بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر تحلیل مفهومی محتوای کتاب مطالعات اجتماعی - تاریخ - پایه ی ششم ابتدایی از منظر ویلیام رومی، سطح خوانایی کانینگ و زیر مقوله های مفهوم فرهنگ بود. نوع تحقیق در این پژوهش توصیفی و روش آن، روش تحلیل محتوا بر اساس روش ویلیام رومی،شاخص سطح خوانایی گانینگ و روش مفهومی خی دو می باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل یک جلد کتاب مطالعات اجتماعی - تاریخ - پایه ششم ابتدایی در سال تحصیلی 1395-96 بود و حجم نمونه برابر با حجم جامعه انتخاب گردید.
تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان داد: ضریب درگیری دانش آموزان با متن 0/283، ضریب درگیری با تصاویر 0/28 و ضریب درگیری دانش آموزان با سوالات 0/42 بود که حاکی از این مورد بود که متن و تصاویر کتاب غیرفعال و غیرپویا است و باعث ایجاد چالش و درگیری کردن دانش آموزان نبود ولی پرسش های کتاب پویا و فعال بود و باعث درگیری دانش آموزان شد. همچنین برای سطح خوانایی کانینگ عدد شش 6 به دست آمد که حاکی از آن است که متن و محتوای کتاب برای دانش آموزی مناسب است که در سال ششم تحصیل خود به سر می برد.
همچنین در مورد زیر مقوله های فرهنگ، عدد فی دو محاسبه شده 9/99 بود و عدد خی دو جدول 9/49 که خی دو محاسبه شده بیشتر از خی دو جدول بود . 9/99 - محاسبه شدهx2= 9/49 < x2 = جدول - دو فرض صفر رد شد که حاکی از این مهم بود که بین فراوانی مشاهده شده در فرهنگ و زیر مقوله های آن با فراوانی مورد انتظار تفاوت معنادار وجود داشت در ادامه نتایج پژوهش حاضر اذعان داشت که مولفان و برنامه ریزای کتب درسی باید با تغییر و تحول در متن و تصاویر کتاب مذکور باعث درگیرشدن دانش آموزان با تصاویر و متن بشود و عناصر و زیر مقوله های فرهنگ را به خوبی برای آنها جا بیندازند.
مقدمه
آموزش و پرورش در معنای وسیع آن، همه ی تلاش های سازمان یافته و غیر سازمان یافته ای را در برمی گیرد که موجب انتقال میراث علمی، فناوری، فرهنگی و اجتماعی یک جامعه از نسلی به نسل دیگر می شود. همچنین یکی دیگر از رسالت های خطیر آموزش و پرورش ایجاد فرصت هایی برابر برای رشد و شکوفایی افراد جامعه بخصوص کودکان و نوجوانان می باشد. آموزش عبارت است از هر گونه فعالیت یا تدبیر از پیش طرح ریزی شده ای که هدف آن آسان کردن یادگیری در یادگیرندگان است
یادگیری در دوران کودکی از حساسیت ویژه ای برخوردار است. زیرا این امر بر ساخت شخصیت فرد هم از نظر علمی و هم از نظر کیفی تأثیر دارد و بنابراین هر گونه تعلل در تدوین و تألیف منابع یادگیری این دوره و آموزش های خاص آن پیامدهای سوء و شاید دائمی به همراه خواهد داشت
