بخشی از مقاله
مجموعه فرهنگي تاريخي نياوران
در شمال شرق تهران (شميرانات) قرار دارد. شکل گيري آن به نخستين سالهاي سلسله قاجار بازمي گردد. اين مجموعه که پس از انقلاب اسلامي به مجموعه اي موزه اي تبديل شده است تا سال 1378 با مجموعه سعدآباد بطور مشترک اداره مي گرديد و از آغاز سال 1379 رسماًٌ مستقل شد. اکنون با در بر گرفتن 5 موزه (کاخ اختصاصي نياوران، کاخ صاحبقرانيه، کوشک احمدشاهي، موزه جهان نما، کتابخانه اختصاصي) و فضاهاي فرهنگي ديگر همانند تالار آبي، سينماي اختصاصي و گالري جهان نما و همچنين باغ نياوران که از باغهاي سه گانه ييلاقي و بزرگ شمال قديم بوده است جاذبه هايي از تاريخ، فرهنگ و طبيعت را به تماشا گذاشته است.
كاخ نياوران،ميزبان۲۳۰۰۰جلد كتاب
خبرگزاري انتخاب : عرفان قانعيفرد: كوچك‌ترين نسخه موجود، كتاب دعائي در قطعبازوبندي (5/5 * 5/4سانتي‌متر) و بزرگ‌ترين نسخه،قرآني در قطع رحلي تيموري يا سلطاني(5/38 * 24سانتي‌متر) هر دو به خط نسخ مي‌باشد. قديميتريننسخهخطي كتابخانه، ديوان حافظ (960 ه. ق) به خطحسن كاتب شيرازي است.يكي ديگر از نمونه‌هاي ارزندهو جذاب اين مجموعه، دعاي امام جواد (ع) بررويطوماري از پوست آهو به طول 10 متر و عرض 7 سانتيمتراست
۱۸فروردین ماه ۱۳۸۶ساعت : ۲۶ , ۰۳
خبرگزاري انتخابامروز دوشنبه 10 مرداد 1384 - اول آگوستدوباره به كاخ نياوران‌رفته‌ام و قرار است كهكتابخانه فرح پهلوي را ببينم؛ آقاي رضا دبيري‌نژاد، مرابهمسئول فعلي كتابخانه - پروانه احدي - معرفي مي‌كند.در رويميز كناري هم آذر اسلامي مشغول خواندن نسخ خطي است،كناراثر هنري - هيچ- پرويز تناولي ايستاده‌ام، از دور هم اثرهنري مستطيلي‌با حجم واقعي اما از جنس نقره‌اي سزار با لوارچيني رخ مي‌نماياند؛كتابخانه‌اي كه 23000 جلد كتاب دارد،اما حدود 6700 جلد به زبان فارسي‌است و اكثر كتابهايلاتين، زبان فرانسه، هر چند كه زبانهايانگليسي،ايتاليايي، آلماني، روسي، لاتين و... كتابهاييديگر را تشكيل داده‌اند.اطلس
نفيسو يا اطلس
اثررا به آرامي ورق مي‌زنم و بعد كتابرا برداشتم و ورق ورق نگاهشميكنم
جالب است كه بسياري از نويسندگانخودشان - شخصا - كتاب را امضاء كرده‌اند وبه شاه وقت ایران ویا فرح ديباهمسر محمدرضا پهلويهديهدادهاند؛ از منوچهر آتشي، عيسي صديق، ذبيح‌ا... صفا،حسينقلي مستعان،ابوالحسن خلعتبري، سعيد نفيسي، حبيبابلور، احسان یار شاطر ، پروين‌اعتصامي، محمد حجازي، آذر رهنما،رضا زاده‌شفق، احمد متين دفتري،غلامرضا رشید یاسمی، عليدشتي، بهمن مؤسس، وحيد دستگردي،شاپور اردشير ( جی ریپورتر، نصرا... فلسفي، فخرالدين شادمان، ابراهيم پورداوود و غيرهآنسوي آب نيز از ريچارد فراي گرفته تا... و بيشتر از همه جالبیدر امضاي منوچهر آتشي شاعر معاصر بود و يا پروين‌اعتصامي،شاعره مشهور شاهزاده و گدا
که به یادگار فیلمی آماتوریهم تهیه کردم
اما واقعا خوشحال بودم كه امضاي شاپوراردشير را يافتم، با موافقت مسئول‌كتابخانه، امضاي او رااسكن كردم و پس از بازگشت به منزل به ناشرم ارسالنمودمكه بر روي جلد همان كتاب مشهور او – فرهنگ اصطلاحات فارسيبهانگليسيمنتشر شده دانشگاه تهران - كه تصحيح وویرایش كرده بودم استفاده كند
