بخشی از مقاله
چکیده
بناهای معماری کهن در استان بوشهر متأثر از اقلیم این منطقه به وجود آمده است و معماری به عنوان بستر و ظرفی برای زندگی، به عنوان قالبی نیز در فضای بزرگتر مانند شهر مطرح می گردد. هدف از این پژوهش بررسی عناصر شکل دهنده معماری سنتی بوشهر و کاربرد آن در تبلیغات محیطی است که با توجه به ویژگیهای سازگار با اقلیم این منطقه با مخاطب به گونهای ارتباط برقرار ساخته که موجب هدایت آن به نگرش مورد انتظار از پیام تبلیغاتی می گردد.در این پژوهش که با روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای انجام شده است، نقش عناصری از معماری سنتی بوشهر که در نمای شهری و تبلیغات محیطی وجود دارد، مورد مطالعه قرار گرفته است.در این راستا، در و پنجره به دلیل تزئینات و خصوصیات فیزیکی سازگار با اقلیم، امکان خلق فضا با کاربردی نوین جهت تبلیغات محیطی را فراهم آورده است.این مقاله به بررسی جایگاه عناصر معماری سنتی در تبلیغات محیطی به روش توصیفی تحلیلی پرداخته است.نتایج حاصل از این پژوهش زمینه را برای ارائه راهکارهای طراحی تبلیغات محیطی متناسب با نیاز جامعه، ارزشهای انسانی و هویت بومی این منطقه فراهم می کند.
کلمات کلیدی: معماری سنتی، تبلیغات محیطی، هویت بومی، بوشهر
مقدمه
در معماری سنتی، ساخت هر بنا متأثر از اقلیم، شیوه معیشت و آداب و سنن آن منطقه است و بر اساس آن معماری سنتی هویت می یابد.بر این اساس، معماری، میراث فرهنگی جوامع محسوب می شود که با قامتی برافراشته بازتاب اندیشهها، خاطرات و روزگاری است که به آن تعلق دارد.معماری سنتی تجلیگر زندگی فارغ از معماری نوگرا و مدرن کنونی است؛ تبلور صفا و ذات اصیل معماری است.معماری سنتی بوشهر برگرفته از اقلیم، وضعیت امنیتی، شکل زمین و آداب و رسوم این منطقه است.شکلگیری بافت قدیم بوشهر از زمان نادرشاه افشار آغاز شده و در دورههای بعد تکامل و گسترش یافته است.از عناصر شاخص در معماری کهن بوشهر، در و پنجره با شیشههای رنگی است.ساخت این عناصر، با اقلیم منطقه سازگاری یافته و اغلب برگرفته از مصالح بوم آورد و با طراحی متناسب با وضعیت جغرافیایی است.
همه درها دو لنگه بوده و پنجرهها دارای شیشههای رنگی هستند.در و پنجرهها به دلیل کارکرد برقراری ارتباط میان فضاها و هم چنین تأمین نور فضا از اهمیت ویژهای برخوردارند.فرهنگ، هویت و بازگشت به ارزشهای اصیل گذشته، مجرای تنفس معماری کنونی است.@» با توجه به مداخله فرهنگ گرایانه که[ از قرن نوزدهم و افرادی نظیر راسکین، موریس و سیت تأثیر گرفته است، بر وجود ارزشهای فراوان در بافتهای کهن تأکید دارد و راه آینده را در تبعیت از اشکال شهری کهن و تکرار زیباییهای آن و حداقل مداخله در آن بافتها می داند.این نگاه بر وجود فرهنگ - به عنوان جوهره اساسی فضا - در شکل دهی به بافتهای کهن تأکید دارد و لذا بر از بین نبردن آنها تأکید می کند« - سیدیان، 1387، . - 71
علاوه بر این که باید کوشید معماری کهن را حفظ و مرمت نمود، نسبت به احیاء و انتقال اصول و مبانی و در نتیجه هویت معماری به فضای امروز همت گماشت.به این ترتیب می توان معماری و فضای زندگی امروز را بر پایهای اصیل و ریشه دار که از بطن تاریخ سربرآورده، استوار ساخت.در خصوص معماری سنتی بوشهر، چگونگی شکلگیری و عناصر تشکیل دهنده و چگونگی ارتباط با تئاتر این منطقه در مقاله - یاراحمدی، 1387، 32 و - 33 مطالبی بیان شده است.هم چنین در مقاله - هدایت و دیگران، 1391، - 45 به بررسی عناصر شکل دهنده خانههای بافت تاریخی بوشهر می پردازد.در خصوص معماری بوشهر در دوره زند و قاجار در کتاب ماه هنر 1392 - ، - 50 اشاراتی شده است.