بهترین آموزش در دانش آموز می تواند به معنی چیزهای مفیدی برای جامعه باشد. آموزش ها می توانند به دانش آموز به عنوان یک شهروند مسئول برای ساختن یک اقتصاد قوی، یک محیط سالم و آینده ای روشن برای هر کس دیگر کمک نماید. آموزش خوب دانش آموزان کمک می کند تا میزان درک و فهم شان را گسترش دهند و آنها را به همکاری اندیشمندانه با شهروندان در ساخت و نگهداری یک جامعه آزاد و آراسته تشویق و ترغیب نمایددر این میان برای آموزش و تغییر و تعدیل رفتار فراگیران نقش اساسی بر عهده آموزش و پرورش است. نظام آموزش و پرورش ایران متمرکز و برنامه، کتاب و معلم محورهای اساسی آموزش و یادگیری هستند
کتاب درسی مهمترین و پرکاربردترین رسانه آموزش است
امروزه در اغلب نظام های آموزشی کتاب درسی وسیله ی اصلی تعلیم و تربیت است و معلم و دانش آموزان به کتاب تکیه و وابستگی دارند. این رسانه با اهمیت دربردانده ی بخش های مختلفی مانند: نوشتاری، تصاویر و تمرین هایی است که در راستای تحقق هدف های کتاب، انتخاب و سازمان دهی می شوند. کتاب درسی مهمترین و پرکاربردترین رسانه آموزشی است که در نظام آموزشی است که در نظام های آموزش و پرورش جهان مورد استفاده قرار می گیرد. این رسانه در کشورهایی که نظام متمرکز تری دارند نقش اساسی تری ایفا می کند. برحسب تعریف کتاب رسانه ای متشکل از تعدادی صفحه حاوی پیام های عمدتاً نوشتاری و گاهی همراه با تصویر و سایر طرح هاست
سالانه چندین عنوان کتاب درسی توسط آموزش و پرورش برای استفاده کودکان، نوجوانان پس از طراحی، تدوین، تغییر و اصلاح منتشر می شوند که در فرآیند تولید و انتشار، آنها از معیارهای مختلف استفاده می شود اما بنظر می رسد اغلب این معیارها کلی بوده و از شفافیت کافی برخوردار نیستند.تعدادی از این کتب و نوشته ها توسط معلمین باتجربه و تعدادی دیگر بوسیله نویسندگان معتبر که تحصیلات و تخصص و مهارت نظر وفنی دارند نگارش می شود.
با توجه به آنکه در بسیاری از موارد کتاب درسی تنها رسانه آموزشی است که در اختیار معلم قرار دارد و فرآیند یادگیری و تدریس تنها با اتکا به محتوای برنامه ی درسی، انواع ارزشیابی های تحصیلی، آزمون ها و گزینش های متعدد بر مبنا محتوای کتاب های درسی صورت می پذیرد کتاب به منزله ی برنامه ی آموزشی جای تتبع فراوان دارد
کتاب های درسی به خاطر اهمیت زیادی که در تعیین محتوا و خط مشی آموزش دارند کانون توجه دست اندرکاران آموزش و پرورش می باشند. اهمیت کتاب های درسی در نظام های آموزشی متمرکز مثل ایران که تقریباً تمام عوامل آموزشی بر اساس محتوای آن تعیین و اجرا می شود بیش از سایر انواع نظام های آموزشی است
در کتاب های درسی اغلب سعی می شود مفاهیم گوناگونی را در غالب متن و محتوای کتاب به دانش آموزان منتقل کنند مفاهیمی از جمله فرهنگ و هویت، تمدن، عدالت حقوق بشر و ...را می توان در غالب کتب درسی بصورت مستقیم یا غیر مستقیم به دانش آموزان منتقل کرد.
