بخشی از مقاله
چکیده:
این مقاله در پی این است که تأثیر و چگونگی بهرهگیری از ادبیات کودکان را برای آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان مورد بررسی و مطالعه قرار دهد. پرسشهای اساسی تحقیق عبارت است از اینکه آیا میتوان از ادبیات معاصر کودکان در زبان فارسی برای آموزش زبان فارسی بهره برد؟ در صورت مثبت بودن پاسخ این پرسش ادبیات معاصرکودکان در زبان فارسی چه قابلیتهایی برای آموزش واژگان، نحو و...به کودک غیرفارسیزبان دارد؟ و چگونه میتوان از ادبیات کودکان برای انتقال فرهنگی - فرهنگپذیری - کودکان زبانآموز غیرفارسیزبان استفاده کرد؟ مقاله پس از بیان مقدمهای در مورد ادبیات کودکان در زبان فارسی، تاریخچه مختصری از آن و جایگاه فعلی آن به بیان پیشینهای از تحقیقات انجام شده در ایران در مورد چگونگی استفاده از ادبیات در آموزش زبان میپردازد. سپس تأثیر ادبیات - به مفهوم عام آن - را در آموزش زبان بررسی میکند و این موضوع را زیر شش عنوان »ادبیات به مثابه عاملی برای فرهنگپذیری زبانآموزان«، »ادبیات به مثابه ابزاری برای انگیزه دادن به زبانآموزان«، »ادبیات به مثابه منبعی » اصلی« برای آموزش زبان«، »ادبیات به منزله منبعی برای افزایش ظرفیت یادگیری زبانآموز«، »ادبیات به عنوان ابزاری برای کاهش اضطراب زبانآموز« و »ادبیات به عنوان منبعی ملهم از پدیدهها و ارزشهای فرهنگی جهانی« مورد مطالعه قرار میدهد. در ادامه به طور خاص به تأثیر و چگونگی بهرهگیری از ادبیات کودکان در آموزش واژگان، ساختهای نحوی و انتقال فرهنگ زبان فارسی به کودکان غیرفارسی پرداخته میشود. نتیجه اینکه اگرچه در حال حاضر میان واژگان پایه مورد استفاده کودکان فارسیزبان و واژگان مورد استفاده در ادبیات کودکان همبستگی چندانی وچود ندارد، اما در مقابل ادبیات کودکان میتواند از نظر آموزش ساختهای نحوی و انتقال فرهنگ زبان فارسی به صورت موثری به کمک آموزش زبان فارسی به کودکان غیرفارسیزبان بیاید.
مقدمه:
در حال حاضر زبان و ادبیات فارسی از گنجینهای غنی و پربار در زمینه ادبیات کودکان برخوردار است؛ که زمان آغاز شکلگیری آن به بیش از یک قرن پیش برمیگردد. تا قبل از انقلاب مشروطه، برای آموزش فرزندان زمامداران از کتابهایی مانند کلیله ودمنه، قابوسنامه و مرزباننامه استفاده میشد همزمان با انقلاب مشروطه ایرجمیرزا با به نظم درآوردن حکایتهایی ساده و نیز سرودن اشعار پندآموز کودکانه آثار ادبی مستقل و ویژهای را برای کودکان به وجود آورد - نگ به : محجوب، . - 1342 با آغاز قرن حاضر ادبیات کودکان در زبان فارسی با شتاب بیشتری به رشد و بالندگی خود ادامه داد. در سال 1308 شمسی جبار عسگرزاده - باغچهبان - مجموعهای از آثار خود را که شامل چند شعر و نمایشنامه جذاب برای کودکان بود، همرا با تصاویر سادهای منتشر کرد - عزب-دفتری، . - 1384 در سال 1315 شمسی علینقی وزیری دست به انتشار کتابهایی زد و آنها را