بخشی از مقاله
ايده كلي طرح پژوهشي
نظر به اينكه هر اثر تاريخي نمي تواند جدا از فرهنگ دوره خود باشد و يا به عبارتي ديگر هر اثر تاريخي بگونه اي تبلور و فيزيكي فرهنگ زمان خود مي باشد، سپس براي شناخت هر اثر لازم است مسائل و مباحث اقتصادي، اجتماعي فرهنگي دوره مربوطه و همچنين امور حكومتي سياسي قرن يا آن دوره همزمان با شكل گيري اثر تاريخي مورد مطالعه و بررسي قرار گرفته و پس از جمع آوري اطلاعات ذيربط به تجزيه و تحليل آنها پرداخت شود و همواره بايستي مطالعات شناخت اثر تاريخي به اساس استنتاج و نتيجه گيري از تجزيه و تحليل هاي مباحث و موارد فوق قرار بگيرد.
پل عباسي و كاروانسراي شاه عباسي كرج در هسته اصلي شهر اوليه كرج قرار دارند و در اطراف اين دو اثر تاريخي بيشتر كاربرهاي آموزشي- تجاري- فضاي سبز و تفريگاهي پيش بيني شده است.
موقعيت تاريخي كاروانسرا و پل
شكل بنا و مطالعه پيشينه تاريخي آن حكايت از آن دارد كه جلوخان اين كاروانسرا يكي از زيباترين نماهاي كاروانسراهاي چهار ايواني دوره صفويه مي باشد كه در جنبه شمالي كاروانسرا در جهت مسير شرقي- غربي راه قديمي كاروانروي ري- قزوين قرار داشته و از طريق پل قديمي روي
رودخانه كرج كه در فاصله نزديكي از آن قرار دارد و به شبكه ارتباطي شمكال شرقي كشور يعني ري- خراسان مرتبط مي گرديده است و از طرف ديگر اين راه از طريق قزوين به شمال غرب كشور به شهر تبريز و كشور عثماني مي پيوسته است. (يك دهنه طاق پل مذكور اخيراً تويز اداره ميراث فرهنگي استان تهران- كرج مرمت گرديده است.)
وضعيت فعلي كاروانسراي شاه عباسي
زمين كاروانسراي مورد بحث حدود 3000 متر مربع مساحت دارد و 900 متر مربع آن به محوطه حياط مركزي تعلق دارد.
حرايم اطراف بنا از هر سمت 6 متر مربع تعيين و به تصويب رسيده است. حريم كاروانسرا بجز قسمتهايي كه مورد تعرض و تصرف قرار گرفته و داراي پرونده شكايات مي باشد، در بقيه قسمتها رعايت گرديده است. بنا از نظر حريم منظر چنانچه
سزاوار و شايسته است رعايت نشده است.
كاروانسراي عباسي كرج بالقوه داراي ارزشهاي فرهنگي- هنري و اقتصادي قابل ملاحظه اي مي باشد كه به دلايلي از انظار مستور مانده است.
اول اينكه اين بنا و زمان احداث تا چند دهه گذشته در كنار جاده عبوري و ميدان اصلي شهر قرار گرفته بود و كاملاً نمايان بوده در حاليكه هم اكنون بانو از ميوه و تره بار ميدان ظاهري و انباري كه شرح آن از نظر گذشت كالبد آن مخفي مي باشد.
دوم اينكه الحاقات بنا كه بيشتر در داخل بنا و جبهه شمالي كاروانسرا از طرف خارج بنا نيز مي باشد، ارزشهاي هنر معماري بنا را تحت تأثير قرار داده است.
مورد ديگر آنكه چون بنا در حال حاضر فاقد نقش و عملكرد اصلي خود مي باشد صرفاً در جهت بيان ارزش اقتصادي بنا، توجه و بازيابي نقش و عملكرد مؤثر و مولد براي بناي كاروانسرا امري است ضروري و لازم، تا ارزش فرهنگي هنري و اقتصادي آن بازيافته شود و به نحو بارز و شايسته اي مورد استفاده قرار گيرد.
