مقاله شهمیرزاد ، شهری در باغ نقش منظر مولد در توسعه پایدار اکولوژیک شهری

بخشی از مقاله

چکیده

توسعه پایدار در حقیقت ایجاد تعادل میان توسعه و محیط زیست و نیازمند توجه به ظرفیت ها، محدودیت ها و تأثیرات محیطی است. شهر شهمیرزاد از نظر اقلیمی با قرارگیری در پای رشته کوه البرز از شرایط آب و هوایی متفاوتی از شهر سمنان برخوردار است که که این امر بر منظر شهری نیز تاثیر گذار بوده و موجب توسعه اکولوژیک شهمیرزاد در شکلگیری بافت اولیه شهر گردیده است. - شهر در باغ - پتانسیل های اکولوژیک موجود از جمله: جریان رود در مرکز شهر، مناظر طبیعی بکر و زیبا،کوچه باغ ها و بزرگترین باغات گردو، اقتصاد مبتنی بر کشاورزی، قرار گیری در مرز دو اقلیم کویری و کوهستانی-جنگلی، بافت تاریخی غنی و ارگانیک بر اهمیت شناسایی الگوی مناسب برای توسعه این شهر افزوده است.

لیکن به نظر میرسد الگوی جدید توسعه این شهر کاملا مدرن و به شرایط اقلیمی و بومی منطقه بیاعتناست. هدف این پژوهش امکان سنجی توسعه پایدار شهر شهمیرزاد مبتنی بر منظر مولد - باغشهر - است. روش این تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و مطالعات مورد نیاز در این پژوهش به روش اسنادی- کتابخانه ای و میدانی جمع آوری گردیدهاست. با توجه به تکیه اقتصاد شهمیرزاد بر کشاورزی - توان تولیدی بالای گردو- حفظ هویت شهر در گرو منظر مولد آن است و توسعه مبتنی بر باغشهر با نگاه اکولوژیک یه شهر و پیوند مسائل محیطی، اجتماعی و اقتصادی برای این شهر مناسب و پایدار به نظر میرسد.

-1 مقدمه:

گامهای کوچک برای ایجاد پایداری در منظر بومی به شکل قابل کنترل تمییز پذیر که مردم بتوانند آنها را مشاهده و آزمایش کنند و بهبود بخشند، در واقع قدم های بزرگی برای نوع بشر محسوب میشوند. یک هدف مهم منظر پایدار، نمایش و انتشار اصول محیطی و اجتماعی پایدار به استفادهی عمومی در جهان روزمره و نهایتا دگرسازی فرهنگ، رام کردن فن آوری، ظهور اخلاقیات محیط جدید، و معیار جدید برابری حیات است.

- رابرت تیر 1994 ، به نقل از سوافیلد، - 1395 برای کسب فرصتی ماندگار در محیط طبیعی شهر و مشاهده ی پیشرفت در هزینه و منفعت کوتاه مدت و درک پیامدهای بیشمار، پیوند دادن فعالیتهای غیرمربوطی که زندگی شهری را شکل میدهند، افزایش هزاران فرصت توسعه و ترقی و به وجود آوردن رفتاری جدید و مدلی نوین در شهرها، باید شهر جزئی از طبیعت جلوه داده شود. - اسپیرن 1984، به نقل از سوافیلد، - 1395 ما به همان اندازه که در حومه ی شهرها به طبیعت نیاز داریم، در شهرها هم محتاج آنیم، برای این که زنده و برقرار بمانیم، باید از آن گنجینهی بزرگ که میراث ماست حفاظت کنیم.

- ایان مکهارگ 1969، به نقل از سوافیلد، - 1395 در کشور پهناوری چون ایران می توان تنوع اقلیمی را در یک فصل از سال در نقاط مختلف آن مشاهده نمود بلکه در منطقه ای به وسعت استان سمنان که از یکسو به رشته کوه های سر به فلک کشیده البرز و از سوی دیگر به دشت پهناورکویر گسترش دارد نیز می توان در نواحی مختلف آن شرایط اقلیمی متفاوتی را مشاهده کرد. - ارغان و جهانگیر، . - 1395

شهر شهمیرزاد با پتانسیل های طبیعی بسیار از جمله: جریان رود در مرکز شهر، مناظر طبیعی بکر و زیبا،کوچه باغ ها و بزرگترین باغات گردو،اقتصاد مبتنی بر کشاورزی، قرار گیری در مرز دو اقلیم متفاوت - کویری و کوهستانی-جنگلی - بافت تاریخی غنی و هم چنین قرار گیری این شهر در نزدیکی سمنان و گذر راه ابریشم، امروزه به عنوان شهر نمونه ی گردشگری بینالمللی شناخته شده است. مسئله توسعه شهری به گونه ای که علاوه بر حفظ ارزش های موجود، در صدد ایجاد فرصت های جدید باشد در چنین بستری اهمیت می یابد.

