دانلود مقاله ژئوپلیتیک مرز ایران وکشور آذربایجان

بخشی از مقاله

مقدمه:
سرزميني كه امروزه به نام جمهوري آذربايجان خوانده مي شود به دنبال شسكت ايران در جنگهاي خود با روسيه وطي قراردادهاي گلستان (1813 م) وتركمنچاي (1828م) از ايران جدا و به روسيه ضميمه گشت.

در طول تاريخ هيچ كشوري به اندازه روسيه قلمروهاي خاك ايران را براي هميشه به اشغال در نياورده است ،قلمروهايي كه طي دوره هاي درازمدت تاريخي زيرسيطره فرهنگي ايرانيان بودند يا دست كم خراجگذار ايران بودند بيشتر بخشهاي اسياي مركزي تقريبا به مدت سه هزار سال كانونهاي ممتاز فرهنگ وتمدن ايراني بوده واغلب اوقات تا اندازه اي تحت كنترل سياسي ايران قرار داشته اند.

در اوايل دهه 1990 شاهد تحولي عظيم در محو سياست جهاني بوده ايم. براي نخستين بار يك امپراطوري بدون جنگ از درون متلاشي شد.خروج يكي از اركان قدرت از گردونه نظام دو قطبي ژئوپلتيك جهاني را به گونه اي متاثر كرد كه تثبيت نظام جديد بر مبناي روابط ومناسبات بين الملل نياز به گذشت زمان دارد.
گورباچف در 25 دسامبر 1991 از سمت خودكناره گيري كرد و اتحاد جماهير شوروي نيز از حوقي در 31 دسامبر همچنين سال از بين رفت.فروپاشي اتحاد جماهير شوروي يك فرايند سياسي بود كه نتيجه آن تجزيه يك واحد يكپارچه به 15 واحد سياسي با جغرافياي جدا از هم بود.

در اطراف ايران دولتهاي جديدي بنامهاي آذربايجان ،ارمنستان وتركمنستان ظهور كردند كه قبلا روابط اين جمهوريها از كانال مسكو انجام گرفت ليكن امروز آنها مستقلا مي توانند با همسايه خود يعني ايران تعامل داشته باشند.

با توجه به وابسته بودن بحث آذربايجان به قفقاز لازم است اشاره اي به منطقه قفقاز و اهميت آن از نظر ژئوپلتيك داشته باشيم.
قفقاز بعنوان منطقه سرحدي ايران در تاريخ گذشته خود موضوع رقابت قدرتهاي پيراموني بوده ومدتها نيز جزئي از سرزمين وقلمرو وحاكميت دولت ايران محسوب مي شده است.

اين منطقه در محدوده اي به وسعت چهارصدوبيست وپنج هزار كيلومتر بين غرب درياي خزر وشرق درياي سياه ودرهمسايگي شمال غرب ايران وشمال تركيه واقع شده است. رشته كوههاي قفقاز بزرگ به طور هزار ودويست كيلومتر در جهت شمال غربي از شبه جزيره تامان در تنگه كرچ(بين درياي سياه ودرياي آزوف) وجنوب شرقي تا شبه جزيره آبشوران در غرب درياي خزر در شرق جمهوري آذربايجان)كشيده شده است.
منابع نفت وگاز درياي خزر جزء سومين ذخائر مهم جهان بعد از خليج فارس و سيبري در شرق قفقاز است.پس از جنگ سرد غرب تمايل زيادي به نفوذ در قفقاز داشته است.علاقمندي پيمان ناتو هنوز در قفقاز وگسترش به آن براي حايل شدن بين شمال وجنوب وجداكردن ارتباط زميني ايران وروسيه براي انزواي بيشتر ايران ونيز جداكردن روسيه از قفقاز صورت گيرد.

وجود مناطق بحراني بالفعل وبالقوه چچن ،قره باغ،آنجارستان واستقرار موشكهاي اتمي بر چيده شده از آلمان در تركيو وفعال شدن نيروي هوايي ناتو در تركيه وهمكاري نظامي تركيه با اسرائيل وحضور فعال اسرائيل در منطقه را مي توان بعنوان تهديدهاي منطقه نام برد.
در اين راستا جمهوري آذربايجان امنيت خود را در خروج از نفوذ روسيه و در محوره پيوستن به غرب و ساختارهاي اروپاي –امريكايي به ناتو جستجو مي كند. در نقطه مقابل ايران در محور پيوستگي با روسيه ودوري از محور آمريكا حركت مي كند.بنابراين در اين زمينه آذربايجان در تضاد با سمت وسوي حركت ايران است ودر نهايت از سوي ايران احساسي عدم امنيت مي كند.

