بخشی از مقاله
سيستم‌هاي اتوماسيون اداري
چكيده
امروزه سيستم‌هاي اداري، سيستم‌هاي جهاني هستند كه وظيفه اصلي آنها ايجاد ارتباط و بهبود ارتباطات است. ارتباطات از لحاظ اطلاعات تجاري از اهميت بسزايي برخوردار است و رمز بقاي سازمانها و تداوم فعاليتهاي آنها مجهز شدن اين سازمانها به ابزارهاي رقابتي عصر اطلاعات ارتباطات؛ يعني سيستم‌هاي اطلاعاتي و فناوري اطلاعات است. در اين ميان از دهه 1960 كه جنبه‌هاي بيشتري از كاربرد و فعاليتهاي اداري و بازرگاني روبه گسترش گذاشت، وجود يك سيستم يكپارچه اداري مناسب كه حجم عظيم اطلاعات، مكاتبات را دربرگيرد به وضوح احساس شد.
اين مقاله ضمن بررسي سيستم‌هاي اتوماسيون اداري ازجهات مختلف به بيان اهميت اطلاعات و اهميت سيستم‌هاي اطلاعاتي، تكامل انواع سيستم‌هاي اطلاعاتي و تكامل سيستم‌هاي اتوماسيون اداري و مزايا و معايب اتوماسيون اداري و ارگونوميك و تفاوت انواع سيستم‌هاي اطلاعاتي با سيستم اتوماسيون اداري پرداخته است.
مقدمه
با گسترش روزافزون ارتباطات و پيدايش شكلهاي مختلف جريانات ارتباطي، شبكه‌هاي ارتباطي در تمامي امور زندگي افراد سايه افكنده است و تجارت هم كه در اقصي نقاط جهان به شيوه‌هاي مختلف (توليد كالا يا خدمات) ديده مي‌شود از اين قضيه مستثني نيست. با پيشرفته و پيچيده تر شدن ارتباطات تجاري، سازمانها براي از دست ندادن يكي از منابع ورودي (اطلاعات) لاجرم دست به ايجاد سيستم هايي در درون خود زدند تا بتوانند از اطلاعات موجود در اطراف خود استفاده بهينه كنند و با پردازش مناسب اين اطلاعات را به مشتريان و درجهت جلب رضايت آنان، عرضه كنند. درواقع محيط پررقابت كسب و كار و دگرگونيهاي اين محيط در دهه 1990 (جهاني شدن اقتصاد و تبديل اقتصادها و جوامع صنعتي به اقتصاد خدماتي برپايه دانش و اطلاعات) لزوم توجه به سيستم‌هاي اطلاعاتي را دوچنـــــدان كرد.
به همين جهت، بحث سيستم‌هاي اتوماسيون اداري كه نوعي از انواع سيستم‌هاي اطلاعاتي است روز به روز اهميت بيشتـــري مي‌يابد، چنانكه امروز سازمانهايي مي‌توانند در اغلب اوقات خود را در بالاترين ميزان آمادگي براي مقابله با تغييرات محيطي و داخلي ببينند كه از درجه بالايي از اتوماسيون سود برده باشند. اما سيستم‌هاي اتوماسيون اداري چيستند؟ چه مزايا و معايبي دارند؟ نياز واقعي به تكامل و ايجاد آنها چه بوده است؟ انواع كاربردها و يا زيرسيستم‌هاي آن چيست؟ چه تفاوتي با ساير سيستم‌هاي اطلاعاتي دارد؟ و...
اهميت اطلاعات و سيستم‌هاي اطلاعاتي
اطلاعات يكي از منابع باارزش واصلي مديران يك سازمان است. همان طور كه منابع انساني، مواداوليه و منابع مالي در روند توليد داراي نقش و ارزش خاصي هستند لكن در عصر اطلاعات و ارتباطات، اطلاعات داراي ارزش ويژه اي هستند. ازطرفي اطلاعات كليد جامعه مردمي است و انتشار و استفاده از آن يك شاخص اجتماعي به شمار مي‌رود. رشد اين شاخص به معناي ارتقاي ملي خواهدبود. اطلاعات به طور محسوسي بر بينش و رفتار ما اثر مي‌گذارد.
