بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف ارائه یک برنامه ریزی اجتماعی روستایی با تکیه بر مشارکت مستقیم مردم محلی در جهت شناخت مسائل و مشکلات روستای خود و ارائه راهکارها و پیشنهادات در جهت رفع این مسائل و نهایتا در جهت رشد و رسیدن به توسعه پایدار روستایی انجام گردیده است. و سعی میشود به دو سوال مهم پاسخ بدهیم الف: چگونه میتوان با به کار گیری مشارکت محلی به توسعه پایدار روستایی رسید؟ ب: آیا ارزیابی سریع روستایی همراه با مشارکت مردم محلی روشی کارآمد برای تدوین یک برنامه ریزی پایدار روستایی میتواند باشد؟روش کار در این پژوهش روش ارزیابی مشارکتی است. ناحیه مورد مطالعه روستای زرنان شهر قدس میباشد که بعلت موقعیت زیست محیطی داشته و اصطلاحا به آن ریه شهر تهران گفته میشود این ناحیه انتخاب گردید. پس از بررسی وضع موجود روستا جهت ارزیابی مشارکتی (pra)به روستای مورد نظر رفته و در نشستهایی با مردم محلی، ریش سفیدان و مسئولین شورای روستا نسبت به مطرح کردن مسائل و مشکلات روستا و باهمکاری مستقیم شرکت کنندگان در جلسه بحث و تبادل نظر گردید و روستاییان مسائل و مشکلات خود را ابتدا بیان کرده و سپس با همکاری مستقیم ایشان مسائل و مشکلاتشان اولویت بندی گردید و در نهایت مسائل مربوط به ساخت و ساز، مسائل و مشکلات مدیریتی،اشتغال و بیکاری،ومشکلات کشاورزی بعنوان مهمترین مشکلات روستا جهت ارائه یک برنامه توسعه محلی در اولویت قرار گرفت.
واژههای کلیدی: ارزیابی سریع مشارکتی،((pra، توسعه روستایی، برنامه ریزی روستایی،زرنان پایین، توسعه پایدار
-1 مقدمه :
دستیابی به رفاه و توسعه هدفی است که تمامی شیوه های برنامه ریزی در جست وجوی آن هستند. درواقع وجـه اشـتراک انواع برنامه ریزی در همین نکته است و وجه افتراق آنها در ماهیت و ابزارهایی است که برای رسیدن به رفـاه و توسـعه بـه کار می برند. به همین دلیل برخی روش های برنامه ریزی به صورت بلندمدت و برخی کوتاه مدت اند و برخی نیز موفقیـت چندانی به دست نمی آورند. امروزه متناسب با تغییرات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، نگرش متفاوتی به مقوله برنامه ریـزی ایجاد شده است . در برنامه ریزی توسعه روستایی نیز این تغییـر نگـرش چشـمگیر بـوده اسـت، تـا جـایی کـه روش هـای اوزالیدی و از بالا به پایین جای خود را به روش های مشارکتی داده اند (صرافی، . (1377:13 مشـارکت درگیـری ذهنـی و عاطفی اشخاص در موقعیتهای گروهی است که آنان را بر می انگیزد تا برای دستیابی به هدفهای گروهـی یکـدیگر را یـاری دهند و در مسئولیت کار شریک شوند(علوی تبار،15، (1379 .یکی از راههای رسیدن به توسعه پایدار در روستاها مشـارکت مردمی و دخالت دادن افراد در تعیین سرنوشت خود میباشد . تجربه نشان داده اسـت کـه هرچـه نقـش و مشـارکت مـردم محلی در تصمیم گیری در امور و تعیین سازوکار مناسب در روستای خود پررنگ تر باشد میـزان رضـایت عمـومی و نهایتـا رشد و ترقی آن روستا سریعتر حاصل میشود. مشارکت بدون درگیر شدن مردم نه تنها اسـتمرار نـدارد بلکـه وارونـه عمـل میکند. مشارکت مردمی ابزاری است که بوسیله آن اعضای جامعه قادر به شرکت در تدوین سیاستها، طرحها و برنامه هـایی میگردند که بر روی محیط زندگی آنهـا تـاثیر میگـذارد (Vaccaroa,I2008).