بخشی از مقاله
بررسی نقاط ضعف، قوت و فرصت، تهدید در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد جهت برنامه ریزی استراتژیک با استفاده از AHP
چکیده
هدف از این پژوهش بررسی نقاط ضعف، قوت و فرصت، تهدید در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد جهت برنامه ریزی استراتژیک با استفاده از AHP است روش پژوهش، پیمایشی و از نظر هدف، کاربردی میباشد حجم جامعه آماری در این تحقیق 55 نفر میباشد. این تحقیق با بررسی محیط داخلی(نقاط قوت و ضعف) و محیط خارجی (فرصتها و تهدیدها) در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد را با استفاده از تحلیل سوات مورد بررسی قرار داده است. در رتبهبندی عوامل درونی و بیرونی از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی استفاده شده که وزن عوامل با روش تحلیل سلسله مراتبی و با استفاده از نرم افزار QSB محاسبه گردیده است. نتایج تحقیق نشان داد فرصت، نقاط قوت، تهدید و ضعف به ترتیب از بیشترین اهمیت در برنامهریزی استراتژیک و تحلیل محیطی برخوردار بودهاند. در مجموعه نقاط ضعف، فقدان مجله علمی - پژوهشی در اکثر گروههای آموزشی، در مجموعه نقاط قوت وجود اعضای هیات علمینسبتاًجوان و کارآمد، در مجموعه فرصتهای محیطی علاقمندی به تحصیلات عالی در فرهنگ جامعه، و در مجموعه تهدیدها وجود مراکز آموزشی موازی در مورد رشتههای موجود در دانشگاه، بالاترین اولویت و رتبه را به خود اختصاص دادهاند
واژههای کلیدی:نقاط قوت، تهدید، فرصت، ضعف، برنامه ریزی استراتژیک، تحلیل سوات
در نظام آموزش عالی، تغییرات محیطی به ویژه دستاوردهای نوین در عرصه فناوری اطلاعات موجب تغییرات استراتژیک در دانشگاهها شده است. این امر دانشگاهها را برای پاسخ گویی به تغییرات محیطی به سوی برنامهریزی استراتژیک سوق داده است. بر این باورند که تدوین برنامه استراتژیک متناسب با ویژگی هر یک از دانشگاهها در اکثر موارد با نتایج اثر بخشی همراه بوده است. آن ها با تاکید برضرورت توجه دانشگاهها به این مهم، رویکرد خاصی را برای برنامهریزی استراتژیک دانشگاهها پیشنهاد کردهاند که با تدوین چشم انداز شروع شده و شامل روشهای واقع بینانهای در برخورد با موانع برنامهریزی استراتژیک در دانشگاهها است(رولی و همکاران، .(2000سویر بر این باور است که برنامهریزی استراتژیک برای دانشگاهها میباید به صورت نظامگرا تدوین شده و شامل انتخاب اولویتهای خاص هر دانشگاه باشد. به نظر وی در شناسایی الویتهای دانشگاهها جلب مشارکت ذینفعان کلیدی ضرورتی اجتنابناپذیر است و به اجماع نظر در اهداف و برنامهها در بین دانشگاهیان منجر میشود که نتیجه آن مسئولیتپذیری، بیشتر و تعهد به اجرای برنامه استراتژیک تدوین شده خواهد بود(سویر،.(2001 امروزه رشد روز افزون سازمانها و رقابت برای تحصیل سهم بیشتر بازار، ضرورت وجود برنامه استراتژیک مناسب را دو چندان مینماید. به طور کلی استراتژی های کلان به سه دسته استراتژیهای تهاجمی، استراتژی تدافعی و استراتژی ثبات قابل تقسیم میباشند (مینتزبرگ،.(107-1998
استراتژی تهاجمی، استراتژیست که در طی آن، سازمانها درصدد افزایش سود و تسخیر بازارهای بیشتری هستند، معمولا این استراتژی هنگامی اتخاذ میگردد که نتیجه تجزیه و تحلیل عوامل محیطی و داخلی مساعد باشند. در حالی که استراتژی تدافعی هنگامی اتخاذ میگردد که حیات یک سازمان مورد تهدید قرار گرفته و امیدی به رقابت موثر وجود نداشته باشد. استراتژی ثبات نیز تمرکز بر حمایت و اصلاح روند کنونی دارد(Ding ،.(57: 2009