اما به گمانم – از نظرعلمی - تنها شخص راوی زنده ای که می تواند محققان تاریخ معاصرایران را در بازشناخت 11 سال آخر حکومت پهلوی در داخل کاخنیاوران یاری دهد خود " فرح دیبااست !چون هزاران عکس وسند پراکندهو ناشناخته – به هر زبانی ، در داخل کاخ وجوددارد ؛ اما اکثر توضیحات به چیزی شبیه قصه و داستان می ماند وواقعیت امر در پی زاویه پنهان است !در داخل این کاخ هزاران اتفاقرخ داده که جزیی از تاریخ معاصر ما هستند
هر چند کهاین کاخ شانس بس بزرگی دارد که انسان با شعور و خلاقی مانندمسعود صالحی مسئولیت آن را به عهده دارد ، اما واقعا این مجموعهرا باید کاوش علمی کرد .... کاری که بدون تعارف و ملاحظه کاری باکتابسازی و و راوی گریو داستان سرایی برنمی آید و در کناردانش و آگاهی تاریخی ، زباندانی هم می خواهد و چه بسا مستلزم کارگروهی است و به طور انفرادی ، حتیاز چهره های نام آشناییمانند " خسرو معتضد ، عبدالله شهبازی ، دکتر باقر عاقلی ،نجاتی ، رسولی و حتی مسعود بهنودهم بر نمی آید!اینکار – کار یک هيئت علمی – تحقیقی تاریخی آکادمیک و روشمند استکه در کنار تاریخ دانهای معاصر ، آن 11 سال را بازكاويكند. و حیف است که این سند ها از بین برود .مانند اسناد دفترشاه! ..که همه اوراقش پس از خروجش غیب شده اند !یا مانند منزلیکی از این افراد ، جوانهای پر شر و شور در تانکر بنزینش فروکردند
مثلا از خاطرات فرح دیبا ، ورق پاره هایی دراینجا هست که با آنچه وی منتشر کرده است مغایر است ! وصدها اگر ومگر دیگر
به هر حال ، در حين نگاه كردنم به اسبابو اثاثيه داخل كتابخانه؛ دبيري‌نژاد هم‌توضيح مي‌دهد، گاهنگاهم به اوست، گاه گوشم به او،«كتابخانه اختصاصي كاخنياوران در ضلع شرقي ساختمان كاخ در دوطبقه و يك زيرزمينبا زيربناي تقريبي 770 مترمربع در سال 1355 احداث‌شده استساختمان فوق كه طراحي داخلي آن توسط عزيز فرمانفرمائيان وبه انجام رسيده، دارايويژگيهاي متمايزي در نوع معماري‌و ساختار سازه ميباشدشيوه به كار رفته در معماري اين ساختمان براساسالگويرايج
معماري مدرن در دهه 50 خورشيدي است. تركيبهوشمندانهشيشه و حجم سنگي، نماي شاخص اين بنا را شكلداده است فضاي داخلي‌ساختمان در سه سطح جداگانه بهعملكردهاي گوناگون كتابخانه اختصاص‌يافته است. بخشهاياصلي كتابخانه مشتمل بر فضاي مطالعه و قفسه‌هاي‌كتاب درطبقات همكف و اول قرار گرفته است
جايگاه كتابدار وتحويلدار،آبدارخانه، اتاق‌هاي صوتي/تصويري، همچنينسرويسهاي بهداشتي‌اختصاصي و كارمندان ديگر فضاهاي موجود راتشكيل مي‌دهند. علاوه براين بخش عمده‌اي از سطح زير زمينبراي مخازن كتاب‌ها و تابلوهاي نقاشي‌درنظر گرفته شده استدسترسي به بنا از سه طريق جداگانه تامينشدهاست
در طراحي داخل ساختمان تركيب برنز و شيشهدر سطح زيادي به كاررفته است. همچنين مجموعه‌اي نفيس ازآثار حجمي و نقاشي هنرمندان‌ايراني و خارجي در دكوراسيونداخل كتابخانه به كار رفته است.يكي از عناصر شاخص تزئينيـ كاربردي كتابخانه تركيب حجمي بزرگي‌شامل بيش از سه هزاراستوانه شفاف است كه تامين روشنايي سقفي كتابخانه‌را نيزبرعهده دارد
مجموعه كتابخانه اختصاصي كه پس ازبيست و پنج ماه‌كار علمي و دشوار (اسفند 1380 تا فروردينتوسط يك تيم‌متخصص به طور كامل شناسايي و ساماندهيشده است، حاوي بيست و سه‌هزار جلد كتاب، پايان‌نامه،روزنامه، مجله (تك شماره يا دوره‌هاي‌صحافي‌شده)، بروشور وكاتالوگ است
