كار می رود. این سم آفات بسیاری از محصولات زراعی را نیز كنترل می كند. تاثیر سریعی روی حشرات ناقل ویروسها دارد و به همین دلیل امید است كه در آینده برای كنترل ناقلهای ویروسها به كار رود.
پادزهر: دیازپام یك پاد زهر واقعی نیست و تنها سیستم اعصاب مركزی را تسكین می دهد.
دیازینون (بازودین – دیاكاپ)

گروه شیمیایی : ارگانو فسفره
ویژگیهای فیزیكی و شیمیایی : این سم به صورت روغن بدون رنگ است . حلالیت آن در دمای معمولی محیط ۴۰میلیگرم در لیتر می باشد . نسبت به نور خورشید مقاوم بوده و در محیطهای اسیدی و قلیایی ناپایدار است تنها درزمانیكه هوا آرام باشد ( سرعت باد كمتر از km/h۱۰)میتوان گرد پاشی كرد.
ماندگاری در محیط زیست : بقایای ذیازینون ممكن است حداكثر تایكماه در محیط باقی بماند . در صورتیكه این سم در معرض هوا قرار بگیر طی حدود ۱۰روز تجزیه خواهد شد. اما در سایه اندازها بیش از سه هقته باقی خواهد ماند .

سمیت : LD۵۰=۳۰۰-۴۰۰mg/kg دیازینون برای پرندگان وزنبورهای عسل بسیار سمی است و برای ماهی ها تا حدی سمی میباشد . سمیت آن رااز راه جلد برای انسان و دام كمتر است ولی از راه تنفس خطر مسمومیت آن بیشتر می باشد لذا در موقع سمپاشی باید ماسك مخصوص به كاربرد.
موراد مصرف : دیازینون یك حشره كش تماسی بسیار موثر كه برای كنترل تقریبا هر نوع حشره ای به كار می رود . كاربردد اصلی آن در برنج , درختان میوه , تاكستان ,’ نیشكر, ذرت , پنبه , توتون, و سیب زمینی است . می توان از آن علیه جور پایان, هزارپایان , كرم پیاز, ساس گندم, گوش خیزك , لارو اروسی فرم, وسك كلرادوی سیب زمینی, كك نباتی , مگس میوه , كرم سیب, كرم ساقه خوار برنج , شته , زنجره برگ, تریپس, كنه, شپشك آرد آلود, پروانه , شب پره زمستانی و یا هر آفت باغی دیگر استفاده كرد. در منازل می توان ازآن برای كنترل مورچه , سوسك فرش , بید گوش خیزك , سوسری و آبدوزدك استفاده كرد.
پادزهر: آتروپین,توگزوگونین

فوزالن(زلن )
گروه شیمیایی :فسفر
ویژگیهای فیزیكی و شیمیایی : مادة تكنیكال آن بصورت كریستالی بدون رنگ با بوی مشابه بوی سیر است اگر فوزالن در شرایط طبیعی نگهداری شود پایدار است . با آفت كشهای دیگر سازگاری داشته و خاصیت خورندگی ندارد بامواد قلیایی از قبیل آرسنات كلسیم گوگرددار سازگاری ندارد . زمانی كه فوزالن حرارت داده می شود بخارات سمی كلر فسفر نیتروژن و اكسیدهای گوگرد آزاد می شود.
ماندگاری در محیط زیست :فوزالن آبهای زیرزمینی را كثیف و آلوده نمیكند در خاك به سرعت تجزیه می شود در ph بین ۵ و ۷ پایدار است در ph=۹ هیدرولیز می شود . تقریبا طی ۱۲ الی ۲۰ روز پس از سمپاشی آفات را كنترل می كند .

سمیت: LD۵۰ = ۱۳۵-۱۷۰mg/kg
موارد مصرف :یك حشره كش و كنه كش غیرسیستمیك است كه به درون لایه كوتیكولی گیاه نفوذ كرده و در كوتیكول برگ و پوست میوه جمع می شود ولی در هر حال به داخل گیاه انتقال نمی یابد . فوزالن در درختان میوه خزاندار ، محصولات باغی ، پنبه سیب زمینی منداب محصولات آجیلی ، مركبات میوه های هسته دار و انگور كنگر فرنگی گل رز و سوزنی برگها استفاده می شود . این حشره كش كاربرد وسیع و قابلیت كشندگی وسیع دارد و این سم بر گسترة وسیعی از آفات از جمله كنه قرمز ، تارعنكبوتی ، سیب و گلابی لاروهای روسی فرم و سوسك محصولات زراعی ، اقتصادی و همچنین شته ها ، شپشك ها و پسیل ها لارو پروانه و سخت بال پوشان نیز اثر می كند و این حشره كش لیسه سیب و سیفی جات بخصوص شته روغن چراغی و مگس خربزه را كنترل می كند .

