بخشی از مقاله
چکیده:
این مقاله به بررسی طرح مرمت و احیاء خانه یداللهی کاشان از نظر نحوه شکلگیری پلان و سازماندهی فضاها می پردازد. این بررسی براساس مدارک و اسناد موجود که از گذشته تا به امروز موجود میباشد، انجام می گردد که براساس مطالعات گونهشناسی (تیپولوژی) و ریختشناسی (مورفولوژی) مورد مطالعه قرار میگیرد.
روش تحقیق در این پژوهش براساس تلفیقی از کمی و کیفی مد نظر قرار گرفته است چرا که نیاز به بازدید بنا و توجه به دنیای واقعی و شرایط عینی دو بنا دارد. همچنین باعث میگردد بنا را از نظر کاربری، شکل، ساختار، کالبد و بافت پیرامون آن مورد بررسی قرار داده تا امکان انجام پژوهشی مستمر و پیوسته از ابتدا تا انتهای یک مطالعه علمی فراهم گردد.
نتیجهای که از این پژوهش گرفته میشود این است که ما میراثدار بناهای تاریخی هستیم و باید به خوبی از آنها مواظبت کرده و همینطور به نسل های آینده تحویل دهیم چون آنها بخشی از تاریخ و خاطرات ما هستند و دارای ارزش زیبایی شناسی، تاریخی و فرهنگی میباشند.
کلید واژه:
ریخت شناسی، توپولوژی، مورفولوژی، ریتم، سلسله مراتب، تقارن و تعادل
1
-1 مقدمه:
حفاظت و حراست مراكز مسكوني تارخيي، چه آنگاه كه در جامعيت خود و بدون تغيري شكلهاي تعيني كننده و بارز بدست ما رسيدهاند و چه آنگاه كه بشكل خبش ها يا حالتي حصور بني فضاي نوساز شهر ديده ميشوند، موقعي كه در پي تفكر صورت پذيرد، بدليل كلي بودن رويه و نظريهاش جايي را براي بررسيهاي جنيب باز منيگذارد. از طريف ديگر تبعيت از چنني انديشه اي در حلظة تصميمگريي و طرحريزي باززندهسازي شهري و دخالت در وضع موجود بافتهاي قدميي به دشواري مي تواند موجب شود تا به حل مسائل ظريف و پيچيده آنها دست يافت.
در مقاله حاضر معماری سنتی ایران و به ویژه معماری شهر کاشان را در روزگار قاجار بین سالهای 1344 - 1215ه. ق بررسی میکند و سپس به شناخت خانه تاریخی یداللهی و تأثیر عوامل خل و آسیبرسان بر روی آن و ارائه راهکارهای مرمتی و در نهایت دادن کاربری جدید برای زندگی دوباره آن میپردازد که آن را به متامی عالقمندان به کلیه بناهای تاریخی ایران تقدیم میکنم.
-2 اهداف:
- حل قرارگريي خانه يداللهي در بافت قديم كاشان و در ميان ديگر خانههاي تارخيي و نقش ارتباطي كه اين بنا با ساير بناهاي اطراف دارد.
-2 ثبت اين بنا به عنوان يكي از آثار ملي كشور در فهرست سازمان مرياث فرهنگي كاشان در گروه بناهاي داراي ارزش و اهميت براي مرمت و حفاظت قرار
میگیرد.
-3 سبك معماري اين بنا با توجه به اينكه متعلق به دوره قاجار ميباشد داراي ويژگيهايي خاص ميباشد كه آن را از ديگر دورههاي تارخيي ديگر مستثين ميكند.
-3 مبانی نظری
در ایران «بافتهای شهری سنتی» از زمانی نسبتاً کوتاه پی گیری میشود: پس از کوششهای اولیهای که سازمانهای دولتی بعد از تشکیل سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران در سال 1344 در این راه بعمل آوردند، از یکسو برنامههای تدوین طرحهای جامع از سوی دیگر پارهای فعالیتهای دانشگاهی، وجود و آیندة مراکز مسکونی تاریخی جموعه گزارشات «اولین مسینار مرمت بناها و شهرهای تاریخی»، انتشارات دانشگاه تهران- دانشکده هنرهای زیبا، تهران )1350 به باز شناساندن اهمیت حوطههای شهری تاریخی کمک شایان کردند تا آجنا که امروزه همه مردم قبل و بعد از خریب یک حلة قدیمی یا خبشی از آن موضوع را با عالمت سؤال مطرح میکنند و ادبیات معماری – شهرسازی ما نیز، با حرارتی بسیار بیشرت از آنچه نزد بعضی از ساکنان این فضاها میتوان دید، به گفتگوها و تدوین نظریاتی که بیشرت هوادار حفاظت و احیاء بافت هاست، پرداخته است. )قطعنامه اولین مسینار مرمت بناها و شهرهای تاریخی، همان کتاب و گزارشهای دومین مسپوزیوم وزارت آبادانی و مسکن، تهران دیماه )1350
با توجه به آیین نامه اجرایی بند « الف» تبصره 10 قانون بودجه سال 1384 کل کشور، خانههای قدیمی، کاروانسراها و سایر اماکن، بناهای باارزش تاریخی – فرهنگی هستند که در حورها یا قطبهای تاریخی – فرهنگی کشور قرار دارند و قابلیت تبدیل به مکان هایی مناسب با کاربری واحدهای اقامتی، پذیرایی، خدماتی را دارا میباشند. این اماکن میتوانند براساس ضوابط و سیاستهای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری انتخاب، مرمت، جهیز و آماده بهرهبرداری گردند.
