بخشی از مقاله
چکیده
مسئله اقتصاد بعد از اعتقاد جزء مهمترین عناصر استقلال سیاسی یک مملکت است. در این میان دیگر کمتـر کسـی در جامعه وجود دارد که بتواند در نقش حیاتی بانک ها در ایجاد و گسترش یک اقتصاد پویا و فراهم سازی زمینـه بـرای رشـد موزون اقتصادی، تردید به دل راه دهد. بنابراین این پژوهش نیز بر اساس روشی تحلیلی-توصیفی با استفاده از منابع موجود در این زمینه و نیز مدل راهبردی SWOT به تدوین استراتژی اساسی جهت خلق حماسه اقتصادی از طریق نقش بانکها در کشور پرداخته است. نتایج بیانگر آن بود که ظرفیت بالای اقتصادی بانکها ایران که با برخورداری از پشتوانه غنی نفتـی، معدنی و چهار فصل بودن آن دارای ویژگی شاخص در جهان می باشد که با بهره مند شدن از امتیاز وزنی 0/72 در جایگاه نخست نقاط قوت و اقتصاد وابسته به نفت با امتیاز وزنی 0/36 در جایگاه نخست ضعف ها قرار دارد. بهترین استراتژی کـه می تواند در این زمینه به کار گرفته شود همانا بهره گیری از توان اقتصادی داخلی همراه با نیروی انسانی مناسب داخلـی و استفاده از فرصت تحریم در شکوفایی اقتصاد بانکی داخلی و ایجاد استقلال اقتصادی، بهره گیـری از کلیـه ظرفیـت هـای مناسب چه به لحاظ اندیشه قناعت اسلامی، انسانی و مالی در راستای افزایش سرمایه گذاری بانکی داخلی و عـدم سـرمایه گذاری در بانکهای خارجی و استفاده از نیروهای متخصص و متعهد در نهادهای اقتصادی-بانکی و رفع نمودن مشـکلات آنان و مبارزه همه جانبه علیه رانت و فساد اقتصادی به خصوص در سیستم بانکی می باشد.
کلمات کلیدی: بانک، حماسه، اقتصاد، برنامه ریزی، راهبرد، .SWOT
-1مقدمه
هر جامعه ای سه رکن اساسی دارد؛ فرهنگ، سیاست و اقتصاد. این سه رکن متقوم هم هستند و از بین آنهـا، فرهنـگ نقش مهمتری دارد(روزنامه ملت ما، .(1391 مسئله اقتصاد بعد از اعتقاد جزء مهمترین عناصر استقلال سیاسی یک مملکت است(جوادی آملی، .(1391مفهوم جهاد اقتصادی و خصوصاً کلمهی جهاد یک تعبیر استعارهگونه و دارای معانی و دلالتهای خاصی است. کلمهی جهاد معمولاً به نوعی تلاش مقدس اطلاق می شود و یکی از کلماتی است که در گفتمـان دینـی مـا معنا پیدا می کند و همیشه صبغه ی تقدس را در درون خودش دارد. نکته ی اول این جاست که ابعاد دنیوی بـا ابعـاد مقـدس اسلامی درهم آمیخته شده و برای همین هم کار کردن برای مسائل اقتصادی، پیشـرفت و آبـادانی و عمـران کشـور را بـا مسئله ی مقدسی به اسم جهاد تلفیق می شود(پیغامی (1390 که می تواند سبب استقلال اقتصادی و خلق حماسه اقتصـادی شود.
در این میان دیگر کمتر کسی در جامعه وجود دارد که بتواند در نقش حیاتی بانک ها در ایجاد و گسترش یک اقتصاد پویا و فراهم سازی زمینه برای رشد موزون اقتصادی، تردید به دل راه دهد.صد البته که برای رسیدن بانک های کشور به جایگاه مناسب و تاثیر گذار، راه طولانی در پیش داریم.بانک های ما برای رسیدن به این هدف، نیاز به فرهنگ سازی، کار و تلاش روزافزون، شناساندن و عرضه خدمات برتر و منطبق با نیاز مردم، حمایت منطقی و تعدیل و واقعی سازی توقعـات از سـوی مسئولان و تصمیم سازان را دارند.
