دانلود مقاله مدیریت منابع ضایعات شهری

بخشی از مقاله

هدف :
افزایش بهره وری، حفظ سیمای شهر، آگاهی مردم و پیدا کردن مناسب ترین و اقتصادی ترین روش جمع آوری مواد زاید

تعریف زباله:
پس ماند و باقیمانده حاصل از تولید یا تغییر شکل چیز های دیگر و نیز آنچه قبلاً استفاده شده و دیگر قابل استفاده نیست.
زباله انواعی دارد، بخش هایی که تولید کننده زباله هستند، متفاوتند. با توجه به اینکه زباله در چه بخشی تولید می شود، زباله ها به سه دسته قابل تقسیم اند:
1.    شهری
2.    صنعتی
3.    خطرناک

1. زباله های شهری:زباله هایی است که توسط قسمت های مختلف شهر مثل منازل، ادارات و ... تولید می شود و خود به پنج قسمت عمده تقسیم می شوند.
الف) پسماند های غذایی که مهمترین قسمت زباله است زیرا از یک سو به دلیل تخمیر و فسادپذیری                                          سریع، بوی نامطبوع تولید کرده و محل مناسبی برای رشد و تکثیر مگس و سایر حشرات و جوندگان موزی می شود و از سوی دیگر به دلیل قابلیت تهیه کمپوست (کود) حائز اهمیت است.
از طرفی میزان این پسماند ها در زباله های ایران 35 تا 76 درصد گزارش شده است.
ب) آشغال: به بخش فساد ناپذیر زباله (به جزء خاکستر) آشغال گفته می شود.آشغال ها به دو بخش قابل اشتعال و غیر قابل اشتعال تقسیم می شود.
ج) خاکستر که به باقیمانده حاصل از سوزاندن زغال، چوب و دیگر مواد سوختنی گفته می شود.
د) زایدات ساختمان سازی که به مواد باقیمانده از فعالیت های ساختمانی و راهسازی اطلاق می شود که در زبان عامیانه به آن نخاله های ساختمانی گفته می شود.
ه) زایدات ویژه: منظور از این زایدات مواد حاصل از جارو کردن معابر، خیابان ها، برگ درختان، اجساد حیوانات مرده و مواد به جای مانده از وسایل نقلیه است.

2. زباله های صنعتی: مواد زاید ناشی از فعالیت های صنعتی هستند و معمولاً شامل فلزات، مواد پلاستیکی، مواد شیمیایی و بالاخره زباله های ویژه و خطرناکی هستند که عمل جمع آوری، حمل و نقل و دفع آنها ضوابط ویژه ای دارد. مثل مواد باقیمانده از غنی سازی اورانیوم که زباله های باقیمانده از این عملیات خودداری تشعشعات خطرناکی است.

3. زباله های خطرناک: بر اساس تعریف آژانس حفاظت محیط زیست (EPA) زباله های خطرناک به مواد زاید جامدی گفته می شود که بالقوه خطرناک بوده و یا اینکه پس از طی مدتی موجبات خطر را برای محیط زیست فراهم می کند و یکی از مشخصه های زیر را داراست:
قابلیت انفجار، احتراق، خوردگی، واکنش پذیری، سمی بودن و... .

4.    زباله های بیمارستانی: زباله های بیمارستانی جزء زباله های خطرناک دسته بندی می شود که ما به دلیل اهمیت بالای این زباله ها، آنها را به طور جداگانه و در یک گروه مجزا در نظر می گیریم.

زباله های بیمارستانی شامل موادی هستند که با توجه به نوع کار و وظیفه در هر بخش بیمارستان متفاوت می باشند. این زباله ها به هفت گروه تقسیم می شوند.
1-    زباله های معمولی بیمارستانی: زباله های مربوط به بسته بندی مواد و دیگر زباله های پرسنل شاغل در بیمارستان و خوابگاه های آنهاست.
2-    زباله های پاتولوژیکی: شامل بافت ها و اعضای جدا شده از بدن انسان مثل پوست، گوشت، رگ و ... است.
3-    مواد زاید شیمیایی: شامل جامدات، مایعات و گاز های زاید می باشد که به وفور در بیمارستان ها وجود دارد. در بخش های تشخیص و آزمایشگاه ها ماحصل نظافت و ضد عفونی بیمارستان وسایل و ابزار تنظیف و ضد عفونی دارویی و ... شیمیایی است.
4-    مواد زاید رادیواکتیو: این مواد در برخی بخش های بیمارستان وجود دارد و جمع آوری و دفع آنها دارای خصوصیات ویژه ای است.
5-    مواد زاید عفونی: شامل باند هایی که با آنها روی زخم را می بندند.
6-    زایدات دارویی
7-    ظروف مستعمل که تولید آنها در بخش های مختلف بیمارستان به شکل های متفاوتی وجود دارد.