پادزهر: اتروپیم ۲PAM
فن پرو پاترین ( دانیتول )
گروه شیمیایی :پایر تروئید
ویژگیهای فیزیكی و شیمیایی :مایعی قهوه ای مایل به زرد است كه بوی ملایمی دارد و به راحتی در حلالهای آلی معمولی حل می شود . حلالیت دراب در ۲۵ درجه سانتیگراد ۰/۳۳ppm است.
ماندگاری در محیط زیست : فن پرو پاترین در phمحیط بین ( ۶تا۸ ) و در دمای ۲۵ درجه سانتیگراد در برابر هیدرولیز مقاوم است . در خاكهای دارای تهویه تجزیه می شود. مطالعاتیكی كه در زمینه آبشویی در پروفیل خاك انجام شده نشان می دهد كه احتمالا فن پرو پاترین و بقایای آن در ببشتر خاكها آبشویی نمی شود.
سمیت:LD۵۰= ۶۶/۷mg/kg فن پرو پاترین برای ماهیها و موجودات آبزی وبرای حیات وحش سمی می باشد و همچنین برای انسان و دام خطرناك است.
موراد مصرف : این تركیب برای كنترل كنه های( دو نقطه ای , قرمز جنوبی , قرمز اروپایی ) شته های ( سیب و گل رز ) لارو چغندر قند , شپشك آرد آلود ( از جمله مراحل بلوغ شپشك آرد آلود مركبات ), زنجره سیب زمینی , پوره سپرداران , سوسك ژاپنی , مینوز لكه ای برگ , كرم دانه خوار , كنه قرمز جنوبی كاج و سن به كار می رود.
پادزهر: دیازپام ( دیازپام یك پادزهر واقی نیست و تنها سیستم اعصاب مركزی را تسكین می دهد)
روغن امولسیون شونده ( ولك )
گروه شیمیایی : هیدروكربن آلیفاتیك
ویژگیهای فیزیكی و شیمیایی : گاهی خصوصیت روغنها را بر حسب جرم مولكولی آنها بیان می كنند . روغنهای بسیار سبك خاصیت حشره كشی چندانی ندارند به عكس در صورتیكه از مولكولهای روغنی بسیار سنگین استفاده شود علاوه بر آفت ؛ گیاه میزبان هم صدمه خواهد دید . آن دسته از هیدروكربنها برای مبارزه با آفات روی گیاهان به كار گرفته می شوند كه نقطه جوش آنها دقیقا كنترل شده و عمدتاً از هیدروكربنهای پارافینی تشكیل شده باشند . خلوص روغن از نظر وجود هیدروكربنهای غیر اشباع را با درجه سولفوناسیون نشان می دهند . اگر درجه سولفوناسیون روغن ۱۰۰ باشد یعنی صد در صد از هیدروكربنهای اشباع شده تشكیل شده است . بنابراین هر قدر درجه سولفوناسیون از ۱۰۰ كمتر باشد میزان هیدروكربنهای غیر اشباع بیشتر است . درجه سولفوناسیون در تعیین روغنها برای سمپاشی زمستانه و تابستانه موثر می باشد . مثلاً روغنهای با درجه سولفوناسیون ۸۵ تا ۹۵ برای سمپاشی تابستانه و روغنهای با درجه سولفوناسیون ۶۵ تا ۷۵ برای سمپاشی زمستانه مناسبند . روغنها را به صورت امولسیون فرموله می كنند . این امولسیون را تنها یا همراه با حشره كشهای دیگر رقیق كرده و مصرف می نمایند .

ماندگاری در محیط زیست : تجزیه زیستی روغنهای امولسیون شونده توسط میكروارگانیزمهای موجود در خاك صورت می گیرد . عواملی كه می توانند بر سرعت تجزیه زیستی اثر بگذارند عبارتند از : شرایط محیطی از قبیل دما ؛ رطوبت ؛ بارندگی ؛ نوع خاك و میكروارگانیزمها .
سمیت : LD۵۰ بیشتر از mg/kg۴۳۰۰

یكی از مزایای روغنها نسبت به حشره كشها كم خطر بودن آنها برای انسان است به طوریكه باقیمانده سم روی محصولات برای انسان خطرناك نمی باشد . روغنها سمیتی برای پرندگان و حشرات مفید ندارند ولی ماهیها و زنبورهای عسل تا حدی به این سم حساس هستند .

موارد مصرف : روغنها از طریق بستن منافذ تنفسی باعث مرگ حشرات می شوند . همچنین با انحلال قشر مومی جلد حشره باعث می شوند كه حشره بوسیله نیروی كشش سطحی آب گرفتار آید . اینگونه خواص روغنها در روش مبارزه با لارو پشه با پهن كردن یك لایه نازك روغن روی سطح آب مورد استفاده قرار می گیرد .
روغنها را در دفع آفات در موارد زیر بكار می برند .

۱- برای سمپاشی تابستانی بر ضد شپشك آردآلود ؛ سپردارها و شته ها .
۲- برای سمپاشی زمستانی بر ضد شپشكهای گیاهی ؛ كنه های گیاهان ؛ تخم عده ای از حشرات و بعضی از لاروهای زمستانی .
۳- بر ضد انگلهای خارجی مانند كك ؛ شپش و كنه .
۴- به عنوان حامل و حلال حشره كشها .

