بخشی از مقاله
چکیده :
با دانستن اینکه خانه های سالمندان در کجا بوده اند و دارای چه کیفیتی هستند و چگونه در طی سالیان به تکامل رسیده اند ، می توان به درک بهتری از چهارچوب ارائه نائل شد . طراحی مسکن برای معلولین و اشخاص سالمند ، طراحی عاری از موانع و طراحی به منظور دسترسی هر چه بیشتر و نیز ارائه انواع مختلف مسکن از قبیل مراکز تجمع بازنشستگان ، زندگی همیارانه ، خانه های مراقبت و پرستاری ، مراکز از کار افتاده گی و حتی خانه های سالمندان همه و همه به ارائه خدمات مورد نیاز اشخاص سالمند می پردازند.
مسکن آینده سالمندان بایستی عمده توجه خود را بیشتر بر روی فشارهای روانی دوران سالمندی معطوف داشته و راه حل هایی را از این طریق برای مقابله با ناتوانی های فیزیکی بیابد. با تیکنیک های طراحی از قبیل معماری طبیعت گرا ، کاربرد ترکیبی مواد گرم تر و در عین حال مدرن می توان از فضاهای تصنعی و خسته کننده و اداری خانه های سالمندان کاست و این محیط ها را در نظر آنها تداعی کننده خانه های قبلی شان ( حداقل از نظر راحتی و برآوردن نیازها ) جلوه داد.
این مقاله به این امید نگاشته شده که خانه های بیشتری را برای سالمندان فراهم آورد و با طراحی یک مجتمع جدید نگهداری از سالمندان ، که تمام سطوح مراقبت را با یک دیگر ادغام نموده و در عین حال افراد جامعه را در به کار گیری برخی ویژگیهای آن تشویق می کند به مدلی برای ساخت خانه های سالمندان در آینده دست پیدا کنند .
1
کلید واژه : خانه های سالمندان ، مسکن آینده ، طراحی مسکن سالمندان ، فشار های روانی، ناتوانی های فیزیکی .
_1 مقدمه
شکل گیری، رشد و گسترش مفهوم کیفیت زندگی طی نیم قرن اخیر، آن را به مفهومی کلیدی و مهم درعرصه مباحث جهانی و مسائل انسانی تبدیل کرده است بطوری که امروزه در کنار مفاهیم کیفیت زندگی، کیفیت زندگی کاری، رضایتمندی از زندگی مطرح است که بعنوان کیفیت زندگی وابسته به سلامت مفهوم دیگری بنام یک شاخص بهداشتی بجای شاخص امید به زندگی بکار می رود و حاکی از گسترش مفهوم کیفیت زندگی است .مفهوم اخیر ترکیبی از کمیت( تعداد سالهای باقی مانده عمر) و کیفیت (وضعیت بهره برداری از عمر) زندگی است که نشان دهنده تعداد سال های عمر با رضایت مندی و نشاط و بدون درد و رنج و علایم بیماری است.از عمده ترین آثار تغییرات قرن حاضر در ابعاد فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی جوامع مختلف، تغییر در ساخت خانواده به عنوان مهم ترین و اصلی ترین رکن اجتماعات بشری است. خانواده ها ازیک نظام خویشاوندی گسترده به یک خانواده ی هسته ای تبدیل شده اند و یکی از مهم ترین کارکردهای خانواده که مراقبت از سالمندان خانواده بوده ، دستخوش تحول گردیده است. خانواده به دلیل کوچک تر شدن ، افزایش تعداد طلاق ها و افزایش تعداد زنان شاغل ، این وظیفه را در مواردی به نهادها و موسسات خاص واگذار کرده است.
اگر چه ایده آل آن است که سالمندان در محیط گرم خانواده زندگی کنند اما از طرف دیگر، مطالعات انجام شده درباره ی علل سپردن سالمندان به آسایشگاه های سالمندی در ایران نشانگر آن است که عواملی چون سطح سواد و طلاق،تجرد، اسیب پذیری خانواده-در مقابل بحران هان اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی– برخوردار نبودن از مسکن ملکی و نیاز به استفاده از تجهیزات ویژه تأثیر گذار می باشند.
