بخشی از مقاله
چکیده
در دهه های پایانی قرن بیستم ، بحران برنامه ریزی در اکثر نقاط جهان ، ابعاد گسترده ای پیداکرد .چنین تحولاتی موجبات تغییر برخورد با شهر از شیوه ایستا به روشی پویا شد و برنامه ریزی استراتژیک به ابزاری نیرومند برای مدیران شهری به منظور ساماندهی شهرها ، مبدل گشت. امروزه توجه به برنامه ریزی استراتژیک درموفقیت برنامه های کلان شهر ، غیر قابل انکار است و از آن جایی که این نوع برنامه ریزی با چالش های متعددی روبه رو میباشد، شناخت این تنگناها جهت دستیابی به الگوی موفق برنامه ریزی شهری ضروری به نظر می رسد. فقدان رویکرد برنامه ریزی استراتژیک شهری دقیق و مناسب تدوین برنامه های غیر واقع بیانه ، فقدان اجماع میان تصمیم گیران و نیز عدم تناسب استراتژی های تدوین شده با برنامه های بالادستی در برنامه های توسعه ی شهری از جمله مهم ترین چالش ها در این زمینه است. از این رو مدل مفهومی ارائه شده چالش های برنامه ریزی استراتژیک موثر در برنامه ریزی شهری موفق را مورد بررسی قرار میدهد. لذا این مدل راهنمایی جهت تحقیقات آتی بوده وبه عنوان الگویی به منظور تقویت مولفه های برنامه ر یزی شهری موفق از طریق توجه به چالش های برنامه ریزی استراتژیک و درک نقش موثر آن در اداره ی مطلوب شهری ، مطرح می گردد .
کلیدواژه ها : مدیریت برنامه ریزی، برنامه ریزی استراتژیک، برنامه ریزی شهری موفق.
1
مقدمه:
چالش های برنامه ریزی استراتژیک – برنامه ریزی شهری – برنامه ریزی شهری موفق شهرها به سرعت درحال رشد هستند طبق برآورده ها تا سال 2030 میلادی دو میلیارد نفربه جمعیت مناطق شهری افزوده خواهد شد و بیشتر تاثیرات این افزایش در کشورهای جهان سوم احساس می شود. از سوی دیگر مراکز شهری کوچک و متوسط بیش از 50 درصد از جمعیت شهرنشین جهان را تشکیل میدهند. لذا استفاده از مدیریت و برنامه ریزی شهری متناسب با نیازها ومنابع شهر بسیار ضروری به نظر می رسد از آنجایی که کلان شهرهای ایران نیز از جمله بزرگترین شهرهای جهان محسوب می شوند شناخت آنها به منظور پیدا کردن راه حلهایی برای مشکلات شهری حائز اهمیت است از دیگر سو، پیچیدگی و سرعت تغییرات درجامعه ی جهانی دست اندرکاران جوامع را وا می دارد تا سیاستها و برنامه هایی را ارائه کنند که با شرایط معاصر تناسب داشته باشد. درچنین محیطی ، مدیران و رهبران سازمان باید استراتژیک فکر کرده وعمل نمایند بدین منظور بهره گیری از برنامه ریزی استراتژیک بعنوان یک ضرورت در دولت ها ، سازمان ها وجوامع مطرح شده است مدیریت استراتژیک خاص دوره تغییرات سریع محیط درونی و بیرونی سازمان ، عصر دگرگونی ساختارهای نظام اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی ، عصر تحولات ناگهانی و غیر قابل پیش بینی ، عصر کمیابی وبحران انرژی ، منابع اولیه و آلودگی های محیط زیست است لذا می توان ابزاری کلیدی در رویارویی بامعضلات شهری و دستیابی به آینده ی بهتر ، از جنبه های اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی ، زیست محیطی محسوب میگردد. از نظر هوفر2006 1 این نوع برنامه ریزی ، از مهم ترین ارکان مدیریت است که زمان حال سازمان را به آینده آن پیوند می دهد همان طور که کلان شهرهای پیشرفته ای همچون لندن ، استانبول ، بارسلون ، پاریس ، سانفرانسیسکو، تورنتو و لیسبون و ... از این رویکرد نوین برنامه ریزی بهره می گیرند برنامه ریزی استراتژیک می تواند ابزاری کلیدی در رویایی با معضلات شهری و دستیابی به آینده بهتر از جنبه های اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی ، زیست محیطی و
... محسوب گردد. به طور مثال طرح راهبردی توسعه لندن توسط شهردار این شهر در سال 2000 تهیه گردید که شامل محورهایی از جمله ارتقای توسعه اقتصادی و ایجاد ثروت در لندن ، ارتقای کیفیت محیط زیست در لندن ، برابری مردم در قبال فرصت ها و هماهنگی طرح با چارچوب های فرامرزی ، ملی و محلی بود. چنین طرحی در استانبول در سال 1998 تهیه شده بود که اهدافی چون ارتقای استانبول در حد شهری جهانی با حفظ هویت تاریخی – فرهنگی وحفاظت از ارزشهای تاریخی – فرهنگی و طبیعی آن ، کاهش فشار منطقه کلان شهری استانبول بر مراکز قدیمی تر وحفاظت از بافت این گونه مراکز و گسترش مراکز علمی ، بین المللی ، هنری و تفریحی را در نظر داشت . اما برنامه ریزی راهبردی شهری در بارسلون اسپانیا در سال 1990 طی دومرحله تهیه شده است که اهداف عمده ای را در برداشت به طور مثال شکل گیری بارسلون بعنوان کلان شهری اروپایی وبا کیفیت زندگی بالا و حوزه نفوذ گسترده تر در منطقه مدیترانه و بهبود سطح خدمات رسانی به موسسات صنعتی به منظور ایجاد حوزه تاثیر شهر بارسلون در شبکه ی جهانی بعنوان اهداف این طرح در بارسلون مطرح گردیدند بنابر این می توان با شناخت چالش های مطرح در این نوع برنامه ریزی درحوزه ی شهری ، جهت گیریهای صحیحی را برای شهرهای پیشرفته مرفه ومطلوب ترسیم نمود .