فناوري و ابزارهاي الكترونيك و رايانه اي نيز در دهه گذشته پديده انفجار اطلاعات را موجب شدند و به طور حتم تاثير مهمي را بر جهت گيري جوامع و اطلاعات موردنياز آنها خواهند گذاشت. امروزه نه تنها مديران ارشد و مديران اجرايي، بلكه تمام اقشار اجتماع چون محققان و دانشوران و تجار ناگزير از استفاده اطلاعات هستند. كاربران نظام اطلاعات، اطلاعات را چون يك منبع ارزشمند، هم سنگ سرمايه و نيروي كار به كار مي‌برند. از آنجا كه اطلاعات مهم و ارزشمند هستند و اساسي براي كل فعاليتهاي سازمان محسوب مي‌شوند، لذا بايستي سسيتم هايي را برپا كرد تا بتوانند اطلاعات را توليد و آنها را مديريت كنند. هدف نهايي چنين سيستم هايي كسب اطمينان از صحت، اعتبار و روايي اطلاعات دردسترس در زمان موردنياز و به شكل قابل استفاده است. امروزه سيستم‌هاي اطلاعاتي نقش اساسي در همه زمينه‌هاي فعاليت يك شركت ايفا مي‌كنند. توجه به شركتهاي موفق نشان مي‌دهد كه همگي آنها به سيستم‌هاي اطلاعاتي جهت فعاليت روزانه شان مجهزند.
چالش حقيقي كه شركتها با آن روبرو هستند، صرفاً به كارگيري سيستم‌هاي اطلاعاتي متكي به رايانه نيست، بلكه هدف اساسي استفاده اثربخش سيستم‌هاي اطلاعاتي در مديريت است. سيستم‌هاي اطلاعاتي كه به عنوان منبعي ارزشمند محسوب مي‌شوند، توانايي مديران و كاركنان را افزايش داده و امكان تحقق اثربخش اهــــداف سازمان را با بهره وري بالا موجب مي‌گردند.
انواع سيستم‌هاي اطلاعاتي
در نخستين سالهاي اختراع رايانه متخصصان توجه چنداني به نيازهاي اطلاعاتي مديران نداشته و از رايانه‌ها فقط جهت پــردازش داده‌ها در امور حسابداري استفاده مي‌شد. در طول اين دوره كه تا اواسط دهه 60 به طول انجاميد بيشترين تاكيد بر قدرت محاسباتي و پردازش رايانه بود. درحال حاضر به اين نوع كاربرد رايانه پردازش داده ها، گفته مي‌شود و بايد توجه داشت كه سيستم‌هاي پردازش داده مقـــــداري اطلاعات نيز توليد مي‌كنند.
در اوائل دهه 1960 و پس از اختراع انواع رايانه‌هاي جديد كه با هزينه كمتر اطلاعات بيشتري را پردازش مي‌كردند روشهاي جديدتري براي معرفي تجهيزات جديد ترويج داده شده؛ يعني سيستم‌هاي اطلاعاتي مديريت. پس از گذشت يك دهه و به دليل به وجود آمدن نيازهاي اطلاعاتي جديد، سيستم اطلاعاتي جديد به نام سيستم پشتيباني تصميم گيري يا (DECISION SUPPORT SYSTEM)DSS به وجود آمد. پس از تكميل سيستم پشتيباني تصميم گيري باتوجه به پيشرفتهاي حاصله در تجهيزات رايانه اي، موضوع افزايش بهره وري و كارايي دفاتر مديران و تسهيل ارتباطات بين مدير و كاركنان ازطريق به كارگيري تجهيزات رايانه اي و الكترونيك مطرح گرديد و در سال 1980 سيستم‌هاي اتوماسيون اداري طراحي گرديدند.
اما درواقع اتوماسيون اداري در سال 1964 وقتي كه IBM محصول جديد خود، يعني نوار مغناطيسي/ ماشين تايپ سلك توري (MT/ST) را معرفـــي كرد شروع شد، ماشين تايپي كه مي‌توانست به صورت اتوماتيك از روي حروف ضبط شده بر روي نوار مغناطيسي تايپ كند. اين عمليات تايپ اتوماتيك خيلي زود به سيستم‌هاي كوچك در ريزپردازنده‌ها تبديل شد. و تكاملهاي بعدي در اين زمينه ايجاد شد. و نياز واقعي به تكامل اين بود كه طي دهه 1970 كارايي كارخانه‌ها 90 - 85 درصد افزايش يافت، درحالي كه كارايي دفتري تنها 4 درصد افزايش داشت، پس بايستي سيستم هايي به وجـــــود مي‌آمدند كه موجب افزايش بهره وري و كارايي دفاتر هم مي‌شدند.
