بخشی از مقاله
چکیده
بیان مسأله: دوران دانشجویی، دورهای مهیج و پر چالش برای دانشجویان است.با توجه به این که هر ساله دانشجویان زیادی خانه را به قصد ورود به دانشگاه ترک میکنند. این امر به همان اندازه که برای فرد فرصتهای جدید به همراه میآورد، وی را با چالشها و عوامل تنشزا نیز روبرو میکند که یکی از آنها احساس غربت نسبت به دیار، خانواده و دوستانی است که در اثر نقل مکان ترک شدهاند، این احساس میتواند بر روی عزت نفس و خود پنداره اثر داشته باشد.
روش پژوهش: این تحقیق از نوع زمینهیابی است. به منظور بررسی رابطه بین متغیرهای مورد مطالعه براساس روش نمونه گیری در دسترس 708 دانشجوی غیر بومی ساکن در شهرستانهای محل تحصیل انتخاب گردیدند و پرسش نامههای عوامل حمایت کننده فردی - خودپنداره و عزت نفس - و احساس غربت بر روی آنها اجرا گردید. برای تجزیه و تحلیل دادهها از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون گام به گام استفاده شد. دادهها به وسیله برنامه کامپیوتری SPSS16 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافتههای پژوهش: نتایج به دست آمده نشان میدهد که بیشترین ضرایب همبستگی به دست آمده بین خود پنداره با عامل احساس تنهایی و سردرگمی و ناسازگاری با محیطهای جدید و عزت نفس نیز با احساس تنهایی و سردرگمی و ناسازگاری با محیطهای جدید بود. بر اساس نتایج رگرسیون گام به گام در گام اول عزت نفس 4/4 درصد و در گام دوم عزت نفس و خودپنداره 5/5 درصد از احساس غربت دانشجویان را تبیین میکنند.
دانشجویان دختر احساس غربت بیشتری نسبت به دانشجویان پسر دارند و دانشجویان ترم های 1 و 2 تحصیلی احساس غربت بیشتری نسبت به سایر دانشجویان دارند. بحث و تفسیر: میتوان گفت که دانشجویانی که از عزت نفس و خود پنداره بالاتری برخوردارند از احساس غربت کمتری به نسبت دیگران خواهند داشت. به طور کلی پرورش خود پنداره و تقویت آن باعث سازگاری بهتر با موقعیتهای جدید خواهد شد و حتی پیشرفت تحصیلی بهتر را به دنبال خواهد داشت. با توجه به نتایج این پژوهش میتوان پیشنهادهایی ارائه شد.
بیان مسأله
جوانان سرمایههای اصلی هر کشوری بوده و با ورود به دانشگاه تغییری مهم در زندگی آنان ایجاد میگردد - دیباج نیا، . - 1381 این جمعیت جوان نقش عظیمی در بنای جامعه سالم در آینده دارد و از طرفی به لحاظ مشکلات و استرسهای متنوعی که در این دوره متحمل میشوند در معرض ابتلا به بسیاری از مشکلات روانی - اجتماعی قرار دارند. تحقیقات نشان داده که شیوع مشکلات روانپزشکی در دانشجویان قبل از ورود به دانشگاه مشابه جمعیت هم سن و سال در جامعه است ولی بعد از ورود به دانشگاه به دلیل استرسهای متعدد افزایش مییابد - دیربی1 و همکاران، . - 2005 بنابراین دوران دانشجویی، دورهای مهیج و پر چالش برای دانشجویان است - زارع و همکاران، . - 1386
بخصوص دانشجویان غیر بومی که مجبورند برای ادامه تحصیل در شهری غیر از شهر محل سکونت خود سکونت داشته باشند، یکی از مسایل خاص در این دوره برای دانشجویان غیر بومی احساس غربت است غم غربت، نوعی حس طبیعی تنهایی یا سردرگمی است که هنگامی که فردی از خانواده، امور روزمره و محیط جدا میشود بروز میکند. غم غربت در هر سنی ممکن است پیش آید، کسانی که دچار غم غربت هستند معمولاً غمگین و یا حتی افسرده میباشند. احساس غربت میتواند روی عزت نفس و خود پنداره و کارآمدی شخص تأثیر منفی داشته باشد.