۵- جهت مخلوط كردن با امولسیون بعضی از حشره كشها مانند تركیبات فسفره به منظور بالا بردن اثر حشره كشی آنها .
روغنها را به صورت امولسیون فرموله می كنند . این امولسیون را تنها یا همراه با حشره كشهای دیگر رقیق كرده و مصرف می نمایند . در این صورت روغن به صورت یك ورقه نازك پایدار روی سطح سمپاشی شده باقی می ماند . باید توجه داشت كه میوه های هسته دار و نیز مركبات تا اندازه ای نسبت به روغن حساسند . به طور كلی در مورد كاربرد روغنها باید احتیاطاتی را رعایت كرد كه مهمترین آن عبارتند از :

‌۱- در بهار و تابستان باید قبل از سمپاشی با روغن درختان را آبیاری كرد .
۲- سه هفته قبل و بعد از سمپاشی با روغن از كاربرد گوگرد روی گیاه باید خودداری نمود .
۳- اگر روغن با سم همراه باشد باید احتیاطات مربوط به سم رعایت شود .
فرمولاسیون : امولسیون ۸۰% و ۹۰% بدون آب
پروپارژیت ( امایت )
گروه شیمیایی :ارگانو سولفاتها
ویژگیهای فیزیكی و شیمیایی : پروپارژیت یك مایع قهوه ای و چسبناك است . حلالیت آن در محصول و محل كشت محصول دارد . آب mg/lit۹۳/۱ و در استون هگزان و متیل الكل بیش از g/lit۲۰۰ است . این سم در اغلب حلالهای آلی حل می شود .
ماندگاری در محیط زیست :نیمه عمر

تجزیه پروپارژیت بستگی شدیدی به نوع محصول زراعی میزان محصول و محل كشت محصول دارد .
سمیت: LD۵۰ = ۲۲۰۰ mg/kg
موراد مصرف :پروپارژیت برای پستانداران سمیت متوسطی دارد ولی برای پرندگان ، زنبول عسل حشرات مفید و كنه های شكارگر در مزرعه خطری ندارد .
موارد مصرف :‌پروپارژیت برای كنترل بسیاری از كنه ها از جمله كنه قهوه ای بادام ، كنه قرمز ، مركبات ، كنه زنگ مركبات ، كنه شبدر ، كنه قرمز اروپایی ، كنه نقره ای هلو ، كنه عنكبوتی توت فرنگی ،‌كنه عنكبوتی دو نقطه ای و كنه شش نقطه ای بكار می رود.
از پروپارژیت در گیاهان ذیل استفاده می شود :‌

بادام ، سیب ، زردآلو ، آووكادو ، لوبیا ، هویج ( ضد عفونی بذر) مخروطیان ، شبدر ( ضد عفونی بذر ) ذرت ( زراعی شیرین ) پنبه ، انجیر ،‌انگور ،‌رازك ، لیمو ،‌نعنا ، گیاهان زینتی ، پرتقال ، هلو ، بادام زمینی ،‌گلابی ،‌خرما ، سیب زمینی ، آلو ،‌گل رز ، سورگوم ( ضد عفونی بذر ) توت فرنگی ، چغندر قند ، در محصولاتی مانند زردآلو ، گیلاس ، و مركبات می توان بعد از برداشت و در فصل رویشی گیاه از این سم استفاده كرد .
پادزهر: پادزهر اختصاصی ندارد .

فلومترین ( بای تیكول )
گروه شیمیایی : پایرتروئید مصنوعی
ویژگیهای فیزیكی و شیمیایی :‌فلومترین مایع ، امولسین قابل حل در آب بوده ، رنگ آن قهوه ای روشن تا قهوه ای طلایی است . بوی آن معطر است .
سمیت : LD۵۰ = ۱۱۵-۱۱۹ mg/kg
فلومترین برای ماهیها و جانواران اكواریومی سمی می باشد .
موارد مصرف :‌از آن برای كنترل انگلهای خارجی از جمله كنه های مقاوم به سموم ارگانو فسفره هیدروكربنهای كلربنه و آمیدینها ، شپشهای گزنده و خونخوار و انواع جرب گاو و گوسفند و بز استفاده می شود .

نحوه مصرف :‌این سم به روشهای حمام ( غوطه ور كردن ) ، اسپری اتوماتیك ثابت ( دوش ) . اسپری ( سمپاش ) و اسپری دستی مصرف می شود .
پادزهر :‌پادزهر اختصاصی ندارد .
فرمولاسیون : امولسیون ۶%
فقط برای مصارف دامپزشكی
فنتیون ( لبایسید – بایسید )
گروه شیمیایی :ارگانو فسفره

ویژگیهای فیزیكی و شیمیایی :ماده تكنیكال یك مایع زرد یا قهوه ای روغنی است كه بوی سیر ملایمی دارد و با مواد بسیار قلیایی دیگر سازگار نمی باشد . فنتیون در دما و فشار معمولی پایدار است , اما در صورتیكه در معرض دما وشعله قرار بگیرد احتمال آتش سوزی وجود دارد. این سم باید در بطذریهای اصلی و پلمپ شده و در یك محل خشك و دارای تهویه مناسب نگهداری شود.

ماندگاری در محیط زیست :فنتیون به شدت جذب ذرات خاك می شود وبنابراین به احتمال زیاد همراه با آبهایی كه در خاك نفوذ می كنند حركت نكرده و آبشویی نمی شود . بقایای فنتیون تقریبا ۴ تا ۶ هفته در خاك باقی می ماند. این ماده نباید به دریاچه ها , روان آبها و بركه ها راه پیدا كند نباید از آن در جائیكه احتمال ایجاد روان آب وجود دارد , استفاده كرد . باید دقت كرد تا در نتیجه شستشوی ابزارهای مورد استفاده در سمپاشی و یا دور ریختن فاضلاب مربوطه آبها آلوده نشوند.
سمیت:LD۵۰=۱۸۰-۲۹۸mg/kg این ماده برای محیط زیست خطرناك است و در مورد پرندگان و ماهیها باید توجه خاصی مبذول شود.