بانک سرمایه گذاران بسیاری از بزرگترین طرح های زیربنایی عمرانی و تولیدی در اقتصاد کشور بوده اند و با توجه به شاکله خود ، همواره کوشیده اند حامی قدرتمند کارآفرینان بخش خصوصی باشند ، به ویژه در ارتباط با شرکت هـای پیمانکـاری کشور همواره کوشیده اند سطح ارائه تسهیلات و خدمات بانکی را تا حد امکان مطابق نیاز و انتظار افراد ارتقا دهند.
-2نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها با استفاده از مدل SWOT
تحلیل SWOT به منظور شناسایی و بررسی عوامل مؤثر درونی ( نقاط قوت و نقاط ضعف ) و عوامل تأثیر گـذار بیرونـی ناحیه ( فرصتها و تهدیدها ) بر نقش بانکها در اقتصاد کشور به کار برده می شـود(.(Wheelen, 1995 در حقیقـت از این روش به عنوان ابزاری جهت شناسایی مسائل اسـتراتژیک و ارائـه راهبردهـا و اسـتراتژیهـای مناسـب اسـتفاده مـی-گردد(کریمی و محبوب فر، .(1391 در ابتدا با سنجش محیط داخلی و محیط خارجی ناحیه، فهرستی از نقاط قـوت، ضـعف، فرصتها و تهدیدات مورد شنایی قرار گرفت و سپس به وسیله نظر خواهی و صحبت با مردم، مسئولان و کارشناسان، ایـن عوامل مشخص و جهت برطرف نمودن یا تقلیل نقاط ضعف و تهدیدها و تقویت و بهبود نقاط قوت و فرصتهای موجود در ارتباط با تقویت توان اقتصادی بانکها و خلق حماسه اقتصادی در کشور، پیشنهادات و استراتژی های مناسبی ارائه گردید.
-1-2عوامل داخلی مؤثر بر نقش موثر بانکها بر اقتصاد
با استفاده از ماتریس ارزیابی داخلی روابط بین موضوعات مختلف را شناسایی و ارزیابی کنند و به ارائه راه حل هـایی برای آنها بپردازند(دیوید، .(1383 در این قسمت سه مقوله استراتژیهای موجود، عملکردها و منابع مورد توجـه و بررسـی قرار گرفته و تحت عنوان نقاط قوت و نقاط ضعف به شرح ذیل تقسیم بندی شده است:
نقاط قوت (Strenghts)
شماره قوت ها
1 ظرفیت بالای اقتصادی بانکها
2 نیروی انسانی بسیار مناسب
3 وجود تحقیقات بانکی اقتصادی متعدد در کشور
4 وجود تفکر اسلامی و توصیه های اسلامی اقتصادی بانکی
5 ایجاد تحریم ها به عنوان نیروی محرکه به خودآمدن
6 افزایش بانکها و اقدامات زیربنایی اقتصادی به عنوان بخش خصوصی
7 داشتن متحدین اقتصادی قدرتمند در منطقه و فرامنطقه
8 وجود امنیت نسبی کسب و کار در کشور
9 شناسایی به موقع ترفندهای اقتصادی-بانکی دشمنان از سوی مسئولین نظام
10 برخورداری از موقعیت ژئوپلتیکی مناسب در منطقه و جهان
نقاط ضعف (Weaknesses)
شماره ضعف ها
1 اقتصاد وابسته به نفت
2 عدم جایگاه واقعی نظام شایسته سالارانه مدیریتی کشور در سطوح اجرایی و تقنینی
3 وجود مشکلات جدی نهادی-بانکی
4 روزمره بودن سیاست های پولی و مالی
5 عدم شناسایی و اهمیت به ظرفیت های موجود اقتصادی کشور از سوی بانکها
6 عدم وجود کارشناسان متخصص و متعهد در تصمیم گیریهای بانکی
7 تمرکز سایه سیاست بر اقتصاد بانکی
8 نداشتن دیپلماسی اقتصادی-بانکی مشخص
9 عدم وجود فرهنگ کار و تلاش موثر
10 بالا بودن مصرف به تولید و بهره وری پایین کار
11 حاکمیت نگاه کوتاه مدت در بین آحاد جامعه
12 مردمی نبودن اقتصاد بانکی
13 وجود رانتهای متعدد اقتصادی
14 عدم ثبات اقتصادی
15 وجود نقدینگی غیر مولد