البته پيش از اين نيزتلاشهايپراكندهاي بين سالهاي 1364 تا 1379 برايساماندهي اين كتابخانه به عمل‌آمده بود ولي در حد ثبتمجموعه متوقف ماند تا اين كه در سال 1380 و بااصرار وحمايت مهندس سيد محمد بهشتي رياست وقت سازمانميراثفرهنگي ساماندهي به شكل جدي آغاز گرديد
مجموعه چاپي كتابخانه‌ي‌اختصاصي نياوران از يك سوبه خاطر كتاب‌هاي اهدايي از سراسر ايران وجهان و از سويديگر به خاطر ادغام تمام كتاب‌هاي متعلق بهخانوادهسلطنتي (موجود در مجموعه) از لحاظ زبان و محتوابسيار متنوع است ليكن‌زبان‌هاي اصلي مجموعه، فارسي وفرانسه و شاخص‌ترين زمينه موضوعي آن‌ادبيات، تاريخ و هنراست
در ميان اين سه رشته كتاب‌هاي مربوط بهتاريخايران، ادبيات فرانسه و هنر نقاشي از غناي بيشتريبرخوردار است.چاپ‌هاي اول بسياري از سفرنامه‌هاي به نام ومعتبر خارجيان به آسيا و ايران‌در كتابخانه موجود است
مجموعه نسبتاً كامل انتشارات دانشگاه تهران وبنيادفرهنگ ايران با صحافي اختصاصي به رنگ آبي سلطنتي، آثاربسيارمعتبر از نقاشان معروف دنيا به‌ويژه نقاشان قرن 20ميلادي با چاپ، كاغذ وصحافي نفيس در ميان مجموعه به چشمميخورد.وجود مجموعه‌هاي كاملي‌از آثار تعدادي از نويسندگانفرانسوي قرن 18 و 19 ميلادي كه در زمان‌حيات خود آنان بهچاپ رسيده است بر ارزش اين مجوعه افزودهاست
قديمي‌ترين كتاب موجود در مجموعه غيرفارسي كهسال ازانتشارش مي‌گذرد كتابي است كه توسط Josephus Flavius در مورد تاريخ قوم‌يهود نوشته شده و در سال 1609ميلادي در پاريس به چاپ رسيده است.قديمي‌ترين كتابفارسي، ديوان حافظ به شرح سوري است كه بهناصرالدينشاه قاجار اهداء شده است. اين كتاب در سال 1252هجري شمسي (1873ميلادي) در لايپزيك منتشر شده‌است
جديدترين اثر خارجي مجله‌اي است با عنوان Soap Opera Digestكه درژانويه 1979 به كتابخانه رسيده آخريناثر فارسي، جزوه‌اي است كه در اوج‌انقلاب اسلامي (احتمالاًاواخر پاييز 1357) وارد مجموعه شده است.يادداشت‌هاي موجود دركتابها كه توسط اهداكنندگان نوشته و امضاء شده‌است، ارزشمعنوي و تاريخي به كتاب‌هاي عادي بخشيده است. در مياناينيادداشتها خط و امضاي پروين اعتصامي روي ديوان شعرش،علي نقي‌وزيري، جان اف كندي، والت‌ديزني، جواهر لعل نهرو،بازيكنان تيم فوتبال‌چلسي، چائوشسكو، گيرشمن، پوپ و امضاءبسياري از افراد سرشناس‌ديگر در خور توجه است
بسيارياز كتاب‌هاي عادي به خاطر صحافي‌هاي هنرمندانه و نفيسونحوه بسته‌بندي مي‌توانند مثل يك شي‌ء هنري بازديدكنندگانرا مجذوب‌سازند. كتاب‌هايي كه در جعبه‌هاي چرمي منقش، چوبيمعرقكاري شده،فلزي كنده‌كاري شده، منبت، مرصع و غيرهقرار دارند، از اين قبيل‌اند
از نظرقطع، كوچكترينكتاب اين مجموعه قرآني است به قطع 8 * 5 سانتيمتروبزرگترين آن اطلسي است به زبان لاتين در قطع 2 * 57سانتي‌متر
مشخصات كامل تك تك آثار اين گنجينه باتمام ويژگي‌هاي عمومي واختصاصي در پايگاه اطلاعاتيرايانهاي كتاب‌هاي فارسي و لاتين به صورت‌علمي و برمبناي استانداردهاي جهاني به اضافه ويژگي‌هاي خاصاينمجموعه ذخيره شده و از هر طريق قابل جست و جو وبازيابي است و به‌زودي از طريق اينترنت وارد شبكه جهانيخواهد شد
