دانلود مقاله بررسی رابطه بین هوش هیجانی و مهارته ای ارتباطی دانش آموزان دبیرستانی شهر همدان بر مبنای تئوری حمایت اجتماعی

بخشی از مقاله

مقدمه

در سال 1990 برای اولین بار مفهوم هوش هیجانی توسـط روانشناسـی بـه نـام ســالووی جهـت درک عواطـف افــراد و همدلی با دیگران به کاربرده شد .(1) بعدازآن گلمـن هـوش هیجانی را مجموعهای از توانـاییهـا و مهـارتهـا کـه قابـل یادگیری میباشد تعریف کرد .(2) باران (Bar-On) نیز پـنج

* نویسنده مسئول: دکتر بابک معینی، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران.

تلفن: 081-38380398 ایمیل: Babak_moeini@umsha.ac.ir

http://jech.umsha.ac.ir

حیطه برای هوش هیجانی در نظر گرفته است کـه شـامل: مؤلفه درون فردی، میان فردی، سازگاری، کنترل هیجانهـا و مؤلفه خلقوخوی عمومی میباشد .(3)

امروزه 80 درصد موفقیت افراد مربوط به مهارتهایی اسـت که به نوعی باهوش هیجانی در ارتباط میباشد .(4) اهمیـت توجه بـه هـوش هیجـانی در نوجوانـان نسـبت بـه گذشـته افــزایش چشــمگیری داشــته چراکــه در ســالهــای اخیر

رابطه بین هوش هیجانی و مهارتهای ارتباطی دانشآموزان

رفتارهای پرخطر نظیـــر خودکشـــی، سوءمصـــرف مواد و پرخاشگری در نوجوانان به میزان هشــداردهندهای بالا رفته است وتقریباً به یک اپیدمی تبدیل شده است .(5) از طرفی مطالعات نشـان داده کـه افـراد بـاهوش هیجـانی بـالاتر، از ســلامت جســمانی و روانــی بیشــتری برخــوردار هســتند، درصورتی که هوش هیجانی پایین با مشـکلات سـوءمصـرف دارو و الکل همراه بوده است .(2)

ارتباط شامل رونـد تبـادل اطلاعـات، افکـار و احساسـات از فرسـتنده بـه گیرنـده اسـت .(6) اگرچـه بسـیاری از افـراد به راحتی با دیگران ارتبـاط برقـرار مـیکننـد، امـا قـادر بـه استفاده از مهارتهای ارتباطی در شرایط مناسـب نیسـتند .(7) گسترش سریع فناوری اطلاعات و تغییر سبک زنـدگی ضــرورت توجــه بــه ســلامت فــردی و اجتمــاعی را مطــرح میکند، بسیاری از نوجوانان مهارتهای لازم جهت مقابله با مشکلات را کسب نمی کنند .(8) درصـورتی کـه بـا آمـوزش مهارتهای زندگی ازجمله مهـارتهـای ارتبـاطی مـیتـوان افراد را برای مقابله با مشکلات و تنشها آماده نمود .(9) در این راستا پژوهشها نشـان داده هـوش هیجـانی مـیتوانـد چهارچوب مناسبی برای ارتباط بین فـردی محسـوب شـود (10) و در ایجاد و ادامه روابط بین فردی نقش داشته باشـد .(11) ازجمله این مطالعات میتـوان بـه مطالعـه یوسـفی و همکاران اشاره کرد که همبستگی بین نمره هوش هیجـانی و مهارتهـای ارتبـاطی را برابـر r=0/49 گـزارش کردنـد و نشان دادند افزایش هوش هیجانی باعث افزایش درک پیـام میگردد .(12) همچنین امرایی در مطالعه خود بین هـوش هیجانی و مهارتهـای ارتبـاطی دانشـجویان دانشـگاههـای اصفهان و علوم پزشکی اصفهان ارتباط مثبت و معنـیداری گزارش کرده اسـت .(13) مطالعـه رئیسـی و همکـاران نیـز نشان داد بین میزان هوش هیجانی مدیران بـا مهـارتهـای بازخورد رابطه مستقیم و معنیداری دیده میشود، اما بـین میزان هوش هیجانی مدیران با دو مهارت کلامـی و شـنود، رابطه معنیداری مشاهده نشد .(14)

مطالعات نشان داده که حمایت اجتمـاعی در کـاهش فشـار روانی نقش مهمی ایفا میکند .(15) همچنین باعث تحـول هوش هیجانی میشود .(16) آزادی در مطالعه خود گزارش