مورد آخر شخصيت و حيثيت بنا مي باشد كه مخدوش و از نظر پنهان است و منتج از دو مورد اول و دوم مي باشد كه با ارائه نقش و عملكرد موثر و مولد و بهنگام به بناي كاروانسرا كه همراه با تلور ارزش هاي فرهنگي و هنري و اقتصادي آن همراه خواهد بود، نهايتاً شاهد شخصيت و حيثيت والاي بناي مزبور خواهيم بود.
بناي تاريخي كاروانسراي شاه عباسي واقع در مركز شهر كرج (ميدان شاه عباسي) مربوط به دوره صفويه در جلسه مورخ 16/12/2535 شوراي فني حفاظت آثار باستاني مطرح و ثبت آن در فهرست آثار ملي ايران مورد تصويب قرار گرفت.
و نيز در نامه شماره 1584/65 مورخ 18/2/2563 وزارت فرهنگ و هنر تأكيد مي نمايد كه جريان امر در جلسه مورخ 16/25/35 شوراي فني حفاظت آثار باستاني مطرح و ثبت آن در رديف آثار درجه 3 مورد تأييد قرار گرفت.
در تاريخ 15/10/64 بشماره 153 نامه اي از پاسگاه حفاظت آثار و بناهاي تاريخي كرج به شهرداري محترم شهرستان كرج در ارتباط با موضوع كاروانسراي شا عباسي نوشته شده كه بنا از آثار ثبت شده است و هر طرف آن تا شعاع 6 متر جزء حريم قانوني بوده و هرگونه دخل تصرف مخالف مقررات و ممنوع مي باشد و اخطاريه اي مبني بر تخليه حريم به تره فروشان ميدان شاه عباسي داده شده است كه اخيراً اداره دارائي با بستن ماليات به دكه ها موجب ثبت مالكيت متفرقين مي‌گردد.
شناسنامه كاروانسرا
بناي فوق كه كاروانسرا شاه عباسي نام دارد، در شاهراه ارتباطي شرق به غرب كشور يعني خراسان به قزوين و تبريز قرار گرفته است، اين بنا متعلق به دوران صفويه و در زمان حكومت شاه سليمان صفوي بين سالهاي 1078 تا 1109 هجري قمري به سبك چهار ايواني، سبك متداول دوران صفويه ساخته شد.
مساحت كل بنا 3000 متر مربع و مساحت حياط مركزي 900 متر مربع است و درب ورودي از ايران شمالي مي باشد. دورتا دور حياط 21 حجره جهت استراحت مسافرين و 5 بارانداز جهت نگهداري
كالاها و استقرار همراهان و نگهبان طراحي شده است اين بنا داراي آب انباري در خارج از محوطه بوده كه كاملاً تخريب شد و هيچ اثري از آن نيست. از اين كاروانسرا قناتي مي گذشته كه دو حلقه چاه آن موجود است كه از شمال و قسمت جنوبي كاروانسراي گذشته است.
قابل ذكر است كه يك حوض سنگي در وسط حياط قرار داشته كه هم اكنون قسمتي از اين حوض در زير كف فعلي مدفون مي باشد و در مورد مصالح اين بنا ولي از سنگ و ديوارها از آجر و ملات بوده است.
كاربريهاي اين كاروانسرا در طول حيات خود
ابتدا از اين بنا به عنوان پناهگاهي براي استراحت، كاروانيان و حيوانات آنها مورد استفاده قرار گرفت و در اواخر دورة قاجاريه تعميرات جزئي در بنا ايجاد و از اين مكان به عنوان مدرسه بزرگران كشاورزي در ايران استفاده شد
.
بعد از سقوط دوران قاجاريه و باروي كار آمدن حكومت پهلوي در حدود سالهاي 1330 به بعد از اين مكان به عنوان انبار غله اداره كشاورزي استفاده شد كه بيشترين آسيب را ديد.
در سال 1352 بناي فوق توسط وزارت فرهنگ و هنر آنزمان يك اثر ملي اعلام شد و بعد از پيروزي انقلاب اسلامي دفتر ميراث فرهنگي شهرستان كرج به اين مكان منتقل شد.