) C. Brawley, Elizabeth . 2006 (
به نظر می رسد که باب پژوهش در چنین زمینه های مهمی ،هم چنان باز مانده است . نکته ی مهم لزوم توجه و مطالعه ی چگونگی ارتباط دگرگونی های جسمی ، روحی و عاطفی با هم و پیامد های تأثیرات تشدیدی آنها بر یکدیگر در گروهای متنوع سالمندان است. (شاملو، غلامعلی ( 1364
شمار سالمندان هشیار و فعال در کشور رو به افزایش است.در واقع بخش بزرگتر از اهداف تلاش ها و برنامه ریزی های اجتماعی ، بالاتر بودن سطح رفاه و بهداشت فردی و اجتماعی شهروندان است که خود ، منجر به بالاتر رفتن میانگین عمر افراد و ازدیاد شمار سالمندان می شود . آگاه تر ساختن افراد در سنین متوسط عمر،به ویژه مسُولان نگهداری از سالمندان و جوانان با تجربه ی کم تر ،از شرایط،حساسیت ها و ضربه پذیری سالمندان و یاری رساندن به آنان در درک عمیق تر شرایط و موقعیت این گروه سنی می تواند به ایجاد پیوندهای عمیق تر انسانی یاری رساند و محیطی دلپذیر تر برای زندگی در جوامع پر شتاب و پر هیاهوی امروزی فراهم کند.
طراحی ، برنامه ریزی و مناسب سازی محیط، باید نقش و مسـؤلیت خود را در پهنه های عمیق تر و گسترده تری ازآن چه مربوط به زندگی ، انسان ها و روابط پیچیده ی آن ها است، جستجو کند. (شاملو، غلامعلی ( 1364
_2_1 اهمیت و ضرورت مسأله
2
اصولا " طراحی مسکن برای افراد پیر "مفهومی است که در سالیان اخیر در فرهنگ ما مطرح است ، قبلاً در نگرش های ارزشی و اجتماعی مردم ایران ، لزوم توجه به چنین مبحثی نبوده است . ظاهراً به دلیل ظهور شرایط جدید در تمام زمینه های اقتصادی ، اجتماعی
æ فرهنگی در چند دهه ی اخیر ، اجباراً باید برای حداقل بخشی از جمعیت سالمند ایران، به فکر برنامه ریزی های مناسب به منظور ساخت این گونه فضاهای سکونتی ویژه در ایران بود .
با توجه به دلایلی که در زیر خواهیم آورد انتظار می رود که به زودی در شهرهایمان با یک نیاز آشکار برای ورود افراد پیر به خانه های سالمندی رو به رو شویم ، نیازی که هم اکنون به صورت پنهان وجود دارد .
- افزایش طول عمر و بالا رفتن نسبت سالمندان در جمعیت .
- کوچک شدن خانواده و تغییر آن از حالت سنتی به مدرن و در نتیجه کاهش میزان جذب و پذیرش سالمندان در خانواده های جدید .
- گسترش آپارتمان نشینی و تغییر فضای زیستی برای خانواده ها .
- کوچک شدن آپارتمان ها به سطوح زیر 70 متر مربع و محدودیت جا برای خانواده های دارای سالمند .
- اشتغال زمانی در خارج از خانه و احتمالاً کار نوبتی در شب و تنها ماندن سالمندان در آپارتمان .
- اشتغال مردان در شغل دوم یا سوم و کاهش حضور آنها در کنار سالمندان و بی سرپرست ماندن سالمندان
- علاقه زوج های جوان به کسب اشتغال بیشتر و دوری از دخالت سالمندان در امور زندگی آن ها.
- کاهش باروری و به وجور آمدن سامندان تنها و بی فرزند.
- افزایش اشتغال زنان و کاهش حضور آن ها در خانه و در کنار سالمندان .
- کاهش درآمد، افزایش اوقات فراغت ، از دست دادن توانایی ها ، از دست دادن همسر ، از دست دادن استقلال ، بروز برخی معلولیت ها و عزلت روز افزون با کهولت همراه هستند لذا سالمند یا راهی آسایشگاه می شود و یا اگر بتواند حرکت کند روزها را به خارج از خانه رفته در پارکها و با هم سن و سالان خود به گذران بقیه عمر می پردازد.