در اين تحقيق تلاش بر آن بوده كه ضمن بيان موارد مصطلح مرزي،اشاره به وضعيت كلي مرزهاي ميهن اسلامي داشته سپس مرز ايران وكشور جمهوري آذربايجان تبيين وعوامل ژئوپلتيكي آذربايجان وروابط اين كشور با ايران بررسي تا درپايان به يك نتيجه گيري وپيشنهاد مناسب است يابيم.
 

بخش اول
گفتار اول:مرز ومرزباني
گفتار دوم: برخي تعاريف واصطلاحات مرزي
الف)تعاريف و اصطلاحات عمومي مرزي
ب)تعاريف واصطلاحات مربوط به رودخانه هاي مرزي
ج)تعاريف و اصطلاحات مربوط به معاهدات مرزي

گفتار اول )مرز ومرزباني:
1-مفهوم مرز:
در زميني حدود وثغور حاكميت كشور مهمترين عامل تشخيصي وجدا كشور از كشورهاي همسايه عامل مهم بوجود آورنده ومدت سياسي يا طبيعي وانساني در كشور بزرگترين عامل موثر د رامنيت واستقلال كشور وحافظ موجوديت نظام عامل موثر در مناسبات سياسي و اقتصادي كشور با كشورهاي همسايه وبالاخره آخرين در قلمرو كشور.
2-اهميت مرز.

تاثيرات مستقيم وگسترده مرزهاي كشور بر استقلال وتماميت ارضي حاكميت ملي امنيت داخلي اوضاع اقتصادي،فرهنگ وايدئولوژي،ديپلماسي ونيروي نظامي ان كشور اهميت ويژه مرزها يا آشكار مي سازد. بدين لحاظ توجه به وضعيت مرزها همواره از اهميت واولويت خاصي برخوردار بوده ودولتها براي كنترل مرزهاي خودناچار به سرمايه گذاري مي باشند. با بررسي چگونگي تاثيرات مرزها بر هر يك از عوامل فوق مي توان به اهميت مرزها بيشترپي برد.

1-2 مرز استقلال وتماميت ارضي:خطوط مرزي كه مشخص كننده حدود يك واحد سياسي مي باشد در واقع عامل مهم به وجود آورنده ودولت سياسي در يك سرزميني كه ممكن است فاقد هر گونه وحدت طبيعي يا انساني باشد نيز هست اصولا مرزهاي هر كشور صرف نظر از اينكه حافظ موجوديت آن نظام است بزرگترين تاثير را در وضعيت واستقلال آن مملكت دارد.بدين لحاظ هر گونه تغيير در خطوط مرزي با دقت بسيار مورد توجه قرار مي گيرد.
2-2مرز حاكميت ملي: مرزهاي هر كشور در واقع حدود وثغور حاكميت آن كشور است وضعيت آنها نشان دهنده قوت يا ضعف آن حاكميت مي باشد لذا كنترل مرز اگر براساس سياستهاي صحيح ودقيق وبا مراقبت كامل انجام بگيرد موجب تثبيت حاكميت دولت خواهد شد.

3-2 مرز وامنيت داخلي: هر دولتي كه بخواهد در داخل كشور امنيت برقرار كرده شرايط وامكانات سازندگي را فراهم كند بايد از مرزهايي مطمئن برخوردار باشد.در غير اينصورت اشكالات ناشي از ناامني كه از مرزها نشات مي گيرد مانع هر گونه سازندگي وپويايي در كشور خواهد بود. امنيت داخلي كشور هنگامي به نحو مطلوب برقرار مي شود كه نسبت به مرز اهتمام شود و در تقدم اول اقتدار نظام در مرز تجلي يابد.