16 خروج بسیاری از متخصصین و کارامدین از کشور
17 افزایش سرمایه گذاری در بانکهای جهانی
18 وجود فساد مالی بارز
-2-2عوامل خارجی مؤثر بر اقتصاد بانکی
هدف این مرحله کند و کاو آثار محیط خارجی بر اقتصاد بانکی جهت شناسایی فرصتهـا و تهدیـدهایی اسـت کـه اقتصاد بانکی کشور با آن مواجه است. در این راستا باید گفت که فرصتها، مجموعه امکانات و قابلیتهایی است که خارج از محیط ناحیه بر عملکرد اقتصاد بانکی بطور مستقیم یا غیر مستقیم مؤثر واقع می شوند و همچنین تهدیـدها نیـز مجموعـه عوامل خارج از ناحیه محسوب می شوند که در عدم کارایی این نواحی تأثیرات مستقیم و غیـر مسـتقیم دارنـد. بـر اسـاس مطالعات انجام شده و بررسی وضعیت پیرامون کشور، مجموعه فرصتها و تهدیدهای موجود و مؤثر بر اقتصاد بانکی کـه بـه صورت زیر قابل ترسیم می باشند:
فرصتها ( ( Opportunities
شماره فرصت ها
1 افزایش تحریم ها علیه ایران به عنوان نیروی محرکه به خودآمدن و فعالیت موثر بانکی
2 عدم وجود نیروی انسانی مناسب در کشورهای رقیب منطقه و جهان در نظام بانکی
3 عدم پتانسیل ها و ظرفیت های مناسب در بسیاری از کشورهای منطقه و جهان در نظام بانکی
4 ایجاد نگرش مثبت در مردم و مسئولین در ایجاد و حمایت از تولید ملی و بهره وری مناسب نظام بانکی
5 افزایش و بهبود نگرش جهانی نسبت به کشور و علیه جبهه استکبار غربی و سرمایه گذاری بانکی ایران
6 افزایش قدرت رقابت پذیری بانکهای ایران در معاملات اقتصادی جهان
7 توسعه و ایجاد فرهنگ کار حداکثری و مصرف بهره ورانه و در حد نیاز
8 ایجاد چالش های عظیم اقتصادی-بانکی در بسیاری از کشورهای اروپایی و غربی
9 استفاده از تجربیات سودمند و موفق بسیاری از کشورهای جهان در زمینه سیستم بانکی
10 افزایش آگاهی های لازم در زمینه توطئه های دشمنان در زمینه اقتصادی
تهدیدها (Threats)
شماره تهدیدها
1 افزایش تحریم ها و داشتن تاثیرات منفی علیه نظام بانکی ایران
2 افزایش توان اقتصادی بانکهای کشورهای رقیب ایران در منطقه
3 بهره برداری حداکثری از ظرفیت های انسانی و سرزمینی کشورهای رقیب برای رقابت با ایران
4 به زانو درآمدن بسیاری از متحدین منطقه ای و فرامنطقه ای ایران به لحاظ اقتصادی-بانکی از جانب استکبار
5 تبلیغات شدید منفی علیه نظام بانکی ایران از سوی رسانه های غربی
6 استفاده از نخبگان کشور در بسیاری از کشورهای غربی برای توانمند ساختن سیستم بانکی خویش
7 از بین رفتن امنیت اقتصادی و وحدت و همدلی و فرافکنی آن
8 افزایش سرمایه گذاری ایرانیان در بانکهای جهانی
9 افزایش متحدین کشورهای مستکبر در منطقه در زمینه اقتصادی-بانکی
10 الگو برداری صرف و انحصار طلبانه از شیوه های بانکی-اقتصادی کشورهای دیگر و عدم بومی سازی آن
-3تجزیه و تحلیل نهایی عوامل مؤثر بر اقتصاد بانکی ایران
برای تجزیه و تحلیـل نهـایی جـدولی تشـکیل داده کـه بـر اسـاس عوامـل داخلی(ضـعف هـا و تهدیـدها) و عوامـل خارجی(فرصت ها و تهدیدها) دارای 4 ستون در بردارنده عوامل، وزن، درجه بندی و امتیاز وزنی می باشد. در ستون یـک( عوامل خارجی و داخلی) ، مهم ترین قوت ها، ضعفها، فرصت ها و تهدیدهای فراروی سیستم را نام می بریم.