- افزایش بیماری ها و معلولیت ها در کهنسالی و نیاز آنها به پرستاری ویژه که ارائه آن درخانواده مشکل است . نیاز رو به افزایش سالمندان برای کمک گرفتن از دیگران در امور شخصی و مشکلات ناشی از آن مثل : حمام کردن ، بهداشت و تغذیه به ویژه در مورد سالمندان معلول و بیمار که فاقد همسر هستند و در خانه فرزندان و بستگان زندگی می کنند.
_3_1 اهداف و انتظارات
درباره ی آنچه در حال حاضر ، به دلیل عدم توجه به نیازهای سالمندان، در ایران اتفاق افتاده می توان گفت که ایجاد مسکن برای افراد پیر و به ویژه سالمندان علیل ، قبل از آن که مشکل سالمندان را حل کند، مسائل سایر اعضای خانواده را کاهش می دهد.
به طور کلی در برنامه ریزی های دراز مدت، موضوع طراحی و ساخت مسکن برای افراد پیر نیاز یه توجه بیش تر دارد و مسلماً باید در این گونه برنامه ریزی ها در نظر گرفته شود. اما متأسفانه علی رغم وجود این نیاز تا کنون هیچ ضابطه ای اصولی و راهنمای کاملی در مورد استفاده از طراحی مناسب در ساخت این فضاها در کشور ما ، تدوین نشده است . در عین حال ، توجه زود هنگام کشورهای غربی به این موضوع ( حدوداً از دهه ی 1950 میلادی به بعد ) و مطالعات وسیعی که در این ارتباط انجام شده است ، به دلیل زیر بنای ارزشی و فرهنگی خاص هر کشور ، نمی تواند مورد استفاده ی مستقیم در کشور ما قرار گیرد ، اما به هر حال بررسی و تجزیه و تحلیل تجربیات این
کشورها نیز اجتناب ناپذیر می باشد .
3
آن چه مسلم است تغییر ذهنیت بد بینانه ی افراد پیر و سایر افراد جامعه ، نسبت به مراکز سالمندی و قضاوت صحیح و منطقی در این مورد ، می تواند آغازی برای حل این مشکل باشد . فراهم کردن شرایطی که افراد سالمند داوطلبانه عضو مؤسساتی مانند خانه سالمندان شوند ، باعث می گردد نگرش آنها نسبت به این مراکز تغییر کند . هنگامی که مردان و زنان سالخورده با اراده ی خود به مؤسسه ی سالمندان بروند ( نه به اجبار شرایط ) خوشحال تر خواهند شد و انگیزه قوی خواهند داشت که با تغییرات شدید ناشی از الگوی زندگی سازمانی سازش کنند .
در عین حال ، امروزه این واقعیت مهم بیشتر مورد توجه است که شکل زندگی سالخوردگان باید با نیازهای بدنی و روان شناختی شخص سالخورده متناسب باشد . تاکید بر این است که سلامت فرد سالخورده ، تامین گردد، فرصت هایی برای معاشرت با اشخاص هم فرهنگ هم سن برای او فراهم شود . هم چنین استفاده از برنامه های تفریحی و سایر فعالیت ها ، از قبیل اردوهای مناسب، استفاده از کتابخانه ،گل کاری، انجام دادن کارهای دستی،برگزاری جشن های ویژه، فیلم ، نمایش، کنسرت،برنامه های دینی و ... برای شخص سالخورده پیش بینی گردد. (شاملو، غلامعلی ( 1364
_4_1 روش انجام تحقیق
در هر صورت ، با توجه به نظر سنجی که از این گروه سنی به عمل آمده ، به نظر می رسد بهترین راه برای حل مشکلات آنان ، یک برنامه ریزی صحیح به منظور ارائه ی خدمات مورد نیاز به این اشخاص است. لذا در طرحی که در اینجا ارائه می شود سعی شده تمام نیازها و مشکلات این افراد مد نظر قرار گیرد و راه حل های عملی برای آن ها ارائه شود.
و بحث روانشناسی در فصول بعد ابتدا به توضیح سالمندی و اینکه احداث مسکن برای افراد پیر از چه زمانی و به چه دلایلی شروع شده افراد سالمند می پردازیم و بعد از آن نتیجه گیری صورت می گیرد .