كتابخانه همچنين‌داراي مجموعه ارزشمندديگري شامل 163 عنوان نسخه خطي مي‌باشد.ازجمله كاتباناين نسخه مي‌توان به ميرعلي هروي، احمد تبريزي،وصال‌شيرازي، زين‌العابدين حسيني، محمدتقي مشهدي، محمداصفهاني، شهيدشيرازي، احمد نجفي زنجاني و غلام حسيناميرخاني اشاره كرد
كوچك‌ترين نسخه موجود، كتابدعائي در قطع بازوبندي (5/5 * 5/4سانتي‌متر) و بزرگتريننسخه، قرآني در قطع رحلي تيموري يا سلطاني(5/38 * 24سانتي‌متر) هر دو به خط نسخ مي‌باشد. قديمي‌ترين نسخهخطيكتابخانه، ديوان حافظ (960 ه. ق) به خط حسن كاتبشيرازي است.يكي ديگر از نمونه‌هاي ارزنده و جذاب اين‌مجموعه، دعاي امام جواد (ع) برروي طوماري از پوست آهو بهطول 10 متر و عرض 7 سانتي‌متر است
از بخشهاي ديگركتابخانه، كلكسيون آثار هنري است كه مجموعه‌اي‌بيش از 350اثر شامل تابلوهاي نقاشي و آثار حجمي را دربرميگيرد.ازجمله هنرمنداني كه آثارشان در اين كلكسيون ديدهميشود مي‌توان به‌بهمن محصص، ماركو گرگوريان، منوچهريكتائي،پرويز تناولي، مسعودعربشاهي، منصور قندريز، صادقتبريزي، ديه‌گو جاكومتي، اندي وارهول وپير ارماندو فرناندزآرمان) اشاره كرد
اين آثار مي‌تواند نشاندهندهبخشي ازتاريخ هنر معاصر به‌ويژه جريان‌هاي نوگراي هنرايران در دهه سي و چهل‌خورشيدي باشد. اين كتابخانه پس ازساماندهي كتاب‌ها و عمليات اوليه‌بازسازي هم‌زمان با روزجهاني موزه و بزرگداشت ميراث فرهنگي در خردادماه 1383بازگشايي گرديد
کاخ نیاوران به دستور ناصرالدین شاه قاجار در 1267 ه.ق در منطقه نیاوران که در شمال دارالسلطنه تهران و نزدیک دارآباد بود ساخته شد. وی دستور داد مجموعه قصرهایی را بسازند تا بتواند در تعطیلات تابستان از گرمای شهر به آن پناه ببرد. بخش اصلی این کاخ ها در دو طبقه شامل؛ شاه نشین، کرسی خانه، حمام و حدود 50 دستگاه خانه، هرکدام شامل 4 اتاق و یک ایوان برای زنانش بود. بنابر تحقیق آنوبانینی این کاخ در سی و یکمین سال حکومت پنجاه ساله ناصرالدین شاه به جهان نمای صاحبقرانیه مشهور شد. پس از او مظفرالدین شاه تغییراتی در ساختمان ایجاد و قسمتی از حرمسرا را خراب کرد. مهمترین حادثه ای که در این مجموعه رخ داد امضای فرمان مشروطیت در حیاط کاخ صاحبقرانیه توسط مظفرالدین شاه بود.
از قسمت های مهم کاخ صاحبقرانیه می توان به کرسی خانه، چایخانه، ظرفخانه، اتاق های بازی، بار و پذیرایی در طبقه اول و اتاقهای مذاکرات، انتظار سفرا، منشی، هدایا و استراحتگاه محمدرضا شاه اشاره کرد. همه درها و پنجره های چوبی این بنا به شکل ارسی بوده و با شیشه های رنگین تزئین شده است. در اواخر دوره قاجار ساختمانی جهت خوابگاه ییلاقی احمدشاه در میان باغ نیاوران با مساحتی بالغ بر 800 متر در دو طبقه با سقف شیروانی بنا شد که به آن کوشک احمدشاهی گفته می شود. از ویژگی های عمده این
بنا تزئینات و نمای آجری به کار رفته و در سرتاسر نمای بیرونی آن است. آجرها از نوع منقوش قالبی و با طرح های متنوع به رنگ نخودی است. آثار موجود در این موزه؛ هنرهای پیش از اسلام و آثار هنرهای تجسمی معاصر ایران و جهان به نمایش درآمده اند. از جمله این آثار می توان به مفرغ های لرستان، سفالینه های املش، هنرهای سرخپوستان آمریکای شمالی مربوط به هزاره های اول و دوم پیش از میلاد و آثاری از هنرمندان معاصر اشاره نمود.
این کاخ در نیاوران (میدان شهید باهنر) واقع شده و در تمام ایام هفته به غیر از روزهای سوگواری رسمی قابل بازدید می باشد.
