بخشی از مقاله
چکیده:
تحقیق حاضر حاصل تاثیر رابطه بین ارگونومی در محیط کار با بهره وری نیروی انسانی است. جامعه آماری مورد بررسی در این تحقیق کلیه پرسنل دانشگاه علوم پزشکی گناباد بودند که طبق آمار مأخوذه تعداد 990 نفر بودند که از این تعداد 180 نفر به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. داده های استخراج شده با استفاده از پرسشنامه ارگونومی و پرسشنامه بهره وری و با کمک نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است
خروجی حاکی از آن بود که در خصوص عوامل محیطی، عوامل فیزیکی و مسائل حفاظتی در حد مطلوب می باشند و تفاوت معنی داری در سطح 0/03 مشاهده میگردد و تنها مسائل روحی و روانی در حد پایین تر گزارش گردید. اما با تحلیل تک تک متغیرها مشخص گردید که در مورد عوامل محیطی، تهویه، ازدحام فزاینده جمعیت و سروصدا و در مورد عوامل فیزیکی چیدمان ابزار آلات در حد نامطلوب بودند.
همچنین طبق تحلیل واریانس انجام گرفته، مشاهده گردید که به ترتیب شرایط محیطی محل کار، شرایط فیزیکی محل کار، مقدار و تناسب وسایل حفاظتی و امنیتی در محلهای کاری و مسائل روحی و روانی دارای بالاترین بتا هستند و قادرند بسیاری از تغییرات و نوسانات بهره وری نیروی انسانی را پیش بینی نمایند و به ترتیب بیشترین تأثیر را بر بهره وری نیروی انسانی گذاشته اند. در این راستا پس از تجزیه و تحلیل نظرات، این موضوع اثبات گردید که سیستم ارگونومی در برخی از موارد پاسخگوی نیازهای کارکنان نمی باشد، لذا بکاربردن سیاستهای مدبرانه در مورد ارگونومی در محیط کار از اهم مسایل مدیریتی در دانشگاه میباشد. وهمچنین مشخص گردید که رعایت اصول ارگونومی باعث افزایش عملکرد شغلی کارکنان دانشگاه و افزایش بهره وری نیروی انسانی دانشگاه گردیده است.
.1مقدمه و تبیین مسئله
واژه » ارگونومی… از دو کلمه یونانی » ارگو… به معنی کار و » نوموس… به معنی قانون و قاعده طبیعی مشتق شده است در لغت به معنای قوانین طبیعی کار است. اما در اصطلاح کاربردی علم ارگونومی مجموعه دانشی است که از تلفیق علوم زیستی فیزیولوژی انسانی ، سیستمها و روشها، طراحی مشاغل و محیط کار به وجود آمده است که سعی دارد ابزارها، دستگاهها و محیط کار را با در نظر گرفتن تواناییهای جسمانی، فکری و محدودیتها و علائق انسانها، طراحی کند. این علم با هدف افزایش بهره وری با توجه به سلامتی، ایمنی و رفاه کارکنان در محیط کار شکل یافته است ارگونومی علمی چند نظامه است که در چهار حیطه روانشناسی مهندسی، فیزیولوژی کار، بیومکانیک شغلی و آنتروپومتری فعالیت میباشد.
ارگونومی علم مطالعه انسانها در حین انجام کار، برای درک ارتباط پیچیده میان افراد و جنبههای فیزیکی و روانشناختی محیط کار، نیازهای شغلی و روشهای کار میباشد. ارگونومی یا همان مهندسی فاکتورهای انسانی، علمی ترکیبی است که سعی دارد ابزارها، دستگاهها، محیط کار و مشاغل را با توجه به تواناییهایی جسمی فکری و محدودیتها و علائق انسانها، طراحی نماید بطور خلاصه میتوان گفت که چگونگی انتقال نیرو و حرکت دادن اجسام و ابزارآلات از جمله مباحث بیومکانیک شغلی هستند.