بعد از آشنا شدن با مفهوم زباله و انواع آن وارد بحث اصلی که همان مدیریت مواد زاید شهری است می شویم و در ابتدا تعریفی برای این عنوان ارائه می دهیم.
مدیریت مواد زاید شهری عبارتست از مقررات منسجم و هماهنگ در زمینه کنترل، تولید، ذخیره، حمل و نقل، پردازش و دفع مواد زاید جامد که منطبق بر بهترین اصول اقتصادی، بهداشتی و زیست محیطی است.

در این راستا به چند مفهوم الزامی است
1-    مفهوم جمع آوری زباله
2-    مفهوم دفع زباله
3-    مفهوم بازیافت زباله
که ما به هر کدام به صورت جداگانه ای رسیدگی می کنیم.

1-    جمع آوری زباله:
جمع آوری و حمل و نقل زباله یکی از مهمترین عملیات مدیریت مواد زاید جامد است. طبق محاسبات انجام شده حدود 80 درصد کل مخارج مدیریت مواد زاید شهری مربوط به جمع آوری زباله است که درصد بالایی از این مقدار مربوط به حقوق کارگران و نیروی انسانی است به همین جهت اصلاح، بهینه سازی و مکانیزه کردن سیستم جمع آوری و حمل زباله ضمن تسریع در عملیات، هزینه و نیروی انسانی کمتری را نیاز خواهد داشت. در زیر چند مورد از روش های جمع آوری و حمل و نقل زباله در کشور ایران را به اختصار بیان می کنیم.
الف) حمل زباله از منازل به وسیله گاری های دستی و انتقال مستقیم آنها به کامیون های سرپوشیده:
در این روش زباله های خانگی طبق برنامه های پیش بینی شده توسط کارگران تنظیف شهری از منازل جمع آوری و به وسیله چرخ های زباله با حجم کافی به ایستگاه های مشخص شده در سیستم منتقل شده و مستقیماً در کامیون های زباله کش بارگیری می شود.
ب) جمع آوری زباله از منازل و انتقال آن به جایگاه های موقت شهری:
استفاده از این روش عموماً در شهر های قدیمی به علت وجود کوچه های تنگ و باریک و عدم دسترسی به چرخ های زباله که عموماً غیر بهداشتی است وجود دارد. به این ترتیب که به جایگاه های موقت حمل گردیده و بر روی هم تلنبار می شود تا به وسیله کامیون های زباله کش به ترمینال های زباله یا به محل دفن حمل شود.
ج) کاربرد وانت ها در حمل و نقل زباله
د) سیستم جمع آوری زباله با کانتینر های ثابت  Stationary Container System(S.C.S)
در این روش کانتینر های مستقر در اماکن تولید زباله به وسیله مردم یا مأمورین شهرداری بارگیری می شود. سپس کامیون های ویژه حمل زباله طبق برنامه از پیش تعیین شده به محا استقرار کانتینر حرکت نموده و پس از تخلیه زباله در مخزن خود کانتینر را در محل اصلی مستقر می کند.

2- مفهوم دفع زباله:
دفع زباله در ایران معمولاً به دو روش صورت می گیرد:
    الف) دفن کردن            ب) سوزاندن

    که هر روش دارای محاسن و معایب متعددی است.
الف) دفن زباله:
در خصوص دفن زباله ها معیار ها و مکان یابی هایی وجود دارد. زمینی که مواد در آن دفن می شود باید از چند نظر مورد بررسی قرار گیرد:
1-    شیب زمین
2-    بارش
3-    جهت باد
4-    عمر متوسط زمین
عمر متوسط زمین با توجه به تغییر رشد جمعیت معمولاً دوره های 20 تا 40 ساله در نظر گرفته می شود.