ناپایـداری و عـدم تعـادل در سـکونتگاههای شهری و روستایی که نتیجه عدم تطبیق طرحها و برنامه های به اجرا در آمده با خواسته ها و نیازهای واقعی مردم اسـت (احمدی ، 1380 ، ص (45 نقش مشارکت مردم در توسعه پایدار شهری ، روستایی و سـرزمین را نشـان میدهـد. مـردم در چهارچوب جوامع شهری و روستایی ،منابع به مفهوم منابع انسانی ، طبیعی و سرزمین و مشارکت ، ارکـان توسـعه انسـانی پایدار را تشکیل میدهند با این تفاوت که مشارکت در مقایسه با دو رکن دیگر نقش سـاختاری داشـته و دو عامـل مـردم و منابع در چهارچوب آن به فعلیت مطلوب در می آیند، به عبارت دیگر مشارکت به دلیـل اینکـه هـم هـدف توسـعه و هـم وسیله رسیدن به آن است ، ضمن آنکه نقش ترکیب کننده دو عامل دیگر را دارد و برایند آن دو نیـز بـه شـمار مـی آیـد، عنصر کلیدی در فرایند توسعه پایدار تلقی شده و ازآن بعنوان حلقه گمشده فرایند توسعه یاد میشود . (جمعه پـور ، 1389 ص .(73 از تعبیر جامعه شناختی مشارکت نوعی کنش اجتماعی است. اولین نکته ای که در مشارکت بایـد بـه آن اهمیـت داد حس باورعمومی است. مسئله اساسی در مشارکت، ایجاد یک نهضت که در جامعه رسوخ نماید.(لطیفی،1384،.(55
یکی از ابعاد وسیع مشارکت در محیط روستایی را میتوان در ارزیابی سریع روسـتایی مشـاهده نمـود. روش ارزیـابی سـریع روستایی روشی برای کسب شناخت دقیق ، سریع ، کم هزینه ، و علاوه بر آن تصمیم گیری و برنامه ریزی مشارکتی است. این روش به افراد خارج از سیستم روستا برای درک بهتر آن از طریق روشهای مشاهده و گفتگـوی مسـتقیم بـا مخاطبـان کمک میکند.(جمعه پور،171،.(1389 این پژوهش با استفاده از ارزیابی مشارکتی سعی دارد تا چشـم انـداز توسـعه پایـدار روستایی را با تکیه بر مشارکت محلی در روستای زرنان پایین از توابع قدس استخراج کند . بر این اساس با بهـره گیـری از مشارکت اهالی روستاها، به تدوین یک برنامه ریزی توسعه اجتماعی روستایی پایدار در راستای ارتقا و پیشرفت همه جانبـه اقتصادی ،اجتماعی و زیست محیطی پرداخته میشود.
-2بیان مسئله
روستاها از گذشته بعنوان اجتماعات پایه، نقش اساسی در شکل گیـری و شـکوفایی جوامـع و تمـدنها داشـته انـد. افـول بسیاری از تمدنها نیز به ویرانی روستاها و بی توجهی به آنها به عنوان عناصر پایه تولید و رونـق اقتصـادی مربـوط میشـود. توسعه بخش صنعت و گسترش شهرنشینی باعث شد به مرور از سهم روستاها به عنـوان مکانهـای تولیـدی کـه نیـاز سـایر بخشهای جامعه را تامین میکردند ، کاسته شود. باوجود این حتی در اوج توسعه و شهرنشینی، بخش روستایی بعنوان بخش
تولید پایه و اساسی به هیچ وجه اهمیت خود را ازدست نداده است.(جمعه پور:1،.(1389 توسـعه روسـتایی زمـانی در بعـد وسیع خود به بار مینشیند که از یک الگوی طراحی مشارکتی پیروی کند. مشارکت مردمـی ابـزاری اسـت کـه بوسـیله آن اعضای جامعه قادر به شرکت در تدوین سیاستها طرحهـا و برنامـه هـایی میگردنـد کـه بـرروی محـیط زنـدگی آنهـا تـاثیر میگذارد.(جمعه پور .(72:1389:طراحی مشارکتی فعالیتی مبنی بر بازتوزیع قدرت میان افراد و گروههای ذینفـع محسـوب میشود که با درهم شکستن روشهای طراحی سنتی ، بستری مناسب را برای مشارکت مردم به شیوه ای معنـادار و عملـی هدفمند به منظور پایداری محیطی فراهم میسازد.(محیط شناسی ، 1388،شماره.( 52 هنگامی که مشارکت مردم محلـی در تصمیمات مربوط به روستای محل زندگی شان در نظر گرفته شود آثار مثبت این عمل که همانا یک برنامـه ریـزی توسـعه روستایی هدفمند است ،نیز به ثمر خواهد نشست. هدف و حاصل این طراحی مشارکتی ، شکل گیری منظری خاص است. این منظر بر اساس تعریف معاهده منظر اروپا بعنوان محدوده ای قابل درک توسط افـراد اسـت کـه ویژگیهـای آن حاصـل عمل و عکس العمل میان عوامل طبیعی یا انسان تلقی میشود .(selaman;2006)
