دانلود مقاله روش های پژوهش و تحقیق

بخشی از مقاله

مقدمه
تعريف پژوهش : قبل از اينكه در ارتباط با پژوهش علمي تعريفي صورت گيرد ضرورت دارد كه با واژه علم كه موارد استفاده زيادي در پژوهشهاي علمي يافته است آشنا شويم :با اينكه علم مفهوم آشنايي است منتهي برداشت هاي متفاوت از آن گاه ايجاد مشكل مي كند به عنوان مثال بعضي علم را همان رياضيات مي دانند و يا گروهي ديگر آن را با تكنولوژي يكسان مي شمارند و گاه علم معادل رشته هاي مشكل دبيرستاني و دانشگاهي پنداشته مي شود گرچه هيچ يك از

اين تصورات تصور درستي از علم به حساب نمي آيد در واقع علم مجموعه فعاليت هاي منظم و منسجمي است كه به كمك ان واقعيت هاي جهان خارج در كنار هم نهاده مي شود در حالي كه تحقيق و پژوهش علمي فرايندي رسمي تر و عميق تر در اجراي روش تحليل علمي است از نظر روانشناسي تحقيق عبارت است از كاربرد روش هاي علمي در حل يك مسئله يا پاسخ گويي به يك سوال از نظر دكتر دلاور تحقيق به عنوان يك فرايند پژوهشي يك فرايند منظم است كه در درست ترين شكل خود داراي دو شرط است : شرط اول :كنترل دقيق : شرطي كه مانع تاثير عوامل نا مربوط و مزاحم مي شود( اعتبار دروني)

شرط دوم : نمونه گيري صحيح : يعني شرطي كه يافته هاي پژوهشي را قابل بحث و تعميم مي سازد (اعتباربيروني )

فصل اول :
ويژگي هاي تحقيق علمي :
1- افزايشي بودن : در كارهاي تحقيقاتي محقق در پي جمع اوري اطلاعات جديد يا با به كار بردن اطلاعات موجود از منابع دست اول براي كشف حقيقت يا دانش نو است بنابر اين سازماندهي دوباره يا بيان مجدد آنچه كه قبلاً دانسته شده تحقيق نيست بلكه ارزشي در حد يك يادگيري دارد ويليام جيمز: در هر زمان علم ما مثل قطره و جهل ما مثل اقيانوس است .

2- تجربي بودن :از خصوصيات بارز ديگر تحقيق علمي وجود امكان آزمايش علمي و عيني فرضيه هاي ذهني مطرح شده در طرح تحقيق است كه گاه نشان دهنده چگونگي روابط بين دو يا چند متغير است .

كل آگاهي ها : آگاهي هاي تجربي :مشاهده پذيري تجربي (ساده ترين ولي سخت ترين روش تجربه وتحليل )آگاهي هاي فلسفي : عقل . آگاهي هاي مذهبي :دل. آگاهي هاي هنري: حس و تجربه شخصی كه تفاوت اين ها در معيارهاي مربوط به اين هاست .

3-داشتن نظم : ممكن است بعضي مواقع فعاليت هاي تحقيقي به نظر غير ممكن برسند اما يادآور مي شود كه يكي از ويژگي هاي بر جسته در عمليات تحقيقي استفاده از روش هاي دقيق و منظم است كه تجزيه و تحقيق منطقي را مقدور مي سازد .
4-تعميم پذيري : محقق در تحقيق غير از تاكيد بر ثبوت يا انشاء نظريه هاي ارسالي در كشف اصول عمده و عمومي كه براي پيش بيني وقايع مفيد است سعي مي كند ويژگي ها و كيفيات گروه مورد نظر از ويژگي هاو كيفيات گروه مورد نظر استنباط كند.

5- تخصص طلبي : در انجام فعاليت هاي تحقيقي به تخصص نياز است چرا كه محقق بايستي آنچه را كه در باره موضوع تحقيق شناخته شده و مطالب نزديك و وابسته به آن رابه خوبي مطالعه كند و همچنين از روشهاي لازم براي تجربه و تحقيق آگاهي داشته باشد.