در ستون دو(وزن)، به هر یک از این عوامل و بر اساس اثر احتمالی آنها بر موقعیت استراتژیک فعلی سیستم(بر اساس نتایج یافته های حاصل از شناخت و تجزیه و تحلیل وضع موجود) وزنی از یک(مهم ترین) تا صفر(بی اهمیت ترین) مـی دهیم. هر چقدر وزن بیشتر باشد، تاثیر بر موقعیت کنونی و آینده آن سیستم بیشتر خواهد بود(جمع ستون 2 بدون توجه به تعداد عوامل، 1 است).
در ستون سه(درجه بندی)، به هر عامل و بر اساس اهمیت و موقعیت کنونی سیستم به آن عامل خاص امتیازی از )5بسیار خوب) تا )1ضعیف)، (بر اساس نتایج یافت ههای حاصل از شناخت و تجزیه و تحلیل وضع موجود) می دهیم. ایـن درجـه بندی نشان می دهدکه سیستم چگونه به هر یک از عوامل خارجی پاسخ می دهد.
در ستون چهار(امتیاز وزنی)، وزن را در درجه هر عامل(ستون 2 ضرب در ستون (3 ضرب می کنیم تا به این وسیله امتیاز وزنی آن به دست آید. به این ترتیب، بـرای هـر عامـل، یـک امتیـاز وزنـی از 1 تـا 5 بـه دسـت مـی آید،کـه بـه طـور متوسط(میانگین) این امتیاز عدد 3 است.
سرانجام، امتیازات وزنی تمام عوامل خارجی و داخلی در ستون 4 را به طورجداگانه با یکدیگر جمع می زنیم و امتیاز وزنی را محاسبه می کنیم. امتیاز وزنی کل نشان می دهد که یک سیستم چگونه به عوامل و نیروهای موجود و بالقوه در محیط بیرونی اش پاسخ می دهد. همیشه متوسط امتیاز وزنی کل در یک سیستم در یـک زمینـه، عـدد 3 اسـت(هانگر و ویلـن، .(1384 چنانچه بالاتر از آن باشد، اهمیت آن بیشتر و اگر کمتر از آن باشد، از اهمیت و تـأثیر گـذاری کمتـری برخـوردار است.
