دانلود مقاله معماری تاریخی ایران و تاثیر آن بر توسعه گردشگری ایران

بخشی از مقاله

چکیده

ایران به سبب موقعیت جغرافیایی و فرهنگی ، هنری و تاریخی برای گردشگری از موقعیت خاصی برخوردار است.با گسترده تر شدن علم و صنعت گردشگری ، نگرش جدیدی نسبت به آن ایجاد شده است .نقش معماری به عنوان جزیی از جاذبه های فرهنگی ، معماری نقش اساسی و کلیدی است .این تحقیق با هدف بررسی ارتباط بنیادی دو صنعت عظیم معماری و گردشگری در بستر جغرافیایی و معماری تاریخی ایران صورت پذیرفت .نتایج نشان داد که معماری نقش اساسی در بین جاذبه های گردشگری ایران بازی می کند و بخش عمده ای از گردشگران به جهت دیدار از آثار معماری وارد ایران می شوند . معماری از آن دسته اسناد و مدارکی است که منابع غنی از گذشتگان را به همراه داشته و در این راستا توجه و ابنیه تاریخی ، بافت سنتی و شناخت هر چه بهتر معماری بومی آداب سنن و فرهنگ ایرانی میتواند نتایج ارزشمندی را به همرا ه داشته باشد .

واژه های کلیدی : صنعت گردشگری ، معماری تاریخی ، جاذبه های فرهنگی

مقدمه

امروزه اهمیت صنعت گردشگری موجب شده است تا پدیدهای متعدد از دیدگاه گردشگری مورد تحلیل قرار گیرد .در این میان معماری
همواره نقش اساسی در گردشگری را دارا می باشد پیدایش اولین جاذبه ها ، بناهای تاریخی ، معماری با شکوه ایرانی ، تمدن های عظیم هخامنش و بنا ها ی با شکو ه شان، کاروانسراها و ... همواره ارتباط ناگسستنی گردشگری و معماری را با خود به همراه داشته است . معماری

از جمله عناصری است که در کار ، زندگی ، تفریح و سفر انسانها نقش به سزایی دارد فرم و شکل بنا و محل احداث آن دارای ویژگی های منحصر به فرد همان محدوده جغرافیایی است و این گوناگونی بافت ها و نوع معماری است که یکی از ارکان اصلی گردشگری و توریسم
است علاوه بر قوه خلاقانه طراحان و خلق فضاهای معماری با تکیه بر بافت سنتی عواملی مانند فرهنگ ، مذهب ، تکنولوژی ، جغرفیا ،

تاثیرپذیری از اقوام و فرهنگ ها نیز در معماری هر منطقه تاثیر گذار است. قدمت فلات ایران شاید از زمانی شروع میشود که کویر فعلی
ایران ، که نزدیک یک سوم وسعت کنونی کشور است ، دریا بوده و تمدن درحاشیه و کرانه این دریا شاید در حوالی کاشان کنونی و تپه های سیلک پیدا شده است ( زنجانی ،.(0931 ایران از جنبه جاذبه های گردشگری دارای انواع اقلیم ها ، فضا ها و فصل هاست و از جنبه آثار باستانی ، مناطق تفریحی و زیبایی های طبیعی با کشورهای پیشرفته در صنعت گردشگری برابری می کند . ایران دارای دشت ها ، کوهسارها

اولین همایش ملی گردشگری، سرمایههای ملی، چشم انداز آینده
01بهمن ماه 0931صفهان

، کویر ها ، غارها ، دریاچه ها ، آبشارها ، موزه ها ، ابنیه تاریخی و باستانی ، کارگاههای سنتی ، صنایع دستی بی نظیر و بسیاری از عوامل
رونق بخش گردشگری است و از این جنبه جزو معدود کشور های جهان به شمار می آید ( قدیانی ، .(0931از ارزشمندترین بافتهای

معماری، بافت سنتی معماری هر منطقه است در زمانهای اخیر به طور فزاینده ایی معماری سنتی به عنوان یک بخش حیاتی میراث فرهنگی

بسیار فراوان و گسترده مشاهده می شود. ارزش گذاری میراث معماری سنتی برای مقاصد گردشگری ، یکی از راههای بسیاری است که در آن می توان این میراث را از گزند آسیب حفظ نمود . جاذبه های معماری در ایران درصدر جاذبه های گردشگری قرار دارند . ایرانیان در طول تاریخ چند هزار ساله معماری این سرزین سعی کرده اند تا با تدابیر گوناگون در کنار طبیعت پیرامون خود محیطی را به و جود آورند که باشنده یا مصرف کننده در هر فصل و هر ساعت بتواند آسایش نسبی را با توجه به زمان بهره گیری از فضای مورد نظر داشته باشد .معماری

