بخشی از مقاله
چکیده
روش این تحقیق از نوع کتابخانه ای است که از طریق مراجعه به منابع و مقالات گوناگونی در آن سعی شده است به صورتی جامع و هدفمند موضوع نقش زبان ها و گویش های محلی در حفظ هویت کودکان لر مورد بررسی قرار گیرد تا شاید از این رهگذر بتوان برخی از مشکلات هویتی که کودکان دوزبانه به آن دچار می شوند را درک نمود. رابطه زبان و هویت رابطه ای دوسویه و انکار ناشدنی است، زبان یکی از عوامل اصلی و تشکیل دهنده هویت است امروزه با گسترش ارتباطات و تبدیل شدن جهان به دهکده ی جهانی نقش سایر عوامل هویت ساز همچون نژاد، دین، قومیت و جنسیت تضعیف شده و در عوض بر قدرت تاثیرگذاری زبان در ایجاد هویت افراد یک جامعه افزوده شده است، مردم لر به زبان های مختلفی، زیر مجموعه زبان های شاخه غربی زبان های ایرانی نو است سخن می گویند این زبان ها فاقد یک نظام نوشتاری منظم و الفبای مدون و جامع است و بیشتر مواریث ادبی آن شفاهی است و به دلیل نزدیکی به زبان فارسی و نداشتن یک رسانه جمعی مستقل در خطر فرسایش مزمنی قرار گرفته است، کودکان لر به دلیل قرار گرفتن در دو محیط جداگانه و با دو فرهنگ متفاوت که یکی از آن خانواده است که در آن به زبان محلی سخن می گویند و فرهنگ لری در آن حاکم است و دیگری مدارس و سایر نهادهای رسمی است که در آن کودک به فارسی سخن می گوید و می نویسد در معرض بحران های هویتی قرار گرفته اند که می توان با یک برنامه ریزی آموزشی و فرهنگی و تقویت فرهنگ بومی و کمک به گسترش زبان های لری و لکی، و تقویت زبان نوشتاری آن تا حدود زیادی از این فشارها و عوارض جانبی بحران هویت در کودکان لر کاست.
واژگان کلیدی:هویت، زبان، لری، لکی، قوم لر، زبان قومی، هویت کودک، قومیت.
.1 مقدمه
زبان علاوه بر اینکه یکی از عوامل تشکیل دهنده هویت است، یکی از ارکان اصلی برقراری روابط مابین انسانها نیز هست.در عصر پسانوگرا با افول برخی از نشانه های هویت همچون نژاد، این نقش مهم تر شده است( Warschauer, .(2007
امروزه ، اقتصاد بین المللی و یکپارچگی رسانه ها تغییرات شگرفی در سراسر جهان ایجاد کرده است. این تغییرات جریان ثروت، قدرت، نمادها و هویت را در برمی گیرد و سبب گسیختگی برخی از هویت ها و شکل گرفتن هویت های جدید می شود، کاستلز نیز این روند را تایید می کند(.(Castells, 1997
نقش اصلی زبان برقراری ارتباط بین انسانهاست، امروزه با گسترش رسانه های جمعی و رشد ارتباطات میان کشورها نقش زبان در ایجاد هویت جمعی و گروهی تشدید شده است، البته نقش زبان در دوره پسامدرن در ایجاد هویت قومی با توجه به عوامل مذکور از دو جهت تحت تاثیر قرار گرفته است یکی اینکه نقش سایر عوامل تقویت کننده هویت مانند نژاد و جنسیت ضعیف شده و نقش زبان نیز موثرتر گردیده است اما از سوی دیگر رشد وسایل ارتباط جمعی و گسترش ارتباطات زبان های ملی را تقویت نموده و در عوض زبانهای قومی و غیررسمی را تضعیف نموده است.