-1-3نتایج تجزیه و تحلیل عوامل داخلی مؤثر بر اقتصاد بانکی ایران((IFAS
برای سازماندهی عوامل داخلی در قالب مقوله قوت ها و ضعف های فراروی سیستم، با استفاده از عوامل درجه بندی و با توجه به اهمیت هر یک از قوت ها و ضعف ها و با توجه به میزان تأثیر گذاری هر یـک از آنهـا (ابـراهیم زاده و آقاسـی زاده، (1388 بر کارکردهای اقتصاد بانکی ایران، محاسبه و به شرح جدول 1 تعیین گردید:
جدول -1 نتایج تجزیه و تحلیل عوامل داخلی(قوت ها)
قوت ها وزن درجه بندی امتیاز وزنی
.1ظرفیت بالای اقتصادی بانکها 0/18 4 0/72
.2نیروی انسانی بسیار مناسب 0/17 4 0/68
.3وجود تحقیقات بانکی اقتصادی متعدد در کشور 0/08 3 0/24
.4وجود تفکر اسلامی و توصیه های اسلامی اقتصادی بانکی 0/09 3 0/27
.5ایجاد تحریم ها به عنوان نیروی محرکه به خودآمدن 0/09 3 0/27
.6افزایش بانکها و اقدامات زیربنایی اقتصادی به عنوان بخش خصوصی 0/07 1 0/07
.7داشتن متحدین اقتصادی قدرتمند در منطقه و فرامنطقه 0/07 1 0/07
.8وجود امنیت نسبی کسب و کار در کشور 0/08 2 0/16
.9شناسایی به موقع ترفندهای اقتصادی-بانکی دشمنان از سوی مسئولین نظام 0/09 3 0/27
.10برخورداری از موقعیت ژئوپلتیکی مناسب در منطقه و جهان 0/09 3 0/27
جمع 1 3/03
از دیدگاه کسانیکه مورد سوال قرار گرفتند مهم ترین نقاط قوتی که اقتصاد بانکی ایران در راستای حماسه اقتصادی از آن برخوردار است، عبارتند از: ظرفیت بالای اقتصادی بانکها ایران که با برخورداری از پشتوانه غنی نفتی، معدنی و چهار فصل بودن آن دارای ویژگی شاخص در جهان می باشد که با بهره مند شدن از امتیاز وزنی 0/72 در جایگاه نخست و در جایگـاه بعدی وجود نیروی انسانی فراوان چه به لحاظ تخصصی و چه به لحاظ کاری و یدی می باشد کـه کشـور ایـران، کشـوری جوان و دارای نیروی کار فراوان بودن که با امتیاز وزنی 0/68 در مرتبه دوم قرار دارد. کمترین امتیـاز متعلـق بـه داشـتن متحدین اقتصادی-بانکی قدرتمند در منطقه و فرامنطقه و افزایش بانکها و اقدامات زیربنـایی اقتصـادی بـه عنـوان بخـش خصوصی می باشد که با امتیاز وزنی 0/07 در پایین ترین مرتبه قرار دارند که نشان دهنده خوداتکایی به خویش و افـزایش زیرساختهای اقتصادی کشور می باشد. در زمینه نقاط ضعف موجود در اقتصاد بانکی ایران نیز با توجه به نظر پاسخ دهندگان میزان وزن و امتیاز وزنی آن در جدول 2 مشخص شده است.
جدول-2 نتایج تجزیه و تحلیل عوامل داخلی(ضعف ها)
ضعف ها وزن درجه بندی امتیاز وزنی
.1اقتصاد وابسته به نفت 0/09 4 0/36
.2عدم جایگاه واقعی نظام شایسته سالارانه مدیریتی کشور در سطوح اجرایی و 4 0/32
تقنینی 0/08
.3وجود مشکلات جدی نهادی-بانکی 0/07 4 0/28
.4روزمره بودن سیاست های پولی و مالی 0/03 2 0/06
.5عدم شناسایی و اهمیت به ظرفیت های موجـود اقتصـادی کشـور از سـوی 4 0/28
بانکها 0/07
.6عدم وجود کارشناسان متخصص و متعهد در تصمیم گیریهای بانکی 0/08 4 0/32
.7تمرکز سایه سیاست بر اقتصاد بانکی 0/06 3 0/18
.8نداشتن دیپلماسی اقتصادی-بانکی مشخص 0/06 3 0/18
.9عدم وجود فرهنگ کار و تلاش موثر 0/03 2 0/06
.10بالا بودن مصرف به تولید و بهره وری پایین کار 0/06 3 0/18