نرگس نوری و همکاران 39

کرد که هر چه شبکه اجتماعی افراد بزرگتـر و بهتـر باشـد به همان نسبت سلامت روان افراد نیز بیشتر میباشد .(17) با عنایت به اینکه بر مبنای حمایت اجتماعی دانـشآمـوزان میتوانند از انواع مساعدتها و کمکهای عاطفی، ابـزاری و اطلاعاتی این سطوح از روابط اجتماعی برخوردار شوند، نیاز به انجام چنین مطالعـهای احسـاس شـد؛ لـذا ایـن مطالعـه باهدف بررسی رابطـه بـین هـوش هیجـانی و مهـارتهـای ارتباطی دانشآموزان دبیرسـتانی شـهر همـدان بـر مبنـای تئوری حمایت اجتماعی انجام شد.

مواد و روشها

این پژوهش مطالعهای توصـیفی-تحلیلـی بـود کـه در بـین 497 دانشآمـوز مقطـع دبیرسـتان شـهر همـدان در سـال تحصیلی 1393 انجام شد. بـرای محاسـبه حجـم نمونـه از فرمول زیر استفاده شد. در این عبارت Z نشان دهنده صدک توزیع نرمال استاندارد، a اندازه خطای نوع 1 (برابـر (0/05، B اندازه خطای نوع 2 (برابر (0/2 میباشد. همچنین Cr(z) از عبارت زیر حاصل میشود.
1r 2 Z1a/ 2Z1B
 Cr( z )  0.5* log 3    n0 
 Cr(z) 
1  r    

در این عبارت r ضریب همبستگی پیرسون بـین دو مفهـوم است و مقدار آن برابر 0/13 انتخاب شد. بـر ایـن مبنـا و بـا اعمال 10 درصد گمشـدگی، تعـداد نمونـه برابـر 506 نفـر محاسبه شد که بـا تصـحیح جامعـه محـدود بـا اسـتفاده از فرمـــول n=n0N/(n0+N-1) برابـــر 497 نفـــر محاســـبه شد.انتخاب نمونه به روش نمونه گیری چندمرحله ای بود. به این صورت که ابتدا مدارس برحسب ناحیـه (ناحیـه 1 و (2 به دوطبقه تقسیم شد. سپس هر طبقه برحسب نوع مدرسه (عادی-نمونـه/غیرانتفاعی) بـه دو زیـر طبقـه تقسـیم شـد. سپس دخترانه یـا پسـرانه بـودن مدرسـه عامـل بعـدی در تقسیم زیـر طبقـات بـود. بنـابراین درنهایـت 8 زیرگـروه از جامعه ایجاد شد. انتخاب نمونـه از هـر زیرگـروه بـهصـورت متناسب با تعداد دانشآموزان آن گروه بود. زیرگـروه هـا بـر اساس مدارس موجود، به تعدادی خوشه تقسـیم شـدند. در گروههایی که حجـم نمونـه لازم بـیش از 75 مـورد بـود دو مدرسه و در سایر گـروههـا، یـک مدرسـه بـه عنـوان نمونـه

