بخشی از مقاله
چکیده:
هویت شهری را میتوان از ابعاد مختلفی مورد توجه قرار داد. یکی از این ابعاد، مرمت خانههای قدیمی و جایگاه آنها در زیبایی بافت شهری است. بدین ترتیب، این گونه خانههای قدیمی، گذشته از ابعاد زیباشناختی، میتوانند یادآور هویت تاریخی-فرهنگی شهرها بشمار آیند. از این رو، مرمت و حفاظت از خانههای قدیمی شهری از جایگاه ویژهای در مدیریت شهری دارد. افزون بر این، مرمت و حفاظت از خانههای قدیمی میتواند به رشد و گسترش فعالیت گردشگری شهری کمک شایانی نماید.
این مقاله کوشش دارد تا به معرفی خصوصیات معماری خانه وثوق در شهر تهران، به عنوان نمونهای از خانههای قدیمی شهر تهران، بپردازد. این بنا بلحاظ معماری از ارزشهای فوقالعادهای برخوردار است. بنابراین، مرمت و نگهداری از آن نه تنها نشانگر هنر پیشینیان ما در ساخت خانههای قابلزیست، بلکه ضمنا میتواند به عنوان محلی برای آشنایی و الهام گرفتن دانشجویان و علاقمندان به معماری ایرانی باشد.
مقدمه
بافت کهن و تاریخی شهرها میراث ارزشمند تاریخی، فرهنگی - اجتماعی و کالبدی- فضایی شهرهاست که خود نشانگر هویت شهری بشمار میرود. از این رو، مرمت و بازسازی این بافت مانع از بیهویتی و فرسودگی آن از درون شده، میتواند به توسعه متناسب شهر یاری رساند - حبیبی، . - 1375 از عناصر مهم و ارزنده این بافت، خانههای قدیمی هستند که مرمت و حفاظت از آنها میتواند نقش موثری در این روند برعهده داشته باشد.
در شکل گیری شهر تهران، به عنوان پایتخت و بزرگترین شهر کشور، عوامل و نیروهای گوناگونی، اعم از محیطی-اکولوژیک، سیاسی و اجتماعی- اقتصادی نقش داشتهاند. با توجه به تحولات مختلفی که این شهر از سر گذرانده است، امروزه بهسبب ساخت و سازهای نوین و برپایی محلههای جدید، میرود تا بخشی از عناصر هویتبخش این شهر، از جمله محلهها و خانههای قدیمی آن، از میان رفته، جای خود را به محلههای تازه و ساختمانهای بلندمرتبه دهند. بدین ترتیب، نگهداری و مرمت این گونه ابعاد و عناصر شهری میتواند نقش موثری در حفاظت از هویت تاریخی این شهر داشته و در ایجاد جذابیت برای آن به یاری آید.
خصوصیات عمومی خانه وثوق در شهر تهران موقعیت:
بنای تاریخی خانه وثوق - قوامالدوله - در مرکز شهر تهران، در یکی از محلات پنجگانه حصار صفوی شهر تهران، در داخل کوچهای قدیمی بنام کوچه میرزامحمود وزیر واقع است. این کوچه در محله سرچشمه و به امتداد خیابان امیرکبیر امروزی، رو به غرب قرار گرفته است.
تاریخچه بنا:
این بنا متعلق به میرزا محمد خان قوامالدولهٌ، پدر بزرگ سه تن از سیاستمداران دوره قاجار، یعنی قوامالسلطنه، وثوقالدوله و معتمدالسلطنه، در سال 1253 هجری قمری، مطابق با سال 1211 خورشیدی، در زمان محمدشاه قاجار ساخته شد.ٍ عمارت فعلی بازمانده مجموعهای وسیع است که در گذشته چندین عمارت را در بر داشت.َ
. 1 وی در دیوان محاسبات مالیات سمتی بر عهده داشت که بعدا به پسر وی، میرزا ابراهیم معتمدالسلطنه و سپس میرزا حسن خان وثوقالدوله واگذار شد - سایت تابناک - .
.2 پس از فوت میرزا محمد خان، سهم معتمدالسلطنه، یعنی کوچکترین پسر او، ساختمانی بین کوچه میرزا محمود وزیر و سرچشمه - محل فعلی حسینیه بنیفاطمه - شد. سهم همسر میرزا محمد خان، همان خانه فعلی قوام و اراضی پیرامونی آن و همچنین مزرعه مقصودآباد - بهشت زهرای امروزی - شد - موسوی، 1376، ص . - 2
.3 حمامی نیز در گوشه شمال شرقی بنا، موسوم به حمام قوام، و همچنین عمارتی به نام حسینیه، از جمله دیگر متعلقات این مجموعه بود که امروزه شکل و حالت اولیه خود را از دست دادهاند. علاوه بر اینها، درشکهخانهای در قسمت شمالی خانه فعلی وجود داشت که هماکنون به پارک کوچکی تبدیل شده است.
منزل فعلی وثوق، پس از اینکه وراث سهمشان را از پلاک اصلی جدا کردند، به عظیمالدوله قوامی آشتیانی و معتضدالملک وثوق اختصاص یافت. خانواده وثوقی قسمت خودشان را که سالن گچبری سفید و سالن گچبری طلایی، واقع در کوچه محدث بود، به اشخاص خصوصی فروختند. آنچه که در دست میراث فرهنگی باقی مانده است، به کوشش خانم قوامی آشتیانی، دختر عظیمالدوله قوامی، به مالکیت وزارت فرهنگ و هنر در آمد - موسوی،
مشخصات خانه وثوق:
ساختمان تاریخی وثوق - قوامالدوله - در حال حاضر عمارتی سهطبقه است که دارای دو حیاط وسیع است که به ترتیب قسمت شمالی و جنوبی آن را در بر گرفتهاند. این عمارت ضمنا دارای یک زیرزمین است. خانه قوام الدوله آشتیانی در ابتدا مساحتی در حدود 12هزار متر مربع داشت که بعدها به دلیل تعریض کوچه، قسمت اعظمی از خانه ویران گشت. ناگفته نماند که در مجاورت این خانه نیز حمام قوام الدوله قرار داشت که در گذشته یکی از در .4 وزیر فرهنگ و هنر در آن زمان از دوستان خانوادگی ایشان بود - موسوی، 1376، ص . - 3