با توجه به این که هر ساله دانشجویان زیادی خانه را به قصد ورود به دانشگاه ترک میکنند. این امر به همان اندازه که برای فرد فرصتهای جدید به همراه میآورد، وی را با چالشها و عوامل تنشزا نیز روبرو میکند که به نحوی اجتناب ناپذیر با چنین انتقالی همراهند. به طور اخص عوامل به ستوه آورنده هیجانی، تنیدگیزاهای اجتماعی1 نامیده میشوند که یکی از آنها احساس غربت نسبت به دیار، خانواده و دوستانی است که در اثر نقل مکان ترک شدهاند - وان تیلبورگ2 و همکاران، . - 1996 چنان که گفته شد احساس غربت بر روی عزت نفس و خود پنداره میتواند اثرات منفی داشته باشد.
امروزه توجه به خود و خود پنداره3 یکی از موضوعات مهم قابل بحث در روان شناسی - کاظمی و همکاران، . - 1382 و یکی از مفاهیم اصلی نظریه راجرز است. خود پنداره شامل مجموعه ویژگی هایی است که شخص به عنوان یک موجود منحصر به فرد از خود ادارک میکند - اتکینسون و اتکینسون، . - 1380 خود پنداره یک ساختار دانش سازمان یافته است که شامل صفات، ارزشیابیها، حافظه معنایی و دورهای در مورد خود میباشد و پردازش اطلاعات مرتبط با خود را کنترل میکند - کیل استروم4 و همکاران، . - 1998 مارش5 و همکاران - 1999 - آن را در سه سطح خود پنداره کلی، خود پنداره تحصیلی و خود پنداره غیر تحصیلی تقسیم میکنند. در نظریه خودپنداره، شخصیت هر فرد از سه جزء خودانگاره6، خود آرمانی7 و عزت نفس8 تشکیل شده است - داویس9 و برمبر10، 1999 به نقل از شاطرلو، . - 1386
عزت نفس11 اشاره به سطوح ارزشمندی دارد که فرد برای خود قایل است و به معنی درک و دریافت جایگاه و منزلت خود میباشد و اهمیت آن همواره مورد توجه روان شناسان و محققان آموزش و پرورش بوده است - فلوری12، . - 2006 مزلو13 آن را عبارت از شایستگی، توانمندی، کفایت، اطمینان، استقلال و آزادی می داند که اگر ارضا شود افراد احساس ارزشمند بودن، توانا بودن، ثمر بخش بودن و اعتماد به نفس و در غیر این صورت احساس حقارت، درماندگی و ضعف میکنند - مدی14، . - 1976 رابسون15 عزت نفس را عبارت از حس رضامندی و خویشتن پذیری16 که از ارزیابی شخص درباره ارزشمندی، قدر و منزلت، جذابیت، شایستگی و کفایت و توانایی برای ارضای تمایلات و خواستههای خود منتج میشود - سیلوراستون17، . - 1991
با عزت نفس زیاد با احتمال بیشتری در برابر مشکلات خواهیم ایستاد - ناتانیل، . - 1382 عزت نفس درجه تصویب، تأیید، پذیرش و ارزشمندی است که شخص نسبت به خود احساس می کند - بیابانگرد، . - 1372 همچنین دانلی - 2001 - 18 عزت نفس را به عنوان اعتقاد ما و نیز دیگران از این که چقدر رقابتی موفق، مؤثر و با ارزش بوده تعریف کرده است. منظور از میزان هماهنگی و نزدیکی خود ایده آل و خود واقعی آنان چقدراست - برای19، . - 2007 همچنین رابطه تنگاتنگی بین عزت نفس و خودپنداره شخص وجود دارد - کلمز و دیگران، . - 1380
دانشگاه به منزله محیط جامعه پذیری دانشجویان، نقش مهمی در شکل دهی به شخصیت آنها دارد و به نوبه خود فشار روانی بسیاری را برای دانشجویان ایجاد میکند و در این دوران با عنصر بنیادی نظام فرهنگی و سمت گیری هنجاری در زندگی اجتماعی یعنی ارزشها روبهرو میشوند که رفتارهای بعدی و ارزیابیهای آنها را از وقایع اطراف خود تحت تأثیر قرار میدهد و واکنشهای آنها را تبیین مینماید - شوارتز1، . - 1999 فیشر و فن فلیت اظهار میدارند که در مجموع 50 الی 70 درصد افراد حداقل یکبار در عمر خویش احساس غربت را تجربه کردهاند. بین 30 الی 60 درصد دختران و پسران دانشجوی انگلیسی در طول سال اول در دانشگاه دچار احساس غربت میشوند. پژوهشگران این پدیده را در گروهی از دانشجویان سال اول استرالیایی و چینی بررسی کردند و دریافتند که همگی به درجاتی از احساس غربت مبتلا بودند.
