بخشی از مقاله
چکیده
ایران سرزمینی است که به دلایل طبیعی و تاریخی شاهد تنوع و گوناگونی فراوانی به لحاظ زبانی،فرهنگی،قومی و تاحدودي نژادي است. آمارگیري که بین سالهاي 1327-1330صورت پذیرفته،انواع مذهب درایران را48 نوع وانواع زبانها را85 گونه نشان داده است.گروه هاي عمده ي قومی درایران شامل لر،ترکمن،کرد،بلوچ وآذري زبانها می باشندکه غالب این گروه هاي قومی درمناطق مرزي ایران ساکن هستند.درحال حاضربرخی گروه هاي قومی درایران داراي احساسات وگرایش هاي قوم گرایانه می باشند. هنگامی که هویت قومی وجه سیاسی بیشتري رادربرگیردبه مولفه ي هویت ملی ارتباط وتقابل پیدامی کند.
تکیه برعناصرهویت ملی(تاریخ، فرهنگ،سرزمین وزبان )و ترویج این عناصر می تواند موقعیت هویت ملی را به عنوان عامل حمایتی هویت قومی مطرح نماید و مناطقی راکه این قوم هادرآن حضوردارندبه عنوان یک مولفه وحدت بخش مطرح نماید.قومیت درکنار هویت ملی می تواندحس همبستگی رادرسطح کشورموجب گردد ودر لواي همبستگی ملی است که یکی از مهمترین اهداف دولت که ایجاد و حفظ امنیت ملی است محقق می گردد. با تقویت هویت ملی می توان در گروه هاي قومی احساس غرور و رضایت از ایرانی بودن، تعهد به اهداف کشور، تمایل به دفاع از کشور و افتخار به هویت تاریخی مشترك و...
ایجاد و تقویت نمود. درآخراین که، پرداختن به هویت قومی در سطح سیاست هاي کلان کشور هنگامی به اهداف تعریف شده خواهد انجامید که بنیادهاي هویت ملی مستحکم باشند. در صورت عدم تحقق آن، هویت قومی در تقابل با هویت ملی قرار می گیرد و در یک ارتباط متقابل به ضعف همبستگی ملی و امنیت ملی می انجامد .
واژه هاي کلیدي: هویت قومی، هویت ملی، مرز نشینان
بررسی و تحلیل جایگاه مناسبات قومی در شهرهاي مرزي به عنوان یک مؤلفه در هویت ملی ایران سرزمینی است که به دلایل طبیعی و تاریخی شاهد تنوع و گوناگونی فراوانی به لحاظ زبانی، فرهنگی، قومی و تا حدودي نژادي است. آمارگیري که بین سالهاي 1327-1330 صورت پذیرفته، انواع مذهب در ایران را 48 نوع و انواع زبانها را 85 گونه نشان داده است. گروههاي عمدهي قومی در ایران شامل لر، ترکمن، کرد، بلوچ و آذري زبانها که غالب این گروههاي قوم گرایانه می باشند. هنگامی که هویت ملی (تاریخ، فرهنگ، سرزمین و زبان) و ترویج این عناصر میتواند موقعیت هویت ملی را به عنوان عامل حمایتی هویت ملی مطرح نماید و مناطقی را که این قومها در آن حضور دارند به عنوان یک مؤلفه وحدت بخش مطرح نماید قومیت در کنار هویت ملی میتواند حس همبستگی را در سطح کشور موجب گردد و در لواي همبستگی ملی است که یکی از مهمترین اهداف دولت که ایجاد و حفظ امنیت ملی است محقق می گردد. با تقویت هویت ملی میتوان در گروههاي قومی احساس غرور و رضایت از ایرانی بودن، تعهد به اهداف کشور، تمایل به دفاع از کشور و افتخار به هویت تاریخی مشترك و ... ایجاد و تقویت نمود. در آخر این که، پرداختن به هویت قومی در سطح سیاستهاي کلان کشور هنگامی به اهداف تعریف شده خواهد
٧٦١
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
انجامید که بنیادهاي هویت ملی مستحکم باشند. در صورت عدم تحقق آن هویت قومی در تقابل با هویت ملی قرار می گیرد و در یک ارتباط متقابل به ضعف همبستگی ملی و امنیت می انجامد.
مقدمه
ایران از معدود کشورهاي جهان است که به عنوان یک واحد سیاسی و سرزمینی از پیشینه چند هزار ساله برخوردار است.
