بخشی از مقاله
از دير باز بشر در تلاش بوده است تا بر عنصر زمان و مکان به عنوان عوامل مانع ارتباط سريع مستقيم ميان انسانها فائق آيد. از زماني که پيام‌هاي انساني توسط قاصدک‌ها و کبوتران نقل مکان داده مي‌شد تا پيدايش وسايل نقليه و ظهور تلگراف و بي‌سيم و سرانجام عصر امواج ، مراحل تاريخي پيروز آمدن انسان بر موانع زمان و مکان تاريخ رسانه‌هاي ارتباط جمعي شاهد هستيم . ظهور صنعت چاپ و پس از آن اختراع فتوگرافي و بالاخره فيلم و سينما ، چهره‌هاي فرهنگي جوامع را پيوسته دگرگون ساخته است.يکي از آرزوهاي بشر از آغازتاريخ تا امروز ، برقراري ارتباط با همنوعان خود در مناطق دور ونزديک بوده است و از اين رو همواره در راه ايجاد اين ارتباط و تکامل آن تلاش‌هاي زيادي کرده است.
طبق اظهار اکثر منابع موثق،ايده‌ي استفاده از ماهواره براي ارتباط مخابراتي بين دونقطه از کره‌ي زمين اولين بار توسط يک نويسنده بريتانيايي به نام آرتورسي کلارک مطرح شده است،آقاي کلارک خاطر نشان کرده است که اگر ماهواره در فاصله‌ي حدود 36هزار کيلومتري از سطح زمين در فضا قرار گيرد سرعت زاويه آن با سرعت زاويه زمين برابر خواهد بود و در نتيجه ماهواره همواره بالاي يک نقطه از زمين قرار خواهد داشت و ثابت به نظر مي‌رسد. به علت محدوديت‌هاي فناوري،عملي شدن اين نظريه تا سال 1957 طول کشيد.
با پرتاب اولين قمر مصنوعي به فضا که توسط اتحاد‌‌جماهير‌شوروي موسوم به «اسپوتنيک» در چهارم اکتبر سال 1957 صورت گرفت،( باادامه‌ي تلاش‌ها، در سوم نوامبر همان سال «اسپوتنيک2» نيز که سگي به نام «لايکا» درآن بود به فضا پرتاب شد.) عرصه جديد‌ي در ارتباطات بين‌المللي گشوده شد و فضا به تسخير انسان درآمد. ارسال ماهواره توسط شوروي سابق ،آمريکا را در يک شوک علمي _ سياسي فرو برد و اين کشور نيز در پي تلاش‌هاي گوناگون د ر31 ژانويه 1958 ،نخستين ماهواره خود به نام «اکسپلورر1» را به فضا پرتاب کرد. دريافت برنامه‌هاي ارسالي اين ماهواره‌ها درآغاز متضمن استفاده از ايستگا‌ه‌هاي تقويت‌کننده زميني يا آنتن‌هاي حجيم عمودي بود که امکان دريافت تصاوير ارسالي ماهواره‌ها را براي گيرنده‌هاي شخصي فراهم مي‌آورد. از همين رهگذر ،برنامه‌هاي ارسالي ماهواره‌اي تحت نظارت و کنترل مراجع ذي‌صلاح قرار مي‌گرفت و با توجه به مصالح ملي آن کشورها پالايش مي‌شد تا به اين ترتيب کشور گيرنده از ارزش‌هاي مذهبي_فرهنگي سنت‌هاي بومي خود محافظت کند.
امّا اين ابزار پيشگيري کننده چندان دوام نياورد و خيلي زود کارايي خود را از دست داد. درنتيجه پيشرفت‌هاي فني که در دهه 80 به وقوع پيوست امکان دخالت دولت‌ها در پالايش برنامه‌هاي ماهواره‌اي منتفي شد و تقابل حاکميت ملي دولت‌ها و اصل جريان آزاد اطلاعات جامعه‌بين‌المللي را با تلاطمي عظيم و سهمناک مواجه ساخت و تاجايي پيشرفت که ماهواره‌هاي پخش مستقيم برنامه‌هاي تلويزوني خطرناک‌تر از قدرت‌هاي هسته‌اي توصيف شده‌اند. برهمين اساس و در کنار استفاده‌هاي مختلف از ماهواره،با ارسال اولين ماهواره مخابراتي (تله‌استار) به‌مدار زمين، به تدريج ماهواره‌ها ،به ويژه ماهواره‌هاي پخش مستقيم به يکي از مهم‌ترين وسايل ارتباطي بين‌المللي تبديل شدند.
در هريک از مقاطع رشد و توسعه وسائل ارتباط جمعي ، شاهد نگراني‌ها و اعتراضات بخشي از جامعه عليه رشد وسيله‌اي نو در پيام رساني بوده‌ايم. اعتراضات کليسا و ساير مقام‌هاي وابسته به کانون هاي قدرت ، چه ديني و چه غير ديني در اروپا نسبت به رشد با سوادي و گسترش رسانه‌هاي نوشتاري از ديدگاه ايدئولوژيک قابل درک مي‌نمايد. ابراز نگراني ناقدان در گذشته ، گاه با انگ بدبيني و گاه واپس‌گرايي مواجه بوده است. برخي از نمونه‌هاي اين نگراني را در جامعه خود نيز شاهد بوده و هستيم.