سپس لی بیان میدارد که آشنا نبودن بسیاری از دانشجویان با محیط دانشگاه در بدو ورود، جدائی و دوری از خانواده، عدم علاقه به رشته تحصیلی، ناسازگاری با سایر افراد در محیط زندگی و کافی نبودن امکانات رفاهی و اقتصادی و مشکلاتی نظیر آن از جمله شرایطی هستند که میتوانند مشکلات و ناراحتیهای روانی را به وجود آورده و باعث افت عملکرد فرد گردند - علی مددی و لواسانی، . - 1380 امین پور و همکاران - 1389 - در مطالعه ای با عنوان ساخت و اعتبار یابی آزمون سلامت روانی برای دانشجویان جدید الورد دانشگاه پیام نور نقده به این نتیجه رسیدند کهتقریباً 22 درصد دانشجویان جدیدالورود با مشکلات سلامت روانی مواجه بودند. همچنین بین سلامت روانی دانشجویان براساس رشته قبولی در کنکور و جنسیت تفاوت معناداری وجود داشت و نمره عملکرد اجتماعی دانشجویان پسر به طور معناداری بیشتر از دانشجویان دختر بود.
با توجه به این امر افرادی که خود پنداره و عزت نفس و خودآگاهی عمومی دارند، از دیدگاه دیگران نسبت به خودشان آگاه بوده و از احساسات درونی خودآگاه هستند و می توانند خود را به خوبی تحلیل کنند. چنین تصویری میتواند با افزایش سطح خودآگاهی فرد نسبت به تواناییهایش، به تصویری مثبت و کارآمد تبدیل شود و در پی آن رضایت و لذت او افزایش یابد - فرگوسن و مازین، . - 1382 بنابر این توجه به پدیده احساس غربت و بررسی عوامل تأثیر گذار بر آن میتواند در پیشگیری از ناهنجاریهای رفتاری در دوران دانشجویی و توجه بیشتر به سلامت و بهداشت روانی آنان مؤثر واقع گردد و در پژوهش حاضر سعی بر آن شده تا این تفاوت در تجربه نمودن این احساس را در عوامل شخصیتی چون خودپنداره و عزت نفس در جامعه دانشجویی دانشگاه پیام نور استان آذربایجان غربی بررسی نماییم.
روش پژوهش: این تحقیق از نوع زمینهیابی است و قصد آن است که رابطه بین عوامل حمایت کننده فردی - خود پنداره و عزت نفس - بر احساس غربت دانشجویان مورد شناسایی قرار گیرد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از شاخص های توصیفی - میانگین، میانه، مد، انحراف استاندارد - و از شاخص های استنباطی همچون آزمون t مستقل، آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکراهه - - - و رگرسیون گام به گام استفاده شد. دادهها به وسیله برنامه کامپیوتری SPSS16 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
جامعه آماری و نمونه مورد مطالعه: از بین تمام دانشجویان دانشگاه پیام نور استان آذربایجان غربی است که در یکی از مراکز یا واحدهای دانشگاه این دانشگاه مشغول به تحصیل بوده و در شهری غیر از شهر محل سکونت منزل گرفتهاند یا در خوابگاه سکونت دارند براساس روش نمونه گیری در دسترس 708 دانشجوی غیر بومی ساکن در شهرستانهای محل تحصیل انتخاب گردیدند و پرسش نامههای عوامل حمایت کننده فردی - خودپنداره و عزت نفس - و احساس غربت بر روی آنها اجرا گردید.
نمونه مورد مطالعه شامل 393 دختر 56 - درصد - و 314 پسر 44 - درصد - بود. میانگین سنی دختران 21/15 سال و میانگین سنی پسران 21/97 سال بود. از نظر رشته تحصیلی 64 درصد شرکت کنندگان دانشجویان رشته علوم انسانی بودند این نسبت برای دانشجویان دختر 61/1 درصد و برای دانشجویان پسر 67/5 درصد بود. 51/4 درصد دانشجویان در دو سال تحصیل مشغول به تحصیل بودند. این نسبت برای دانشجویان دختر 58/3 درصد و برای دانشجویان پسر 43/00 درصد بود.
