بخشی از مقاله
چکیده
معماری بومی به عنوان یکی از خاص ترین انواع معماری نه تنها به واسطه ارزش تاریخی، که به واسطه خصوصیات و ویژگیهای خاصش از سالهای 1960 به بعد مورد توجه واقع شد. بیشترین توجه و تمرکز مطالعات بر روی معماری بومی به دلیل راه حلهای فوق العاده آن در برخورد با محیط، اقلیم و موضوع انرژی است. البته باید توجه داشت که اینها تنها وجوه و ویژگیهای خاص معماری بومی نیستند. هماهنگی با نیازهای روزمره و اقتصاد و فرهنگ و به طور کلی موضوعات اجتماعی نیز درسهایی برای آموختن از معماری بومی دارند. لذا این مقاله سعی کرده است بر موضوع معنا در مکانهای بومی تمرکز کرده و با بهره گیری از رویکرد نشانه شناسی به تبیین چگونگی تامین معنا بپردازد.
روش انجام این پژوهش بر پایه مطالعات اسنادی واقع است و از شیوه فیش برداری منظم از منابع دست اولی بهره برده و با استفاده از استدلال منطقی و تحلیل استنتاجی ، مرحله تحلیل و نتیجه گیری را به انجام رسانده است. بر اساس مطالعات معماری بومی به طور خاص، ویژگیهایی از این معماری شناخته میشود، سپس توضیح این ویژگیها بر مبنای شاخص های انتقال معنای نشانه شناسی نشان میدهد که مکانهای بومی بر اساس مطالعات نشانه شناختی در انتقال معنا به ساکنان خود موفق عمل میکردهاند.
واژه های کلیدی: معنا، مکان بومی، نشانهشناسی، ساختار، متن.
مقدمه
مطالعات معماری بومی بیش از هر چیز توجه خود را به هماهنگی های این نوع معماری با زمینه خود و خصوصا با موضوع محیط و اقلیم معطوف داشته است. این در حالیست که نباید از نقش این نوع معماری و خلق مکان در تدوین زندگی اجتماعی منسجم و مطلوب فرهنگی و معنایی مردم غافل بود. درس های معماری و شهرسازی گذشته، تاکید بر آن دارد که زندگی مردم بیشتر با محیط مصنوعشان مانوس بود و دریافت معانی و تشخیص هویت کاری ساده بود. - شولتز, ,1388 ص. - 15 این مقاله در پی آن است که با استفاده از رویکردی معناشناختی به بررسی معماری بومی در حالت عمومی و کلان آن پرداخته و خصوصیاتی را که منجر به انتقال معنا برای ساکنین و کاربران مکان بوده است را توضیح دهد. نشانه شناسی به عنوان رویکردی در معناشناسی که امروزه متدوالترین رویکرد شناخت معنایی در اکثر رشته ها به حساب میآید با استفاده از عناصری سعی بر توضیح چگونگی انتقال معنا دارد. در این مقاله در ابتدا تعاریف مختصری از معماری بومی و ویژگیهایش ارائه شده و سپس به معرفی عناصر موثر در انتقال معنا در نشانه شناسی پرداخته میشود. با استفاده از مطالعات معماری بومی و استفاده از استدلال منطقی رابطه میان عناصر معنابخش نشانه شناسی و معماری بومی تبیین میشود.
روش تحقیق
از آنجا که این پژوهش ماهیتی نظری دارد، از رویکرد توصیفی- تحلیلی بهره برده است. به منظور گردآوری دادهها از مطالعات اسنادی و کتابخانه ای و به منظور تحلیل از شیوه استدلال منطقی استفاده شده است. در گردآوری داده ها، از تکنیک فیش برداری منظم استفاده شده است و منابع اصلی و دست اول مد نظر قرار گرفته است. از تحلیل محتوا بر روی متون و سپس مقایسه و استدلال میان آنها دستیابی به نتایج مقدور شده است.
معماری بومی
در تعاریف اولیه معماری بومی این گونه آمده است که معماری بومی به طور خاص به آنچه که از سرشت و طبیعت انسان و محیط برآمده است و توسط خود مردم بر پا می شود، نسبت داده شده است. معماری بومی معماری مردم و معماری توسط مردم است، نه برای مردم - Oliver , 2003, p. 15 - . به همین دلیل است که برنارد رودوفسکی هم این نوع معماری را در نمایشگاهی از عکسهای آن که از سراسر جهان تهیه کرده بود ، " معماری بدون معمار" نامید. معماری بومی به اعتقاد رودوفسکی نوعی معماری پابرجا و بدون تغییر تلقی شده است. او می گوید این معماری قابلیت بهتر شدن ندارد زیرا که تا مرز کامل و تمام عیار بودن پیش رفته است. - Rudofsky, 1965, pp. 2-3 - منظور از عنوان "معماری بدون معمار"، یا همان معماری بومی گونه ای از معماری است که دارای شیوه ای ناخودآگاه و طبیعی برای یافتن رابطهی معماری با انسان، محیط و فرهنگ بوده است. رد پای هر گونه آموزش و اصول مدون و منابع قابل مراجعه یا نظریات از پیش تعیین شده در اینجا خالی است. - ناری قمی رامیار, ,1391 ص. - 77 بدین ترتیب باید گفت معماری بومی گونه ای معماری اجتماعی برگرفته از اصول نانوشته و محفوظ در ناخودآگاه جامعه است.