طبق تحقیقات انجمن علمی آمریکا(APA) در مورد اندازه زمین مورد نیاز برای دفن بهداشتی زباله فرمول تجربی زیر ارائه شده است:
vفضای مورد نیاز در طول سال
Rسرانه تولید زباله
Cvحجم خاک پوششی مورد نیاز
Pدرصد کاهش حجم زباله بر اثر فشردگی
Dدانسیته (تراکم) متوسط زباله

علاوه بر تعیین اندازه زمین برای دفن زباله باید به دستورالعمل های اولیه و مقدماتی جهت یافتن مکان مناسب دفن زباله توجه کرد.
1- از چاه های تغذیه آب آشامیدنی حداقل 300 متر فاصله داشته باشد
2- از منابع آب های سطحی حداقل 100 متر فاصله داشته باشد
3- در مناطق پر باران مستقر نباشد
4- دارای خاک ریز به ضخامت 10 متر و از جنس رس یا مواد مشابه باشد
5- در جهت باد های غالب قرار نداشته باشد
6- از گسل ها و شکست های زمین حداقل 80 تا 100 متر فاصله داشته باشد
7- دارای دوره سیل خیزی حداقل 100 ساله باشد
8- خاک آن رسی و در مرحله بعد شنی باشد
9- شیب کمتر از 4 درصد داشته باشد
10- دارای سنگ بستری تا حد امکان از جنس سنگ های آذرین باشد
11- از مراکز جمعیتی، هتل، رستوران، تأسیسات فرآوری خوراکی، مدارس و پارک های عمومی حداقل 300 متر فاصله داشته باشد
12- از شبکه جاده های دسترسی حداقل 80 متر و حداکثر 1 کیلو متر فاصله داشته باشد
13- از شهر ها حداقل 2 تا 3 کیلومتر و حداکثر 20 کیلومتر فاصله داشته باشد.
14- جاده های دائمی مسیری به عرض حداقل برابر 6 تا 7 متر داشته باشد.
15- دارای کاربرد های با ارزش مثل کشاورزی، مرتع و تالاب نداشته باشد.
16- حداقل 8 کیلومتر با فرودگاه فاصله داشته باشد.
17- از مراکز تاریخی و باستانی، نواحی حساس و بحرانی حداقل 700 متر فاصله داشته باشد.
18- قیمتی کمتر از 50 درصد قیمت گرانترین محل اطراف را داشته باشد.
19- دارای عمری معادل 15 تا 20 سال باشد.
 
ب) سوزاندن:
در ایران با توجه به کیفیت زباله های شهری که بهره‌وری بازیافت و کود سازی در آنها زیاد است و نیز با عنایت به وجود زمین های بایر و فراوان اطراف شهر‌ها جهت دفن بهداشتی زباله ها،سرمایه گذاری در جهت احداث کارخانه های زباله سوز توصیه نمی شود. اما از آنجا که آلودگی بیولوژیکی و عفونی زباله های بیمارستانی معمولاً بیش از انواع دیگر زباله است، کارشناسان بهترین روش برای دفع زباله های بیمارستانی را سوزاندن در کوره های زباله سوز توصیه کرده اند

محاسن سوزاندن زباله:
1-    این روش مناسب ترین روش دفع زباله است که در مقایسه با روش دفن کردن به زمین کمتری نیاز دارد. خاکستر به جای مانده از سوزاندن زباله ها به علت عاری بودن از مواد آلی و باکتری ها از نظر بهداشتی مخاطره آمیز نبوده و قابل دفن است.
2-    در این روش آب و هوا و تغییرات جوی تأثیر گذار نیست.
3-    سوزاندن زباله در دستگاه زباله سوز منافع جنبی که به آن EXTERNALITY  مثبت می گوییم دارد. نظیر استفاده از حرارت ایجاد شده برای گرم کردن بویلر ها و در نتیجه تولید انرژی.

معایب سوزاندن زباله:
1-    این روش در مقایسه با سایر روش ها به سرمایه گذاری و هزینه اولیه بیشتری نیاز دارد.
2-    این روش ایجاد بو و آلودگی هوا می نماید که عموماً مورد اعتراض مردم است.
3-    به پرسنل کارآزموده و افراد  مجرب برای بهره برداری و نگه داری دسگاه های زباله سوز نیاز است.
4-    هزینه نگهداری و تعمیرات در این روش بالاست.
5-    این روش برای دفع مواد زاید خطرناکی نظیر مواد رادیواکتیو و مواد قابل انفجار روش مناسبی نیست.