پرتاب نخستين ماهواره به فضا شادي‌ها و نگراني‌هاي همزماني را در بشر برانگيخت،شادي از اين جهت بودکه آرزوي ديرين انسان براي دستيابي به آسمان پررمز و راز،جامه عمل و تحقق مي‌پوشيد و دروازه‌هاي دنيايي شگفت و بس پهناور به روي او گشوده مي‌شد.بلندپروازي و فزوني‌خواهي هميشگي به فرزند آدم نويد مي‌داد که با بهره‌مندي از منابع ناشناخته موجود درسيارات و ستارگان ديگر مي‌تواند بهتربينديشد و بر ديگران برتري جويد.
اما در مقابل نگراني‌ها هم نيز کم نبود، نگراني از اين که باز هم آدميان فرصت‌ها را به تهديد تبديل کنند و از يافته‌هاي جديد خويش بهره‌هايي بردارند که آرامش موجود را برهم بزند.اين دلهره ،به ويژه آنگاه جدّي‌تر مي‌نمود، که با پايان جنگ جهاني دوم، جنگ سرد تبليغاتي اندک اندک جاگزين قدرت‌نمايي‌هاي فيزيکي مي‌شد و هر بازيکني درميدان سياست مي‌کوشيد با اشاره به توانمدي‌هاي ناشناخته و ويرانگر خويش قدرت مانور را از طرف مقابل گرفته و نتيجه را از پيش به سود خود اعلام کند.
امروزه برقراي ارتباط از طريق ماهواره‌ها به عنوان يک حقيقت مسلم پذيرفته شده است . مقدار زيادي از حجم ترافيک بين‌المللي و محلي کشورها به طور روز افزون به کمک سيستم‌هاي ماهواره‌اي منتقل مي‌شود و ماهواره‌ها د رسرويس هاي متنوع و مهمي از قبيل پخش تلويزيوني ،ارتباطات دريايي،هواشناسي و تحقيقات فضايي و غيره به کار مي‌روند.
به گفته بسياري از انديشمندان ،مهم‌ترين عاملي که چهره‌ي قرن بيست‌ويکم و شيوه‌ي زندگي فرزندان ما را تعيين خواهد کرد، فناوري است که به ويژه در زمينه ارتباطات در صدد است تا جهاني متفاوت با آنچه که مي‌شناسيم بنا کند. پيشگامان دنياي آينده مدت‌هاست که به زندگي ما راه يافته‌اند و ماهواره‌هاي بين‌المللي نيز که برنامه‌هاي آنها به طور مستقيم از طريق گيرنده‌هاي خانگي دريافت مي شوند رو به افزايش هستند. دگرگوني مهمي که در پي اين اتفاق‌ها رخ خواهد داد، به ويژه در کشورهاي جهان سوم چنان اهميت دارد که نه فقط دولتمردان بلکه همه ما بايد بينديشيم.
در دنياي امروز با گسترش ارتباطات ،کشيدن ديوار آهني چاره کار نيست. ترويج و تبليغ فرهنگ اسلامي تنها نيز از طريق ايجاد تحول دروني ممکن است و لاغير. البته جامعه اسلامي بايد داراي چهره مناسبي هم باشد،شکي نيست. اما تحولي که ايجاد مي‌شود نبايد فقط در ظاهر باشد. اگر چنين باشد، اوضاع به مراتب از اين که هست وخيم‌تر خواهد شد. شعار دادن در برنامه‌هاي تلويزيوني کسي را متحول نمي‌کند.
آنچه گفته شد نه به معناي تسليم د ربرابر قوه قاهره فناوري و صنعت پيشرفته ارتباطات ( و ازآن جمله ماهواره) است و نه به معناي تجويز سياست منع و ترس و انزواطلبي . ماهواره، اينترنت و ساير فناوريهاي ارتباطي واقعيت‌هاي هستند که ناگزير از پذيرش آنها هستيم و لابد کسي ترديد ندارد که برگشت به عصر ماقبل آنها ديگر ممکن نيست.از سوي ديگر به رسميت شناختن يک واقعيت هيچ ملازمه‌‌اي با بهت زدگي و تسليم ندارد و نبايد در مواجهه با هجوم فرهنگ بيگانه گرفتار حالت خودباختگي شد.اولاً ظهور اين رسانه‌هاي قدرتمند را تنها نبايد تهديد تلقي کرد. درکنار همه‌ي تهديدهاي که مي‌توان از کارکردهاي ماهواره تصور کرد، فرصت‌هاي فراواني نيز قابل بهره‌برداري است که اجازه قهر با اين پديده مؤثر را به خردمندان نمي‌دهد. ما نيز مانند برخي ملت‌هاي ديگر مي‌توانيم با تقويت بنيان‌هاي فرهنگي و اجتماعي ، بيش از آن که به محدوديت بينديشيم،مصونيت را هدف بگيريم، به ويژه آن که باورهاي عميق ديني درکشور ما گنجينه‌اي تمام ناشدني و مؤثر در دست سياستگذاران فرهنگي است.