همچنین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری میتواند مراحل ختلف متلیک، تهیه طرح، مرمت و آمادهسازی و جهیز اینگونه ابنیه نسبت به اجاره به شرط متلیک و فروش به اشخاص حقیقی و حقوقی با رعایت ماده )88( قانون بودجه تنظیم خبشی از مقررات مالی دولت مصوب 1380 و آییننامه مربوط و قانون بودجه سال 1384 کل کشور اقدام مناید.
-4 مورفولوژی
(جدول -(1 بررسی عملکرد مشابه با تاریخ مشابه
2
شماره نام مکان
1 خانه کاشان
طباطبایی
2 خانه عباسیان کاشان
خانه
3 منوچهری کاشان (رشادی)
4 خانه آل کاشان
یاسین
شماره نام مکان
1 خانه صالح کاشان
(مأخذ: نگارندگان، (1393
دوره ساخت نقشه عکس
قاجار
قاجار
قاجار
قاجار
(جدول -(2 بررسی عملکرد مشابه با موقعیت مکانی مشابه (مأخذ: نگارندگان، (1393
دوره ساخت نقشه عکس
قاجار
3
2 خانه کریمی اصفهان قاجار
3 خانه یداللهی اصفهان قاجار
4 خانه شیخ اصفهان قاجار
هرندی
5 خانه عطارها کاشان قاجار
-5 پالیمپسست خانه تاریخی یداللهی
پالیمپسست متنی است متشکل از الیههای متفاوت، آثار و پاکشدگیها، شفافیت و اغتشاشات، احلاقات و حذفشدگیها، همپوشانی و تداخل مطالب، بازپردازی و دوبارهسازی عناصر قدیمی و ...
از مفاهیم پالیمپسست ممکن است به سه شکل در طرح معماری بهره برد:
)1 استفاده از آثار و بقایای بنای قدیمی )یا حتی توضیحات آن( به عنوان ایده، ساختار، خاستگاه یا زیرنقش طرح جدید
)2 طرح بنای جدید به صورتی که از خالل آن بنای پیشین یا خرابههای آن به طور فیزیکی قابل تشخیص یا مورد استفاده باشد که این مورد خود به خود در کارهای مرمتی و بازسازی رخ میدهد.
)3 طرح اثر حاوی روح، مفاهیم، کارکرد یا خاطرات حیات بنای پیشین.
خانه تارخيي یداللهی متعلق به دوره قاجار میباشد و در یکی از حلههای تاریخی کاشان به نام حله سرپله واقع شده است. این بنا تنها يكي از گوهرهاي گرانبهاي بافت تارخيي كاشان است كه از هسته و مركز توجه مرياث فرهنگي كاشان دورتر بوده وليكن اصيل و داراي ريشه تارخيي، فرهنگي است. عناصر اصلی خانه عبارت است
4
از: تابستان نشین، زمستاننشین، هشتی، میانسرا، سرداب، پستو، گوشواره و .... صحن میانسرا دارای قاعدة مستطیل و فضاها دارای جدارهایی با احتساب زیرزمین سه طبقه میباشد.
در خانه تاریخی یداللهی بیشرتین فضای خریبشده مربوط به خبش جنوبی خانه که شامل حریم بالفصل بنا است میباشد چون یک خانه تاریخی قرار داشته است که کامالً خریب شده و موجب بوجود آوردن آسیبهای زیانآوری به بنا گردیده است .
خانه یداللهی در یک دورهای برای استفاده شخصی مورد استفاده قرار گرفت به همین دلیل برای استفاده بهینه از فضاها بصورت غیر علمی مرمت گردید. برای منونه استفاده از کاربریهایی مثل محام، لولهکشی گاز بصورت روکار، تأسیسات الکرتیکال و مکانیکال بصورت روکار و ...