همراه با شعرهای کوتاهی به نام »خواندنیهای کودک« منتشر کرد - عزبدفتری، . - 1384 در سالهای بعد روند رشد ادبیات کودک باز هم پرشتابتر شدو چهرههایی مانند فضلالله مهتدی، عباس یمینی شریف، محمود کیانوش، صمد بهرنگی، مهدی-آذریزدی و ... در صحنه ادبیات کودکان ظهور کردند. رویدادهایی مانند انتشار مجله کیهان بچهها در سال 1335، تأسیس سازمان شورای کتاب کودکان در سال 1341 و تأسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال 1344 نیز به شکوفایی بیشتر ادبیات کودکان کمک کرد - عزبدفتری، . - 1384:28 آثار فراوانی که در ایندوره به وجود آمد شامل شعر و داستان، ترجمه آثار ادبی مربوط به کودکان از ادبیات سایر ملل و سازگار کردن متون ادبی کهن فارسی برای بهرهگیری کودکان بود. پس از انفلاب اسلامی، چهرههای جدیدی در عرصه ادبیات کودک ظهور کردند، و این شاخه از ادبیات با تکیه بر پیشینهای که داشت، و با تغییراتی در شکل و محتوا به حرکت رو به رشد خود ادامه داد. مجید راستی، شکوه قاسم-نیا، جعفر ابراهیمی، افشین علاء و دهها شاعر و نویسنده دیگر از چهرههای ادبیات کودک و نوجوان پس از انقلاب میباشند. کوتاه سخن این که در حال حاضر آنچنان گنجینه غنیای در زمینه ادبیات کودکان و نوجوانان در زبان فارسی وجود دارد که میتواند تکیهگاه محکم و ابزار مناسبی برای بسیاری از اقدامات و فعالیتهای آموزشی و فرهنگی باشد. از سوی دیگر در سالهای گذشته گرایش به یادگیری زبان فارسی در میان غیرفارسیزبانان گسترش بسیاری داشته است. این امر نه تنها در میان بزرگسالان، که حتی در میان کودکان غیر فارسیزبان نیز بروز و ظهور داشته است. وجود صدها هزار خانواده ایرانی یا ایرانیتبار مهاجر در کشورهای مختلف دنیا از دلایل این امر است؛ زیرا نسلهای دوم و سوم این مهاجران در کشورهای دیگر با فرهنگ و زبان بیگانه بزرگ شدهاند، و اکنون پدران و مادران و نیز خودِ فرزندان، خواهان برقراری ارتباط با اصل و گذشته و پیدا کردن ریشههای فرهنگی خود هستند. گسترش فرهنگ انقلاب اسلامی و تقاضا برای آشنایی با پیام انقلاب نیز از دلایل دیگر این امر میباشد. از آنجا که استفاده از داستانهای کودکانه میتواند در آموزش زبان به کودکان بسیار سودمند باشد، - مشکوهالدینی، - 1389:119، و بهرهمندی از شعرهای کودکانه نیز بهدلیل آهنگین بودن و جذابیت بر یادگیری زبان به کودک بسیار تأثیرگذار است - عشقوی، - 1390، لازم است که با برقراری ارتباط میان دو زمینه فرهنگی »ادبیات کودکان و نوجوانان در زبان فارسی« و »آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان« راه کوتاهتری برای نیل به مقصود یافت؛ و آنرا به دیگران نیز معرفی کرد. این پژوهش در پی آن است که چگونگی استفاده بهینه از ادبیات کودک و نوجوان را یرای آموزش زبان فارسی به کودکان غیرفارسیزبان بررسی کرده، و ظرفیتهای ادبیات کودکان را برای آموزش بخشهای مختلف زبان فارسی معرفی نماید.