http://jech.umsha.ac.ir

40 مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 3، پاییز 1393

انتخاب شد. پس از هماهنگی بـا مسـئولین دانشـگاه علـوم همکاران در سال 1998 و بـر اسـاس الگـوی اولیـه هـوش
پزشــکی و آمــوزشوپــرورش و کســب رضــایتنامــه از هیجانی مایر و سالووی ساخته شده (20)، هوش هیجـانی را
دانشآموزان و توجیه آنان درزمینه چگـونگی انجـام طـرح، با 33 سؤال موردبررسی قرار میدهد مانند(هنگامیکـه مـن
پرسشــنامههــا توزیــع و گــردآوری شــدند. قابــلذکــر اســت دارای خلق مثبت هستم حل مشکلات بـرای مـن آسـانتـر
دانشآموزانی وارد مطالعه شدند که، سـابقه بیمـاری روانـی است، وقتی با دیگران صحبت میکنم نسبت بـه مشـکلات
نداشتند. شخصیام هشیار هستم). آزمودنی درجه توافق یـا مخالفـت
ابزار پژوهش: اطلاعات بـا اسـتفاده از پرسشـنامه کتبـی و خود را با هر جمله در یک مقیاس پنج گزینهای لیکرت کـه
بهصورت خودگزارشدهی گردآوریشده بود. پرسشـنامه در از (کاملاً مخالف(1= تـا (کـاملاً موافـق (5= اسـت، انتخـاب
چهــار بخــش کلــی شــامل ســؤالات دموگرافیــک افــراد میکنـد، البتـه سـؤالات 5 ، 28 و33 بـه صـورت معکـوس
موردمطالعه، پرسشـنامه اسـتاندارد مهـارتهـای ارتبـاطی، (کاملاً مخالف(5= تا(کاملاً موافق(1= نمرهگذاری مـیشـوند
پرسشنامه هوش هیجـانی و پرسشـنامه حمایـت اجتمـاعی پایینترین نمره 33 و بالاترین نمره 165 مـیباشـد. پایـایی
طراحــیشــده بــود. ســؤالات دموگرافیــک و زمینــهای پرسشـــنامه در ایـــن مطالعـــه بـــر روی 30 دانـــشآمـــوز
شامل اطلاعات مربوط به سن، جنس، معدل، سطح سـواد، موردسنجش قرار گرفت و میـزان آلفـای کرونبـاخ برابـر بـا
وضعیت اشتغال والدین، بعـد خـانوار، رتبـه تولـد، وضـعیت 0/87 به دست آمد.
اقتصادی، مسکن و اینکـه در حـال حاضـر بـا کـدام یـک از برای طراحی و ساخت متغیرهای تئوریک حمایت اجتماعی
والدین زندگی میکند به صـورت خـودگزارش دهـی تکمیـل که شامل: حمایت عاطفی، حمایت ابزاری، حمایت اطلاعاتی
شد. و حمایت ارزیابی میباشد، از نمونه پرسشنامه حمایت
پرسشنامه مهارتهـای ارتبـاطی گونـه فارسـی پرسشـنامه اجتماعی موس (MOS)، که در سال 1991 توسط شربورن
بورتن (18) (Burton GE) میباشد، مهارتهای ارتبـاطی را و استوارت ساختهشده (21)، استفاده شد که با توجه
در سه سطح، کلامی (عباراتی همچون، زمـانی کـه در یـک بهعنوان تغییراتی در آن اعمال شد. این پرسشنامه شامل
جلسه همه ساکت هستند از صحبت کردن احساس خجالت 10 سؤال در خصوص حمایت عاطفی (مانند هرچند وقت
و دست پاچگی نمیکنم، عـدم اسـتفاده از واژه هـای فنـی و یکبار کسی را دارید که در مواقع ناراحتی با شما همدردی
تخصصی زمان صحبت کردن)، شنیداری (توجـه بـه معـانی کند)، 7 سؤال حمایت اطلاعاتی (مانند هرچند وقت یکبار
متعدد کلمات، تمایل بیشـتر بـه گـوش کـردن تـا صـحبت کسی را دارید که در مواقع بروز مشکلات شما را بهخوبی
کردن) و بازخورد (اطمینـان از نیـاز بـه بـازخورد در طـرف راهنمایی کند)، 5 سؤال حمایت ابزاری (مانند هرچند وقت
مقابل، عدم اطمینان از اینکه وقتی شخصی اشتباه میکنـد، یکبار کسی را دارید که اگر نیاز به کمک مالی داشته
آن را میداند) هرکدام با 6 سؤال موردبررسی قرار میدهـد، باشید به شما کمک کند) و 3 سؤال حمایت ارزیابی (مانند
سؤالات با مقیاس 5 گزینهای لیکرت بوده و پایینترین نمره هرچند وقت یکبار کسی را دارید که در مسیر رسیدن به
6 و بالاترین نمره 30 در هـر مهـارت مـیباشـد. بـه منظـور هدف به شما کمک کند تا خودتان را ارزیابی کنید) بود.
سنجش پایـایی پرسشـنامه، مطالعـه مقـدماتی بـر روی 30 این مقیاس یک ابزار خود گزارشی است و آزمودنی میزان
دانشآموز که از نظر مشخصات جمعیـت شـناختی شـبیه مخالفت یا موافقت خود با هر یک از عبارات را در یک
جمعیت هدف بودند انجام شـد و آلفـای کرونبـاخ برابـر بـا مقیاس لیکرت 5 درجهای (هیچوقت1 = امتیاز، بهندرت2 =
0/71 به دست آمـد. قابـل ذکـر اسـت کـه روایـی و پایـایی امتیاز، گاهی اوقات3 = امتیاز، بیشتر اوقات4 = امتیاز،
پرسشنامه در مطالعه دیگر نیز مورد تائید قرارگرفتـه اسـت همیشه5 = امتیاز) مشخص میسازد. پایینترین امتیاز در
.(19) پرسشنامه هوش هیجانی شـوت کـه توسـط شـوت و این آزمون 25 و بیشترین امتیاز 125 است. برای به دست