سير تكامل فناوري اداري
سير تكامل فناوري اداري شامل دوره‌هاي فناوري اداري، فناوري رايانه اي و فناوري ارتباطات است. در دوره اول كارفرمايان در تلاش بودند تا محيطي را به وجود آورند كه جدا از مسائل كارخانه اي و درمعناي عام محيط توليد، كليه امور اداري، پرسنلي و تجارتي در آن صورت گيرد، از مهمترين شاخصهاي اين دوره انجام مطالعاتي درمورد جايابي و فضاسازي براي محيطهاي اداري بود. (دهه 20 به بعد) درحقيقت در اين دوره سعي در جداساختن فعاليتهاي اداري از فعاليتهاي توليدي بود و درنهايت واحدهاي ستادي از لحاظ مكاني از واحدهاي اجرايي جدا گرديدند. تفكر اين دوره اين چنين بود كه محيطي با شرايط بهتر براي انجام امور اداري كه در آن زمان، بيشتر امور محاسباتي نظير حسابداري، حقوق و دستمزد و مالي بود، فراهم گردد.
در دوره دوم؛ يعني فناوري رايانه، با ورود رايانه‌هاي كوچك كه از سرعت و دقت بالايي بهره مند بودند، مديران تصميم گرفتند كه با استفـــاده از اين وسايل و سرمايه گذاري در رايانه اي كردن سازمان خود از سرعت و دقت رايانه در كاهش زمان كار و حذف اشتباهات انساني استفاده كــــــرده و پيامد اين حركت به وجود آمده اين بود كه كاربران را براي انجام امور روزمره شان به خوبي ياري كرد.
در دوره سوم؛ يعني فناوري ارتباطات، با گسترش روزافزون و همه جانبه علوم و فناوري رايانه و استفاده از وسايل جانبي آن و يكپارچه شدن و ادغام هريك از اين سيستم‌ها در يكديگر. درحقيقت امروزه سيستم‌هاي اداري سيستم‌هاي جهاني هستند كه وظيفه اصلي شان ايجاد ارتباط و بهبود ارتباطات هستند. نوعاً ارتباطات از لحاظ اطلاعات تجاري از اهميت بسزايي برخوردار است. از مشخصات ديگر اين دوره كه الان در آن به سر مي‌بريم، اين است كه سازمانها و شركتها به ارزش واقعي اطلاعات به هنگام و يا كيفيت پي برده اند و در بازارهاي پيچيده امروزي نبود ارتباط با منابع اطلاعات به معناي از دور خارج شدن سازمان است. به دست آوردن ارتباطات درست و با كيفيت و مربوط به معني هماهنگي و سازگار بودن سازمان با محيط و جوابگو بودن نسبت به تغييرات است.
تعريف اتوماسيون اداري: بسياري عقيده دارند كه سيستم و چارچوبي به نام اتوماسيون اداري وجود ندارد، بلكه تركيبي از وسايل و تجهيزات گوناگون براي تسهيل درامور مرتبط با فعاليتهاي اداري را اتوماسيون اداري مي‌نامند.
اما از دهه 1960 كه جنبه‌هاي بيشتري از كاربردها و فعاليتهاي اداري و بازرگاني گسترش يافت، وجود يك سيستم يكپارچه اداري، مناسب كه حجم عظيم اطلاعات، مكاتبات، مراسلات را دربرگيرد به وضوح احساس شد كه با نامهاي مختلفي همچون سيستم‌هاي اداري، سيستم‌هاي اطلاعات اداري، سيستم‌هاي كاربر نهايي و سيستم‌هاي محاسباتي كاربر نهايي ناميده شده است. ولي عمومي ترين و بالاترين درجه از اتوماسيون سيستم‌هاي اداري به نام اتوماسيون اداري ناميده مي‌شود. سيستم‌هاي فوق تعريف مشخصي ندارند بلكه منحصر به تعيين ديدگاههاي كاربر است و اين خود بدين معني است كه سيستم‌هاي اتوماسيون اداري داراي تعاريف بي شماري است. در اينجا به برخي از آنها اشاره مي‌كنيم.