مهم‌ترين کوشش براي حفظ هويت فرهنگي ملل در عصر اطلاعات و در عين حال بقا در اين جامعه‌ي شبکه‌اي،استفاده خردمندانه و برنامه‌ريزي شده از رسانه‌ها و فناوري ارتباطي جديد به ويژه ماهواره‌ها، اينترنت و ساير امکانات اين عصر براي ايجاد شرايطي جديد جهت همزيستي ميان تمدن‌ها ، فرهنگها و اقوام ونژادهاي گوناگون است. با اين وضع کشورها بايد بتوانند ساختارهاي مناسب را براي حضور در اين عصر جديد فرهنگي ابداع کنند تا از صحنه حذف نشوند. چنانکه اريک‌فروم معتقد است: «تاريخ بشر گورستان فرهنگ‌هاي بزرگي است که پايان فاجعه‌آميز آنها بدان سبب بوده است که نتوانستند در برابر چالش‌ها،واکنشي برنامه‌ريزي شده ، خردمندانه و آزادي بروز دهند» بايد اذعان داشت، درسطح جهان، رسانه‌هاي ملي و محلي در امر هويت‌بخشي و حفظ هويت جوامع تحت پوشش خود زماني موفقيت بيشتري خواهند داشت که هم بتوانند از تحميق مخاطبانشان جلوگيري کنند و هم قادر باشند مخاطبان ديگر رسانه‌ها را به خود جلب کنند و اين ميسر نيست جز با استفاده از ابزارهاي رسانه‌اي نوين مانند شبکه‌هاي ماهواره‌اي و رايانه‌اي و تکيه بر امتياز‌هاي فرهنگ خودي_ به ويژه تقويت پوشش رسانه‌اي خرده‌فرهنگ‌ها_ از طريق رسانه‌هاي مقاوم.
به باور بسياري از صاحب‌نظران براي آن که جوامع مختلف در عين حفظ هويت خود از امکان حضور فعال و مؤثر درعصر جديد بي‌بهره نمانند بايد در جهت «به هنگام »کردن فرهنگ و هويت خود بکوشند تا توان انطباق و سازگاري با تحولات را به دست آورند. بدين معنا که بين توسعه فناوري و مسايل و زمينه‌هاي فرهنگ خودي نوعي سازش به وجود آورند.
اکنون ما در شرايطي قرار داريم که قادر نيستيم مانع نفوذ فناوري ماهواره‌هاي ارتباطي در فضاي کشور عظيم و پهناور ايران و پيرامون آن شويم از اين رو کاربرد ماهواره‌ها را امري ضروري و در عين حال اجتناب ناپذير مي‌دانيم.
توسعه بازارسياه آنتن‌هاي بشقابي نيز مانند آنچه در مورد ويديو تجربه شد،امکان پذير است،پس آيا دولت قادر است مانع گسترش بازار سياه‌آنتن‌هاي بشقابي شود؟درتجربه بازار سياه ويديو به اين نتيجه رسيديم که دولت نمي‌تواند و مصلحت هم نيست که اين کار را انجام دهد.پس در چنين شرايطي براي نظم دادن به اين بازار مشوش چه بايد کرد؟ چاره‌اي جز همگام شدن با پيشرفت فناوري و از همه مهم‌تر، بالابردن کيفيت برنامه‌هاي تلويزيوني نيست.براي اين که ايران بتواند در برابر رقيبان خارجي مقاومت کند، در مرحله اول ناچار است سازمانها و واحدهاي تربيت نيروي انساني را در زمينه توليد کالاهاي فرهنگي تقويت کند. استحکام ، وگسترش واحدهاي مربوط،نياز به کارشناس و استاد مجرب و جبران کمبود کارشناس آزموده دارد. اگر در راه بهبود وضع موجود و توليد برنامه و کالاهاي فرهنگي سريع و حساب شده گام برنداريم، نه‌تنها قادر به رهايي از زير سلطه صدها کانال تلويزيوني نخواهيم بود بلکه قابليت و امکان ايجاد هزاران شغل را نيز دربازار توليد و توزيع کالا هاي فرهنگي، چه در داخل و خارج از کشور از دست خواهيم داد.
اگر به سير تحول جامعه‌ي بشري نگاه کنيم به اين نتيجه مي‌رسيم که تحولات فرهنگي هميشه تحت تأثير ابزارها بوده‌اند، امّا ابزارها زماني فرهنگها را تغيير مي‌دهند که پويايي متناسب با سير تحول تاريخي را داشته باشند. فرهنگ پويا هيچ‌گاه با ابزارهاي ضعيف محو نمي‌شود. هرچند که جهان آينده عرصه‌ي تاخت و تاز ماهواره‌ها باشد و فناوري کشورها نتواند بر ورود امواج بيگانه به گيرنده هاي خانگي اثر کند، عصري که پيش روي ماست دو چهره‌ي متضاد خواهد داشت.از يک طرف ،به واسطه تأثير شگرف رسانه‌هاي لجام گسيخته و جهان بيني صاحبان اين وسايل با ارزش‌هي«دنياي صنعتي»، به سرعت پيوندهاي معنوي و فرهنگي گذشته مورد تهديد قرار خواهند گرفت، که اين ويژگي براي انسان جهان سومي شکننده است. از طرف ديگر،اين ره‌آورد که حاصل پويايي انديشه‌ي بشري است درک وسيعي را از دگرگوني‌هاي جامعه جهاني ايجاد کرده و انسان را در ارتباط منطقي با فرهنگ ،تاريخ ودستاوردهاي نو و دگرگوني‌هاي فرهنگي حاصل از آن قرار خواهد داد. تحت هر شرايطي ،تصور از اين تحول جديد و ناخواسته در جامعه آينده جهان سوم،همانند تمامي پديده‌هاي وارداتي و تحميلي«دو وجهي» خواهد بود که يک لبه‌ي آن درمان‌گر و لبه‌ي ديگر آن برنده است.