6- دقت و صحت در مشاهده و توصيف : در تحقيق مشاهده و توصيف دقيق و صحيح از اركان اساسي است پژوهش گر با انتخاب يا توليد وسايل معتبر و دقيق جهت جمع آوري اطلاعات يا به كار بردن ابزار مكانيكي و الكترونيكي سعي دارد قدرت وميزان دقت خود را در مشاهده ثبت و ضبط و تجزيه و تحليل افزايش دهد.
7- منطقي و عيني بودن :منظور اين است كه محقق بايستي در تمام مراحل تحقيق تلاش كند احساسات و تعصبات و پيش داوري ها را كنار بگذارد و به خاطر داشته باشد كه هدف در تحقيق آزمودن و آزمايش فرضي تحقيق است نه اثبات آن فرض

8- صبر طلبي: داشتن صبر و شكيبايي در فعاليت هاي تحقيقي براي محقق از ضروريات است چرا كه در هر مرحله ازانجام تحقيق احتمال ياس و نا اميدي است .
9- شهامت جرات و جسارت: در بعضي مواقع انجام يك فعاليت تحقيقي به جرات و جسارت نياز دارد چرا كه هميشه نتايج حاصل از تحقيق مورد قبول همه نيست و مخالفت هايي را به دنبال دارد

10- دقت طلبي در تحقيق : در تحقيق دقت در تعريف واژه هاي مهم و تعيين و تشخيص عوامل محدود كننده تحقيق عوامل مهم تحقيق؛ شرح روش تحقيق ؛و ثبت منابع مورد استفاده در تحقيق و گزارش و ارايه نتايج حاصل از تحقيق بسيار مهم است اين دقت عمل در تحقيق ويژگي قابليت تكرار تحقيق را تكرار ميكند و با توجه به آن در شرايط مساوي و معادل با شرايط قبلي مي توان تحقيق مشابه آن انجام داد .

مطالعه و پژوهش دو مهارت اساسي براي برنامه ريزي يك زندگي علمي و اجتماعي پوياست .
فراگيري مهارت علمي پايه براي مطالعه و پژوهش در سال هاي اوليه زندگي در دوران تحصيلي سبب پويندگي بيشتر علمي و اجتماعي مي شود در نظام آموزشي سنتي كه مبتني بر ازبر خواني و بياد سپاري صرف داده ها علمي است اين امر مهم كه ياد گيرنده ها بايد مطالعه كنند و پژوهشگر شايسته اي باشند مورد تاكيد قرار نمي گيرد در مقابل نظامهاي آموزشي نوين كه اصل را بر ياد گيري از سوي دانش آموز قرار داده اند دست يابي به اين مقصود آسان تر است .
درفرهنگ انگليسي واژه student)) به معاني زير آمده است :

1) محقق؛ يادگيرنده و مدرسه رو
2) آن كس كه مطالعه مي كند ؛ مشاهده گر و داراي توجه خاص
همچنين در فرهنگ انگليسي ان كارتا واژه دانش آموز " به كسي كه مطالعه ميكند " اطلاق شده است.
با توجه به معاني ياد شده روشن مي شود كه وظايف عمده يك دانش آموز پژوهش گري مطالعه و يادگيري است .يادگيري به اين معنا كه دانش آموز وظيفه دارد اطلاعات محيطي را از طريق پژوهش گري گرد آوري و تحليل نمايد و با پيش آموخته هاي خود تركيب نمايد تا قابليت خود را نسبت به گذشته افزايش دهد . يادگيري مطالعه و پژوهش ارتباط بسيار نزديكي با هم دارند . رفتارهاي سه گانه رفتارهايي هستند كه از يادگيري فعال سر مي زنند دانش آموز به منظور فراگيري دست به مطالعه مي زند و به هنگام مطالعه با مسايل گوناگون روبرو مي شود و براي پاسخ گويي به آن ها به پژوهش مي پردازد.