همیشه و در همه جا هنری و ابسته به زندگی مردم بوده و در ایران بیش از هرجای دیگر . در معماری ایران تلاش می شده کار بیهوده در
ساختمان سازی نکنند و از اصراف بپرهیزند معماران ایرانی تلاش می کردند ساختمایه مورد نظر خود را از نزدیک ترین جاها بدست آورند و چنان ساختمان را بنا می کردند که نیازمند ساختمایه جاهای دیگر نباشند و خود بسنده باشد (پیر نیا و معماریان ،.(0931 اصولا در سامان دهی اندامهای گوناگون ساختمان و بویژه خانه های سنتی ، باورهای مردم بسیار کار ساز بوده است . یکی از باورهای مردم ایران ارزش نهادن

به زندگی شخصی و حرمت آن و نیز عزت نفس ایرانیان بوده که این امر به گونه ایی معماری ایران را درونگرا ساخته است .از نظر تاریخی
معماری ایران را می توان به دو دسته پیش و پس از اسلام دسته بندی نمود. در این میان تمدن بزرگ هخامنشی و معماری صخره آی آن نقش

به سزایی دارد مهمترین ابنیه دوران هخامنشی را کاخهای عظیم و با شکوه که بر روی صفحه های مصنوعی سنگی ساخته شده اند تشکیل می دهند دوران اشکانی هم پیرو همان دوره های قبل بود مضاف بر این که عنصر گچبری هم به معماری آن دوران اضافه شد . دوره ساسانی به نوعی احیاگر دوره های قبل بوده و از شاخصه های معماری این دوره معماری و ایجاد قوس را می توان نام برد (سرافراز و همکاران ،.(0933

عمده ترین فرم هایی که در معماری پیش از اسلام ایران به کار رفته است چنین است :

-0 سنگ نگاره ها و کتیبه ها

-1 چهار طاقی ها

-9 آتشکده ها

-4 زیگورات ها

-5 گوردخمه ها

-6 معابد

-1 کاخ ها

اولین همایش ملی گردشگری، سرمایههای ملی، چشم انداز آینده
01بهمن ماه 0931صفهان

فرضیات تحقیقت

-0 معماری ایرانی با توجه به تنوع در دوره های تاریخی و هم در بستر جغرافیایی می تواند به عنوان یکی از ارکان توسعه گردشگری و
جذب گردشگران بسیار تاثیر گذار باشد.

-1 معماری و گردشگری به عنوان دو صنعت گستر ده و عظیم در زندگی امروز نقش به سزایی در توسعه و تکامل هم داشته و بر هم تاثیر گذارند.

روش تحقیق

این تحقیق به روش گزارشی- توصیفی انجام شد. در برسی ها ازمنابع متعدد استفاده گردید .با استناد به کتاب ها و مجلات علمی، مباحث مطرح و تحلیل شده است.

اهمیت توجه به گردشگری

صنعت گردشگری از صنایعی است که در سالهای اخیر به سرعت گسترش یافته ودر ردیف یکی از بزرگترین منابع در آمدی جهان در آمده است.کارشناسان صنعت گردشگری را یکی از راه های گسترش و ایجاد رونق اقتصادی می دانند.از طرفی گردشگری کارکردهای گوناگون اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی را تیز به همراه دارد و به همین دلیل است که ما شاهد اهمیت روز افزون آن در سطح جهان هستیم.امروزه

صنعت گردشگری و جهانگردی در بسیاری از کشورها به منزله نمادی ازهویت فرهنگی و یکی از منابع مهم کسب ارز است.ایران کشوری

است با منابع پتانسیل ها و فضا های سیر و سیاحتی مطلوب ، علاوه بر جاذبه های تاریخی ، کرانه های ساحل لاجوردی ، خلیج فارس ،
ساحل زمردین دریای مازندران ، فصل گل ها و شکوفه ها و کوهپایه ها ی با شکوه ، آن را به کشوری دلپذیر و جذاب برای گردشگری مبدل