در مطالعات یاد شده، به شکلگیری این بافت تاریخی و یا بررسی ویژگیهای آن پرداخته شده است که می تواند مورد توجه باشد، اما در هیچ یک از آنها جایگاه عناصر معماری سنتی در تبلیغات محیطی بوشهر و چگونگی کاربرد آن در فضای امروز مورد بررسی قرار نگرفته است.پژوهش حاضر سعی دارد جایگاه این عناصر در تبلیغات محیطی بوشهر و انتقال هویت معماری کهن به زندگی نوین امروز در شهر را مورد بررسی قرار دهد.هدف از این پژوهش ارائه راهکارهایی در طراحی تبلیغات محیطی متناسب با ارزشهای انسانی و هویت بومی برگرفته از سنتهای معماری این منطقه است.این پژوهش که با استفاده از روش توصیفی تحلیلی انجام شده است، پاسخ به این پرسش است که با توجه به اینکه زندگی امروز وامدار گذشته است، جایگاه معماری سنتی در تبلیغات محیطی بوشهر چگونه است.
-1 هویت در معماری
»مرور زمان و تغییراتی که در خواستهها و به تبع آن نیازها و نحوه پاسخ گویی انسانهای شهری به آن نیازها رخ می دهد، همواره در شهر وجود داشته است.پیشرفتهای فنی و فهمی، تغییرات آداب و رفتارها، تولید و مصرف کالاهای متفاوت همواره در شهر رخ داده است و شهر را به عرصه تغییرات مهم تمدن بشری تبدیل کرده است.این تغییرات تأثیر خود را بر وجوه مختلف شهر - چه اجزای کالبدی و غیر کالبدی و چه روابط مابین آن ها - بر جای می گذارند و جای پای زمان همواره بر چهره شهر می ماند« - سیدیان، 1387، . - 70»در میان همه خلاقیتهای گونه گون و سرشار از زیبایی و لطف هنر، وقت بازیافتن و بازشناختن ارزشهای نهفته در جلوههای پرجلای هنر، شاید کمتر هنری چونان معماری، با قامتی راست و ایستاده، ابعادی گسترده و چشمگیر، نماد و نمودی از اعتبار و هویت هنر را آشکار می سازد.
که معماری بازتابی از ذوق و اندیشه است و رواتر: حکایت زندگی است.لحظههای زندگی که در آغوش این هنر می گذرد، یاد زندگی است که بر تن در و دیوارها می ماند، همان ماندنی که گاه خشتی و دیواری چونان نقش عکسی است از خاطرهها، از روزهای زندگی که گذشته است، رفته است64 - «و 65، . - 352»فرهنگ American heritage در مورد واژه هویت به موارد زیر اشاره می کند: مشخصههایی که به واسطه آن یک چیز به صراحت قابل شناسایی است؛ مجموعهای از رفتارها و ویژگیهای شخصیتی که به واسطه آن عضو گروه خاصی تشخیص داده می شود.فرهنگ عمید نیز هویت را حقیقت شیء یا شخص می داند که مشتمل بر صفات جوهری او باشد.هم چنین مقابل واژه هویت، لغات شخصیت، ذات، هستی و وجود را آورده است« - قطبی، 1387، ». - 79 از نظر راپاپورت، هویت قابلیت تمیز و تشخیص عنصری از عنصر دیگر است.
او هویت را خصوصیتی از محیط می داند که در شرایط مختلف تغییر نمی کند.این خصوصیات می تواند خصوصیات فیزیکی محیط نظیر شکل، ابعاد، تزئینات، سبک ساختمانی و...باشد، یا فعالیتهای خاص جاری در محیط و یا عملکردهای یک محیط.«این عوامل همانهایی هستند که تمام آثار والای معماری چه آنها که از پیشینیان بر جای مانده و چه آنها که معاصرند و چه آنهایی که با گذشته پیوند دارند و چه آنهایی که فناوری را همچون نمودی از دنیای امروز و فردا ارائه می کنند به یک اندازه از آنها برخوردارند و عبارتند از: زیبایی، دانش، اصالت طرح، جوهر طرح« - همان، . - 81محصول معماری گذشته در کنار هماهنگی با شرایط محیطی به دنبال حفظ آسایش کاربران و بیان کننده هویت جامعه بوده، اما فرآیندهای تقلیدی طراحی ساختمانهای امروز بدون توجه به ارزشهای هویتی، فرهنگی، خاطرات فردی و جمعی و شیوه زندگی اصیل ساکنان، بحران هویت در خانههای معاصر را به همراه داشته است.