از قسمتهای بد مرمتشده محام میباشد که یک سقف کاذب بر روی سقف منحنی زده شده، در سرویس بهداشتی و محام از کاشی و روکش سیمان در قسمت باال استفاده شده، در دیوار زیرزمین از موزاییک استفاده شده که موجب حبس رطوبت گردیده، داخل اتاقها روکش سیمانی گردیده و سپس روی آن نقاشی شده، پنجدری تاالر در قسمت مشالی پنجره های چوبی حذف گردیده و پنجره فلزی قرار داده شده است و مواردی از این قبیل .
(تصویر -(1 نقشه طبقه زیرزمین، اول و دوم خانه تاریخی یداللهی
مأخذ: سازمان میراث فرهنگی کاشان، 1393
-6 آسیبشناسی
بناهای تاریخی از جهت این که واجد ارزش های بسیاری اعم از ارزش تاریخی، فرهنگی و زیباییشناسانه هستند بسیار شکنندهاند و به همین جهت حساسیت در قبال آن بیشرت خواهد بود. بدون تردید آسیب دیدگی یک بنای تاریخی فقط آسیبدیدگی مواد و مصاحلی چون سنگ و آجر و یا ساختارهایی چون دیوار، طاق و ... نیست، ضربه مهلکی است بر تاریخ، هنر و فنون سنتی. در یک کالم میراث به جای مانده. پس در قبال این حساسیت، می بایست عوامل خل و تهدید کننده بنای تاریخی را از هر جهت مورد شناسایی قرار داد و با اخاذ یک رویکرد مناسب حفاظتی و مرمتی، نسبت به رفع این عوامل و تضمین پایداری بنا کمک منود. رطوبت، رشد گیاهان، عدم نگهداری مناسب و آسیب های وارده عمومی از سوی انسان، عوامل طبیعی آنی و شدید مانند زلزله و یخبندان و... همگی مظاهر این عوامل خل آسیبرسان هستند که به صورت منفرد یا توأم با یکدیگر بنا و خبصوص بنای تاریخی را مورد آسیب قرار داده و آن را وارد فرآیند خریب و زوال می منایند. مشکالت و آسیبهای جدی امروزی حضور خرب انسان از جهت خريبهاي فوق به شکل آگاهانه و ناآگاهانه و نيز عدم حضور مؤثر ناظرين به عنوان مراقبان اصلي بنا ميباشند.
(تصویر -(2 دالان ورودی خانه یداللهی کاشان مأخذ: نگارندگان، 1393
5
تشخيص ضايعات بنا و عوامل فرساينده و خرب، مهمرتين خبش در فرآيند تهيه طرح مرميت است. چون گذشت ساليان دراز از عمر بناهاي قدميي و استمرار عوامل خرب در طول زمان، به خصوص عدم رسيدگي به وضعيت بنا، شرايط مناسيب را در آسيبشناسي به پيكره ساختمانهاي قدميي فراهم ميكند.
آسيبشناسي به عنوان اجنام مطالعات دقيق، در راستاي شناخت آسيبهاي وارد آمده به بنا، اگر بر اساس يك برنامه صحيح و مدون اجنام نشود، منيتواند به خوبي در
ردیف دستهبندی آسیب فضا عارضه عامل مخل درمان
ارائه راهكارهاي مرميت مفيد باشد، همانطور كه تشخيص عوارض نادرست يك بيماري، درمان يك بيمار را دچار اختالل و دوره بيماري وي را طوالني ميكند. مطالعات آسيبشناسي بر پايه مشاهدات ديدگاني ) عيين( و بررسيهاي فين و جربي استوار است. به بيان ديگر، درست ديدن و پس از آن بررسي و نتيجه گريي كردن صحيح براي آسيبهاي وارده بر پيكره بنا، مهمرتين گام در مطالعات آسيبشناسي به مشار ميآيد، البته طبقهبندي صحيح يافته ها و قابليت برگشتپذيري از بررسيهاي فين به مشاهدات عيين كه از خصوصيات يك فرآيند است، بر نتيجهگريي صحيح تأثري چشمگريي ميگذارد.
براي بررسي بني عارضه و عدم تعادل از روش استقرايي بهره ميگرييم. بدينگونه كه از طريق بررسي ويژگيهاي ضايعات حاصله نوع عدم تعادل را بدست خواهيم آورد. هر عارضهاي نشانه اي از يك عدم تعادل مشخص است ويل ميان عدم تعادل و عامل خل ارتباط اينگونه نيست و ممكن است براي يك عدم تعادل، عوامل خل متفاوتي با طبيعتهاي گوناگون وجود داشته باشد كه نيازمند بررسي و آزمايش هايي است كه گاه هزينه و زمحت بسيار دارد. نوع درمان نيز با توجه به شناخت عوامل خل و آسيب رسان مشخص مي شود. براي انتخاب شيوه درمان راه حل هاي متفاوتي وجود دارد، كه با شناخت شرايطي كه بايد در آن كار اجنام گريد استدالل صحيح مناسبرتين آنها و انتخاب شيوه مناسب با چندين عامل خل مبارزه كرد.