قوم لر در پهنه ی غربی ایران و قسمتهایی از شرق کشور عراق زندگی می کنند و دارای ریشه قوی فرهنگی و تاریخی می باشند، واژه لر برای اولین بار در حدود هزار و اندی سال پیش در نوشته های برخی از جغرافی دانان و مورخان مسلمان قرن چهارم هجری به صورت لاریه، اللریه، لور، اللور و لوریه آمده است،(مستوفی،(537:1363 برخی از مورخین و مستشرقین غربی همچمون بارن دوبد روسی و مینورسکی درباره ریشه واژه لر نظراتی را ارائه نموده اند، که هیچ کدام از این اظهارات مستند نمی باشد هر چه هست لر واژه ای قدیمی و کهن است و قوم لر نیز
قومی با سابقه تاریخی طولانی است.
به طور تاریخی سرزمین لرها را به دو بخش لر کوچک و بزرگ تقسیم کرده اند. در این جغرافیای پهناور و تاریخ پر فراز و نشیب سرزمین های لرنشین، زبان ها و گویش های متفاوتی وجود داشته است که رنگین کمانی از این تنوع زبانی امروزه موجود است. در بیشتر منطقه لر کوچک، به طور کلی مناطق شمالی استان لرستان، و بخش هایی از کرمانشاه، ایلام و همدان به زبان لکی تکلم می کنند که در تقسیم بندی رایج ارانسکی در ایران زیر مجموعه زبان های ایرانی شمال غربی به شمار می آیند، مناطق جنوبی، شامل لرهای بختیاری، خرم ابادی، کهگیلویه و بویراحمد، ممسنی، بوشهر و... به زبان ها و گویش هایی زیر مجموعه زبان های ایرانی جنوب غربی سخن می گویند.
قوم لر دارای تاریخی به قدمت کشورمان ایران است و دارای فراز و فرودهای بسیاری در طی این مسیر بوده است قوم لر تا پیش از پیدایش سلسله صفویه به دوبخش لر بزرگ و لرکوچک تقسسیم شده بود که هریک دارای حکومت تقریبا مستقلی بوده و در طول تاریخ با نام اتابکان لر بزرگ که قلمرو آنها مناطق لرنشین استانهای خوزستان،استان کهگلویه و بویراحمد قسمتهای از استانهای فارس و لرستان را در برمی گرفته است و اتابکان لر کوچک که قلمروشان شامل استانهای ایلام و لرستان امروزی و قسمتهایی از عراق بوده است، شناخته می شده است. نقش سیاسی قوم لر از اواخر صفوی بویژه در سلسله لرنژاد زند تشدید گردیده است، البته در زمان محمد شاه قاجار با تحریک انگلیسی ها در قسمت جنوبی ایران بویژه در مناطق بختیاری نشین ما چند سالی شاهد حکومت تقریبا مستقلی به ریاست محمد تقی خان چالنگ کیان ارثی بوده ایم، در زمان مشروطیت قوم لر کمک زیادی به استقرار مشروطه نمودند.
در دوران پهلوی به ویژه پهلوی اول با توجه به اتخاذ سیاست تمرکزگرایی و بیدادگری حکومت رضاخانی ما شاهد سرکوب شدید لرها در قیامهای متعددی از جمله قیام علیمردان خان بختیاری بوده ایم به تدریج با ادامه سیاستهای رضاخان قوم لر تضعیف گردید و نقش موثر گذشته اش در روند سیاسی و اقتصادی کشور از دست داد و این روند در
دوره پهلوی دوم تشدید گردید، اما با ظهور انقلاب اسلامی مشارکت قوم لر در امور سیاسی و اقتصادی و علمی کشوربا توجه به مردمی بودن و اسلامی بودن این انقلاب پررنگتر گردیده است.
قوم لر دارای ادبیاتی غنی و موسیقی فلکوریک و قوی می باشد که با کمک به حفظ و اشاعه آن از طریق رسانه های جمعی لرزبان و تدوین رسم الخطی جامع که توان ثبت و نگارش مواریث ادبی و فرهنگی قوم لر را داشته باشد ، علاوه بر پویایی فرهنگی و زبانی در سطح محلی به رشد و تعالی فرهنگ ملی و زبان فارسی کمک می نماید زیرا زبان لری یکی از زبان های کمتر دست نخورده است و می تواند در احیا و واژه گزینی به کمک زبان فارسی بشتابد و در حفظ آن نقش موثر و بارزی را ایفا نماید.