مدیران عالی، معمولا تصمیمات استراتژیک را بر اساس قدرت درک و قوه قضاوت خود و همچنین توصیههای متخصصین اتخاذ مینمایند. در دنیای واقعی، نظرات متخصصین با توجه به عوامل پیچیده درون سازمانی و محیطی، دقیق و شفاف نیست، بنابراین روشهای سازمان یافتهای که توانایی شناسایی و الویت بندی استراتژی های بهینه کلان و خرد را با رویکردهای منعطف نظیر رویکرد فازی دارا باشند مفید بنظر میرسد. بکارگیری مقادیر فازی که نماینده باز های از اعداد هستند منجر به حرکت بر یک پهنه بجای حرکت روی یک خط میگردد و با بکارگیری منطق فازی، تصمیمات با ضریب اطمینان بیشتری اتخاذ می شود (میخایلوف،2003،-.(365 خصوصیات جذاب تکنیک فرآیند تحلیل سلسله مراتب نیز این امکان را فراهم میآورد تا به گونهای ساختار یافته ذهن انسان متمرکز بر انتخاب دو گزینه گردد در روش معمولی تحلیل سلسله مراتب فرآیند، در صدد اولویت بندی n گزینه هستیم. با مقایسه هر دو گزینه فرد خبره مقدار aij که معرف عقیده وی در مورد اهمیت گزینه i
نسبت به گزینه j است ارائه میدهد. به این ترتیب یک ماتریس دو جانبه مثبت از مقایسات زوجی با درایههای Ac {aij} شکل خواهد گرفت و بر اساس آن، بردار اولویت W =( w1, w2,…….. wN ) استخراج میگردد. هنگامیکه قضاوت تصمیمگیرنده به صورت کاملا سازگار باشد، کلیه عناصر aij دارای مقادیر کاملا مناسب aij= wi هستند. در این حالت ماتریس مقایسات زوجی A سازگار بوده و نتایج حاصل از آن قابل تفسیر است. اما در عمل هنگامی که تصمیمگیرنده یک عنصر را با عنصری دیگر مقایسه میکند میزان aij بینقص نیست و تنها تخمینی از نسبت دقیق wi/wj میباشد به همین دلیل ماتریس A یک ماتریس ناسازگار خواهد شد که میتواند به عنوان حالت آشفتهای از AC محسوب شود در این حالت ضریبی به عنوان ضریب ناسازگاری در نظر گرفته میشود و تحلیل هنگامی معتبر است که این ضریب با توجه به شرایط مسئله از مقدار خاصی تجاوز نکند. در شرایط ناسازگاری اولویتبندی دیگر
منحصر به فرد نیست و با استفاده از تکنیکهای تخمین زننده محاسبه میشود (ساعتی،.(1994 به منظور اولویتبندی استراتژیها یک دانشگاه روشهایی نظیر روش تحلیل سلسله مراتب فرایند در حالت فازی میتواند به عنوان تکنیک کاربردی در شرایط عدم اطمینان مورد استفاده قرار گیرد(ساعتی،.(1980 بدین ترتیب در این پژوهش به بررسی رتبه-بندی شاخصهای موجود در جدول SWOT جهت برنامهریزی استراتژیک با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتب فازی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد طی سال -91 90 پرداخته شده است و این سئوال اساسی مورد پژوهش قرار گرفته است که در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد رتبه بندی شاخصهای موجود در جدول سوات (نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها) چگونه است؟
با توجه به مطالب گفته شده تحقیقات صورت گرفته در این زمینه شامل:
نژاد جوادی پور((2002 تحقیقی را تحت عنوان »راهبردهای توسعه خدمات شهرداریهای الکترونیک بر اساس تجزیه و تحلیل «SWOT به منظور تکمیل و موفقیت در یک برنامه مطالعه انجام داده است. از مطالعه ماتریس ارزیابی عوامل خارجی چنین برمیآید که توجه و حمایت مسئولین ارشد شهرداریهای مناطق، بهرهمندی از زیرساختهای فنّی مورد نیاز جهت توسعه خدمات الکترونیک (بویژه خطوط فیبر نوری و شبکه ارتباطی بیسیم) و راهاندازی سابپرتالهای شهرداریها، همزمان با شروع به کار دفاتر خدمات الکترونیک شهرداری در سطح مناطق، از مهمترین نقاط قوّت شهرداریهای مناطق به شمار میروند. از مجموع عملکرد عوامل استراتژیک، این گونه استنباط میشود که به طور کلّی شهرداری منطقه، به لحاظ استراتژیک در موقعیت غلبه فرصتها بر تهدیدات و غلبه نقاطضعف بر قوّتها قرار دارد. لذا عمدتاً میتوان با اجرای »استراتژیهای فرصت-ضعف«، از مزیتهایی نهفته در فرصتها، در جهت جبران نقاط ضعف سازمان استفاده نمود.
دستمردی (1384) تحقیقی را تحت عنوان »کاربرد روش تحلیل سلسله مراتب، فرآیند در حالت فازی برای الویتبندی استراتژیها« انجام داد. و نتایج حاصله از آن در دو سطح برش α=1/0 و α=0/40 تاکید بر حفظ استراتژی ثبات دارد. طراحی روش شناسایی و الویتبندی استراتژیهای سازمانی بر اساس تئوری امکانپذیری میتواند از مسائل جذاب برای تحقیقات آینده باشد.
