بخشی از مقاله
مقدمه
ســردرد در اثــر کشــش، جابــه جــا شــدن، التهــاب، اسپاســم بــه معــدود بــودن ســاختمان هــای حســاس بــه درد بــر می
عــروق و اتســاع ســاختمان هــای حســاس بــه درد در گــردد. دو نــوع اصلــی ســردرد، ســردرد میگرنــی و ســردرد
ســر یــا گــردن ایجــاد مــی شــود .)1( ایــن عارضــه شــایع تنشــی مــی باشــند .)4( از میــان علــل ســردرد، میگــرن
تریــن ســندرم درد بــوده )2( و فراوانــی آن حتــی از ســرما شــایع تریــن ســردرد مزمــن مــی باشــد. میگــرن اخت\لــی
خوردگــی هــم بیشــتر اســت .)3( ســردرد هــای مشــابه شــایع بــا زمینــه خانوادگــی اســت کــه بــا ســردردهای
علــت هــای مختلــف مــی تواننــد داشــته باشــند و علــت آن دوره ای، معمــوال یــک طرفــه و اغلــب ضربــان دار مشــخص
مــی شــود کــه در کودکــی، نوجوانــی )اغلــب( یــا اوایــل
* نویسنده مسئول: حامد کاکه خانی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بزرگســالی آغــاز مــی شــود و بــا افزایــش ســن، از عــود آن
همدان، همدان، ایر ان کاســته مــی شــود .)5( اهمیــت میگــرن بــه علــت شــیوع
تلفن: 081-38271066 ایمیل:hamed_kakekhani@yahoo. com
1
بررسی شیوع و خصوصیات بیماران میگرنی... محمد احمدپناه و همکاران
بــاال و شــدت ناتــوان کننــده آن اســت .)6( چنــد مطالعــه گســترده در اروپــا و ایــاالت متحــده نشــان داد کــه شــیوع میگــرن در زنــان حــدود 20 درصــد و در مــردان حــدود 6 درصــد اســت .)7( همچنیــن در مطالعاتــی کــه دربــاره میگــرن در آمریــکا در ســال 1999 انجــام شــد، نشــان داد کــه 27/9 میلیــون آمریکایــی از میگــرن رنــج مــی برنــد
.)8( بــر اســاس معیارهــای انجمــن بیــن المللــی ســردرد
)International Headache Society \IHS میگــرن بــه
International Headache Society (IHS)میگــرن تقســیم مــی شــود .)9( بــا وجــود اینکــه میگــرن نوعــی ســردرد خــوش خیــم مــی باشــد، امــا ایــن درد در برخــی مــوارد ناتــوان کننــده بــوده، ســبب اختــال عملکــرد بیمــار از جملــه غیبــت هــای طوالنــی از محــل کار، تاثیــر بــر خلــق و خــوی فــرد و اختــاالت خــواب مــی گــردد و از ایــن رو زیــان هــای روانــی، اجتماعــی و اقتصــادی فراوانــی در پــی خواهــد داشــت. میگــرن بــر اســاس گــزارش ســازمان جهانــی بهداشــت رتبــه نوزدهــم را در بیــن همــه اختــاالت ایجــاد کننــده ناتوانــی بــه خــود اختصــاص داده اســت .)10( در رابطــه بــا اتیولــوژی میگــرن فرضیــات متعــددی بیــان شــده ولــی هنــوز عامــل اصلــی آن ناشــناخته اســت. دســته ای از عوامــل وجــود دارنــد کــه موجــب شــروع یــا تشــدید حمــات میگرنــی شــوند کــه بــا اجتنــاب از ایــن مــوارد، از شــدت و دفعــات حمــات میگــرن کاســته و در نتیجــه از مراجعــه بیمــار بــه پزشــک و مصــرف داروهــای متعــدد جلوگیــری مــی شــود. در رابطــه بــا عوامــل موثــر در تشــدید یــا شــروع حمــات میگــرن، تحقیقــات زیــادی صــورت گرفتــه اســت ولــی هنــوز نقــش بســیاری
ــناخته نشــده اســت.
در نهایــت بــا توجــه بــه بررســي هــاي انجــام شــده و ا\ن\ ـه ســر درد م\گــرن معمــوال آن قــدر شــد\د اســت \ــه در \ارآ\ـي شــخص اختــال ا\جــاد \ـرده و در عمل\ـرد فــردي و اجتماعــي شــخص تأث\ـر منفــي مــي گــذارد و بــه عنـوان \ــ\ مشــ\ل در عصــر حاضــر مطــرح اســت و تشــخ\ص، درمــان و پ\گ\ــري درمــان مــي توانــد بــه ارتقــاء \3ف\ـت زندگــي فــرد و \ارآ\ــي وي \مــ\ نما\ــد، بــه بررســی شــیوع و خصوصیــات کلینیکــی بیمــاران میگرنــی مراجعــه کننــده بــه بخــش نورولــوژی بیمارســتان ســینا شــهر همــدان پرداختیــم.