http://jech.umsha.ac.ir

(CVR)
رابطه بین هوش هیجانی و مهارتهای ارتباطی دانشآموزان

آوردن امتیاز مربوط به هر زیر مقیاس، نمرات عبارات مربوط به زیر مقیاس مورد نظر باهم جمع میشود. برای به دست آوردن نمره کلی نیز همه امتیازات با هم جمع میشوند. نمره بالای آزمودنی در این مقیاس بیانگر این است که آزمودنی از حمایت اجتماعی مطلوبی برخوردار است. بهمنظور سنجش پایایی پرسشنامه یک مطالعه مقدماتی بر روی 30 دانشآموز از جمعیت مورد مطالعه انجام شد و میزان آلفای کرونباخ 0/84 به دست آمد. جهت
سنجش روایی پرسشنامه نسبت روایی محتوا و

شاخص روایی محتوا (CVI) محاسبه شد، که نسبت روایی محتوا 0/86 (CVR) و شاخص روایی محتوا 0/83 ( CVI) به دست آمد.

پس از جمعآوری اطلاعات، تجزیه وتحلیل دادهها با استفاده از آزمونهای همبستگی بـین متغیرهـای کمـی بـر اسـاس ضریب همبستگی پیرسون و اسپیرمن، بین متغیـر کمـی و کیفی بر اساس آزمون تی مستقل و تحلیل واریانس انجـام و تمام تحلیلهـا در نـرم افـزار آمـاری SPSS-18 و در سـطح اطمینان 95 درصد انجام شد.

نرگس نوری و همکاران 41

یافتهها

در این پژوهش 497 نفر از دانشآمـوزان مقطـع دبیرسـتان (دوره متوسطه دوم) شهر همدان پرسشنامههای موردنظر را تکمیل کردند. 51/3 درصد شرکتکنندگان را دانشآمـوزان دختر و 48/7 درصد را دانشآمـوزان پسـر تشـکیل دادنـد. دامنه سنی شرکت کنندگان در این پژوهش بین 14 تـا 17 سال بود. مطالعه نشان داد که 75/3 درصد از دانشآمـوزان دارای معــدل 18 تــا 20 بودنــد. بعــد خــانوار 78 درصــد دانشآموزان 4 تا 5 نفـره بـود. 52/9 درصـد دانـشآمـوزان فرزند 2 یا 3 خانواده بودنـد. تحصـیلات مـادر 58/8 درصـد دانشآموزان و تحصـیلات پـدر52/5 درصـد دانـشآمـوزان دیپلم و زیر دیپلم بـود. میـانگین نمـره هـوش هیجـانی در دانشآموزان دختـر (95/7) بیشـتر از دانـش آمـوزان پسـر (82/1) بود. نتایج آزمون هـای آمـاری تـیمسـتقل و آنـالیز واریانس یک طرفه جهت مقایسه میانگین نمره مهـارتهـای ارتباطی ازنظر ویژگیهـای دموگرافیـک نشـان داد (جـدول شماره(1 که ارتباط معنیداری بین مهارتهای ارتباطی کل با متغیرهایی مثل؛ جنس، سن، بعد خانوار و تحصیلات پـدر

جدول شماره -1 مقایسه میانگین نمره مهارتهای ارتباطی برحسب ویژگیهای جمعیت شناختی

متغیرهای جمعیت شناختی میانگین انحراف معیار سطح معنیداری
جنس دختر 55 9/9 <0/001
سن پسر 46/6 8/1
14سال 50/3 8/8 0/003
15 سال 52/7 9/2
16 سال 51/4 9/4
بعد خانوار 17 سال 48/6 11/1
3نفره 49/6 10× 0/002
4تا5 نفره 50/5 9/9
تحصیلات پدر 6تا7 نفره 55/6 9/9
دیپلم-زیردیپلم 49/6 3/9 <0/001
فوق دیپلم-لیسانس 51 9/4
تحصیلات مادر فوقلیسانس- دکترا 56/5 12/8
دیپلم و زیر دیپلم 50/1 9/2 <0/001
فوقدیپلم -لیسانس 50/4 9/4
فوقلیسانس- دکترا 59 12/8

جدول شماره -2 سطح مهارتهای ارتباطی دانش آموزان (n=497)
سطح مهارت مهارت کلامی مهارت شنیداری مهارت بازخورد
تعداد(درصد) تعداد(درصد) تعداد(درصد)

ضعیف (6-14) 95 (19/1) 184 (37) 173 (34/8)
متوسط (15-22) 297 (59/8) 284 (57/2) 270 (54/3)
خوب (23-30) 105 (21/1) 29 (5/8) 54 (10/9)

×
http://jech.umsha.ac.ir