ویهریچ در سال 1982 ماتریس کرد که تلاشی بود در جهت شناسایی سیستماتیک روابط میان فرصتها، تهدیدات و قوت، ضعف و به علاوه یک ساختاری هم برای تولید استراتژی بر مبنای این روابط ارائه کرد (پریزادی ،.(1388
دیوید بروک در سال 1997 تحقیقی در مورد استراتژی، استقلال و مدلهای برنامهریزی و اثربخشی دانشکدههای بازرگانی انجام داد. در تحقیق یاد شده به این نتیجه رسید که دانشکده-های پیشگام استراتژی فرصت جویانه را در پیش میگیرند و در جستجوی بخشهای جدیدی از بازار بوده و سعی دارند دورههای جدیدی را ارائه کنند. این موسسات باید بر محیط خارجی تاکید داشته و به مدیریت دانشکده استقلال بیشتری بدهند در مقابل دانشکدههایی که دید کوتاه مدت دارند باید به مسایل داخلی بیشتر توجه کرده، متمرکز بوده و اختیار کمتری به رئیس بدهند(بروک، .(1997
روش تحقیق:
روش تحقیق حاضر، پیمایشی و از نظر هدف، کاربردی میباشد.
با توجه به ماهیت موضوع پیمایشی و پژوهشی که و بر اساس منابع مورد مطالعه به بررسی رتبهبندی شاخصهای موجود در جدول سوات جهت برنامهریزی استراتژیک با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتب فازی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد میپردازد.
تحقیق حاضر از نوع پژوهش کاربردی میباشد. تحقیق کاربردی تحقیقی است که با استفاده از زمینه و بستر شناختی و معلوماتی که توسط تحقیقات بنیادی فراهم شده برای رفع نیازمندی-های بشر مورد استفاده قرار میگیرند(حسن زاده،.(137 1385
جامعه آماری و نمونه آماری:
جامعه آماری اول شامل رئیس دانشگاه، معاونین(دانشجویی، پژوهشی، اداری- مالی)، مدیران گروههای آموزشی و اعضاء هیأت علمی دانشگاه است. این جامعه آماری، وظیفه تکمیل پرسشنامه شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید را بر عهده داشتند. تعداد جامعه آماری 55 نفر میباشد.جامعه آماری دوم یا به عبارت دیگر گروه تصمیم متشکل از رئیس دانشگاه، معاونین (دانشجویی، پژوهشی، اداری- مالی و مدیران گروههای آموزشی) بود که به نحوی در برنامهریزی دانشگاه سهیم هستند. گروه تصمیم وظیفه تکمیل پرسشنامههای وزن-دهی به عوامل را بر عهده داشت.در این تحقیق، تعداد افراد تشکیل دهنده نمونه آماری 45 نفر شامل رئیس دانشگاه، معاونین(دانشجویی، پژوهشی، اداری-مالی)، مدیران گروههای آموزشی و کلیه اعضاء هیأت علمی بوده است.
روش شناسی تحقیق (فرآیند به کارگیری مدل): اجرای پژوهش حاضر نیازمند انجام گام-
هایی بود که به قرار زیر هستند:
گام اول: شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید
گام دوم: محاسبه وزن معیارها (سطح یک)
گام سوم: محاسبه وزن محلی عناصر (سطح دو)
گام چهارم: محاسبه وزن هایی عناصر
ابزار جمع آوری اطلاعات
اطلاعات مورد نیاز این پژوهش با استفاده از سه پرسشنامه محققساخته جمعآوری گردید . پرسشنامه شماره یک که بین اعضاء جامعه آماری اول توزیع گردید منجر به شناسایی عوامل محیط درونی و بیرونی اثرگذار بر تصمیمات استراتژیک دانشگاه شد. پرسش نامه شماره دو بر اساس مقیاس ساعتی و مقایسات زوجی طراحی و در اختیار گروه تصمیم گذاشته شد تا وزن نسبی گروههای ضعف، قوت، فرصت و تهدید محاسبه گردند. پرسشنامه شماره سه نیز بر اساس مقایسات زوجی و مقیاس ساعتی تدوین شد تا بوسیله گروه تصمیم وزن نسبی اجزا و عوامل شناسایی شده در هر گروه شناسایی گردد.
رزش و ناروا سازد.
روایی ابزار به کار رفته در این تحقیق، از جهتی نوعی اعتبار منطقی یا محتوایی است که به روش به کار رفته مربوط میشود. در روش مقایسات زوجی تمام عوامل با هم سنجیده شده که این عمل خود تمام احتمالات مرتبط با در نظر گرفته نشدن یک معیار یا یک سؤال را از بین میبرد.
پرسشنامههای مورد استفاده در این تحقیق، به جهت دارا بودن روایی به تایید تعدادی از اساتید و کارشناسان خبره فن رسیدند.
روش تحلیل آماری:
پس از توزیع و جمعآوری پرسش نامه شماره یک، مهمترین عوامل استراتژیک در هر گروه تعیین و پرسش نامه مرحله بعد نیز بر اساس این عوامل طراحی و تدوین شد. پرسشنامههای شماره دو و سه همانطور که در قسمت ابزار جمع آوری اطلاعات گفته شد با استفاده از نرم افزار QSB مورد تحلیل قرار گرفت. نتیجه این تجزیه و تحلیلها منجر به شناسایی عوامل