در پايان مي‌توان گفت که کنترل امواج ماهواره اي با قانون، مقررات و ابزار رسانه‌اي موجود ممکن نيست.بنابراين سياست استفاده صحيح از آن مد نظر اکثر مديران و برنامه‌ريزان جوامع است. درکشور ما نيز با توجه به مسايل فوق بايد براي استفاده صحيح از اين فناوري جديد و دستاوردهاي علمي ، فني و فرهنگي آن برنامه‌ريزي کرد.
نهادهاو سازمانهاي مختلف اجتماعي مانند خانواده، نهاد آموزش و پرورش و تمامي سازمانها ي فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي بايد با بازنگري در وظايف و مسئوليت‌هاي خود به نحوي عمل کنند که استفاده از امواج ماهواره‌اي در جامعه‌ي ما با بار مثبت همراه باشد و به توسعه‌ي همه جانبه ي جامعه منجر شود.
ماهواره از جمله فناوريهاي رسانه‌اي است كه با ورود به كشوردر سال ۷۳با قانون ممنوعيت استفاده مواجه شد.
اين در حالي است كه پس ازگذشت يك دهه و مشاهده شمار زيادي ديش دريافت تصاوير ماهواره‌اي بر پشت بام خانه‌ها در شهرهاي كوچك و بزرگ ، اين قانون همچنان به قوت خود باقي است و مجوز استفاده از تجهيزات گيرنده برنامه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي فقط به سازمانها و دستگاههاي دولتي تعلق ميگيرد.
در طي سالهاي گذشته همواره كارشناسان و برخي از مسوولان تاكيد داشته‌اند كه با توجه به گسترش عصر ارتباطات و وسايل ارتباط جمعي ، قانون ممنوعيت ماهواره نياز به بازنگري و اصلاح دارد.
به نظر مي‌رسد كه مسوولان منتظرند تا ماجرايي كه براي ويدئو بوجود آمد و پس از فراواني ان در جامعه ناچار به پذيرش آن شدند، در مورد ماهواره هم تكرار شود.
يك كارشناس امور مخابراتي و ارتباطي در اين زمينه در گفت وگو با ايرنا اظهار داشت: ما هنوز به خط مشي روشني در ارتباط با ماهواره نرسيده‌ايم.
" هومن صادقي كاجي" ادامه داد: در زمان حاضر ديدن برنامه‌هاي تلويزيوني برون مرزي براي ايرانيان داخل كشور امكانپذير نيست و يا به لحاظ قانوني ممنوع است كه هيچ دليل منطقي براي آن نمي‌توان يافت.
صادقي كاجي تصريح كرد: هنگامي كه يك فناوري جديد ارتباطي در جهان توليد مي‌شود، نمي‌توان در مقابل ورود آن به كشور مقاومت كرد بلكه بايد با مديريت صحيح از اين ابزار به نفع خود استفاده نمود.
وي يكي از دلايل مقابله با فناوريهاي رسانه‌اي را عدم مطالعه و آينده‌نگري در سطح مديريت كشور معرفي كرد و گفت: سيستم مديريت كشور در زمينه استفاده از تكنولوژيهاي جديد ضعيف عمل كرده است.
يك كارشناس خبري با تاكيد بر اينكه آمار دقيقي از تعداد خانواده‌هايي كه از ماهواره استفاده مي‌كنند ، وجود ندارد، يادآور شد: گزارشهاي منتشر شده توسط نيروي انتظامي درباره دستگيري عوامل توزيع يا استفاده‌كنندگان ماهواره ، گوياي آمار بالاي به‌كارگيري آن در كشور است.
وي اظهار داشت:ايرانيان در مقابل ورود تكنولوژي چندان مقاومتي ندارند و تنها مساله‌اي كه بايد به آن توجه شود،فرهنگ‌سازي براي استفاده صحيح از آن در كشور براي تبديل آن به ابزار مفيد است.
وي گفت: نمي‌توان با ورود تكنولوژيهاي جديد مقابله كرد و هر اقدامي در اين راستا با شكست مواجه مي‌شود ، بنابراين بايد با بومي‌سازي اين ابزار شرايط استفاده مردم از آنها را فراهم كرد.
در طي ماههاي گذشته برخي از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي به " طرح آزاد سازي ماهواره " در مجلس هفتم اشاره كرده‌اند و اينكه به استفاده افراد حقيقي نيز جنبه قانوني داده شود.
همچنين چندي پيش رييس كميته مخابرات مجلس تاكيد كرد: قانون منع استفاده از تجهيزات ماهواره بايد بازنگري شود.
" رمضان علي صادق زاده" افزود: نبايد به دليل وجود برخي كانالهايي كه با فرهنگ ما سازگار نيستند خود را از جامعه اطلاعاتي محروم كنيم.
وي با اشاره به بررسي قانون عدم استفاده از ماهواره در كميسيون فرهنگي مجلس گفت: در اين كميسيون بحث‌هايي صورت گرفته ، اما هنوز طرح يا لايحه‌اي براي بازنگري در قانون اعلام نشده است.
شايان ذكر است با وجود گذشت ۱۱سال از تصويب قانون ممنوعيت ماهواره، آماري دقيقي از تعداد مجوزهايي كه در اين راستا صادر شده وجود ندارد.
يك كارشناس اداره كل توسعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در اين مورد تصريح كرد: مطابق با آيين‌نامه موجود، مجوز استفاده‌از ماهواره فقط براي دستگاهها و سازمانهاي دولتي صادر مي‌شود.