.2پیشینه تحقیق
کارهای پژوهشی که در این زمینه صورت گرفته بیشتر در مورد ارتباط زبان و هویت ملی است و تا به حال مقاله ای به صورت مجزا به مبحث ارتباط زبان قومی با هویت قومی نپرداخته است.
از جمله به می توان به مقاله نقش زبان در هویت ملی اشاره نمود که کار مشترک آقایان محمدرضا قمری و محمد حسن زاده است، مقاله مذکور ابتدا به تعریف هویت و ارتباط زبان با آن پرداخته است و در ادامه ارتباط زبان ملی و هویت ملی ، زبان قومی و هویت ملی را مورد توجه قرار داده است و در نهایت به مصادیق تاثیرپذیری هویت از زبان پرداخته است مقاله یاد شده بیشتر بر زبان ملی و هویت ملی تاکید دارد و موضوع اصلی مورد بررسی آن زبان ملی است.
مقاله دیگری که به مبحث هویت و زبان از دیدی متفاوت نسبت به مقاله قبلی توجه نموده است هویت ملی ایرانی: بنیادها ، چالش ها و بایسته ها می باشد که نوشته دکتر حمید احمدی از استادان به نام در حوزه علوم سیاسی است ، مقاله مذکور نیز به شکلی غیر مستقیم زبان فارسی را از عناصر بنیادین هویت ملی ایران می داند و بیشتر بر هویت ملی تاکید دارد تا هویت قومی و زبان قومی.
مقاله نقش زبان در تامین امنیت ملی که نوشته آقای محمدرضا قمری است نیز به صورت غیر مستقیم به بررسی رابطه زبان وهویت ملی پرداخته و نقش آنرا در تامین امنیت ملی مورد بررسی دقیق قرار داده است، نویسنده زبان را از مولفه های امنیت ملی می داند که نقشی دوگانه دارد در یک جایگاه زبان نقشی هویت بخش درا نسجام ملی جامعه ایفا می کند و از سوی دیگر زبان می تواند عامل ایجاد بحران قومیتی شده و دستاویز دخالت و استیلای دولتهای غربی گردد و امنیت ملی را تهدید نماید.
البته کار گراسنگ آقای حسین گودرزی با نام گفتارهایی درباره زبان و هویت از که انتشارات موسسه مطالعات ملی است را نیز نبای د از خاطر ببریم، کتاب مذکور در دو فصل به بررسی رابطه زبان و هویت ملی در ایران پرداخته ، مولف ابتدا در مقدمه هویت را تعریف کرده و رابطه زبان را با آن مورد بررسی قرار می دهد، مقاله های کتاب مذکور به روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است البته به جز در فصل سوم که به صورت گفتگو و پرسش و پاسخ می باشد، کتاب مذکور به صورت جامع به بررسی رابطه زبان و هویت ملی در ایران پرداخته است.