واژه ی فرهنگ ریشه در بشریت دارد و از بدو تولد انسان بر کره زمین تا حال به شکل ها و رنگ های مختلف مطرح شده و معانی متفاوتی را به خود گرفته است
فرهنگ به ویژگی های تمدنی، جامعه یا گروهی خاص اشاره دارد که این ویژگی ها و مشخصه ها متمایز کننده آنها هستند فرهنگ رفتار مردمی است که در آن زندگی می کنند و بر مقتضیات اجتماعی استوار است که رفتار اجتماع را ایجاد و حفظ می کنند
فرهنگ واژه ای است که کاربرد اصلی آن در دو زمینه است: الف- در یک زمینه - - فرهنگ - - در گسترده ترین معنی می توان به فرآورده های تمدنی پیچیده و پیشرفته اشاره داشته باشد که فرهنگ در این معنی به فرهیختگی انسان اشاره دارد و آموختن های وی را نمایان می سازد.ب- در زمینه دیگر فرهنگ از سوی مردم شناسان و دیگر کسانی که انسان را بررسی می کنند به کار می رود
حوزه فرهنگ بیشتر مباحث خود را از مردم شناسی، جامعه شناسی و تاریخ اخذ می کند. فرهنگ مفهومی عام است که برای توصیف جنبه های نهادی و آموخته جامعه انسانی مورد استفاده قرار می گیرد. به تعبیر دیگر فرهنگ، شیوه ی عمومی زندگی گروه یا گروه هایی از مردم است که عناصری از قبیل: عادات، باورها، صفت ها، ارزش ها و هویت را به یکدیگر پیوند می دهد و وحدت اجتماعی ویژه ای را به وجود می آورد
پتی گرو فرهنگ را نظامی از معانی می داند که بگونه ای آشکار و حجمی در یک گروه معین و در زمان مشخص پذیرفته شده و بر پایه آن ها کنش ها و رفتار صورت می گیرد این نظام معانی در برگیرنده اطلاحات، قالب ها، مقوله ها و انگاره هاست که موقعیت انسان را برای وی تعبیر و تفسیر می کنند
جامعه به عنوان کالبد محتوایی به نام فرهنگ را می طلبد و اگر فضای بیرونی و محیط فرهنگ و جامعه را جهانی شدن بگیریم، با نوع خاصی از فرهنگ و جامعه جهانی روبرو می شویم، فرهنگ نیز مانند سایر پدیده های تاریخ دارد در مطالعه ی آن بدون ملاحظه ی شرایط محیطی ممکن نیست. به عبارت دیگر به لحاظ اینکه فرهنگ، تاریخ دارد، در تعامل با شرایط و موقعیت های پیرامونی، طی زمان در بستر تحولات شکل گرفته و راهی در فهم و درک و معنی دهی به زندگی کنشگران انسانی بوده و از این راه، دچار تغییر می شود. به همین خاطر است که فرهنگ ما در صورت بی ارتباطی با شرایط پیرامونی و حوادث و وقایع دچار میرایی شده و در قالب اشیا و تصاویر می توانند در درون موزه ها و متاب ها به نمایش گذاشته شوند
از نظر ادگارد شاین، فرهنگ یک موجود زنده و واقعیت زنده است رشد می کند، جوان می شود و می میرد و در حیات جامعه اثر می گذارد. فرهنگ مجموعه ای از آرمان های دستوری و تجویزی را فراهم می سازد در هر بافت فرهنگی، نمادها و وقایع مشخصی مشاهده می شوند که معنای خاصی را دارند و فقط اعضای جدید می توانند متوجه نمادها و اشیاء و تصاویر مشخص در فرهنگ شوند
خدیوی در تحقیقی در رابطه با فرهنگ نتیجه می گیرد که تفاوت های موجود در فرهنگ های ملی بیشتر ناشی از تفاوت های موجود در ارزش ها و باورهای مقبول آن فرهنگ هاست و تفاوت های موجود در فرهنگ های مختلف بیشتر ناشی از روش ها و وجود تفاوت ها در تجربیات جامعه پذیری است
در کتاب های درسی کشور ما علی الخصوص در کتب مقاطع ابتدایی مولفان و برنامه ریزان کتاب های درسی سعی می کنند که مفهوم فرهنگ را به طرق مختلف و از طریق متن و تصویر کتاب به روش های مستقیم و غیر مستقیم منتقل کنند که یکی از این کتاب ها که بیشترین نقش را در انتقال فرهنگ و هویت به دانش آموزان بر عهده دارد کتاب مطالعات اجتماعی می باشد. در ایران بویژه در ابتدایی بیشتر فعالیت های آموزشی و فرهنگی در چارچوب کتاب درسی صورت می گیرد و بیشتر فعالیت ها و تجربه های آموزشی دانش آموز و معلم حول محور آنها ساماندهی میشود.