گسترش و صنعتی شدن شهرها و افزایش روزافزون ساخت و ساز در آنها موجب شده تا عواملی مانند نیاز به غذا و نیازهای اقتصادی و اکولوژیکی و زیست محیطی و در همان راستا نیاز مبرم به سبزینگی بیشتر در شهرها به شدت احساس شود.در گذشته حضور فعال باغ های مثمر در منظر شهری این مهم را فراهم می کرد که علاوه بر رفع نیازهای زیست محیطی، فضاهای تفرجگاهی در شهر باشند و میوههای آنها نیتر توسط مردم استفاده شود که با گذشت زمان این مسئله کم رنگ شده است. - شرقی، مهدینژاد، مولایی، - 1395

یک شهر اکولوژیک، یعنی شهری که توجه به منابع حیاتی که بستر آن بوده و به شدت به آن متکی است، در دستور کار قرار گرفته است. - شیخبیگلو، محمدی، - 1389 شارباغ یا باغشهر ایرانی شاهکاری از اندیشه ایجاد منظرشهری پایدار در تعامل انسان و طبیعت و ایجاد مکانی برای آسایش و آرامش، و محیطی جهت بهره وری بوده است. شارباغ ها به عنوان شالوده شهر ایرانی به دنبال ایجاد کالبدی پویا و سازگار با محیط طبیعی بوده اند. - شیبانی، اسماعیل دخت، - 1396 هدف اصلی این پژوهش مطالعه وضع موجود و تبیین پتانسیل های اکولوژیک منطقه در راستای معرفی الگویی جهت توسعه پایدار شهری است. توسعه ای مبتنی بر محیط های شهری مولد که علاوه بر ایجاد منظری اکولوژیک، در رشد اقتصادی شهر مؤثر واقع شود.

-2 مروری بر ادبیات موضوع

-1-2 شهر اکولوژیک

اکولوژی چیزی بیشتر از یک علم است. یک نگاه فلسفی به ارتباط ما با طبیعت که در حال تغییر است. - Makhzoumi&Pungetti,1999 - این علم با شناخت وحفظ زیستگاه ها و اکوسیستم های شهری ,گامی بزرگ برای حفظ و نگهداری آنها و در نهایت حفظ و توسعه طبیعت شهر برداشته است - sukopp.2002 - . منظر اکولوژیک باعث ایجاد مناظر چند عملکردی میشود.

- Wood- ley; Kay & Francis, 1993 - سه هدف کلی: حفظ یکپارچگی منظر، طراحی برای پایداری، تقویت حس مکان و اجتماع - Makhzoumi&Pungetti,1999 - مناظری که در راستای اصول بوم شناختی طراحی هستند، میتوانند زیبایی محیطی قدرتمندی را ارائه دهند که باعث اثرگذاری و انعکاس تغییرات محیطی مثبت گردد. تنها از طریق طراحی مناظر طبیعی، میتوان وابستگی انسانیت و بشر را به رفتار صحیح با طبیعت کره زمین تضمین و نمایان نمود - آلن روف 1982، به نقل 

به منظور نیل به طراحی پایدار اکولوژیکی، قبل از هر گونه اقدام به طراحی، تشریح و ارزیابی محیط و منابع ضروری است - شفیعی و بهبهانی،. - 1381 درک منظر به عنوان یک نظام اکولوژیک، در روابط فضایی بین عناصر آن، جریان گونهها، مواد و انرژی و پویایی موزاییک آن در طول زمان، در چارچوب علم نو »اکولوژی منظر« میسر است. در این دیدگاه، منظر سرزمینی ناهمگن و متشکل از گروههایی از اکوسیستمها یا واحدهای فضایی تأثیرگذار بر یکدیگر بوده، فرمی مشابه در سراسر آن تکرار میشود و سه خصوصیت بنیادین آن ساختار، کارکرد و تغییر یا پویایی است . - Forman & Gordon,1986 -