.3تعریف هویت و زبان
هویت چیست؟ از نظر لغوی به معنی ((هستی، وجود، ماهیت و سرشت)) است و ریشه لغوی آن از واژه هو گرفته شده که اشاره به غایت، نهایت و کمال مطلق دارد و موجب شناسایی و تمایز فرد از دیگری می شود(معین،.(1377
این واژه که در اصطلاح علمی به معنای چیستی شناسی یا کیستی شناسی است ، در روان شناسی برای اولین بار توسط اریکسون برای بیان مرحله ای از تحول جسمی و شخصیتی انسان ، که به هویت فردی معنا شده است، به کار برده شد ولی بعدها به تدریج وارد سایر حوزه های علوم انسانی گردید(میرمحمدی،.(6:1383
برای هویت… معانی و تعاریف متعدد ذکر شده، لیکن در مجموع هویت را میتوان ویژگی یا کیفیتی دانست که موجب تمایز و شناسایی فرد، قوم یا جامعهای از یکدیگر شود. در واقع هویت، عامل یا عواملی است که فرد را از فردی و گروهی را از گروه دیگر مجزا مینماید(منصورنژاد،.(31:1385
هویت از مناظر گوناگون مورد بررسی قرار گرفته و طبق هر دیدگاه تعریف متفاوت و متمایزی دارد و در ارتباط با هویت پرسشهای متعددی وجود دارد. ی ک دسته از پرسش ها از بعد فلسفی و معرفت شناسی مطرح بوده و ناظر بر وجود یا فقدان هویت است. دسته دیگر از پرسش ها بر معنا و مفهوم هویت و ویژگی های آن دلالت دارند؛ بدیند معنا که هویت چیست؟ آیا هویت معطوف به تغییر و تحول است یا تداوم و استمرار؟ و بسیاری پرسش دیگر(میرمحمدی،.(6:1383
هویت نیز از دیدگاه علوم مختلف تعاری ف و ویژگی های متفاوتی دارد و می توان آنرا از منظر علوم مختلفی همچون جامعه شناسی و روانشناسی و اقتصاد و بسیاری علوم دیگر مورد بررسی قرار داده و آنرا موشکافی نمود.
بیشتر روانشناسان و نظریهپردازان شخصیت، هویت را در درجه نخست امری فردی و شخصی میدانند، البته اکثر این دسته از نظریهپردازان هویت اجتاعی را انکار نمیکنند ،از این دیدگاه، هوی ت عبارت است از »احساس تمایز شخصی، احساس تداوم شخصی و احساس استقلال شخصی(گل محمدی،.(222:1389
جامعه شناسان هویت را عبارت از احساسی می دانند که فرد در جامعه به آن دست می یابد و سپس با تکیه بر اشتراک ها و یا تفاوت هایی که با گروه های دیگر دارد ، به درک احساس هویت مستقل می رسد . در این تعریف ، افراد و جماعت ها در روابط اجتماعی شان ،از افراد و جماعت های دیگر متمایز می شوند(لک،.(113:1384
جامعهشناسان معتقدند که هوی ت از یک سو بیانگر یکسری تمایزها و تفاوتها و از سوی دیگر نیز برتریخواهی نسبت به دیگران می باشد. به تعبیر دیگر هویت عبارتست از خصائل فردی و خصوصیات رفتاری ی ک فرد که آن فرد به اعتبار همین خصلتها از دیگر افراد جدا می شود و با توجه به اینکه عضو گروهی میباشد، نسبت به سایر گروهها تفاوتهایی دارد. بنابراین فرد عضویت گروهی را مییابد که نسبت به گروه دیگر متفاوت است. یعنی من دارای یکسری خصوصیاتی هستم به اعتبار این خصوصیات در گروهی جای میگی رم که شما آن خصوصیات را ندارید(میرمحمدی،.(172:1383 ]گفتگو با دکتر علی بیگدلی دکترای تاریخ از دانشگاه تولوز فرانسه درباره سیر تحول و تکوین هویت ملی در ایران[
زبان در مکاتب زبانشناسی تعاریف متفاوت و گوناگونی دارد، اما در زیر تعاریف متداولتری از زبان آورده شده است.
زبان نظامی از رمزهای آوایی است و ارزش هر رمزی به قراردادی است که در میان افرادی که با آن سرکار دارند استوار است، زبان ابزار ارتباط و انتقال اندیشه بین گوینده وشنونده است(فهمی حجازی،.(16:1379
زبانشناسان عموماً زبان را به صورت مجموعهی پیچیدهای از نظامهای مجرد و ذهنی تعریف میکنند که جزء توانشهای مغز انسان به شمار میرود و برای ایجاد ارتباط بین افراد بشر به کار میآید. بنا بر این تعریف، زبان یک پدیدهی مجرد و غیر مادی است(حق شناس،.(12:1356