موراد مصرف :فنتیون یك حشره كش تماسی – گوارشی با اثرات نفوذی پایدار است كه علیه بسیار ی از آفات مكنده , گزنده , خصوصامگس میوه, كرمهای ساقه بر, پشه وسن غلات بكار برده می شود . در پشه ها هم برای اشكال نابالغ ( لارو ) و هم برای اشكال بالغ سمی است. در نیشكر , برنج , ذرت علو فه ای , چغندر , میوه های هسته دار و دانه دار , مركبات , پسته و پنبه قبل از برداشت حداكثر تا دو كیلو گرم در هكتار استفاده می شود. در زیتون , قهوه , كاكائو , سیزیجات , تاك و ذرت نیز حداكثر به مقدار یك كیلو گرم در هكتار استفاده می شود.

۲pam۲, آتروپین به همراه pamپادزهر: سولفات آترو پین ,
بوتاكلر ( ماچتی)
گروه شیمیایی :كلرواستانیلید
ویژگیهای فیزیكی و شیمیایی :مایع كهربایی رنگ است . وزن مخصوص در دمای ۲۰ درجه سانتیگراد gr/ml۰۷/۱ است . حلالیت در آب در ۲۴ درجه سانتیگراد ppm ۲۳ می باشد .

ماندگاری در محیط زیست :دوره پایداری تقریبی در گیاهان یك الی سه هفته است .
سمیت:mg/kg۲۰۰۰ = LD۵۰سمیت كمی برای انسان و دام دارد .
موارد مصرف :این سم یك علف كش انتخابی سیستمیك است كه قبل از جوانه زنی اثر می كند . سنتز پروتئین ها را در در علفهای هرز كنترل می كند و به این ترتیب سبب تغییر شكل علف هرز می شود تا اینكه در نهایت گیاه از بین می رود . از این سم می توان در شالیزارها ،‌مناطق نهالكاری شده و گندم ، منداب ، پنبه ،‌كتان ،‌بادام زمینی و سبزیجات برای كنترل علفهای هرز یكساله برخی از علفهای هرز خانواده جگن و علفهای هرزبرگ پهن از قبیل علف شور استفاده كرد . خاك در زمان استفاده از این سم باید اشباع باشد . می توان این سم را به صورت گردپاشی مخلوط با خاك ، مخلوط با آب و غیره استفاده كرد .
پادزهر: ‌اتروپین

اندو سولفان (تیودان- فن)
گروه شیمیایی :ارگانوكلره
ویژگیهای فیزیكی و شیمیایی : ماده تكنیكال زرد یا قهوه ای رنگ میباشد . این تركیب در آب غیر محلول است ولی در حلال های الی حل می شود .
ماندگاری در محیط زیست:ماندگاری در محیط زیست: اندوسولفان در خاك نسبتا پایدار است و نیمه عمر آن ۵۰روز می باشد . این ماده به وسیله باكتریها و قارچها تجزیه می شود .اگر اندوسولفان جذب سطحی ذرات خاك شود به كندی درخاك جابه جا خواهد شد .
سمیت:LD۵۰=۸۰-۱۱۰mg/kg برای زنبورهای عسل نسبتا سمی است و برای حشرات مفیدی از قبیل زنبورهای پارازیت , كفش دوزك و برخی از كنه ها تقریبا سمیت ندارد . این حشره كش برای انسان نسبتا خطرناك است.

موارد مصرف : اندوسولفان یك حشره كش و یك كنه كش است كه برای گستره وسیعی از حشرات و كنه ها از جمله كرم غوزه پنبه , كرم برگ خوار پنبه , پسیل گلابی , لیسه سیب , شته و نیز افات سویا سمی است . از ان می توان به عنوان یك محافظ چوب هم استفاده كرد .اندوسولفان برای طیف وسیعی از محصولات زراعی از قبیل چای , قهوه, میوه جات و سبزیجات و همچنین برنج ,غلات , ذرت,سور گوم به كاربرده می شود .

كودهاي بيولوژيك

كاربرد روزافزون كودهاي شيميايي باعث بروز خسارات جبران ناپذير زيست محيطي، بهداشتي و اقتصادي شده است . كاربرد كودهاي شيميايي ازته به واسطۀ برجاي ماندن آنها در طبيعت، باعث آلودگي آب و خاك شده و از اين طريق باعث ايجاد بيماري هاي مختلفي از قبيل سرطان و مت هموگلوبينا در انسان مي شوند . اين معايب كودهاي شيميايي و هزينه بالاي توليد آنها باعث شد كه توليد كودهاي بيولوژيك مورد توجه جدي قرار گيرد . امروزه انواعي از كودهاي بيولوژيك با منشأ باكتري، قارچ، جلبك

و يا ديگر موجودات خاك در جهان قابل توليد است كه مكانيسم عمل تمامي آنها قابل جذب كردن عناصر غذايي گياه در خاك است . با توجه به سازگاري ميكروارگانيزم ها با شرايط محيطي و اقليمي زيستگاه خود، استفاده از باكتري هاي خارجي كه از مناطقي با ويژگي هاي متفاوت نسبت به شرايط اقليمي كشور به دست آمده اند، جهت توليد كود بيولوژيك و استفاده از آنها در شرايط اقليمي كشور ، مسلماً از كارايي كافي برخوردار نخواهد بود . بنابراين، استفاده از باكتري هاي بومي كه با شرايط خاك و اقليم كشور سازگار هستند، براي توليد كود بيولوژيك از ارزش ويژه اي برخوردار است . در ايران استفاده از كود هاي بيولوژيك وارداتي در سال هاي اخير به صورت تحقيقاتي و محدود مورد استفاده قرار گرفته است و با توجه به نتايج حاصل توليد بومي اين گونه كود ها در دستور كار موسسات و مراكز توليدي قرار گرفته است . كودهاي