وي هيچگونه‌اطلاعاتي درباره تعداد مجوزهاي‌صادر شده ونوع فعاليت سازمانهاي داراي مجوز استفاده از ماهواره به خبرنگار ايرنا ارايه نكرد و آنها را غير قابل انتشار دانست.
با اين حال مسوول واحد سينمايي و سمعي و بصري اداره فرهنگ وارشاد اسلامي استان اصفهان تعداد مجوزهاي صادر شده در اين استان را در طي ۱۱سال گذشته فقط ۲۵مورد عنوان كرد.
" محمود صادقي " گفت: در زمان حاضر مجوز استفاده از ماهواره توسط اداره كل توسعه و همكاريهاي سمعي و بصري وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي صادر مي‌شود.
به گفته وي بيشترين موارد صدور مجوز براي مراكز وابسته به سازمان ايرانگردي و جهانگردي و هتلها بوده است.
گفتني است مطابق با ماده يك قانون " ممنوعيت به كارگيري تجهيزات دريافت ماهواره" مصوبه ۲۰بهمن ماه سال ۷۳مجلس شوراي اسلامي، توزيع و استفاده از تجهيزات دريافت از ماهواره جز در مواردي كه قانون تعيين كرده است ممنوع مي‌باشد.
در ماده ششم قانون مذكور تاكيد شده است: دستگاههاي صدا و سيما، پست و تلگراف و تلفن ( ارتباطات و فناوري اطلاعات ) و سازمانهاي وابسته از شمول اين قانون مستثني هستند.
همچنين در ماده‌هاي هشت و نه قانون ممنوعيت ماهواره، مجازات نقدي ۱۰تا ۱۰۰ميليون ريالي براي واردكنندگان، توليد و توزيع‌كنندگان تجهيزات دريافت از ماهواره و مجازات يك تا سه‌ميليون ريالي‌براي استفاده‌كنندگان از ماهواره علاوه بر ضبط و مصادره اموال مكشوفه در نظر گرفته شده است.
در زمان حاضر مجوز استفاده از تجهيزات دريافت از ماهواره مطابق با ماده يك آيين نامه اجرايي مصوب‌هيات وزيران مورخ ۹فروردين ماه سال ، ۱۳۷۴توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و با نظرخواهي از وزارتخانه‌هاي پست و تلگراف و تلفن( ارتباطات و فناوري اطلاعات) و اطلاعات صادر خواهد شد.
در ماده ۱۴آيين‌نامه‌ممنوعيت استفاده از تجهيزات دريافت از ماهواره آمده است كه دستگاهها و سازمانها مي‌توانند با ذكر دلايل توجيهي به‌امضاي بالاترين مقام اجرايي خود براي استفاده از تجهيزات گيرنده برنامه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي درخواست مجوز كنند.
ماهواره از جمله فناوريهاي رسانه‌اي است كه با ورود به كشوردر سال ۷۳با قانون ممنوعيت استفاده مواجه شد.
اين در حالي است كه پس ازگذشت يك دهه و مشاهده شمار زيادي ديش دريافت تصاوير ماهواره‌اي بر پشت بام خانه‌ها در شهرهاي كوچك و بزرگ ، اين قانون همچنان به قوت خود باقي است و مجوز استفاده از تجهيزات گيرنده برنامه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي فقط به سازمانها و دستگاههاي دولتي تعلق ميگيرد.
در طي سالهاي گذشته همواره كارشناسان و برخي از مسوولان تاكيد داشته‌اند كه با توجه به گسترش عصر ارتباطات و وسايل ارتباط جمعي ، قانون ممنوعيت ماهواره نياز به بازنگري و اصلاح دارد.
به نظر مي‌رسد كه مسوولان منتظرند تا ماجرايي كه براي ويدئو بوجود آمد و پس از فراواني ان در جامعه ناچار به پذيرش آن شدند، در مورد ماهواره هم تكرار شود.
يك كارشناس امور مخابراتي و ارتباطي در اين زمينه در گفت وگو با ايرنا اظهار داشت: ما هنوز به خط مشي روشني در ارتباط با ماهواره نرسيده‌ايم.
" هومن صادقي كاجي" ادامه داد: در زمان حاضر ديدن برنامه‌هاي تلويزيوني برون مرزي براي ايرانيان داخل كشور امكانپذير نيست و يا به لحاظ قانوني ممنوع است كه هيچ دليل منطقي براي آن نمي‌توان يافت.
صادقي كاجي تصريح كرد: هنگامي كه يك فناوري جديد ارتباطي در جهان توليد مي‌شود، نمي‌توان در مقابل ورود آن به كشور مقاومت كرد بلكه بايد با مديريت صحيح از اين ابزار به نفع خود استفاده نمود.
وي يكي از دلايل مقابله با فناوريهاي رسانه‌اي را عدم مطالعه و آينده‌نگري در سطح مديريت كشور معرفي كرد و گفت: سيستم مديريت كشور در زمينه استفاده از تكنولوژيهاي جديد ضعيف عمل كرده است.
يك كارشناس خبري با تاكيد بر اينكه آمار دقيقي از تعداد خانواده‌هايي كه از ماهواره استفاده مي‌كنند ، وجود ندارد، يادآور شد: گزارشهاي منتشر شده توسط نيروي انتظامي درباره دستگيري عوامل توزيع يا استفاده‌كنندگان ماهواره ، گوياي آمار بالاي به‌كارگيري آن در كشور است.