ما در روش تحقيق بر روش فردي تاكيد نمي كنيم .توصيه ما بيشتر بر فعاليت هاي گروهي است حتي در روش پروژه نيز مي توان با تدبير دانش آموزان را راهنمايي و تشويق كرد تا به صورت گروهي فعاليت مطالعاتي و تحقيقاتي داشته باشند يعني با هم موضوع مورد علاقه را انتخاب كنند و با هم به توافق برسند و به تحقيق بپر دازند.

در نوشتن موضوع بايد به اين نكات توجه نمود :
نخستين گام براي شروع تحقيق : تعين موضوع كه تقسيم به جزء گردد (عنوان و....)
براي تعيين موضوع توجه به نكات زير ضروري است:
1) علاقه شخصي

2) امكانات موجود
3) فرصت و زمان مورد نياز
4) دامنه تحقيق و يا حجم و محدوده ي موضوع انتخابي مثال: موضوع : تاريخ (تقسيم به جزء) =عنوان= تاريخ صد ساله ايران
5) مشورت و مشاوره در مورد زمينه هاي مربوط به تحقيق
مراحل تحقيق :
1) تشكيل گروه (گروهي كه باهم به توافق برسند و فعاليت نمايند)
2) تعيين موضوع تحقيق و محدود كردن آ موضوع
3) جمع آوري و استخراج اطلاعات از طريق )مراجعه به منابع ،آشنايي با كتاب خانه ها، استخراج مطالب و فيش نويسي ،دسته بندي فيش ها، مشاهده، پرسش نامه )

4) تدوين و نگارش مقاله تحقيقي
5) تجديد نظر
6) ارايه گزارش(كنفرانس)
فصل سوم :

استخراج مطالب (فيش برداري)
در مطالعه جهت يادداشت برداري براي اينكه از حداكثر وقت بتوانيم استفاده كنيم بايد زمان و فرصت مطالعه را به چهارچوب مسايل مورد نظر اختصاص دهيم يعني مطالعات ما بايد با موضوعي كه انتخاب كرده ايم تناسب داشته باشد.
نوشتن موضوع و انتخاب آن :

1-موضوع بايد بديع باشد 2- قابل بررسي علمي باشد 3- پاسخ ان بديهي باشد
4- روشن و به دور از ابهام باشد 5- پاسخ اساسي به نياز هاي آني يا كنجكاوي هاي علمي باشد 6- كوتاه باشد (حداكثر 20 واژه فارسي) 7- بيانگر متغير هاي اصلي پژوهش باشد 6- از اصطلاحات فني و آماري به دور و داراي معناي همگان و يكسان باشد.
الگوي گزارش تحقيق يا رساله يا پايان نامه :

فصل اول : مقدمه – بيان مسئله – بيان هدف يا اهداف – اهميت موضوع مورد مطالعه – بيان فرضيه ها – تعاريف عملياتي واژه ها
مطالعه منابع مربوط به تحقيق (پيشينه تحقيق ) = تحقيقات داخل كشور – تحقيقات خارج از كشور
فصل سوم : جامعه و نمونه و روش نمونه گيري – جمع آوري اطلاعات و تحقيق
(مصاحبه ، مشاهده )

فصل چهارم : تجزيه و تحليل اطلاعات ،توصيف اطلاعات در رابطه با فرضيه هاي صورت بندي شده
فصل پنجم : بحث و نتيجه گيري ، بيان محدوديت ها و پيشنهادات ،فهرصت منابع ، ضمايم ، پيوست ها
1) موضوع پژوهش
2) بيان مو ضوع پژوهش
3) اهميت و ضرورت موضوع پژوهش
4) هدف ها ، سوال ها ، فرضيه هاي پژوهش
5) متغير هاي پژوهش و تعريف عملياتي آن ها

6) واژه ها و اصطلاحات موجود در متن موضوع يا سوال ها و فرضيه ها (حروف الفبا و تعريف به شكل نقل قول مستقيم )
1-اني نظري ،حداقل بيست صفحه A4 با استفاده از جديد ترين منابع
2- ينه داخلي: حداقل نتايج پنج پژوهش خارجي: حداقل نتايج پنج پژوهش
با هر كدام يك فرضيه يا سوال ساخته مي شود مثلا :

خانگي فرهنگي عامل كاهش درصد قبولي دانش آموزان دوره متوسطه است ؟
هم متغير مستقل هم متغير وابسته هر دو تجزيه مي شوند . در آن صورت با هر يك از اجزاي متقير مستقل در رابطه با تك تك زير مجموعه هاي متغير فرضيه ساخته مي شود .