1 -Hofer
2
-1 برنامه ریزی استراتژیک 2
-1-1 مفهوم برنامه ریزی استراتژیک
برنامه ریزی با عمل در آینده روبه رو بوده با تخصیص منابع سروکار دارد و کوششی آگاهانه است که از طریق سازمان ها به منظور دستیابی به اهدافی مشخص با حل مشکلات انجام می گیرد از دهه ی 1980 تاکنون مفهوم استراتژیک در برنامه ریزی و مدیریت گسترش یافته است استراتژی رامجموعه ای از اقدامات و سیاست هایی دانسته اند که جهت گیری کلی را مشخص ساخته و چگونگی نیل به اهداف کلان را تعیین می نماید . بر این اساس ، برنامه ریزی استراتژیک ؛ فرایندی است که طی آن ماموریت ها ، فرصت ها و تهدیدها ، نقاط قوت و ضعف ونیز استراتژی های سازمان بعنوان عناصر اصلی آن مشخص وتدوین می شوند. ملکی 2005 برنامه ریزی استراتژیک را تلاشی سازمان یافته و منظم برای اتخاذ تصمیمات بنیادی و انجام دادن اقدامات اساسی می داندکه سمت گیری فعالیت های یک سازمان با دیگر نهادها را در چارچوب قانونی شکل میدهد – دلیل فرایندی بودن برنامه ریزی استراتژیک ، در نوع پدیده هایی است که برای آنها برنامه ریزی صورت می گیرد . آن چه برنامه ریزی استراتژیک را از سایر اشکال برنامه ریزی متمایز می سازد ضرورت تشکیل فرآیندی برای انتخاب اطلاعات جمع آوری شده تجزیه وتحلیل هدفمند ، تدوین اهداف وسیاست ها ، مشارکت تصمیم گیران اصلی ، تنظیم و ارزیابی گزینه ها ، سنجش امکانات بالقوه آینده نسبت به تصمیمات و اقدامات امروز ودر نهایت تاکید بر نحوه ی اجرا و اطمینان از انجام موفقیت آمیز آن میباشد . برنامه ریزی استراتژیک با مطرح ساختن اهداف کلان و تبیین رسالت های سازمان ، مدیران را در انجام فعالیت هایشان هماهنگ می سازد این برنامه ، فراگیر بوده ، برنامه های عملیاتی سازمان را در بر می گیرد به آن ها جهت می بخشد ، امکانات . محدودیت های درونی و بیرونی سازمان را مدنظر دارد و با توجه به آنها ، پیش بینی های خود را انجام میدهد . جامعیت و گستردگی این نوع برنامه ریزی ایجاب می کند که با مشارکت مدیران ، استراتژیست ها و یا کارشناسان خارج از سازمان انجام گیرد واجماع دیدگاه ها ، دانش وتجربیات چندین مدیر و کارشناس موجب می شود که استراتژی از استحکام وکیفیت بالاتری برخوردار شود . از نظر پارانل 1994 ویژگی های برنامه ریز استراتژیک شامل درون گرایی و برون گرایی ، یکپارچگی وظیفه ای ، مشارکت افراد کلیدی ، استفاده از تکنیک های تحلیلی ، خلافیت در برنامه ریزی و تمرکز بر کنترل می باشد علاوه بر موارد مذکور ، برنامه ریزی استراتژیک مشتمل بر مراحل وگام هایی است که در ادامه شرحی از آن بیان میگردد .