روش کار
در ایــن مطالعــه مقطعــی- توصیفــی 1000 بیمــاری کــه از تاریــخ 1389/1/1 تــا 1389/12/29 )بــه مــدت یــک ســال( بــه درمانــگاه نورولــوژی بیمارســتان ســینای شــهر همــدان مراجعــه کــرده بودنــد، مــورد مطالعــه قــرار گرفتنــد. ابــزار مــورد اســتفاده در ایــن مطالعــه دو پرسشــنامه بــود کــه اجــزای آن در چهــار بخــش تنظیــم شــده بــود: بخــش اول پرسشــنامه اول شــامل ســواالت دموگرافیــک مربــوط بــه بیمــار را در بــر مــی گرفــت و شــامل مجموعــه پرســش هایــی در زمینــه متغییرهــای جمعیــت شــناختی-اجتماعی )ســن، جنــس، ســطح تحصیــات، شــغل و مــدت ابتــا بــه
بیمــاری( بــود. بخــش دوم، شــامل پرسشــنامه ای بــود کــه بــر اســاس مع\ارهــاي IHS )انجمــن بیــن المللــی ســر درد( کــه پایایــی و روایــی نمونــه ترجمــه شــده آن بــه زبــان فارســی در مقــاالت داخلــی تاییــد شــده اســت )11( و شــامل 10 ســؤال و مشـخص \ننــده وجــود \ـا عــدم وجــود م\گــرن بــود. \ســاني \ـه از ســر درد شـ\ا\ت نداشــتند \ـا فواصــل ســر درد آن هــا ب\ـش از ســه مــاه بــود بــه عنــوان فاقــد م\گــرن تلقــي شــدند . در صــورت لــزوم بــراي رد \ـردن د\گــر علــل ســر درد بررســي هــاي پارا\ل\ن\3ـي از جملــه اسـ\ن مغــزي و نــوار مغــز انجــام شــد . در نها\ـت به مــوارد تشــخ\ص داده شــده م\گــرن بخــش اول پرسشــنامه دوم شــامل خصوصیــات کلینیکــی بیمــاری میگــرن بــود )شــامل متوســط فراوانــی حمــات میگرنــی در ســال، یــک طرفــه بــودن ســر درد، بــی اشــتهایی و ...(.قســمت دوم پرسشــنامه \ MIDASـه اســتاندارد از انجمــن ب\ـن المــل ســر درد بــود )12(، داده شــد و توســط آن هــا ت\م\ــل گرد\ــد. مطالعــات متعــددي در مــورد ارز\ابــي اعتبــار و دقــت و قابل\ـت اعتمــاد بــودن پرسشــنامه MIDAS انجام شــده اســت و در ا\ـن رابطــه قابــل اعتمــاد بــودن و اعتبــار بــاالي ا\ـن پرسشــنامه و بــه عــاوه تعــداد سـؤاالت \متــر و درك آســان تــر آن در رابطــه بــا افــت عمل\ـرد در ب\ مــاران م\گــرن توســط پزشـ\ان مــورد تأ\3 ـد قــرار گرفتــه اســت 13( و .)12 ا\ــن پرسشــنامه شــامل هفــت ســؤال و \ل\ــه ســؤاالت مربــوط بــه ســر درد طــي ســه مــاه گذشــته اســت و پاســخ هــا بــر حســب تعــداد روز مــي باشــند وســؤاالت اول تــا پنجــم مربــوط بــه نمــره افــت عمل\ــرد ناشــي از م\گــرن بودنــد و عــدد حاصلــه از مجمــوع ا\ـن پنــج ســؤال براســاس تقسـ\م بنــدي م\ـزان افــت عمل\ـرد، ب\مـاران را بــه چهــار گــروه ز\ـر تقسـ\م مــي نما\ـد:
:\ افــت عمل\ــرد ناچ\ــز \ــا بســ\ار \ــم \ــه نمــره 0-\ گرفتــه انــد و تحــت عنــوان درجــه I نامگــذاري مــي شــوند.
2: افــت عمل\ـرد خف\ـف \ـا \ـم \ـه شــامل افــرادي اســت \ـه نمــره 6-10 گرفتــه انــد و تحــت عنــوان درجــه II مــي با شند .
3: افــت عمل\ـرد متوســط \ـه افــراد داراي نمــره 11-20را شــامل مــي شــود و تحــت عنــوان درجــه III نامگــذاري مــي شــود.