حکومت هاي مختلف که در دوره هاي زمانی گوناگون در ایران حکومت کرده اند، اقوام گوناگونی را تحت پوشش سرزمین واحده ایران زیر سلطهي خود داشته اند. اما هیچ گاه این اقوام مختلف در محدودهي جغرافیاي سیاسی ایران، خود را قطعههاي جدا از یکدیگر که به صورت تصنعی به هم پیوند داده شده اند ندانسته، بلکه خود را جزو پیکر واحدي به نام ایرانی شناخته اند. اقدام مختلف ایرانی ساکنان بومی ایران محسوب می شوند و در ایران تنوع قومی پدیده اي کهن است. اما گرایشات قوم-
مدارانه که در بعضی از گروههاي قومی ایرانی به وجود آمده، پدیدهاي جدید است و متعلق به عصر حاضر که عواملی چون، عدم رضایت، عدالت اجتماعی، احساس محرومیت، وجود همسایگان ناامن در اطراف ایران، فعالیت وسیع نخبگان قومی، سیاستهاي بیگانگان، و شرایط بین المللی و به ایجاد آن انجامیدهاند. باید توجه داشت که پرداختن به هویت قومی در سیاستهاي کلان کشور زمانی به توسعه اقتصادي- اجتماعی که هدف نهایی است منتهی میگردد، که بنیادهاي ملی تحکیم یافته باشد. توسعه و امنیت پایدار حاصل می گردد. با توسعه و ترویج عناصر هویت ملی، وحدت ملی که همبستگی بین اجزاي تشکیل دهنده یک نظام سیاسی و اجتماعی و جزء آرمان هاي مطلوب هر حکومت ملی که خواهان برخورداري از یک ملت یک پارچه است، حاصل می گردد. و بدین جهت که وحدت ملی یکی از مؤلفههاي اقتدار و امنیت ملی است که با افزایش ضریب آن، تهدیدات داخلی و خارجی کاهش می یابد و امنیت ملی به تبع آن افزایش می یابد؛ می توان به اهمیت مقولهي تلاش در راستاي تقویت هویت ملی پی برد. هویت ایرانی با داشتن بنیادهاي مستحکم تاریخی، فرهنگی، زبانی و سرزمینی و در عین برخورداري از اصالت خاص خود، می تواند سیر پویایی خود را طی کند و به استحکام و تقویت همبستگی ملی و امنیت ملی بیشتر جامعه ایرانی نیز بیانجامد.
پیشینه تحقیق
موضوع هویت ملی از بحث هاي مطرح در دهه هاي پایانی قرن بیستم و دهه نخست قرن بیست و یکم است. حجم آثار انتشار یافته در دو دهه ي اخیر نسبت به گذشته بسیار بیشتر بوده است. حاجیانی در جامعه شناسی هویت ایرانی به بررسی و شناسایی جایگاه و موقعیت مهم ترین منابع هویت بخش جامعه ایرانی در وضعیت کنونی که حاصل یک مطالعه ي تجربی در سطح ملی است و نیز به اثبات حضور و وجود تمامی ابعاد متنوع هویت اجتماعی در هویت ایرانی و بررسی شکل و نوع تعامل بیان این ابعاد پرداخته است. وي کوشیده تا ابزارها و مقیاس هاي مناسبی براي سنجش هر کدام از این ابعاد چهارگانه هویت ملی، مذهبی، قومی و مدرن طراحی نموده و آنها را استاندارد کند. رویکرد نویسنده در کتاب تحقیق هویت ترکیبی در ایران امروز است. احمدي در قومیت و قومگرایی در ایران: از افسانه تا واقعیت، در یک بررسی تاریخی با مطالعه سه قوم ایرانی کرد، بلوچ و آذري ها در پی پاسخ به این سؤال است که چرا اقوام فوق در ایران سیاسی شده اند؟ به نظر وي، سیاسی شدن آنها از عواملی این چنین متأثر است: ظهور دولتهاي سکولار مدرن و مواجههي آن با رؤساي قبیلهاي خود مختار سنتی و دیگر کنترل اختلافات مذهبی، قومی و ساختار هویتهاي قومی توسط نخبگان سیاسی و روشنفکران قومی و غیر قومی.احمد اشرف در هویت ایرانی ضمن تأیید وجود علائق گوناگون خویشاوندي و ایلی، وابستگی هاي مذهبی و فرهنگی و روابط محلی در ایران در کنار هویت ملی معتقد است که احساس غرور و افتخار به میراث فرهنگی ایران، آگاهی از تداوم طولانی و مشخص کشور، به ویژه توانمندي ایرانیان به بازماندن در دوره هاي مکرر آشوب و ناآرامی، همانند یک نیروي انسجام بخش در برابر جریان تفرقه افکنانه ایستادگی کرده و سرانجام بر آن پیروز گشته است. وي سیر تکامل هویت ایرانی را از دوران باستان تا به امروز بررسی
٧٦٢
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