وي اظهار داشت:ايرانيان در مقابل ورود تكنولوژي چندان مقاومتي ندارند و تنها مساله‌اي كه بايد به آن توجه شود،فرهنگ‌سازي براي استفاده صحيح از آن در كشور براي تبديل آن به ابزار مفيد است.
وي گفت: نمي‌توان با ورود تكنولوژيهاي جديد مقابله كرد و هر اقدامي در اين راستا با شكست مواجه مي‌شود ، بنابراين بايد با بومي‌سازي اين ابزار شرايط استفاده مردم از آنها را فراهم كرد.
در طي ماههاي گذشته برخي از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي به " طرح آزاد سازي ماهواره " در مجلس هفتم اشاره كرده‌اند و اينكه به استفاده افراد حقيقي نيز جنبه قانوني داده شود.
همچنين چندي پيش رييس كميته مخابرات مجلس تاكيد كرد: قانون منع استفاده از تجهيزات ماهواره بايد بازنگري شود.
" رمضان علي صادق زاده" افزود: نبايد به دليل وجود برخي كانالهايي كه با فرهنگ ما سازگار نيستند خود را از جامعه اطلاعاتي محروم كنيم.
وي با اشاره به بررسي قانون عدم استفاده از ماهواره در كميسيون فرهنگي مجلس گفت: در اين كميسيون بحث‌هايي صورت گرفته ، اما هنوز طرح يا لايحه‌اي براي بازنگري در قانون اعلام نشده است.
شايان ذكر است با وجود گذشت ۱۱سال از تصويب قانون ممنوعيت ماهواره، آماري دقيقي از تعداد مجوزهايي كه در اين راستا صادر شده وجود ندارد.
يك كارشناس اداره كل توسعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در اين مورد تصريح كرد: مطابق با آيين‌نامه موجود، مجوز استفاده‌از ماهواره فقط براي دستگاهها و سازمانهاي دولتي صادر مي‌شود.
وي هيچگونه‌اطلاعاتي درباره تعداد مجوزهاي‌صادر شده ونوع فعاليت سازمانهاي داراي مجوز استفاده از ماهواره به خبرنگار ايرنا ارايه نكرد و آنها را غير قابل انتشار دانست.
با اين حال مسوول واحد سينمايي و سمعي و بصري اداره فرهنگ وارشاد اسلامي استان اصفهان تعداد مجوزهاي صادر شده در اين استان را در طي ۱۱سال گذشته فقط ۲۵مورد عنوان كرد.
" محمود صادقي " گفت: در زمان حاضر مجوز استفاده از ماهواره توسط اداره كل توسعه و همكاريهاي سمعي و بصري وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي صادر مي‌شود.
به گفته وي بيشترين موارد صدور مجوز براي مراكز وابسته به سازمان ايرانگردي و جهانگردي و هتلها بوده است.
گفتني است مطابق با ماده يك قانون " ممنوعيت به كارگيري تجهيزات دريافت ماهواره" مصوبه ۲۰بهمن ماه سال ۷۳مجلس شوراي اسلامي، توزيع و استفاده از تجهيزات دريافت از ماهواره جز در مواردي كه قانون تعيين كرده است ممنوع مي‌باشد.
در ماده ششم قانون مذكور تاكيد شده است: دستگاههاي صدا و سيما، پست و تلگراف و تلفن ( ارتباطات و فناوري اطلاعات ) و سازمانهاي وابسته از شمول اين قانون مستثني هستند.
همچنين در ماده‌هاي هشت و نه قانون ممنوعيت ماهواره، مجازات نقدي ۱۰تا ۱۰۰ميليون ريالي براي واردكنندگان، توليد و توزيع‌كنندگان تجهيزات دريافت از ماهواره و مجازات يك تا سه‌ميليون ريالي‌براي استفاده‌كنندگان از ماهواره علاوه بر ضبط و مصادره اموال مكشوفه در نظر گرفته شده است.
در زمان حاضر مجوز استفاده از تجهيزات دريافت از ماهواره مطابق با ماده يك آيين نامه اجرايي مصوب‌هيات وزيران مورخ ۹فروردين ماه سال ، ۱۳۷۴توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و با نظرخواهي از وزارتخانه‌هاي پست و تلگراف و تلفن( ارتباطات و فناوري اطلاعات) و اطلاعات صادر خواهد شد.
در ماده ۱۴آيين‌نامه‌ممنوعيت استفاده از تجهيزات دريافت از ماهواره آمده است كه دستگاهها و سازمانها مي‌توانند با ذكر دلايل توجيهي به‌امضاي بالاترين مقام اجرايي خود براي استفاده از تجهيزات گيرنده برنامه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي درخواست مجوز كنند.
نگهداري و استفاده از تجهيزات دريافت ماهواره جرم است
نگهداري و استفاده از تجهيزات دريافت ماهواره بدون مجوز قانوني جرم محسوب مي شود.قاضي اجراي احكام كيفري بيرجند با بيان اين مطلب به خبرنگار ما گفت: امروزه به دنبال پيشرفت بشر در زمينه مخابرات و ارتباطات و فناوري اطلاعات شاهد تولد جرايم مرتبط با اين موضوعات هستيم كه به نوبه خود آثار مخرب زيادي بر افراد و اجتماع دارد و زمينه ساز جرايم مهم ديگري نظير قتل، تجاوز به عنف، آدم ربايي و... مي شود، بنابراين اطلاع رساني و تذكر مقررات قانوني در اين رابطه مي تواند تا حدودي اثر پيش گيرانه داشته باشد.