:\ افــت عمل\ــرد شــد\د \ــه شــامل افــرادي اســت \ــه نمــره 21 و باالتــر گرفتــه انــد و تحــت عنــوان درجــه IV نامگــذاري مــي شــود. \ل\ــه اط\عــات \ــد بنــدي شــده حاصــل از ا\ــن پژوهــش توســط نــرم افــزار آمــاري SPSS 16 و روش آمــار توص\فــي مــورد تجز\ـه و تحل\ـل قــرار گرفــت.
یافته ها
از بیــن 1000 بیمــاری کــه در طــول تحقیــق بــه درمانــگاه نورولــوژی بیمارســتان ســینا همــدان مراجعــه کــرده بــودن، 512 نفــر )%51/2( مبتــا بــه ســر درد بودنــد کــه از میــان تمــام مراجعیــن 128نفــر )%12/8( مبتــا بــه ســردرد میگرنــی بودنــد. از 128 بیمــار میگرنــی 88 نفــر )%68/7(
ri.ca.ahsmu.jsp 2
مجله علمی پژوهان
دوره 12، شماره 4، تابستان 1393
زن و 40 نفــر %)31/3( مــرد بودنــد. در مــورد ویژگــی هــای بالینــی، متوســط فراوانــی حمــات
از نظــر توزیــع فراوانــی ســنی ، 7 نفــر )%5/5( در رده ســنی میگرنــی در ســال در بیمــاران میگرنــی 9/1 بــود. ســردرد
زیــر 15 ســال، 36 نفــر )%28/1( در رده ســنی 15-29 نبــض دار در 109 نفــر )%85/1( از بیمــاران میگرنــی
ســال، 63 نفــر )%49/2( در رده ســنی 30-44 ســال و مشــاهده شــد. ســردرد \ــ\ طرفــه در 79 نفــر )%61/7(
22 نفــر )%17/2( در رده ســنی 45 رســال و باالتــر قــرار از اشــخاص داراي ســردرد م\گرنــي مشــاهده شــد. تهــوع
داشــتند. و بــي اشــتها\ي بــه ترت\ــب اول\ــن )%67/1( و دوم\ــن
از نظــر وضعیــت اشــتغال بیمــاران میگرنــی زن، 67 نفــر نشــانه )%43/75( مرتبــط بــا م\گــرن بــود. همچنیــن تــرس
)%52/3( خانــه دار، )%19/6( 25 کارمنــد، 12 نفــر )%9/4( از صــوت و تــرس از نــور ن\ــز بــه ترت\ــب در )%32/8( و
دانشــجو، 5 نفــر )%3/9( شــغل آزاد و 19 نفــر )%14/8( )%35/1( بیمــاران میگرنــی مشــاهده شــد. اط\عــات بــه
بازنشســته بودنــد. دســت آمــده از MIDAS نشــان داد کــه 11 نفــر )%8/6(
از نظــر وضعیــت اشــتغال بیمــاران میگرنــی مــرد، 53 بــا نمــره میانگیــن 3 دارای افــت عملکــرد ناچیــز )درجــه
نفــر )%41/4( کارمنــد، 42 نفــر )%32/8( شــغل آزاد، 10 )I، 30 نفــر )%23/4( بــا نمــره میانگیــن 8 دارای افــت
نفــر )%7/8( بیــکار، 14 نفــر )%10/9( بازنشســته و 9 نفــر عملکــرد خفیــف یــا کــم )درجــه )II، 34 نفــر )%26/6( بــا
)%7/1( دانشــجو بودنــد )جــدول .)1 از نظــر مــدت ابتــا بــه نمــره میانگیــن 16 دارای افــت عملکــرد متوســط )درجــه
بیمــاری میگرنــی، 28 نفــر )%21/9( کمتــر از یــک ســال، )II و 53 نفــر )%41/4( بــا نمــره میانگیــن 23 دارای افــت
29 نفــر 1-2 )%22/7( ســال و 71 نفــر )%55/4( بیشــتر از عملکــرد شــدید بودنــد )جــدول شــماره .)2
2 ســال بــه ایــن بیمــاری مبتــا بودنــد )جــدول .)1
جدول -1مشخصات دموگرافیک بیماران میگرنی
مشخصات فراوانی درصد مشخصات فراوانی درصد
زیر 15 سال 7 5/5 کارمند 53 41/4
سن آزاد 42 32/8
15-29 سال 36 28/1
بیکار 10 7/8
30-44 سال 63 49/2 وضعیت اشتغال
بازنشسته 14 10/9
45 سال و باالتر 22 17/2 مردان
وضعیت جنس دانشجو 9 7/1
خانه دار 52/3
مدت ابت\ به زن
اشتغال زنان 67 88 68/7
کارمند 19/6
بیماری مرد
25 40 31/3
دانشجو 9/4
12 کمتر از یک سال 28 21/9
آزاد 3/9 1-2 سال 29 22/7
5
بازنشسته 19 14/8 بیشتر از 2 سال 71 55/4
جدول شماره -2در جه بندی مقیاس از کار افتادگی میگرنی )MIDAS( در بیماران میگرنی
درجه بندی زن مرد کل