می کند. جراردو نیولی در ایده ایران براي نخستین بار با تکیه بر متون تاریخی، دینی و زبانی در جستجوي ریشه هاي ایران و معانی گوناگون هویتی آن در گستره تاریخ میپردازد و بر همین اساس با مطالعهي منابع کهن فارسی، تاریخ مهاجرت اقوام گوناگون به فلات ایران و فرهنگ و آداب و رسوم آنان معناي هویت ایرانی را در فرآیند تاریخی آن آشکار می سازد. الساندر و بوسانی در هویت ایرانی در دوران پیش از اسلام به مسئلهي ساخت و بازسازي هویت ایرانی به شکل تداوم تاریخی از دوران کهن تا به امروز می پردازد. از نظر وي تلاش براي بازسازي هویت ایرانی وسیلهي نجات فرهنگی بوده اند که در معرض هجوم-
ها و نفوذهاي همه جانبه واقع شده است. و در دورههاي هخامنشیان، ساسانیان و صفویان سطوح بسیار بالایی از این باستان سازي کلی و تجدید حیات باستانی صورت گرفته است. احمدي در اثر دیگرش بنیادهاي هویت ملی ایرانی به یافتن راه کارهاي مناسب با ویژگیهاي تاریخی ایران براي بحث و بررسی هویت و ملیت ایرانی می پردازد، و شناسایی بنیادهاي سازندهي این هویت با توجه به گذشته و اکنون جامعه ي ایران با بهره گیري از چهارچوب هاي مفهومی در راه هویت و همبستگی ملی ایران در دوره ي معاصر و یافتن راه ها و روش هاي رویارویی بهینه با این چالش ها و شیوههاي مناسب پاسخگویی به نیازهاي نوین هویتی جامعهي ایرانی پرداخته و در نهایت یافتن ساز و کار نظري علمی مناسب براي بازسازي و روز آمد کردن گفتمان هویت ملی ایران و پویا ساختن آن در جهان معاصر را مطرح می نماید.
فرضیه هاي تحقیق
فرضیه هاي مطرح شده در تحقیق حاضر عبارتند از:
-1گرایشهاي قوم مدارانه با هویت ملی و به تبع آن وحدت و امنیت ملی داراي ارتباط منفی است. -2تقویت هویت ملی در مناطق قومی ضریب امنیت ملی را افزایش می دهد.
تقویت هویت ملی در مناسبات قومی میتواند مناطق قومی را جزو مؤلفههاي وحدت بخش مطرح نماید.
قوم، قومیت (گروه قومی) و هویت ملی
در تعریف قوم باید گفت قوم سازمان اجتماعی تشکیل یافتهاي است که بر پهنه سرزمین معینی قرار دارد و شامل مردمی است که در طول تاریخ با هم پیوندهاي اقتصادي، فرهنگی، خویشاوندي و ... برقرار کردهاند، داراي زبان، ویژگیهاي فرهنگی، پیوندهاي خویشاوندي، ارزشهاي اجتماعی و سنتهاي مشتركاند. در گذشته مشخصات خونی و نژادي ملحوظ می شد ولی امروزه در پی در هم آمیختگی آنها دیگر به حساب نمیآیند. (ابوطالبی، .(131 :1379 شاخصهاي عمدهي قومی عبارتند از:
خودآگاهی قومی، زبان مادري و سرزمین نیاکان (شیخاوندي، .(76 :1369 در تعریف دیگر، قومیت به مردمی که با یک روش مشترك با یکدیگر زندگی و رفتار میکنند و میتوان آنها را مردم یا یک ملت دانست، اطلاق می شود. اینان تجمعی هستند که داراي سبک زندگی، بعضی روشها و اخلاقیات مشترك، اهداف و اعمال مشترك بوده و در بعضی موارد به ویژه فرهنگ مشتركاند. براي فهم قومیت، ابعاد فرهنگی مثل مواریث و شناسههاي فرهنگی، زبان، مذهب، آداب و رسوم و پیشینهي تاریخی مهم است(حاجیانی، .(410 -411 : 1388 اما عدهاي کاربرد واژه ملت براي گروه قومی را رد میکنند و معتقداند کاربرد خودسرانه واژه ملت براي گروههاي قومی، توسط گروههاي قومی صورت میگیرد که داراي تمایلات جدایی خواهانه یا خودمختاري و نظایر آنها هستند و کاربرد آنرا از لحاظ علمی، تاریخی و حقوقی درست نمیدانند. و میگویند جامعه بین المللی نیز آنرا نمیپذیرد(همان: .(80 اصطلاح هویت قومی، در مجموع ناشی از شکلگیري قومیت و گروه قومی است. هنگامی میتوان از هویت قومی سخن گفت که اعضاي گروه قومی نسبت به عضویت شان در گروه قومی به آگاهی رسیده باشند و از وجود تفاوت و تمایز خودشان با دیگران و نیز شباهتهايشان با یکدیگر مطلع شده باشند و این آگاهی منجر به تولید و احساس تعلق به گروه قومی که عضو آن هستند، شده باشد (برتون، .(24-27 :1380 هویت قومی یکی از انواع هویت جمعی است که به ویژگیهاي فرهنگی اطلاق می شود و در سطحی پایینتر از هویت ملی قرار دارد (احمدلو، .(123 :131