نهایتاًو آنتروپومتری، به سنجش ابعاد فیزیکی بدن و کاربرد داده های ابعادی در اصلاح شرایط فیزیکی ایستگاههای کار میپردازد و از آنجایی که یکی از دلایل فشارهای وارده بر اندامها، عدم تطابق ابعاد محل کار با ویژگیهای ابعادی بدن کارگر یا کاربر میباشد، داده های آنتروپومتریک را میتوان به طور مؤثری در طراحی تجهیزات، ایستگاههای کار، ابزارآلات و محصولات بکار بست
ارگونومی و رابطه آن با میزان بهره وری و کارائی سازمان بحثی مهم و اساسی برای هر سازمان میباشد که در سالهای اخیر بصورت فزاینده ای مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. کارکنان دانشگاه علوم پزشکی نیز همانند سایر کارمندان با عوامل نامناسب بسیاری در محیط کار درگیر هستند که در این تحقیق به سعی میگردد به آن پرداخته شود. بر این اساس مسأله تحقیق حاضر این است که چه رابطه ای بین ابعاد مختلف ارگونومی با بهره وری نیروی انسانی در دانشگاه علوم پزشکی وجود دارد.
علم مهندسی عوامل انسانی یا ارگونومی که علمی انسان محور است با ارائه الگوهای نوین و کاربردی، ابزاری کارآمد هم برای تولیدکننده و هم برای مصرف کننده محسوب می شود. ارگونومی علمی است که ضمن توجه به سلامت نیروی انسانی به تولید و بهره وری بطور دقیق مینگرد. این علم با هدف اصلاح شرایط سیستمهای کار، روشهای طراحی ایستگاههای کار، ابزار آلات و همچنین کنترل روشهای عوامل زیان آور محیطی را تشریح می کنند و با عنایت به مبانی رفتارشناسی انسانی، ساختار عوامل یادشده را با خصائص انسانی مطابقت می دهد. با توجه به آنچه تاکنون ذکر شد اینگونه بنظر می رسد که ارگونومی با علوم دیگر ازجمله مهندسی صنایع، مهندسی ایمنی، مدیریت، طراحی صنعتی، مکانیک و بیومکانیک، روانشناسی، جامعه شناسی و مرتبط باشد. هدف ارگونومی اطمینان از برآورده شدن نیازهای انسان برای انجام کار بصورت ایمن و اثربخش در طراحی سیستمهای کار است.
پرداختن به ارگونومی نیازمند آشنایی با آناتومی، فیزیولوژی و روانشناسی انسانی درطراحی سیستمهای کار است. تاکید خاصی روی طراحی سطح مشترک انسان- ماشین وجود دارد تا ایمنی و کارایی تجهیزات افزایش یابد و عوامل زیان آور استرس زا حذف شوند.
بهره وری نیروی انسانی
در زبان فارسی کلمه بهره وری به عنوان معادل واژه انگلیسی - - Productivity مطرح گردیده است. در برخی از متون دیگر معادلهایی نظیر راندمان، بازدهی، قدرت تولید، قابلیت و باروری کارآمد جایگزین واژه مذکور شده اند. بهره وری به تعبیر کلی معیار سنجش این امر است که مصرف منابع به عنوان ورودی - نهادهها - برای تولید خروجی - ستاندههای - مورد نیاز جامعه در درازمدت چقدر موثر و کارآمد است.
واژه بهره وری برای افراد، گروهها، واحدهای سازمانی، صنایع و ملل مختلف معانی متفاوتی دارد و بسته به ماهیت کار با شاخصهای مختلفی تعریف می شود. متخصصین رشته های مختلف هر کدام بر اساس دیدگاههای خود این واژه را تعریف می کنند.اقتصاددانان بهره وری را نسبت خروجیها به ورودی می دانند. به عبارت دیگر بهره وری توانایی تبدیل ورودی به خروجیهاست. خروجیها کالاها و خدمات تولید شده هستند و ورودیها شامل نیروی انسانی، انرژی مواد اولیه، سرمایه، اطلاعات و اقلام خریداری شده اند. ورودیها و خروجیها باید بر حسب تعداد واحدهای فیزیکی مانند پول، زمان و غیره تعریف شوند.
در دیدگاه مدیران که وسیع ترین تعاریف است همه ی جنبه های سازمانی که در کارکرد موثر است در نظر گرفته می شود.این رویکرد شامل کارایی و اثر بخشی، کیفیت محصولات، رضایت ذی نفعها و مانند آن می شود.