بازیافت:
بازيافت، فرايندي است كه در آن مواد زايد، جدا شده و به عنوان ماده خام براي توليد محصولات جديد، استفاده مي‌شود. به بيان ديگر، بازيافت به معناي بازگرداندن مواد قابل استفاده به چرخه توليد و يا به طبيعت است. بازيافت داراي مراحلي نظير جداسازي مواد قابل بازيافت (مانند شيشه، پلاستيك، فلز و...) و پردازش آن است. به‌گونه‌اي كه مواد زايد در فرايندهاي مختلف مجدداً استفاده شوند
 
فوايد بازيافت
1.    كاهش حجم زباله ورودي به محيط زيست
2.    كاهش آلودگي
3.    كاهش نياز به مراكز دفن و زباله‌سوزها
4.    كاهش نياز به توليد يا ورود مواد خام از خارج
5.    افزايش توليد ملي
6.    افزايش اشتغال
7.    افزايش سطح بهداشت عمومي

همین مسأله باعث شده است کیفیت فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی انواع خاک های کشاورزی کشور ما در حد مطلوب نباشد. برای حل این مشکل کمپوست کردن مواد زاید آلی نظیر زباله های خانگی به عنوان یکی از راه های اصلاح خاک های کشاورزی و همچنین یکی از راه های جلوگیری از آلوده شدن آب ها و خاک های محل دفع مواد زاید و فسادپذیر و پیشگیری از اشاعه بیماری ها توسط حشرات، جوندگان و ... توصیه می شود.

تهیه کمپوست به دو روش هوازی و بی هوازی صورت می گیرد. روش کمپوست بی هوازی از طریق راکتور های تهیه کمپوست بی هوازی صورت می گیرد. این راکتور ها شامل 3 بخش استوانه ای با قطر 30 سانتیمتر و ارتفاع 120 سانتیمتر طراحی می گردد. ته و درب این استوانه ها به صورت مجزا تهیه و به وسیله پیچ بر روی استوانه ها نصب می گردد کل استوانه با پشم شیشه عایق بندی می شود.
کمپوست تولیدی از مواد زائد شهری نقش مهمی در افزایش درصد مواد آلی خاک دارد و در صورت تولید با کیفیت بالا به راحتی می تواند قسمت مهمی از نیاز خاک و به تبع آن گیاهان را در جذب مواد غذایی و آب تأمین نماید.
علاوه بر این کمپوست به خاطر ویژگی های خاص خود در اصلاح خاصیت فیزیکی خاک دارای نقش ارزنده ای می باشد. میزان کاربرد کود کمپوست در خاک ها بسته به شرایط آنها بین 40 تا 80 تن در خاک توصیه می گردد.

اثرات کمپوست در خاک عباتند از:
1-    کمپوست در خاک های سنگین دانه بندی و تخلخل خاک را بهتر می سازد که این امر باعث افزایش نفوذ پذیری و تهویه خاک می شود.
2-    در خاک های سبک به نگهداری آب و مواد غذایی کمک نموده و از شستشوی آنها جلوگیری می کند.
3-    حالت چسبندگی خاک را کاهش داده و از مقاومت خاک در مقابل ماشین آلات کشاورزی و در نتیجه عملیات زراعی در مزرعه با انرژی کمتر انجام می شود.
4-    هوموس حاصل از مواد آلی کمپوست می تواند چند برابر خود آب جذب کند و از به هدر رفتن آن جلوگیری کند.
5-    کمپوست دارای عناصر غذایی پر مصرف و کم مصرف گیاهان می باشد و این مواد را به تدریج آزاد و در اختیار گیاهان قرار می دهد.
6-    کمپوست عموماً فعالیت های بیولوژیک خاک را تشدید نموده و به حاصلخیزی خاک کمک می کند.
7-    مصرف کمپوست خاک های بکر و غیر قابل استفاده را احیا نموده و محیط مناسبی جهت رشد درختان و گیاهان زراعی فراهم می کند.
تهیه کمپوست از زباله های شهری لجن فاضلاب راه مفیدی برای مصرف مجدد و دفع بهداشتی این مواد است.
 