متغير مستقل يا متغير وابسته هر دوآن ها داراي ابزار استاندارد براي سنجش
صورت يا متغير ها را تجزيه نمي كنيم يا بر اساس زير مجموعه هاي در نظر گرفته آن ها را تجزي

ه كرده و فرضيه هاي آن ها را مي سازيم .به دو موضوع
رابطه بين توكل به خداوند و بهداشت رواني بين دانش آموزان دوره متوسطه منطقه
فوق داراي تست استاندارد است . پس فرضيه آن به شكل زير نوشته مي شود:

بين توكل به خداوند و بهداشت رواني دانش آموزان متوسطه رابطه وجود دارد .
رابطه عزت نفس و رشد اجتماعي دانش آموزان دوره متوسطه ي شهر
موضوع فوق نيز داراي تست استاندارد است و هر يك از اين متغير ها داراي س

ه
و زياد مي باشند فرضيه اين پژوهش به شكل زير است :
مختلف عزت نفس دانش آموزان دختر و سطوح رشد اجتماعي آنان رابطه
تك متغيري است . مانند موضوع زير: شيوع اختلال بيش فعاليADHD)) در بين دانش آموزان منطقه دو فقط سوال مي سازيم .مانند:
جهت باشد .معمولا اگر در انتهاي جمله اي كه بيانگر فرضيه است از واژه را به وجود دارد استفاده كنيم فرضيه بدون جهت است .

زيرا نشان نمي دهد متغير افزايش متغيروابسته يا كاهش آن است . ولي اگر جهت تاثير متغير مستقل وابسته شود آن را فرضيه جهت دار مي گوييم .
مثال سمبليك : عنوان پژوهش :برسي تاثير متغير Aبر متغير Bدر بين گروه سوال : آيا بين متغير A ومتغير B در بين گروه C رابطه وجود دارد ؟
فرضيه بدون جهت : بين متغير A ومتغير B رابطه وجود دارد

فرضيه جهت دار 1 - : هر گاه متغير A افزايش يابد متغير Bنيز افزايش مي يابد
فرضيه جهت دار 2 - : بين متغير A, و B رابطه مستقيم يا معكوس وجود دارد . تبديل مثال رابطه بهره هوشي و خلاقيت بر اساس مدل سمبليك :
عنوان پژوهش : برسي رابطه بين بهره هوشي و خلاقيت دانش آموزان دوره متوسطه .
پرسش: آيا بهره هوشي بر خلاقيت دانش آموزان دوره متوسطه موثر است؟

فرضيه بدون جهت : بين بهره هوشي و خلاقيت دانش آموزان دوره متوسطه رابطه وجود دارد .
فرضيه جهت دار : بين نمره هاي بهره هوشي و نمره هاي خلاقيت دانش آموزان دوره متوسطه رابطه مستقيم وجود دارد .
فرضيه هاي صفر و فرضيه پژوهش (1) : فرضيه پژوهش همان فرضيه اي است
كه پژوهشگر مطرح كرده است . تمام فرضيه هايي كه تا كنون مطرح كرده ايم

فرضيه دارد . عكس فرضيه پژوهش را فرضيه صفر گويند براي تاييد فرضيه
پژوهش گر از طريق برهان خلف عمل مي كند يعني عكس فرضيه پژوهش را رد

مي كند پس رد فرضيه صفر به معني تاييد فرضيه پژوهش است در اين تجزيه و
تحليل اطلاعات توضيح بيشتري مي دهيم . گر چه فرضيه صفر را
اضافه مي شود ت تاثير متغير تعديل كننده بر يافته هاي پژهشي مشخص شود . به مدل و مثال زير توجه كنيد
بين متغير مستقل + متغير تعديل كننده + متغير وابسته + تفاوت معني دار وجود دارد .