ساخته است. فرصت های شغلی تمام وقت ، نیمه وقت و فصلی ، چرخه ی عظیم مالی که به طور غیر مستقیم حول محور صنعت گردشگری می چرخد ، به مراتب مهم تر از در آمدهای مستقیم بر اقتصاد جهانی تاثیر گذار است.صنعت گردشگری صرف نظر از تاثیرگذاری بر کشورها ی مقصد ، بر کشورهایی که در مسیر جهانگردان واقع می شوند ، نیز اثرگذار می باشد.صنعت گردشگری در افزایش اشتغال جامعه ، افزایش گردش پولی توسعه صنعت حمل و نقل و دیگر زیر ساخت ها ، بالابردن سطح علمی و ارتباطات توسعه افق نگری و کاهش نابرابری های

اقتصادی ، ایجاد علایق مشترک و آشنایی با تاریخ و فرهنگ سایر ملل تاثیر بسزایی دارید و اثرات آن می تواند در ابعاد مختلف معرفی گردد.

پیشینه تاریخی گردشگری در ایران

گردشگری پدیدهای است که از زمانهای بسیار دور، در بین انسانها وجود داشته و این پدیده کمکم رواج داشته تا امروز با توجه به تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به صورت کنونی رسیده است. ایران یکی از ده کانون مهم شکل گیری تمدن بشری در جهان بوده است و

نخستین آثار مدنیت که در این سرزمین کشف شده، به هزارهی پنجم پیش از میلاد مسیح تعلق دارد (محلاتی،.(11110931 چنانکه ورود آریاییها در هزارهی دوم پیش از میلاد به این کشور و حکومت عیلامیها، مادها، هخامنشیان، ساسانیان و... حکایت از ایجاد تمدن پربار و

اولین همایش ملی گردشگری، سرمایههای ملی، چشم انداز آینده
01بهمن ماه 0931صفهان

دیرینه در این سرزمین دارد. در عین حال این کشور در طی دورههای مختلف مورد توجه بسیاری از افراد بوده که به منظورهای خاصی از
تجارت و دادوستد، تفریحی، فرهنگی و ... به آن مسافرت میکردهاند و همین طور وجود رسوم مختلف در این کشور از جمله پناه بردن به

طبیعت در ایام مختلف سال به صورت دسته جمعی و گروهی نشان از وجود روحیهی گردش و تفریح را در بین مردم این سرزمین داشته
است (مهدوی،.(91-9010939بنابراین هرچند مطالعات و تحقیقات انجام شده در زمینهی گردشگری و مسافرت و شیوه و قوانین مربوط به آن در ایران باستان و حتی در ایران پس از اسلام بسیار اندک است، ولی آنچه مسلم است اینکه در ایران قبل از اسلام و حتی قبل از ورود آریاییها به این سرزمین، مسافر و جهانگرد دارای حقوق و امتیازات ویژهای بود که در حکومتهای مختلف در شکلهای مدنی هر دوره حدود و میزان آن یکسان و مشابه نبوده است، بلکه با توجه به انگیزه و هدف مسافر یا جهانگرد، آن حقوق و حدود آن تعیین و اجرا می شده است

(محقق داماد،.(9110911علاوه بر این ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و وجود فرهنگ و آداب و رسوم، آثار تاریخی، هنری و میراث
فرهنگی خود به طور قطع برای جهانگردان و گردشگران عهد قدیم بهترین مقصد محسوب می شده است (رضوانی،.(3310913 در واقع در مورد مسافرت به نواحی روستایی در این زمان (ایران باستان) تحقیقات و مطالعات، بسیار بسیار اندک است و اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی با توجه به آداب و رسوم ایرانیان و وجود اکثریت جمعیت در مناطق روستایی میتوان گفت که گردشگری روستایی در ایران از زمان
شکلگیری تمدنهای بزرگ و ایجاد شهرها شکل گرفته و گردشگران در این زمان به منظور خاصی به این نواحی سفر میکردهاند
(مهدوی،.(9010939 در ایران پس از اسلام، با توجه به سابقهی زندگی مدنی و تجربیات حاصل از حسن خلق و رفتارهای موجود نزد

ایرانیان که از گذشتههای کهن باقی مانده و همچنین فرهنگ خاص ایرانیان که با میهمان نوازیهای خاص شرقیان توأم بوده و به ویژه در پرتوی اجرای آیات قرآن و احکام اسلامی، گردشگری رونق بیشتری یافته و با ایجاد تأسیسات جدید رفاهی و درمانی، ایجاد مهمانسراها و محلهای پذیرایی از میهمان به طریق وقف باعث شد تا گردشگری در ایران به مرحلهی تازهای برسد که در سفرنامهها و یادداشتهای سیاحان متعدد و مشهور اعم از ایرانی و خارجی به نیکی یاد شده است (محقق داماد،.(9610911 لازم به ذکر است که در دورهی بعد از