بنابراین در الگوسازی، ساختارها و روابط درونی میان اجزا از اهمیت بیشتری نسبت به تک تک اجزا برخوردار بوده و کلیت فراتر از جمع اجزاست - . - Batty & Longley,1994 در طراحی یک اکوسیستم طبیعی، زبان محیط زیست امکان تشخیص نشانهها و الگوهایی نظیر آبراههها، رویش گیاهی و شکل زمین را فراهم می کند که معنایی را منتقل کرده و ما را از فرایندها و ساختارهای پنهان که در زیر آنان نهفته است آگاه میسازد - شفیعی و بهبهانی،. - 1381اغلب توصیه می شود که توسعه باید متناسب با زمینه خود باشد. - - Turner,1998

شهر اکولوژیک دارای حداقل چهار خصوصیت خواهد بود که عبارتند از: حداقل دخالت در محیط طبیعی، حداکثر تنوع از نظر کاربری ها و فعالیت ها، حتیالمقدور به عنوان یک نظام بسته و تعادل بهینه بین جمعیت و منابع. - شیخبیگلو، محمدی، - 1389 مناسبترین راه برای تحقق شهر اکولوژیک، این است که هر شهر یا مجموعه شهری، آثار خود را به منطقه زیستی خود محدود نموده، تنها از منابع موجود آن منطقه بهره برداری کند.

شهرهای ما در گذشته از نظر توجه به محدودیتهای اکولوژیک محل، نظیر آب، توسعه متناسب و سازگار با طبیعت، صرفهجویی در منابع، استفاده از مواد و مصالح بومی، ابداع روش های مؤثر و مناسب برای ادامه حیات، نظیر: قنات و بادگیر و استفاده هنرمندانه از آب و گیاه برای تلطیف هوا و ایجاد مناظر مطبوع، ایجاد باغها و باغچه ها در حیاطها، فضاهای عمومی و اطراف شهرها نمونههای خوبی بوده اند. لیکن امروز شهرسازی ما به تبع از الگوی کلاسیک توسعه و پیروی کورکورانه از مدل های کلیشهای توسعه شهری که نسبت به شرایط و خصوصیات بومی، بی اعتناست. نه تنها شرایط ناپایداری را در شهرها پدید آورده، بلکه ناپایداری مناطق اطراف را نیز به دنبال داشته است. - بحرینی، 1382، - 154-156

-2-2 منظر مولد

افزایش هزینه ها و بحران های اقتصادی که منجر به شکل گیری ایده ایجاد کاربری های اقتصادی با طراحی های چند عملکردی شد، طراحی مناظر باز شهری را نیز تحت تأثیر قرار داد و منجر به بازنگری شبکه سبز در ساختار شهرهای امروز شد. نتیجه این بازیگری به مناظر کشاورزی شهری انجامید. با تداوم کشاورزی شهری، فضای سبز شهر با مسایل اجتماعی، اقتصادی و محیطی ارتباط متفاوتی پیدا می کند و شهر پذیرای سبکی از زندگی خواهد شد که موجب کاهش هدر رفت انرژی میشود.

کشاورزی شهری در هر کشوری می تواند به عنوان یک سیاست و راهکار برای طراحی فضاهای سبز شهری مطرح شود و چهره و کالبد طبیعت گرایی را برای شهر به ارمغان آورد. هدف این فضاها ایجاد مکانی برای زراعت شهری در داخل و پیرامون شهر به منظور تولید محصولات غذایی است که این عمل توسط شهرنشینان صورت میگیرد. - شیبانی، صادقی، - 1391 منظر کشاورزی شهری این توان را دارد تا از طریق کار گروهی مردم را در کنار هم جمع و حس گمشده جامعه را دوباره احیا کند، منبعی برای آموزش و فرصتی برای مشارکت مردم در پیشرفت اقتصاد محلی باشد.

- Grimm,2009 - و به دلیل خصوصیات متمایز و منحصر به فرد با بافت شهری، نوعی منظر طبیعی تلقی میشود که در عین اینکه می تواند عملکردهای پارک که جنبه فراغتی و تفریحی نیز دارند، در خود جای دهند، جذابیت های بصری و ادراکی آن برای شهروندان تیز متفاوت از پارک خواهد بود. - بل، - 1382 کشاورزی شهری نوعی تغییر شکل در منظر شهر ایجاد می کند که نه تنها به واسطه ویژگیهای فیزیکی و تجربیاش بلکه به دلیل ایجاد مضامینی چون محصولدهی، تولید و فرآیند خاطرهانگیز بودن حائز اهمیت ایه از طریق کشاورزی شهروندان در شهر آنچه در منظر شهری پدیدار میشود حس مکانی است که با مشارکت مردم شکل گرفته است. - Viljoen,Bohn & Howe, 2005 -