اتوماسيــــون اداري، مشتمل بر تمام سيستم‌هاي الكترونيك رسمي و غيررسمي بوده كه به برقراري ارتباط اطلاعات بين اشخاص در داخل و خارج موسسه و بالعكس مربوط مي‌شود. كلمه اصلي كه اتوماسيون اداري را از داده پردازي، سيستم اطلاعات مديــــريت و سيستم پشتيباني تصميم متمايز مي‌سازد ارتباطات است. اتوماسيون اداري به منظور تسهيل انواع ارتباطات به هر دو صورت شفاهي و كتبي است. (RAYMOND,1998)
سيستم‌هاي اطلاعات اداري (OFFICE INFORMATION SYSTEM=OIS) از امور اداري ازطــــريق فناوري اطلاعاتي حمايت مي‌كند. سيستم‌هاي اطلاعات مدرن ازجمله اجزا سيستم اطلاعاتي مديريت (MIS) است كه ابزارهايي را براي ارتباطات و هماهنگي مابين كارگران دانشي به وسيله ايجاد مديريت اثربخش اسناد و پيامها و جلسات الكترونيك فراهم مي‌كند. (ZWASS, 1992) اتوماسيون اداري عبارت است از كاربرد وسايل الكترونيك در فعاليتهاي دفتري به منظور افزايش كارايي؛ كارايي افزايش يافته ناشي از تكامل تبادل اطلاعات، در داخل دفتر و بين دفاتر و محيط آنها بوده و درنتيجه با ارائه اطلاعات بهتر براي تصميم گيري مي‌تواند به مدير سود برساند. (بهشتيان،1378)
مزايا و معايب اتوماسيون اداري: مهمترين شرط كاربرد و استفاده از اتوماسيون در اكثر سازمانها، صرف نظر از موارد استفاده ديگر آن، مربوط به لزوم سرعت و دقت و صحت دركار آنها است. و به خاطر توسعه دامنه عمليات سازمان است كه اين امر احتياج به گسترش مجاري ارتباطات با سرعت بيشتر است. و اتوماسيون اداري موجب مي‌گردد كه مجاري ارتباطي كوتاه و ارتباطات لازم به سهولت دراختيار مديران قرار گيرد.
به طوركلي، مزاياي كاربرد سيستم‌هاي اتوماسيون اداري به دو دسته مزاياي مستقيم و مزاياي غيرمستقيم تقسيم مي‌شود.
1 - مزاياي مستقيم: اين مزايا عبارتند از: افزايش محصول يا بازده و صرفه جويي در وقت يا نيروي كــــــار. معمولاً اين مزايا كه قابل اندازه گيري بوده و ممكن است تاثير مستقيم و كوتاه مدت بر جريان نقدينگي داشته باشد عبارتند از:
الف) كنترل بهتر بر كار، به خاطر تقسيم كمتر نيروي كار؛
ب) تبديل اطلاعات از شكلي به شكلي ديگر كمتر صورت مي‌گيرد، مانند نوشتن روي نوار كه پس از آن روي كاغذ تايپ مي‌شود؛
ج) فعاليتهاي غيرمولد مانند بايگاني، نگهداري سوابق و به هنگام رساني كمتر مي‌شود؛
د) سازماندهي پرسنل بهتر انجام مي‌شود. چرا كه با استفاده از امكانات كنفرانس تلفني، مسافرت و گردهمايي كمتر مي‌گردد.
2 - مزاياي غيرمستقيم: اين مزايا غيركمي هستند و ممكن است ازطريق سودآوري و رشد در بلندمدت سازمان را غني سازند، اين مزايا عبارتند از:
الف) وابستگي كمتر به ادارات ديگر براي تهيه كپي، چاپ و امور مشابه ديگر؛
ب) نياز كمتر به تشريفات و كنترل جهت نظارت بر جريان كار بين ادارات؛
ج) به دليل افزايش اثربخشي كاركنان در انجام كارهــاي خاص، رضايت شغلي آنها افزايش مي‌يابد؛
د) به دليل ارائه بهتر اطلاعات و خدمات به موقع، رضايت مشتريان بيشتر مي‌شود؛
ه) رقابت بيشتر سازمانها ازطريق استفاده از منابع اطلاعــــــاتي و قابليت لازم براي عكس العمل نسبت به فشارها و فرصتها.