مثال : موضوع پژوهش : برسي رابطه بين خلاقيت و هوش دانش آموزان دوره متوسطه شهر اصفهان
هدف : تعيين ميزان رابطه بين بهره هوشي و خلا قيت دا نش آموزان به تفكيك جنس
پرسش : آيا دانش آموزاني كه خلاق تر هستند از بهره هوشي بالاتري برخوردارند؟

فرضيه : بين خلاقيت و هوش دانشآموزان رابطه معني داري وجود دارد .
فرضيه : بين خلاقيت دختران و پسران و بهره هوشي آنان تفاوت معنا دار وجود دارد وقتي از متغير تعديل كننده در ساختن فرضيه ها استفاده مي كنيم به جاي واژه " رابطه " وجود دارد از واژه ي " تفاوت معني دار " وجود دارد بهره مي گيريم .

فصل سوم :
روش ساختن فرضيه هاي (سوال هاي ) پژوهش :
گاهي فرضيه هاي يك پژوهش همان هدف ها يا شرح وظايف مصوب مي باشد كه به شكل سوال مطرح شده است مانند دو موضوع زير :
برسي ميزان تحقق اهداف كانون هاي پرورش فكري كودكان و نو جوانان شهر اصفهان .

تاثير فعاليت هاي گروه هاي آموزشي بر بهبود عملكرد دبيران دوره راهنمايي منطقه 12 شهر تهران .
در دو مثال فوق پژوهشگر اهداف كانون هاي پرورش فكري و شرح وظايف گروه هاي آموزشي را گرفته و آن ها را به سوال پژوهش تبديل مي كند مثلا اگر يكي از وظايف گروه هاي آموزشي ، تشكيل گرده همايي علمي است ، سوال (فرضيه ) آن به شكل زير مي باشد : آيا گروه هاي آموزشي از طريق گردهمايي علمي عامل بهبود عملكرد هاي پژوهشگر متغير مستقل را به چند زير مجموعه تجزيه كرده و با هر يك از زير مجموعه ها يك سوال (فرضيه) مي سازد . مثلا :
" بررسي عوامل موثربر افزايش گرايش دانشجويان دانشگاه اصفهان به مطالعه و پژوهش "

پژوهش گر عامل هاي موثر بر افزايش مطالعه و پژوهش را به عوامل آموزشي ، فرهنگي ، اقتصادي اجتماعي تجزيه كرده ، با استفاده از هر يك از اين زير عامل ها در رابطه با متغير وابسته يك فرضيه (سوال ) مي سازد . مثلا: "بررسي ارتباط بين سبك مديريت مديران و اظهاررضايت كاركنان "
در متن هاي علمي براي سبك مديريت طبقه بندي هاي مختلفي وجود دارد . يكي از آنها مديران را به " رابطه مدار" و "وظيفه مدار" تقسيم مي كند بر اساس اين دو ديدگاه دو فرضيه اين پژوهش عبارت اند از :

آيا رابطه مداري مديران عامل اظهار رضايت كاركنان مي شود ؟ (شكل سوالي )
آيا وظيفه مداري مديران عامل اظهار رضايت كاركنان مي شود ؟ (شكل سوالي )
بين رابطه مداري مديران و رضايت كاركنان رابطه وجود دارد . (شكل فرضيه اي)

بين وظيفه مداري مديران واظهاررضايت كاركنان رابطه وجود دارد(شكل فرضيه اي)
گاهي به جاي متغير مستقل متغير وابسته تجزيه مي شود . در آن صورت با زير مجموعه هاي متغير وابسته فرضيه ها را مي سازيم . مثلا :
بررسي ارتباط چند گانگي فرهنگي بر وضعيت تحصيلي دانش آموزان دوره متوسطه

سوال هاي پژوهش : پژوهش تلاش براي دادن پاسخي است به يك يا چند سوال علمي هر چه سوال ها دقيق تر و روشن تر مطرح شوند ،دست يابي به پاسخ آسان تر است پس ساختن سوال هاي پژوهش روح يك پژوهش محسوب مي شود . سوال هاي پژوهش ارتباط مستقيم با موضوع پژوهش دارد و عملا ابعاد مختلف آن را مي سنجند . به سوال هاي پژوهش اهداف جزيي نيز مي گويند .