پرسشهای اساسی تحقیق عبارت است از:
-1 آیا میتوان از ادبیات معاصر کودکان در زبان فارسی برای آموزش زبان فارسی بهره برد؟
-2 در صورت مثبت بودن پاسخ پرسش بالا، ادبیات معاصرکودکان در زبان فارسی چه قابلیتهایی برای آموزش واژگان، نحو و...به کودک غیرفارسیزبان دارد؟
-3 چگونه میتوان از ادبیات کودکان برای انتقال فرهنگی - فرهنگپذیری - کودکان زبانآموز غیرفارسیزبان استفاده کرد؟
پیشینه تحقیق
بهرهگیری از ادبیات برای آموزش زبان سابقهای بسیار طولانی دارد.یکی از قدیمیترین شیوههای آموزش زبان، روش »دستور-ترجمه 1« است که هدف بنیادین آن مجهز کردن زبانآموز به توانایی خواندن ادبیات زبان مقصد میباشد - لارسنفریمن، . - 1986 در این روش آشنایی زبانآموز با فرهنگ زبان مقصد به ادبیات آن زبان محدود میشود - ریچاردز، راجرز، . - 2001 اگرچه امروزه روش » دستور-ترجمهروشی« تقریباً منسوخ شده است، و طرفداران زیادی ندارد، اما توجه به ادبیات در این روش به عنوان یکی از کهنترین روشهای آموزش زبان نشاندهنده تاثیر و اهمیت آن به عنوان ابزاری بسیار مهم و قوی در زبانآموزی میباشد. البته توجه به ادبیات برای آموزش زبان در روشهای بعدی نیز ادامه پیدا کرد، از جمله در روش »تلقینزدایی2 « به استفاده از ترانههای کودکانه و در روش »آموزش ارتباطی زبان3« به استفاده از داستانهای مصور برای آموزش زبان تأکید شده است. در ایران نیز پژوهشهایی برای بررسی نقش ادبیات در آموزش زبان انجام شده است. از جمله مریم رضایزدی در پایاننامه کارشناسی ارشد خود - 1380 - به موضوع استفاده از متنهای ادبی برای آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان میپردازد - رضایزدی، . - 1380 او در این پایاننامه بعد از بیان کلیات و مباحث نظری وپیشینه تحقیق به بیان نقشهای زبان میپردازد. سپس انواع ادبی را معرفی کرده و کاربرد آنها را در کلاس آموزش زبان بیان میکند. در ادامه ساختار درسهایی را که قرار است ارائه دهد معرفی مینماید؛ و در پایان ده درس نمونه بر همین اساس ارائه میدهد - رضایزدی، . - 1380 شباهت این پژوهش به تحقیق ما توجه به ادبیات برای آموزش زبان است، اما تفاوت آن در این است که پژوهش ما این موضوع را برای آموزش زبان به کودکان مورد توجه قرار میدهد. تهمینه خراط طاهردل در پایاننامه خود - 1388 - موضوع جلوههای فرهنگ در کتب آموزش زبان را مورد بررسی و تحقیق قرار میدهد - خراط طاهردل، . - 1388 اگرچه شاید موضوع قدری غیر مرتبط به نظر برسد ولی چون ادبیات بخشی از فرهنگ است، این پایاننامه را نیز میتوان در پیشینه تحقیق قرار داد. باقرزاده اکبری در پایاننامه کارشناسی ارشد خود به - 1383 - تأثیر ادبیات کودکان را برای آموزش زبان فرانسه مورد بررسی قرار میدهد. او به نقش ادبیات در در انگیزه دادن به زبان آموزان اشاره کرده و اظهار میدارد که استفاده از ادبیات کودک یکی از روشهایی است که میتواند در کلاس انگیزه یادگیری به وجود آورد. بنابر پژوهش او ادبیات کودک نقش مثبتی در رشد و پرورش زبان نزد کودکان دارد. خواندن آثار ادبی کنجکاوی کودکان را بر میانگیزد و برای کودکان این امکان را فراهم میکند تا قوه تخیل خود را پرورش دهند و با فرهنگهای دیگر آشنا شوند. ادبیات در شکلگیری شخصیت کودکان نقش مؤثری دارد و به آنها کمک میکند تا خود را بهتر بشناسند و به دنیای اطرافشان بیشتر فکر کنند