.11حاکمیت نگاه کوتاه مدت در بین آحاد جامعه 0/03 2 0/06
.12مردمی نبودن اقتصاد بانکی 0/05 2 0/1
.13وجود رانتهای متعدد اقتصادی 0/07 4 0/28
.14عدم ثبات اقتصادی 0/06 4 0/24
.15وجود نقدینگی غیر مولد 0/03 2 0/06
.16خروج بسیاری از متخصصین و کارامدین از کشور 0/01 1 0/01
.17افزایش سرمایه گذاری در بانکهای جهانی 0/01 1 0/01
.18وجود فساد مالی بارز 0/02 1 0/02
جمع 1 3
بر اساس جدول2 مشاهده می گردد که اقتصاد وابسته به نفت با امتیاز وزنی 0/36 در جایگاه نخست ضعف ها قرار دارد که در واقع در ایران وابستگی اقتصاد ما به شدت وابسته به درآمدهای حاصل از نفتی می باشد که این امر سبب شده از سوی دشمنان کشور به شدت مورد توجه قرار گیرد و نقطه ضعف اساسی بوده که باید یه سوی درآمدهای دیگری کشـیده شـویم که نیازمند سرمایه گذاری از سوی بانکها در زمینه فعالیت های بخش خصوصی می باشد. عدم جایگاه واقعی نظام شایسـته سالارانه مدیریتی کشور در سطوح اجرایی و تقنینی و عدم وجود کارشناسان متخصص و متعهد در تصمیم گیریهای بانکی با امتیاز 0/32 در جایگاه دوم قرار گرفته اند که در واقع در کشور ما هنوز نظام شایسته سالاری و به کارگیری افراد به نسـبت تخصص هایشان به درستی جایگیر نشده است و کارشناسان متخصص در امر اقتصاد به خوبی به کار گرفته نشده اند.
خروج بسیاری از متخصصین و کارامدین از کشور و افزایش سرمایه گذاری در بانکهای جهانی با امتیاز وزنی /01 در پایین ترین سطح ضعفها قرار گرفته اند که نشان دهنده توجه بیشتر مسئولین به خوداتکایی درونی و استقلال اقتصادی و استفاده از ظرفیت ها و پتانسیل های داخلی می باشد.
-2-3نتایج تجزیه و تحلیل عوامل خارجی مؤثر بر اقتصاد بانکی ایران((EFAS
برای سازماندهی عوامل خارجی در قالب مقوله های فرصتها و تهدیدهای فراروی سیستم، با استفاده از عوامـل درجـه بندی و با توجه به اهمیت هر یک از فرصتها و تهدیدها و با توجه به میزان تأثیر گذاری هر یک از آنهـا بـر کارکردهـای اقتصادی-بانکی ایران، محاسبه و به شرح جدول ذیل تعیین گردید:
جدول-3 نتایج تجزیه و تحلیل عوامل خارجی(فرصت ها)
فرصت ها وزن درجـــــه امتیـــــاز
بندی وزنی
.1افزایش تحریم ها علیه ایران به عنوان نیروی محرکه به خودآمدن و فعالیت موثر بانکی 0/16 4 0/64
.2عدم وجود نیروی انسانی مناسب در کشورهای رقیب منطقه و جهان در نظام بانکی 0/11 4 0/44
.3عدم پتانسیل ها و ظرفیت های مناسب در بسیاری از کشـورهای منطقـه و جهـان در 0/12 4 0/48
نظام بانکی
.4ایجاد نگرش مثبت در مردم و مسئولین در ایجاد و حمایت از تولیـد ملـی و بهـره وری 0/07 1 0/07
مناسب نظام بانکی
.5افزایش و بهبود نگرش جهانی نسبت به کشور و علیه جبهه اسـتکبار غربـی و سـرمایه 0/1 3 0/3
گذاری بانکی ایران
.6افزایش قدرت رقابت پذیری بانکهای ایران در معاملات اقتصادی جهان 0/09 3 0/27
.7توسعه و ایجاد فرهنگ کار حداکثری و مصرف بهره ورانه و در حد نیاز 0/08 2 0/16
.8ایجاد چالش های عظیم اقتصادی-بانکی در بسیاری از کشورهای اروپایی و غربی 0/11 4 0/44
.9استفاده از تجربیات سودمند و موفق بسیاری از کشورهای جهان در زمینه سیستم بانکی 0/08 2 0/16