اسلام، قرآن مجید، نهجالبلاغه، روایات و احادیث امامان و بزرگان دین به انحای گوناگون مسلمانان را به گردشگری و گردشگری تشویق و

ترغیب نمودهاند. چنانکه از دیدگاه اسلامگردشگری و سیر و سیاحت رشد و تعالی انسانی را به دنبال خواهد داشت که قبلاً ذکر کردیم.
بنابراین اسلام ضمن تشویق و تأکید بر گردشگری و سیاحت به فواید معیشتی و بهره مندی از نعم انبوه خداوندی اشاره مینماید و معتقد است که گردشگری با همهی اثرات و فواید معیشتی و دنیوی، هیچگاه فینفسه ناقض جنبههای اخلاقی، عبادی و سازندگی نفس و هدفهای

فراتر از خاک و خدامحوری نبوده، بلکه تمام سفرها تمهیدی است برای سفر به سوی خداوند و صعود به دارالقرار. در زمینهی اهمیت سیر و سیاحت در اسلام و قرآن همین بس که تعداد 13 آیه از 14 سورهی کلام االله مجید به این امر اختصاص دارد که در هفت آیه اول صراحتاً به عنوان »سیروا فی الارض« و در هفت آیه دیگر عنوان »أفلم یسیروا فی الارض« بیان شده است (فرجی،.(9310931

آثار معماری و انگیزه گردشگران

قسمت عمده ای از بازار گردشگری بر اساس انگیزه و اهدف گردشگران شکل میگیرد . اغلب می بینیم انگیزه های یک مسافرت با اهداف آن مقایسه می شوند زیرا همین هدف ها هستند که نحوه رفتاررا ، در رابطه با نتایج جهت دار می سازند . اما همیشه انگیزه با هدف منطبق نیست.

انگیزه شامل نیروها ، نیازها ، کیفیت حالات و غیره بوده و از وضعیت درونی خود که میتواند آگاهانه هم نباشد نشات گرفته و اورا تابع رفتار

و سلوک به خصوص نماید درحالی که اهداف دلایلی هستند آشکار و فرد شناخت خود را از آن نحوه ی رفتار ، بدان طریق ابراز می دارد (گولتا ،.(0934کرومتون (0313) اظهار داشت عواملی که شخص را وادار به رفتن به تعطیلات می نماید عبارتند از : عوامل فشاری و عوامل

جاذبه و کشش .عوامل فشاری ماهیت روانی دارند و معمولا برای توجیه آرزوها ی نهفته ی مسافرت مورد استفاده قرار می گیرند ، در حالی

اولین همایش ملی گردشگری، سرمایههای ملی، چشم انداز آینده
01بهمن ماه 0931صفهان

که عوامل کششی چون متشکل از انواع جذابیتهای مقصد هستند ، انتخاب مکان را توجیه می کنند .در تقسیم بندی اول انگیزه هایی چون :
قرار، خودیابی ، آرامش ، پرستیژ ، برگشت به طفولیت ، بهبود روابط فامیلی و عملکردهای اجتماعی دخالت دارند ؛ بالعکس فاکتورهای

کششی عبارتند از : انگیزه های یافتن چیزهای جدید در زیر پوشش کنجکاوی ، تجربه ، ماجراجویی و آموزش (فرهنگ )او از انگیزش ،
ادراک ، یادگیری ، اعتقادات نگرش ها و شخصیت به نیروهای محرک داخلی و از فرهنگ ، سن و جنس ، طبقه ی اجتماعی ، شیوه ی زندگی

¡ چرخه ی زندگی و گروه های مرجع به عوامل تاثیر گذار خارجی یاد می کند (لافران ، (0931همانطور که ذکر شد عوامل متعددی بر انگیزش گردشگران تاثیر گذار است تا گردشگر تصمیم به مسافرت به منطقه ای بگیرد و مقصد خود را انتخاب نماید .از لحاظ انگیزه ی گردش ، گردشگران را می توان به دو گروه گردشگران عام و گردشگران خاص ( با علائق ویژه ) دسته بندی نمود . گردشگری عام ، که شاید