MIDAS
تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد
I 8 6/3 3 2/3 11 8/6
II 23 18 7 5/4 30 23/4
III 28 21/9 6 4/6 34 26/5
IV 40 31/3 13 10/1 53 41/4
3 psj.umsha.ac.ir
بررسی شیوع و خصوصیات کلینیکی بیماران... محمد احمدپناه و همکاران
بحث
نتایــج حاصــل از ایــن بررســی نشــان داد کــه 512 نفــر )%51/2( از مراجعیــن درمانــگاه نورولــوژی مبتــا به ســردرد بودنــد کــه از کل مراجعیــن 128 نفــر )%12/8( مبتــا بــه ســردرد میگرنــی بودنــد کــه بــا فراوانــی بیمــاران میگرنــی مراجعــه کننــده بــه درمانــگاه نورولــوژی در شهرســتان بابــل در تحقیــق احمــدی آ آ و همکارانــش مطابقــت دارد .)14( در مطالعــه مــا 63 نفــر )%49/2( در رده ســنی 30-44 ســال قــرار داشــتند )بیشــترین تعــداد( کــه بــا مطالعــات Schwartz BS و همکارانــش )15( و همچنیــن مطالعــه H Okuma و همکارانــش مطابقــت دارد .)16(
در ایــن پژوهــش تعــداد بیمــاران میگرنــی مونــث )%68/7( بیشــتر از بیمــاران میگرنــی مذکــر )%31/3( بــود. در مطالعه Lanteri Minet M و همکارانــش نیــز تعــداد بیمــاران میگرنــی مونــث بیشــتر از مذکــر بــود .)17( همچنیــن ایــن نتیجــه مطالعــه مــا بــا نتیجــه مطالعــه Caballero PE Jimenez و همکارانــش مطابقــت دارد .)18(
در مطالعــه مــا شــیوع میگــرن در مردانــی کــه شــغل کارمنــدی دارنــد )%41/4( بــاال بــود. همچنیــن %19/6 از زنــان میگرنــی، کارمنــد بودنــد کــه نشــان دهنــده ی شــیوع زیــاد میگــرن در خانــم هــا کارمنــد مــی باشــد )بیشــتر زنــان میگرنــی )%52/3( خانــه دار بودنــد(. ایــن در حالــی اســت کــه در مطالعــات انجــام شــده توســط RB Lipton
و همکارانــش ارتبــاط بیــن شــرایط اقتصــادی و اجتماعــی
و شــیوع ســردردها تأئیــد نشــده اســت .)19( در بررســی حاضــر بــاال بــودن شــیوع ســردرد در زن هــای کارمنــد با در نظــر گرفتــن ایــن واقعیــت کــه تعــداد خانــم هــای کارمنــد در جمعیــت مــورد نظــر نســبت بــه خانــم هــای خانــه دار خیلــی کمتــر مــی باشــد، نشــان دهنــده تأثیــر خســتگی و اســترس ناشــی از محیــط کار بــر افزایــش شــیوع ســردرد در آنهــا مــی باشــد )الزم بــه ذکــر اســت کــه بیشــتر خانــم هــای کارمنــد در جمعیــت مــورد بررســی در عیــن حــال خانــه دار هــم بــوده انــد(. در ایــن مطالعــه شــیوع بــاالی ســردرد در مــردان کارمنــد مــی توانــد ناشــی از تأثیــر شــرایط محیــط کار بــر میــزان شــیوع ســردرد در آن هــا باشــد.
در ایــن مطالعــه تعــداد ســر دردهــا در ســال بــه طــور متوســط 9/1 بــود کــه بــا مطالعــه G Selby و همکارانــش در ا\الــت بالت\مــور آمر\ـ\ا )تعــداد متوســط حمــات را در بیمــاران میگرنــی در طــول یــک ســال 8/5 بیــان کردنــد( مطابقــت دارد \3.)20(ف\ـت ضربانــي ســردرد در 109 نفــر )%85/1( بیمــاران میگرنــی مشــاهده شــد کــه بــا مطالعــه C Dahlof و همکارانــش مطابقــت دارد 79 .)21( نفــر )%61/7( از بیمــاران مبتــا بــه م\گــرن در ا\ــن مطالعــه ســردرد \ـ\ طرفــه و 53 نفــر )%41/4( ســر درد دو طرفــه داشــتند کــه بــا مطالعــات دیگــر مطابقــت دارد .)22( تهــوع
و بــي اشــتها\ي بــه ترت\ــب اول\ــن )%67/1( و دوم\ــن نشــانه )%43/75( نفــر مرتبــط بـا م\گــرن بــود. همچنیــن تــرس از صــوت و تــرس از نــور ن\ـز بــه ترت\ـب در )%32/8(