مثال 1: بررسي ميزان تاثير فعاليت گروه هاي آموزشي دوره متوسطه نظري استان اصفهان بر بهبود فرايند ياد دهي يادگيري .
موضوع فوق عنواني است كه سازمان آموزش پرورش استان اصفهان پيشنهادكرده است . هدف اين پژوهش عبارت است از :
تعيين ابعاد و ميزان تاثير كار گروه هاي آموزشي متوسطه نظري بر روند ياد دهي و يادگيري .

سوال هاي اين پژوهش بر گرفته از ابعاد كاري است كه گروه هاي آموزشي انجام مي دهند و در شرح وظايف آن ها پيش بيني شده است . برخي از سوال هاي اين پژوهش عبارت اند از :

1-آيا گروه هاي آموزشي با انجام نقش نظارتي بر كار دبيران ، عامل بهبود فرايند ياد دهي يادگيري مي شوند ؟
2- آيا گروه هاي آموزشي از طريق تشكيل گردهمايي و انتقال اطلاعات علمي جديد عامل بهبود فرايند ياددهي و يادگيري مي شوند ؟
3- آيا گروه هاي آموزشي با اصلاح روش ها و فنون تدريس دبيران عامل ارتقاي فرايند ياددهي و يادگيري مي شوند ؟
مثال 2 : بررسي نقش ايرانيان در گسترش فرهنگ اسلامي در قرن اول هجري .
هدف : تعين نقش ايرانيان در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامي در ابعاد مختلف .
پرسش ها :

1- آيا ايرانيان ازطريق تاليف كتاب هاي علمي عامل گسترش فرهنگ اسلامي شدند؟
2- آيا ايرانيان از طريق ترجمه قرآن و روايات به زبان هاي زنده دنيا عامل گسترش فرهنگ اسلامي شدند ؟
سوال ها و فرضيه هاي پژوهش يكي است فقط نحوه نگارش آنها متفاوت است . بنابر اين براي مهارت بيشتر در ساختن سوال ها ، بخش پژوهش را به دقت بخوانيد .

فصل چهارم :
فرضيه هاي پژوهش: پژوهش گر مي تواند پاسخ موضوع فرضيه را حدس بزند .
به حدس آگاهانه پژوهشگر فرضيه مي گويند . پس جواب يا جواب هاي بالقوه ي موضوع پژوهش است . البته پس از جمع آوري اطلاعات مشخص مي شود كه آيا اين حدس ها مورد تاييد است يا خير .
نكته بسيار مهم : اگر پرسش هاي پژوهش داراي متغير مستقل و وابسته باشد مي توان آن را در قالب فرضيه در آوردو گر نه به همان سوال اكتفا مي شود . پس فرضيه به شكلي در همان سوال نهفته است ، به همين دليل در پژوهش هاي علوم انساني معمولا فرضيه نمي نويسند ولي در صورت امكان ، نوشتنتان بدون اشکال می باشد .

مدلي براي نوشتن فرضيه هاي پژوهش :
فرضيه ها با زير مجموعه هاي متغير مستقل و وابسته ساخته مي شود به مدل زير توجه كنيد :
بين +زير مجموعه هاي متغير مستقل +متغير وابسته (يا زير مجموعه هاي آن ) + رابطه ( يا تفاوت ) وجود دارد .
مثال:

1- بين تاليف كتاب هاي علمي توسط ايرانيان و گسترش فرهنگ اسلامي رابطه وجود دارد .
2-بین پژوهش ایرانیان در متون اسلامی و گسترش فرهنگ اسلامی رابطه وجود دارد .
3- بين ترجمه قرآن و روايات به زبان ها ي زنده دنيا توسط ايرانيان و گسترش فرهنگ رابطه وجود دارد .
گاهي پژوهش گر عنوان اصلي را به چند عنوان فرعي تقسيم نمود و سپس فيش نويسي را آغاز مي كند . مثلا روش هاي تدريس را به دو زير مجموعه ي روش هاي سنتي و روش هاي فعال تقسيم مي كند .