.2مبانی نظری و پیشینه تحقیق
کنعانی و همکارانش - - 1387 در تحقیقی تحت عنوان" ارگونومی، ایمنی و بهره وری "نتیجه گرفتند درصورتی که فناوری ارگونومی به درستی به کار گرفته شود، می تواند موجب حذف یا کاهش صدمات و مشکلات بهداشت و ایمنی شغلی در محیط کار و افزایش رضایت شغلی و کارایی گردد.
توکلی مقدم و همکارانش - 1387 - در تحقیقی تحت عنوان" طراحی مجدد محیط و فرایندها جهت افزایش ایمنی و بهره وری "نتیجه گرفتند اگر به سلامت نیروی انسانی در محیط کار توجه شود باعث میشود کارایی و اثربخشی فردی و سازمانی افزایش یابد.
شرعی و همکارش - 1387 - در تحقیقی تحت عنوان" بررسی رابطه بین سطح ارگونومی و کیفیت ارایه خدمات به مشتریان در شعب بانک کشاورزی "نتیجه گرفتند به کارگیری درست اصول ارگونومی به افزایش کارایی و عملکرد کارکنان کمک میکند.
محیط کار مناسب و ارگونومی
معمولاً برای آنکه کارکنان در محیط کار خود به راحتی و با بازدهی بالا به کار بپردازند و نتایج خوبی را متوجه سازمانهایشان کنند لازم است تا در محیطی سالم و مناسب چه از نظر فیزیکی و چه از نظر روانی قرار گیرند. چنین محیطی دارای ویژگیهایی است که می بایست به آن پرداخته شود.
ویژگیهای یک محیط کار خوب و مطلوب را می توان از سه جنبه مورد بررسی قرار داد:
از لحاظ فیزیکی: شرایط فیزیکی محیط کار شامل فضای کار، نوع میز و صندلی، ابزارهایی که افراد با آنها کار میکنند از کامپیوتر تا تجهیزات صنعتی، نوع چیدمان میزها، تفکیک فضاها بر حسب نوع کار گروههای مختلف و مواردی از این دست دانست. مناسب بودن این شرایط، از پیشنیازهای اولیه افزایش کارایی افراد است. محیط کار باید امکانات اولیه را دارا باشدمثلاً از لحاظ نور، تهویه، دوری از سروصدای محیطی و. . . مناسب باشد و ابزار و وسایل ابتدایی و مناسب کار در اختیار کارکنان قرار گیرد.
از لحاظ حقوقی و انگیزشی: به طور مسلم همه انسانها در درجه اول برای به دست آوردن پول کار می کنند و اگر در یک محیط کار همه امکانات فراهم باشد اما حقوق مکفی و مناسبی وجود نداشته باشد آن محیط را نمی توان محیط کار مطلوب نامید و بایستی در حد متعارف و متوسط جامعه به کارکنان حقوق و دستمزد مکفی پرداخت شود تا از ایجاد حس نارضایتی جلوگیری به عمل آید. به علاوه یک محیط کار مطلوب باید دارای یک سیستم دقیق و عادلانه پرداخت پاداش و پرداختهای انگیزشی باشد.
از لحاظ سبک مدیریتی: نحوه اداره سازمانها و ایجاد ارتباط سالم بین همکاران با هم و با ردههای مدیریتی می توانند یک محیط کار سالم را بوجود آورد و مدیریت سازمان باید سعی نمایند که کارکنان از کار خود احساس رضایتمندی شغلی داشته باشنداصولاً. کارکردهای مهم مدیریت منابع انسانی: جذب، نگهداری و ارتقاء می باشد. اگر مدیریت سازمان بتواند افراد سالم و متخصص را جذب و استخدام نموده و در مرحله بعدی به وسیله عوامل انگیزشی و حقوقی آنها را به نحو احسن در سازمان نگهدارد و سپس در جهت ارتقای دانش و پست سازمانی آنها برآید،دقیقاً یک محیط کار مطلوب را ایجاد نموده است.
باتوجه به نظریه های انگیزشی محیط کار، بایستی انگیزههای کاری فرد را تقویت و پایدار نگه داشت زیرا قسمت اعظم وقت کارکنان در محیط کار سپری می شود و بهتر است به جای محیط کار آن را محیط زندگی بنامیم و این به خاطر آن است که مسایل و مشکلات محیط کاردایماً به محیط زندگی منتقل می شود و کارکنان هر سازمان با محیط کار و زندگی پیوسته سروکار دارند.