اما كاربرد سيستم‌هاي اتوماسيون اداري معايبي را نيز دربردارد كه عبارتند از: ايجاد تغييرات در محيط انساني، ناديده گرفته شدن برخي از روابط اجتماعي و انساني دركارها و به صورت مكانيزه درآمدن فعاليتها، پيچيده شدن و سختي كار با سيستم ها، بروز اخلاق توجيه اشتباهات صورت گرفته و نسبت دادن آنها به سيستم، مشكلات جسماني كاركنان در كار با رايانه، نپذيرفتن سيستم‌هاي مكانيزه توسط مديران و يا كاركنان، كم شدن امنيت اطلاعات هم ازنظر دسترسي و هم ازنظر تخريب.
انواع كاربردها يا زيرسيستم‌هاي اتوماسيون اداري: از ديدگاههاي متعددي به انواع كاربردهاي اتوماسيون اداري پرداخته شده است كه در اين جا به دو نمونه از آنهـــــــا مي‌پردازيم. در يك ديدگاه انواع دستگاههاي مكانيزه اداري اصلي عبارتند از:
1 - در زمينه كسب اطلاعات و كپي كردن آنها: واژه پردازها، ماشينهاي كپي هوشمند، سندخوانها، سيستم‌هاي صوتي ديجيتالي، حروف چيني نوري.
2 - در زمينه ذخيره سازي اطلاعات: كشورهاي بايگاني الكترونيك، زير نگاشته‌ها (ميكرو گرافيك).
3 - در زمينه ارتباطات: سيستم تلفن رايانه اي، پست الكترونيك، ارسال فاكس، تسهيلات كنفرانس از راه دور.
از ديدگاه ديگر عناصر اصلي سيستم‌هاي مكانيزه اداري در شكل شماره يك آورده شده است.
ارگونوميك
پيشرفت فناوري در قرن گذشته و بويژه از جنگ جهاني دوم به بعد در رشد اقتصادي و پيشرفت اجتماعي جهان صنعتي اثر چشمگير داشته است. بي ترديد پيشرفت فناوري علاوه بر ارتقاي سطح زندگي بشر دركاهش شديد بسياري از منابع حوادث، آسيبها و تنشهاي كاري، نقش برجسته اي داشته است. با اين حال، فناوري پيشرفته به همراه خود منابع جديدي از آسيب و تنش ناشي از كار آورده است. و بايستي درنظر داشته باشيم كه ما به شرطي مي‌توانيم عملكرد را بهينه كرده و به بهره وري بيشتر و تامين بهداشت و سلامت كاركنان برسيم كه اصول ارگونومي را در طراحي، عرضه و استفاده از فناوري منظور كنيم.
اصطلاح ارگونوميك مطالعه عوامل را كه راحتي، ارضاء و كارايي افرادي كه با سيستم‌ها و وسايل توليد، كار مي‌كنند را تشريح مي‌كند.
وقتي كاركنان در وضعيتي تحت فشار قرار گيرند و براي مدت مديدي به صفحه مانيتور نگاه كنند، اغلب آنها دچار سردرد، كمردرد و چشم درد و.... مي‌شوند با درنظر گرفتن بسياري از مسائل ايمني و بهداشتي در ساخت و توليد و عرضه وسايل اتوماسيون اداري درواقع ما درنظر گرفته ايم كه كاركنان دفتري قسمت مهمي از داراييهاي سازمان هستند و اگر خسته و تحت تاثير باشند، نمي توانند به بهترين وجه كار كرده و كارايي سيستم و فراهم ساختن اطلاعات لازم جهت پشتيباني مديران با مشكل مواجه مي‌شود.
ازطرف ديگر، مي‌توان گفت اتوماسيون اداري فراتر از اضافـــــه كردن سيستم‌هاي نرم افزاري جديد است و بايستي مسائل مربوط به تغيير و مقاومت دربرابر تغيير را هم مدنظر داشت، يك تحقيق پيمايشي انجام شده در سوئد نشان داده است كه هر تغيير رواني - اجتماعي در محيط كاري، همانند رايانه اي شدن، سيستم نرواندوكرين بدن را فعال كرده و موجب واكنشهاي فيزيولوژيك و رواني او مي‌شود كه فرد را براي مبارزه يا فرار تحريك مي‌كند و درواقع فرد با مكانيزاسيون كه نوعي تغيير محسوب مي‌شود مقاومت مي‌كند.
و مديران و ساير طراحان و مسئولان ذيربط بايستي با كاربرد تكنيك‌هاي غلبه بر مقاومت كه مهمترين آنها مشاركت و آموزش كاربران است، بر اين مقاومت غلبه كرده و يا ميزان آن را كاهش دهند.