بيولوژيك در مقايسه با كودهاي شيميايي از منافع اقتصادي و زيست محيطي فراواني برخوردار هستند . كودهاي بيولوژيك علاوه بر صرفه اقتصادي، باعث پايداري منابع خاك، حفظ توان توليد در دراز مدت و جلوگيري از آلودگي محيط زيست مي گردد . از سوي ديگر، توليد محصولات غذايي با كيفيت، كه محصول كودهاي بيولوژيك است، نه تنها باعث رضايت خاطر مصرف كنندگان مي شود بلكه تأمين و تضمين سلامت جسمي آنان را نيز در پي دارد . امروزه اهميت كودهاي بيولوژيك نه به خاطر تأمين نيازهاي گياه، بلكه كاربرد آنها از آن جهت كه به محيط زيست آسيب نمي رساند و به بهبود كيفيت محصولات كشاورزي و در نتيجه سلامت مصرف كنندگان كمك مي كند، از توجه ويژه اي برخوردار است . اين مقاله سعي بر آن دارد تا با نگاهي به كودهاي بيولوژيك و جايگاه آنها در ايران، با يادآوري مزاياي استفاده از اين گونه كودها، بر نقش مؤثر آنها در حفظ محيط زيست و سلامت انسان ها تأكيد نمايد .
تاريخچه‌اي در خصوص انواع كودها

ميزان توليد محصول، با ميزان عرضه عناصر معدني و بعضاً آلي خاك كه براي آنها قابل استفاده باشد، متناسب است. از ديرباز بشر به اهميت نقش عناصر معدني و آلي در رشد گياه و توليد محصول پي‌برده بود. بعد از جنگ دوم جهاني، مهمترين اين عناصر (ازت، فسفر و پتاسيم)، به صورت كودهاي سنتزي شيميايي با هدف افزايش توليد محصولات كشاورزي، مورد استفاده قرار گرفتند. كاربرد روزافزون كودهاي شيميايي باعث بروز خسارات جبران‌ناپذير زيست‌محيطي، بهداشتي و اقتصادي شده است. كاربرد كودهاي شيميايي ازته بواسطة برجاي ماندن آنها در طبيعت، باعث آلودگي آب و خاك شده و از اين طريق باعث ايجاد بيماري‌هاي مختلفي از قبيل سرطان و متهموگلوبينا در انسان مي‌شوند.

از طرفي توليد هر كيلوگرم كود شيميايي ازته، مستلزم مصرف 2200 كيلوكالري انرژي است. اين مقدار انرژي عموما از منابع نفتي و در صنايع پتروشيمي تأمين مي‌گردد. اين معايب كودهاي شيميايي باعث شد كه توليد كودهاي بيولوژيك مورد توجه جدي قرار ‌گيرد.

اهميت اقتصادي كودهاي شيميايي

مصرف كودهاي شيميايي ازته در قارة آسيا از 5/1 ميليون تن در سال 1961 به 47 ميليون تن در سال 1996 رسيد و بر اساس پيش‌بيني‌هاي انجام شده، در سال 2010 اين مقدار به 75 ميليون تن خواهد رسيد. اين آمار خود مؤيد بازار گسترده كود شيميايي ازته و فرآورده‌هاي جانشين آن است. با توجه به اهميت كود‌هاي شيميايي در توليد غذا كه در حوزة امنيت ملي از اهميت ويژه‌اي برخوردار مي‌باشد، نياز و بازار مصرف اين فرآورده، از گستردگي خاصي در كشور برخوردار است. شوراي اقتصاد، به استناد بند 5 تبصرة 5 قانون بودجه سال 1381 و همچنين بند ب مادة 37 قانون وصول برخي از درآمدهاي دولت و مصرف آن در موارد معين، مجوز تهية كودهاي شيميايي را در سال 1381 به ميزان 3 ميليون و 211 هزار تن صادر نموده است. از اين رقم، 2 ميليون و 472 هزار تن آن از طريق توليدات داخلي و 739 هزار تن، از محل واردات، تأمين شده است.

بر اساس همين مصوبة شوراي اقتصاد، مبلغ 103 ميليارد و 400 ميليون تومان از محل بودجة رديف 503621 و مبلغ 56 ميليارد و 30 ميليون تومان از محل رديف 503021، جمعاً 159 ميليارد و 430 ميليون تومان به‌عنوان يارانه تأمين كودهاي شيميايي، تخصيص يافته است. براي محاسبة بهتر هزينه‌هاي تهيه و تأمين كودهاي شيميايي، بايد به هزينه‌هاي بخش حمل و نقل و نگهداري و توزيع آن نيز توجه نمود كه بر اساس مطالعات انجام شده، معمولاً 50 درصد هزينة تهيه اين كودها را شامل مي‌شود. بر اساس مصوبة شوراي اقتصاد، هزينه‌هاي جنبي تدارك و توزيع كودهاي شيميايي، توسط سازمان مديريت و برنامه‌ريزي و با هماهنگي سازمان حمايت از مصرف‌كنندگان و توليدكنندگان و شركت خدمات حمايتي برآورد و تأمين مي‌گردد. با در نظر گرفتن اين مورد، تهيه و توزيع كودهاي شيميايي در سال 1381 بالغ بر 239 ميليارد و 145 ميليون تومان براي دولت هزينه دربر داشته است. اين مبلغ در سال 1378، 83 ميليارد و 100 ميليون تومان اعلام شده است.