حجت الاسلام عبدالرضا طرزي تصريح كرد: انگيزه استفاده يا به كارگيري اين تجهيزات در برخي نقاط كشور وصف مجرمانه آن را زايل نمي كند و از آن جايي كه اين جرم در اصطلاح حقوق كيفري (جرم مادي صرف) است نيازي به سوء نيت ندارد و بنابراين نگهداري و استفاده از اين تجهيزات بدون مجوز قانوني با هر انگيزه اي اعم از بهره مندي هاي علمي و تحقيقاتي، ورزشي و... به موجب (قانون منع به كارگيري تجهيزات دريافت از ماهواره) جرم مي باشد و از طرفي استفاده از اين تجهيزات در بعضي مناطق كشور و شايد شهرهاي بزرگ،
به معناي دوگانگي در تلقي جرايم و يا جرم نبودن آن نيست تا مجوزي براي استفاده همه افراد باشد بلكه تدابير قضايي در زمينه كشف و تعقيب جرم ممكن است متفاوت باشد.وي درخصوص انتشار آثار مبتذل و مستهجن نيز گفت: انتشار عكس، فيلم، فايل صوتي و... با موضوعات مبتذل و مستهجن در هر قالبي همچون مراسلات پستي، كاست، لوح هاي فشرده (سي دي) فلش و هارد رايانه (بلوتوث- ام ام اس- ايميل) و نمايش هاي عمومي و... جداي از احكام شرعي آن به موجب (قانون مجازات افرادي كه در امور سمعي و بصري فعاليت غيرمجاز دارند) جرم بوده و درمواردي مشمول مجازات هاي بسيار سنگين هم چون اعدام مي باشد.
وي اضافه كرد: نگاه آماري نشان مي دهد اين گونه جرايم در بين نوجوانان و جوانان شيوع بيشتري داشته، بنابراين به خانواده ها توصيه مي شود ضمن احترام به آزادي هاي فردي و شخصيت فرزندانشان، آنان را نسبت به آثار مخرب و خانمانسوز اين موضوعات آشنا كرده و استفاده از اين امكانات در مسير مثبت و با نظارت صورت پذيرد تا روح پاك نوجوان و جوان كه به فرمايش اميرالمومنين(ع) هم چون زميني بكر و آماده است پذيراي بذرهاي انحراف و تباهي نشود.
وي تصريح كرد: به موجب قانون مجازات افرادي كه در امور سمعي و بصري فعاليت غيرمجاز دارند (مصوب سال 86) صرف نگهداري آثار مبتذل ومستهجن جرم و مشمول مجازات تا سقف 4 ميليون رالت و ضبط تجهيزات مي باشد.وي ادامه داد: بنابراين نگهداري آثار مذكور روي تلفن همراه، رايانه، فلش، سي دي، MP3 Player، نوارهاي كاست و... مي تواند مشمول اين مقررات شود.شايد نگاه تقنيني قانون گذار در اين رابطه بيشتر جنبه پيش گيرانه داشته باشد چه بسا نگهداري اين گونه آثار به خصوص روي كارت حافظه تلفن هاي همراه و نيز در محل كسب و كار مي تواند زمينه انتشار آن را نيز فراهم سازد.
حجت الاسلام طرزي درخصوص تهيه آثار مبتذل و مستهجن نيز گفت: آن جا كه انتشار و نگه داري اين گونه آثار وصف مجرمانه داشته باشد قطعا تهيه و توليد آن جرم خواهد بود، بنابراين مجازات هاي سنگين براي توليدكنندگان اين گونه آثار از طرف قانون گذار مقرر شده است. تهيه آثار مبتذل و مستهجن با استفاده از نرم افزارهاي رايانه اي و عكس برداري و فيلم برداري با تلفن هاي همراه و...نمونه هاي شايع اين جرم مي باشد.
چرا در جمهوري اسلامي ماهواره آزاد نيست و آيا به خاطر مسائل تربيتي است يا علل ديگري دارد؟
مقدمه:
منع قانوني ماهواره به معناي مخالفت با علم و تكنولوژي نيست. ماهواره يكي از ثمرات پيشرفت علم است. انواع ماهواره هاي مخابراتي، هواشناسي، تحقيقاتي، و... بار عظيمي از مشكلات انسان ها را حل كرده اند ولي همين ماهواره ها چون در دستان عده اي سودجو و سلطه گر قرار گرفته اند دردسرهايي را هم فراهم كرده اند از جمله اين ماهواره ها، ماهواره هاي تلويزيوني هستند كه برخي از برنامه هاي آن بجاي پيشرفت مادي و معنوي انسان ها، باعث كشاندن بسياري از انسانها، به ورطه فساد و بزهكاري شده اند.
برخي از برنامه هاي تلويزيوني ماهواره؛ با ايجاد جاذبه هاي كاذب حيواني و تحريك نفساني و غريزي تماشاگر، او را تسليم خود مي كند و هر آنچه را كه مي خواهد، به تماشاگر تلقين مي كند محور اصلي برنامه هاي مبتذل ماهواره اي، سه عنصر وهم، شهوت و غضب مي باشد. فيلمهاي تخيلي يا ترسناك از قوة وهم و خيال، برنامه هاي جنسي از شهوت و برنامه هاي خشن از عنصر غضب استفاده مي كنند و در استفاده كردن از اين امور هيچ حد و مرزي را هم به رسميت نمي شناسند چون هدف ايجاد جاذبه و جذب مخاطب بيشتر است.