استفاده از معماری بومی
آغاز مطالعات روی معماری بومی بر موضوع باستان شناسی استوار بوده است. - Linam, 1999, p. 7 - این نوع مطالعات به منظور شناخت شیوه زندگی مردمان گذشته و یافتن زمان و تاریخ دوره زندگی آنان مورد استفاده بوده است. اما امروزه بیشتر مطالعاتی مطرح است که نشان میدهد این نوع معماری واجد چه خصوصیاتی بوده است که از آن به عنوان یکی از بهترین گونه های معماری سازگار با سرشت طبیعی انسان و محیط یاد میشود. بیشتر مطالعاتی که به معماری بدوی به عنوان گونهای موفق ارجاع میدهند، از هماهنگی این گونه معماری با محیط و زمینهی در برگیرنده صحبت میکنند که میتوان از آن به عنوان الگوی مناسب معماری پایدار امروز، مبانی و اصولی را استخراج کرد.
در اصل معماری بومی یک الگوی ضروری برای مطالعه ساختمانهایی با مصرف انرژی مناسب و پاسخگو به محیط است. - Jayasudha, اما باید توجه داشت این تنها خصوصیت قابل تامل معماری بدوی نبوده است. این مقاله با گذر از موضوع محیط طبیعی و کالبدی و هماهنگی معماری بومی با آن، قصد دارد از هماهنگی معماری بومی با فرهنگ و سرشت مردمان دورهی خویش یاد کند - Linam, 1999, p. 6 - که منجر به معناداری و تطبیق ذهنی و کالبدی محیط مصنوع است.
خصوصیات معماری بومی
در باب ویژگیهای معماری بومی آمده است که معماران آن فرآیند طراحی را بجای سالهای تحصیل در راه ایجاد فرم، از استفاده از رهنمودهای محیط، مواد و مصالح در دسترس و فرهنگ پیش می بردهاند. اجبار به بومی گرایی ممکن بود عناصر فرمال، ابعاد و مصالح معماری را تحت تاثیر قرار دهد اما به خوبی قابل ملاحظه است که ابداع و نوآوری در خلق کالبد از جایی به جای دیگر متفاوت است.
· اهمیت منطقه و بوم: پیش از انقلاب صنعتی غالبا 200 نوع مصالح در سراسر دنیا مورد استفاده معماری بوده است که بیشتر آن سنگ و خاک و چوب و آجر و بامبو بوده است. اما با وجود این محدودیت فرمهای متفاوتی از معماری در مکان های مختلف به چشم میخورد. این موضوع نشان میدهد که تمام موضوعات از فیلتر منطقه عبور میکند و شکل میگیرد. - heath, 2009, p. 35 -
· نقش معمار و کارفرما: در معماری بومی به دلیل آن که معمار و مردم از یک قشر بودند مشکلات معمول میان کارفرما
æ معمار وجود نداشته است. در مبانی نظری اشاره شده که مشکلات میان کارفرما و معمار دائمی و عمومی هستند. این مشکلات بیش از آن که بر سر محصول نهایی یا بنا باشد بر سر ارزشها، نیازها و عملکردها هستند. معمارها بر اساس سلایق شخصی و نظریات و عادات خود بنا را طراحی میکنند و بنابراین محصولات نهایی فقط ساختمان هستند. ساختمانهایی که مورد علاقه کارفرما و معمار نیستند. - davis, week, & Paul , 2003, p. 59 - این موضوع در معماری بومی به دلیل یکدستی و همسانی قشر و گروه کارفرما و معمار وجود نداشته است.
· نقش زمینه: معماری بومی در هماهنگی شکل میگیرد و اهمیت زمینه در آن زیاد است. زمینه های فرهنگی، اقتصادی و محیطی به شکل ساختارهای غیر قابل گریز در این نوع معماری موثر واقع شده و در آن ها مشهود هستند. این هماهنگی ها نهایتا به هماهنگی در زندگی روزمره مردم منجر میشده است. - Jayasudha, Dhanasekaran, & Devadas, 2014, p. 767 -