علاوه بر اين موارد، توليد كودهاي شيميايي به‌ويژه كودهاي ازته، از حمايت‌هاي مالي در صنايع بالادست هم برخوردار است. به‌عنوان مثال، در سال 1380 نرخ تعرفة گاز مصرفي براي مصارف تجاري و عمومي 133 ريال، صنعتي 115 و براي مجتمع‌هاي پتروشيمي توليدكنندة كود اوره 22 ريال بوده است.

اهميت توليد كود بيولوژيك به صورت بومي

با توجه به سازگاري ميكروارگانيزم‌ها با شرايط محيطي و اقليمي زيستگاه خود، استفاده از باكتري‌هاي خارجي كه از مناطقي با ويژگي‌هاي متفاوت نسبت به شرايط اقليمي كشور به‌دست آمده‌اند، جهت توليد كود بيولوژيك و استفاده از آنها در شرايط اقليمي كشور، مسلماً از كارايي لازم برخوردار نخواهد بود. بنابراين، استفاده از باكتري‌هاي بومي كه با شرايط خاك و اقليم كشور سازگار هستند، براي توليد كود بيولوژيك از ارزش ويژه‌اي برخوردار است.

صرفه‌جويي اقتصادي كاربرد كودهاي بيولوژيك

بر اساس گزارشات و مشاهدات موجود، كاربرد كود بيولوژيك باعث كاهش مصرف كود شيميايي حداقل تا مقدار 30 درصد مي‌گردد. با احتساب ارزان‌ترين قيمت اوره در بازار جهاني (185 دلار در هر تن فله-توليد اندونزي) و همچنين با فرض حداقل صرفه‌جويي 30 درصدي در نياز به كود شيميايي، جايگزين نمودن كود بيولوژيك به جاي آن، مزاياي اقتصادي مناسبي را براي كشاورزان و كشور به همراه دارد. به‌عنوان مثال، استفاده از كود بيولوژيك (با قيمت 3500 تومان در كيلو) در مزارع غلات با متوسط مصرف 200 كيلوگرم اوره در هكتار توأم با احتساب هزينه‌هاي حمل و نقل، حدود 8970 تومان در هكتار صرفه‌جويي به‌دنبال خواهد داشت. در سطح 4 ميليون هكتار زمين‌هاي زيركشت غلات، اين صرفه‌جويي حدود 35 ميليارد تومان در سال (بر اساس قيمتهاي سال 81) خواهد بود.

همچنين كاربرد حجم كمتري از كود بيولوژيك (تا 30درصد مقدار كودهاي شيميايي)، به‌تنهايي مي‌تواند تأثير به‌سزايي در كاهش هزينه‌هاي حمل و نقل، انبار‌داري و توزيع داشته باشد.

ساير مزاياي ناشي از كاربرد كودهاي بيولوژيك

علاوه بر صرفه‌جويي فوق، توليد و مصرف كودهاي بيولوژيك مي‌تواند مزاياي زير را براي كشور به‌دنبال داشته باشد:

- حفظ و توسعة باروري خاك (Soil Productivity) به‌موازات افزايش حاصلخيزي خاك (Soil Fertility).

- جلوگيري از ايجاد آلودگي خاك و منابع آب‌هاي سطحي و زيرزميني ناشي از تركيبات باقيماندة كودهاي شيميايي.

- جلوگيري از توسعه بيماري‌هاي ناشي از مصرف آب و محصولات آلوده به تركيبات ازته‌اي كه در اثر كاربرد كودهاي شيميايي به‌ويژه كودهاي ازته ايجاد مي‌شوند. سرطان‌هاي دستگاه گوارش و متهموگلوبينيا از اين دسته بيماري‌ها به‌شمار مي‌روند.

روند تحقيقات انجام شده در زمينه توليد كود بيولوژيك ازته

در سال 1373، قابليت دو نوع كود بيولوژيك ازته توليدشده در كشور ويتنام مورد ارزيابي قرار گرفت. در اين بررسي، ابتدا باكتري‏ها در آزمايشگاه كشت شدند و از نظر تثبيت ازت، مورد آزمايش قرار گرفتند. نتايج بدست آمده از اين آزمايش‌ها، مبين توليد آمونيم در محيط‌هاي كشت بود. به‌منظور بررسي تأثير كودهاي فوق‏الذكر بر روي گياه برنج، بر اساس دستورالعمل كارخانة توليدكننده، ريشه نشاءهاي برنج با اين نوع كود تلقيح‌شده، نشاءها داخل گلدان كاشته و گلدان‌ها در مزرعه قرار داده شدند. بعد از حدود 45 روز هيچگونه اختلاف معني‏داري بين نشاهاي تلقيح شده و تيمار شاهد مشاهده نشد. عدم تأثير اين نوع كود را مي‏توان به صورت زير بيان كرد:

كودهاي بيولوژيك مورد بررسي، از منبع باكتري‌هاي هميار تثبيت‌كننده ازت بومي كشور ويتنام جدا شده بودند. اين باكتري‌ها با شرايط اقليمي مناطق حاره، سازگار بوده و بنابراين از نظر رقابت با ساير موجودات خاك و همچنين از نظر وجود دشمنان طبيعي، با شرايط منطقه‏اي كه از آن جدا شده‏اند، به تعادل رسيده‏اند. با توجه به اين مسايل نمي‏توان انتظار داشت كه باكتري‌هاي مذكور در شرايط اقليمي نواحي حاشيه خزر نيز استقرار يافته و فعال باشند.