      یک مطالعه توصیفی را به صورت مقطعی در شهر یزد انجام داده ایم. برای انجام این مطالعه پرسشنامه ای تهیه گردید که شامل 5 سؤال به صورت گزینه ای بود. در پرسشنامه تنظیم شده مواردی مانند آشنایی با مفهوم بازیافت، مواد قابل قابل بازیافت و شرایط جمع آوری و نگهداری زباله مورد بررسی قرار گرفت.
به دلیل محدودیت زمانی ومکانی پر سشنامه ها فقط در دو منطقه (صفاییه و امام شهر)  و خوابگاه های دانشجویی دانشگاه یزد توزیع گردید، که جمعا 100 نمونه انتخاب و توسط آنها پرسشنامه تکمیل گردید.پس از جمع آوری پرسشنامه نتایج تجزیه و تحلیل شد، که نتایج در جدول شماره 1 و نمودارهای شماره 1 تا 5 نشان داده شده است.
 
پرسشنامه:
1)تا چه اندازه با مفهوم بازیافت آشنا هستید؟  
الف) اصلاً آشنایی ندارم            ب) تا حدی آشنا هستم                 ج) با کلیه مراحلش آشنا هستم
2) آیا دقیقا می دانید چه موادی قابل بازیافت هستند؟
     الف) بله                             ب) خیر
جدول شماره 1: چگونگی جمع آوری و انتقال زباله در منازل و میزان آگاهی مردم از بازیافت
5    4    3    2    1    مناطق / سؤال
خیر    بله    خیر    بله    خیر    بله    خیر    بله    ج    ب    الف    
%31    %19    %12    %38    %25    %25    %21    %29    %5    %41    %4    صفاییه
%23    %7    %3    %27    %10    %20    %11    %19    %5    %20    %5    امام شهر
%12    %8    %5    %15    %8    %12    %8    %12    %3    %15    %2    خوابگاه دانشجویی
%66    %34    %20    %80    %43    %57    %40    %60    %13    %76    %11    جمع (سطح شهر)
3) درهنگام دور ریختن زباله هایتان  مواد قابل بازیافت و غیر قابل بازیافت را کاملا تفکیک می کنید؟
        الف) بله                             ب) خیر
4) آیا آب پسماند مواد غذایی مثل چای و میوه را قبل ازانتقال به سطل زباله می گیرید؟
        الف) بله                             ب) خیر
5) اطلاع دارید زباله های منزل شما بعد از جمع آوری به کجا منتقل می شود؟
        الف) بله                             ب) خیر

 
تحلیل:
همانطورکه مشاهده می کنیم طبق نمودار شماره 1، بیشترین درصد از مردم تا حدی با مفهوم بازیافت آشنا هستند و تعداد کمی از آنها اصلا با این مفهوم آشنا نیستند.
طبق نمودار شماره 2، 60% از مردم می دانند دقیقا چه موادی بازیافت می شوند و تنها 40% از آنها از این موضوع بی اطلاعند.
طبق نمودار شماره 3، 57% از مردم مواد قابل بازیافت و غیرقابل بازیافت را از هم تفکیک می کنند و تنها 43% از آنها این کار را انجام نمی دهند.  
طبق نمودار شماره 4، 80% از مردم آب پسماند های مواد غذایی خود را میگیرند و تنها 20% این کار را انجام نمی دهند.
طبق نمودار شماره 5، 34% از مردم می دانند زباله ها را به کجا انتقال می دهند و 66% نمی دانند.  

نتیجه گیری
جهت حفظ سیمای طبیعی و جلوگیری از آلودگی ها و پیامد های ناگوار زیست محیطی و بهداشتی ناشی از مدیریت غیر اصولی مواد زاید جامد شهری، در مرحله اول آموزش مردم و تولید کنندگان زباله بسیار حائز اهمیت می باشد و در مرحله بعد اجرای طرح تفکیک زباله از مبدأ و احداث کارخانه تولید کمپوست به عنوان راهکار های اجرایی می تواند مورد استفاده قرار گیرد. بهبود سیستم جمع آوری و بهسازی محل دفن زباله به طوریکه زباله به صورت بهداشتی دفن گردد نیز راهکار مناسب دیگری برای کنترل اثرات سوء بهداشتی ناشی از زباله است.