بزرگترین بخش بازار گردشگری هم باشد .از ردی تشکیل می شود که به دنبال جایی برای استراحت و تجدید روحیه هستند . این نوع
جهانگردی ویژه سپری کردن ایام تعطیل است و فقط با مد ها و سلیقه ها و ارزش های روز تغییر می کند ( لاس ویل ،.(0936اما گردشگری خاص یا گردشگری یا گردشگری با علائق ویژه ، که در آن گردشگر به دنبال اهداف خاصی مسافرت می کند . این شکل جدید از جهانگردی

¡ به دنبال خود فرمول هایی تازه و آلترناتیوهایی نوین ازمسافرت می آورد و در آنها مسافر قدرتمند می تواند بر اساس نیازها و آرزوهایش

یکی را انتخاب نماید از موارد جالب توجه می توان از جهانگردی قومی ، فرهنگی ، طبیعی ، ماجراجویی و ... نام برد که در آن ها علاوه بر
محرک های موجود و شناخته شده ای مانند تفریح و فرار از روزمره گی و روتین ، فرد را به طرف علائق ویژه و بخصوصی سوق می دهد .

در آنجا مکان و مقصد مسافرت بی تاثیر نیست بلکه تعیین کننده است. یعنی مسافرت نمی تواند هر نوع هدفی داشته باشد بلکه صرفا در مکان هایی برگزار میشود که فرد به اهداف به خصوصی دست یابد و علاقه های شخصی خود را ارضا نماید (گولتا، .(0934در دسته اول یعنی گردشگری عام ، جاذبه های معماری می تواند بخشی از برنامه ی سفر ، گردشگران باشد . در این نوع گردشگری تفریح عامل اصلی مسافرت است و تنوع جاذبه ها در برنامه ریزی سفر مورد توجه قرار میگیرد.این سفرها به صورت سازمان یافته یا در قالب تور برگزار می

شود ویا به صورت فردی ، دوستانه یا خانوادگی معمولا در بسته های سفر که توسط تور گردان ها تنظیم می شود ، جاذبه های معماری هم

در برنامه های روزانه گردشگران لحاظ می شود . اما سلائق و خواسته های مسافران متفاوت است . یک مشتری یا عضو تور توقع دارد که
تورگردان خدمتی را ارائه کند تا انتظارها و دل خواسته های مسافر همچون ، هیجان ، جذابیت ، سرگرمی یا توقع منطقی دیگری را برآورده سازد . »سرگرمی « برای افراد مختلف مفاهیم متفاوتی را در بر می گیرد . تورگردان لازم است تشخیص بدهد که مسافر در زمینه ی این

موضوع به دنبال چه چیزی است (فلاحی ، .(0933اما در دسته دوم هدف اصلی گردشگر بازدید از جاذبه های خاص معماری است . هدف اصلی این نوع گردشگری بازدید از سایت های تاریخی ، بناها ، مناطق واجد ارزش معماری (شهر ها و روستاها) ، سفرهای آموزشی معماری و غیره است . گردشگران این زمینه با اطلاعات و درک بالایی از موضوع سفر خود هستند . مطالعات بناهای تاریخی و واجد ارزش معماری یکی از اصلی ترین اهداف این دسته است. این نوع گردشگری از شاخه های تخصصی و علمی است . همانطور که ذکر شد ، در ایران شهر

ها و روستاهای بسیاری وجود دارند که می توانند به عنوان مقصد گردشگری معماری ، انتخاب شوند . تبریز ، اصفهان ، شیراز ، همدان ، یزد

¡ کرمان از مهمترین شهر های دارای پتانسیل در این زمینه می باشند . این شاخه ی تخصصی از گردشگری به عنوان گردشگری معماری که

در شاخه ای از گردشگری فرهنگی است ؛ مطرح می باشد . همچنین بخش زیادی از جاذبه های معماری با جاذبه های باستانشناسی دارای اشتراک هستند .گردشگری معماری در بسیاری از نقاط ایران به ویژه مناطقی که دارای آثار باستانی پیش از اسلام هستند ، با گردشگری باستانشناسی همراه می شود . بررسی معماری دوره های باستانی (پیش از ماد ، هخامنشی ، ساسانی و اشکانی)از طریق سایتهای باستانشناسی

میسر بوده پس بخش عظیمی از گردشگری معماری را می توان گردشگری باستانشناسی نامید