در سال 1374، جداسازي باكتري‌هاي هميار تثبيت‌كنندة ازت از بافت ريشة برنج بينام (بومي ايران) انجام شد. همچنين در اين طرح بهترين روش ضدعفوني سطح ريشه و نحوة توزيع جمعيت اين باكتري‌ها بر روي ريشه مورد ارزيابي قرار گرفت. بر اساس نتايج به‌دست آمده، از مجموع 43 باكتري جداسازي‌شده، 16 باكتري قابليت تثبيت ازت را از خود نشان دادند. بيشترين توزيع جمعيت باكتري‌هاي مورد بررسي در ريشه‏هاي كوچك مشاهده شد. پس از آن، در سال 1375 باكتري‌هاي هميار تثبيت‌كنندة ازت از رايزوسفر ريشه برنج بينام جدا شد. براي انجام اين بررسي، غير از نمونه‏گيري از رايزوسفر، بقيه مراحل مشابه طرح قبل انجام شد. در نتيجة اجراي اين طرح، از 84 باكتري

خالص به‌دست آمده، 32 نمونه قابليت تثبيت ازت را در محيط‌هاي مايع فاقد ازت داشتند. در ادامة اين بررسي‏ها، در سال 1376 تنوع باكتريهاي تثبيت‌كنندة ازت در شرايط اقليمي مختلف استان گيلان مورد بررسي قرار گرفت. نمونه‏برداري‏ها از مناطق اقليمي مختلف استان انجام شد. در نتيجة اين بررسي، 46 باكتري كه قابليت تثبيت ازت را در رايزوسفر ريشه برنج بينام داشتند، جداسازي شدند. در سال 1377 باكتري‌هاي هميار تثبيت‌كنندة ازت، جداسازي و در حد جنس شناسايي شدند. سپس راندمان تثبيت ازت در آنها به روش ARA تعيين گرديد.

در سال 1379، طي اجراي طرحي تحقيقاتي، 5 سويه از باكتري‌هاي فوق كه داراي بيشترين فعاليت تثبيت بيولوژيك ازت بودند، در شرايط كنترل‌شده، به ريشة دو رقم برنج تلقيح و عكس‏العمل گياه نسبت به تلقيح اين باكتري‌ها مورد بررسي قرار گرفت. اين آزمايش به‌صورت گلداني، در فايتوترون و در خاك استريل انجام شد.

در سال 1381، مناسب‏ترين فرمولاسيون جهت توليد كود بيولوژيك از منبع باكتري‏هايي كه در آزمايشات قبلي انتخاب شده بودند، تعيين شد و به دنبال آن كود بيولوژيك توليد شده با رايزوباكترهايي كه از منابع خارجي تهيه شده بودند، مورد مقايسه قرار گرفتند.

نتايج به‌دست آمده از اين مطالعه حاكي از كارايي مناسب سويه‏هاي بومي جدا شده از شاليزارهاي كشور نسبت به گونه‏هاي استاندارد خارجي رايزوباكترهاي پيش‌برنده رشد بود. تجزيه‌هاي آماري نشان داد كه استفاده از سويه‌هاي بومي در مقايسه با انواع خارجي آن باعث افزايش ارتفاع بوته، تعداد پنجه و عملكرد گياهان مي‌شود.

در سال 1381 موثرترين رايزوباكترهاي جداشدة بومي بر روي گياهان ذرت، خيار، گوجه‏‌فرنگي، سير و گندم در شرايط آزمايشگاهي مورد بررسي قرار گرفت. نتايج اين مطالعات مبين تأثير مناسب سويه‏هاي رايزوباكترهاي بومي در افزايش وزن خشك گياهان مورد آزمايش بود. مرحلة پس از اين آزمايش‌ها، انجام مطالعات مزرعه‌اي در شرايط طبيعي است كه در دستور كار قرار دارند.

معرفی چند کود بیولوژیک

1/ کود بیولوژیک نیترو کسین

ماده موثر : مجموعه ای از باکتریهای تثبیت کننده ازت از جنس Azotobacter/Azospirillum

تعداد سلول زنده در هر گرم (CFU): 108 سلول زنده ار هر یک از جنس های باکتری در هر میلی لیتر نیترو کسین

کود بیولوژیک نیترو کسین حاوی موثر ترین باکتریهای تثبیت کننده ازت می باشد که با تائید مراجع تحقیقاتی کشور ، توسط موسسه فن آوری زیستی آسیا با برخورداری از بالاترین تکنولوژی و بر اساس استانداردهای بین المللی تولید وعرضه می گردد .
باکتریهای موجود در کود بیولوژیک نیترو کسین علاوه بر تثبیت ازت هوا و متعادل کردن جذب عناصر اصلی پر مصرف و ریز مغذی مورد نیاز گیاه با سنتز و ترشح مواد محرک رشد گیاه نظیر انواع هورمون های تنظیم کننده رشد مانند اکسین (IAA)، همچنین ترشح اسیدهای آمینه مختلف، انواع آنتب بیتیک، سیانید هیدروژن، سیدروفور و ... موجب رشد و توسعه ریشه و قسمت های هوایی گیاهان گردیده و با حفاظت ریشه گیاهان از حمله عوامل بیماریزای خاکزی موجب افزایش محصول در هکتار با کیفیت برتر می گردد. مصرف این محصول در شرایط استرسهای محیطی چون شوری وخشکی سبب افزایش مقاومت گیاهان می گردد.