چنين منطق غلطي باعث شده است تا در غرب و مخصوصاً آمريكا كه مركز توليد چنين برنامه هايي هستند، گرفتار جامعه اي مبتذل شوند كه هر روز بر شدت آن افزوده مي شود. «بخش مهمي از يادگيري ما از طريق الگو قرار دادن رفتار ديگران حاصل مي شود. الگوها مي توانند واقعي يا رسانه اي باشند. صحنه هاي خشن و پرخاشگرانه اي كه از رسانه ها پخش مي شود مي تواند به عنوان محرك و برانگيزانندة پرخاشگري عمل كنند.»
[1] وقتي چنين رسانه اي در خانواده هايي قرار ميگيرد كه روزانه هفت ساعت تلويزيون تماشا مي كنند واضح است كه اكثر نابساماني هاي اجتماعي از كجا شروع مي شود. آيا كودكان و نوجواناني كه به ديدن چنين برنامه هاي مبادرت مي ورزند مي توانند رفتاري غير از سكس و خشونت داشته باشند و مثل يك انسان نرمال و معمولي زندگي كنند؟! كارل پوپر ـ فيلسوف غربي ـ مي گويد: «رسانه هاي گروهي به ويژه تلويزيون هاي اروپا مسئول ترويج تجاوز، جنايت و آموزش خشونت به نسل جوان مي باشند.»[2] «يكي از كارگردانان سرشناس آمريكايي به نام آليوراستون هم گفته «ما در جامعة عنان گسيخته اي زندگي مي كنيم كه در آن جوانان را به جنايت تشويق مي كنند و از قاتلان قهرمان مي سازند.»[3]
«قانون منع استفاده از ماهواره، صداي بيگانگان و همانهايي را كه قصد تهاجم فرهنگي را دارند درآورده است و آنرا مخالف آزادي مي خوانند در حاليكه عمل آنان و پخش برنامه هاي مبتذل، سرقت نسل نو ما و به فساد كشيدن جوانان است.»[4]
آنچه باعث مي شود كه برزگان دين نسبت به ماهواره حساسيت به خرج دهند به خاطر جنبه هاي منفي اين ابزار است كه مي تواند اثرات بسيار مخرب و بدي بر خانواده ها، جوانان و... داشته باشد اما در عين حال اين ابزار در مراكز علمي و تحقيقي براي دستيابي به اطلاعات و تحقيقات جديد علمي به شكل كنترل شده مورد استفاده قرار مي گيرد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. شاخص هاي فرهنگي در ايالات متحدة آمريكا، ويليام جي بنت، ترجمة فاطمه فراهاني، انتشارات وزارت ارشاد.
2. رستاخيز جان، سيد محمد آويني، انتشارات ساقي.
3. مجلة معرفت، شماره 31، مقاله عوامل تضعيف خود باوري فرهنگي، نوشتة محمد فولادي و محمد عزيز بختياري.
آيا استفاده از ماهواره آزاد مي شود؟
مجلس، تصويب نهايي طرح يك فوريتي ضوابط به كارگيري تجهيزات دريافت از ماهواره را در دستور كار جلسات علني آتي خود قرارداد. اين طرح قرار بود در هفته جاري بررسي شود كه با توجه به حجم كاري مجلس به جلسات بعدي موكول شد. در صورتي كه اين طرح ۸ ماده اي به تصويب نمايندگان برسد مردم اجازه مي يابند كه در منازل خود به تماشاي برنامه هاي شبكه هاي تلويزيوني ماهواره اي بپردازند.
براساس اين طرح نمايندگان مجلس تصميم گرفته اند، به كارگيري تجهيزات دريافت از ماهواره محدود باشد و مردم نيز مجاز نباشند هر شبكه تلويزيوني را كه بخواهند تماشا كنند.
سعيد اسماعيلي مدير كل اداره توليد و پشتيباني معاونت سينمايي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي مي گويد: براساس اين طرح، استفاده از برنامه هاي شبكه هاي مختلف ماهواره اي كه مغايرتي با شؤون اسلامي ندارند، بلامانع خواهد بود.
اسماعيلي مي افزايد: در صورت تصويب اين طرح در مجلس و تأييد آن از سوي شوراي نگهبان، وزارت پست و تلگراف و تلفن موظف خواهد شد تا نسبت به طراحي و ساخت تجهيزات لازم براي دريافت برنامه ها و شبكه هاي مجاز ماهواره اي اقدام كند.
قانون ممنوعيت استفاده از ماهواره در مجلس چهارم كه اكثريت آن در اختيار نمايندگان جناح موسوم به راست بود، به تصويب رسيد اما پس از آن نيز اصلاح طلبان با اشاره به پيشرفت هاي تكنولوژيك، چنين قانوني را ناكارآمد اعلام كردند.
براساس قانون مصوب مجلس چهارم، براي فروشندگان و استفاده كنندگان از تجهيزات و برنامه هاي ماهواره اي مجازات هاي نقدي و زندان پيش بيني شده است. در سالهاي گذشته نيروي انتظامي در چند مورد طرح بازرسي از منازل و جمع آوري تجهيزات ماهواره اي را اجرا كرد اما به نظر مي رسد اين اقدامات و محدوديت ها موجب كاهش استقبال مردم از برنامه هاي ماهواره اي نشد.