در یک بررسی کلی، با توجه به اینکه ساختار کالبدی خانههای سنتی، طراحی هوشمندانهای در خدمت منافع انسان و محیط زیست داشتهاند و سازندگان این واحدهای بومی در هر زمان و مکان تلاش می کردهاند تا از طریق ایجاد رابطهای دوستانه بین محیط زیست، فرهنگ و فرم معماری فضاهای زندگی را در جهت انسانی شدن سوق دهند. - هدایت و دیگران، 1391، - 36 خانههای تاریخی در شهرهای قدیمی ایران، شیوه زندگی و تفکر انسانها را در زمانهای مختلف به منصه ظهور می گذارند.کالبد این خانهها میراثی ارزشمند از گذشته گان ما بوده که در این دوره از تاریخی به دست ما رسیده است.اگر به این میراث گرانبها ارج ننهیم در واقع هویت خودمان و شهرمان را از دست داده ایم.
آن چنان که دیگر نخواهیم توانست هیچ خاطره فردی و جمعی را در فضا متراکم کرده و برای آینده گان به ارث گذاریم.خانههای سنتی در بافت تاریخی بوشهر نمونهای موفق از تلاش انسان برای ایجاد فضای زندگی با ایجاد حداکثر آسایش مادی و معنوی در میان شرایط اقلیمی سخت است.امروزه بی توجهی به این خانهها به حدی زیاد شده که اگر کمی دیگر تعلل کنیم به زودی تمام ارزشهای فرهنگی، هویتی و معماری آنها در پس ساخت و سازهای بی اصالت معاصر مدفون خواهد گشت.تلاش برای ثبت ویژگیها و الگوهای این خانهها می تواند در کنار راهکارهای حفاظتی، احیاء و مرمت، راهی برای حفظ این الگوها و جلوگیری از فراموشی آنها در اثر تخریب شود. - همان، - 36
-2اهمیت معماری سنتی
]»به طور کلی[ هر بنا از ذهنیت عقیدتی، شیوه معیشت، عوامل جغرافیایی و آداب و سنن بومی هر محیط نشأت می گیرد و بر این اساس است که معماری از ارکان اصلی میراث فرهنگی هر تمدن بشری به حساب می آید.علاوه بر این که باید نسبت به حفظ، مرمت و احیای ساختمانها و بناهای گذشته کوشید، بایستی با توجه به گسترش روزافزون امروزه شهرها و کیفیت ساختار اجتماعی، اقتصادی، سیاسی جامعه، اصول و مبانی آن معماری کهن را به معماری نوین منتقل نمود و بدیهی است این ارتباط باید هر چه ریشهای تر و اساسی تر صورت پذیرد و از تقلید صور و ظواهر بدون توجه به محتوی و اصول این اشکال پرهیز شود« - پیرنیا و دیگران، 1364، . - 3راست است که در گستردگی روز به روز و لحظه به لحظه شهرها دیگر جای بازگشت معماری سنتی در میان نیست، اما نمی بایست این باور از یادمان برود که می شود و می بایست دگربار در پی بازشناختن هویت و ارزش معماری سنتی سرزمینمان راه بیفتیم، بازگردیم، بازگشتی کنیم به اصل بی پیرایگی و صفا و یکرنگی معماری مان. - 64و 65، - 353
-2-1پیشینه معماری سنتی بندر بوشهر
»بافت تاریخی و قدیمی را می توان هسته اولیه هر شهر نامید.قلعه یا ارگ و آنچه که به عنوان پایهگذاری یک شهر جدید در زمانهای پیش ساخته شده می تواند نام بافت تاریخی به خود بگیرد.انتهای مرحله زمانی شکلگیری این بافت به اواخر دوره قاجاریه می رسد.یعنی قبل از تغییرات و دگرگونیهای جدیدی که از اوایل حکومت پهلوی شروع شد - ... - بافت قدیم بوشهر در شبه جزیره مثلثی شکل و در دوره افشاریه پدید آمده و در دورههای افشاریه، زندیه و قاجاریه مهم ترین بندر جنوب ایران بوده است« - جمالی، 1379، . - 13