احتیاط های لازم :
کود بیولوژیک نیترو کسین هیچگونه خطری برای انسان ، جانوران خونگرم، زنبور عسل و آبزیان ندارد.
2/ کود بیولوژیک بیووم پلاس
بیووم پلاس (پودر)
ماده موثر : گونه های قارچ از جنس Glomus و. باکتری حل کننده فسفاتBacillus coagulans
تعداد اندام فعال قارچ و باکتری: 106*2 پروپاگال فعال قارچ جنس Glomus در هر کیلوگرم
3/ قارچ کش بیولوژیک بیوسو بتیل
واریته باکتری : Bacillus subtilis Cohn
ماده موثره : اپور و سلول زنده باکتری

تعداد اسپور و سلول زنده در هر گرم (CFU) :108 سلول در هر گرم ماده خشک
حالت فیزیکی: قارچکش بیولوژیک بیوسوبتیل به دو صورت پودربرای ضد عفونی بذر و خاک و محلول قابل پخش در آب (Liquid Dispersal) جهت محلول پاشی قسمت هوایی گیاه تهیه و عرضه می گردد.

موارد مصرف :
قارچکش بیولوژیک بیوسوبتیل را برای پیشگیری و معالجه بیماریهای خاکزی مانند: بیماریهای مرگ گیاهچه(Pythium spp/Rhizoctonia spp)، بیماریهای بوته میری(Fusarium spp/Verticillium spp) پوسیدگی طوقه(Pythophtora spp/Selerotinia spp)،همچنین برای پیشگیری از توسعه انواع سفیرک های دروغی و حقیقی در گلخانه های تولید خیار و گوجه فرنگی و بیماری زنگ میخک توصیه می شود.
نحوه تاثیر :

باکتری(Bacillus subtilis) در ترکیب پودری بیوسوبتیل، با ضد عفونی بذر و خاک پوششی کامل از باکتری روی ریشه های گیاه ایجاد نموده و با ترشح آنتی بیوتیک و مواد باز دارنده فراوان وبسیار قوی مانع آلودگی گیاه به عوامل بیماریزا می گردد.

این باکتری با ترشح هورمون های رشدی موجب گسترش ریشه گیاه ، جذب بهتر آب و مواد غذایی و افزایش محصول می گردد.محلول پاشی ترکیب قابل حل قارچکش بیوسوبتیل با پوشش دائمی برگهای گیاهانی نظیر خیار و گوجه فرنگی و میخک و تکرار مخلول پاشی به فاصله 7 تا 10 روز یکبار مانع گسترش بیماریهای سفیدکهای حقیقی، سفیدکهای دروغین و زنگ میخک می گردد.
دوام در محیط :
بیوسوبتیل در مقابل خشکی و نور خورشید سرعا از بین می رود لذا پس از مصرف اختلاط بیوسوبتیل پودر با خاک ، آبیاری توصیه می گردد.

قابلیت اختلاط :

قارچکش بیولوژیک بیوسوبتیل را می توان با قارچکش های شیمیایی ، کود و سایر مواد بیولوژیک بطور همزمان مصرف نمود.
بیوسوبتیل با مقادیر توصیه شده هیچگونه اثر سوء روی انسان، جانوران خونگرم، حشرات مفید و آبزیان ندارد.
4/ کود بیولوژیک سوپر نیترو پلاس

سوپر نیترو پلاس (پودر و مایع قابل حل در آب ) عوامل بیولوژیک:
کود بیلوژیک سوپر نیترو پلاس مجموعه ای از گونه های مختلف باکتری های تثبیت کننده ازت، کنترل کننده عوامل بیماریزای خاکزی و باکتری ها ی محرک رشد (PGPR) شامل، … Azospirillum spp، pseudomonas fluorescens ، Basillus subtilis است که با فرمولا سیون خاص توسط موسسه فن آوری زیستی آسیا تهیه و به بازار عرضه شده است.

اندام فعال باکتری(CFU) : غلظت باکتری های گروه تثبیت کننده ازت و محرک رشد در کود بیولیژیک سوپر نبترو پلاس 108 در هر گرم یا میلی لیتر و 108اسپور و سلول زنده B.subtilis می باشد.عوامل زنده مفید موجود در کود سوپر نیترو پلاس با اثر محرک رشد و تشدید کننده بر یکدیگر موجب افزایش تولید انواع هورمون ها ، انواع سیدروفور ها ، انواع آنتی بیوتیک ها ، مواد باز دارنده رشد عوامل بیماریزا وسیانید هیدروژن گردیده و با توسعه ریشه و حفاظت آن از آسیب عوا مل بیماریزای خاکی مانند Pythium،Fusatium،Rhizoctonia،Phythophtora،Sclerotinia،Verticillium... و همچنین بعضی از انواع نماتد های بیماریزا موجب افزایش چشمگیر میزان محصول در هکتار می کردد.
احتیاط های لازم:
سوپر نیترو هیچگونه اثر سوء برای انسان ، حیوانات خونگرم ، آبزیان و زنبور عسل ندارد.