4-2-مرزهاي هر كشور تاثير عميقي بر چگونگي فعاليتهاي اقتصادي،روابط ومبادلات مرزي مرزنشينان ونقش برجسته اي در شكل دهي مناسبات اقتصاد ميان دولتها به عهده دارد.وضعيت مرزها در اوضاع كليدي وهدايت كننده داشته واز كاربرد وسيعي برخوردار است .بدين جهت سيستم مرز داراي هر كشور بعنوان يكي از مهمترين متغيرهاي موثر در سياست خارجي محسوب گرديده و مرزبانان وظايف حسابرسي را به عهده دارند.از طرفي اهميت مرزها و ضرورت برقراري امنيت در آنها ايجاب مي كند تا دولت ها سعي نمايند حتي المقدور در مرزهاي كشور خود تشخيص نداشته باشند.

گفتار دوم:برخي تعاريف واصطلاحات مرزي:
الف:تعاريف واصطلاحات عمومي مرزي
1-تعريف مرزبان

مرزبان افسري است از نيروي انتظامي كه با دريافت استار از وزارت امور خارجه د رمرز گمارده مي شود تا علاوه بر استقرار نظم وامنيت در مرز وكنترل ومراقبت از خط مرز با استفاده به قراردادهاي مشترك مرزي وبرقراري ارتباط باهمتاي خود در آن سوي مرز نسبت به حل وفصل مسايل مرزي وحفظ واستيغاي حقوق دولت ومرزنشينان اقدام نمايند.

2-تعريف مرز:
آخرين حد قلمرو زميني ،هوايي،دريايي وتحت الارضي هر كشور را مرز آن كشور مي گويند.
مرز خط فرضي وقراردادي است كه منظور تعيين حدود يك واحد سياسي(كشور) روي زمين و اسناد مرزي مشخص مي شود.
3-انواع مرزهاي زميني:

1-3-از نظر پيدايش وتطبيق آنها باگروههاي قومي وزباني شامل:
- مرزهاي پيشتاز ومرزهاي پيش ازسكونت
- مرزهاي تطبيقي
- مرزهاي تحميلي
2-3 از نظر تطاق با عوارض طبيعي:
- مرزهاي طبيعي
-مرزهاي هندسي

-مرزهاي پيشتاز وپيش از سكونت: خطوط مرزي كه در نواحي خالي از سكونت پيش از اين كه اجتماعات انساني پديد ايند ترسيم شده اند،مرزهاي پيشتاز ناميده ميشود مانند مرز ميان كانادا وآلاسكا
-مرزهاي تطبيقي: مرزهايي كه با توجه به جغرافيايي انساني نواحي ومنطبق با الگوهاي فرهنگي قومي تعيين مي گردد به مرزهاي تطبيقي معروفند مانند خط مرزي هندوستان و پاكستان كه در تيين خط مذكور كمال دقت شد تا خطوط مرزي ترسيم شوند كه در حد امكان نواحي مسلمان نشين را از نواحي هندونشين جدا كنند.

-مرزهاي تحميلي:به خطوط مرزي كه بدون توجه به سيمان فرهنگي ناحيه وتنها در اثر سياستهاي بين المللي بوجود آمده اند مرزهاي تحميلي گفته مي شود مانند مرز ميان ايران وجمهوري مسلمان نشين آسياي ميانه (شوروي سابق) كه مردم هم زبان هم كيش را از يكديگر جدا كرده است.
مرزهايي كه در امتداد خط اتشي بس كشيده شده اند نيز جز مرزهاي تحميلي مي باشد. مانند خط آتشي بس ميان اردن واسرائيل ويا مرز ميان كره شمالي و كره جنوبي.
-مرزهاي طبيعي: مرزهايي هستند كه با استفاده از عوارض طبيعي تعيين مي گردند مانند مرزهايي كه درامتداد رشته كوه كشيده مي شود يا مرزاهيي كه در امتداد مسير رودخانه ،كانال و يا درياچه علامتگذاري مي گردند همچنين مرزهايي كه از ميان بيابان جنگل ويا باتلاق عبور مي كنند.
-مرزهاي هندسي:در بسياري از كشورها جايي كه استفاده از عوارض طبيعي براي تعيين خط مرز ممكن نباشند از خطوط نصف النهار فمدارها ويا خطوط مستقيم ومدور استفاده مي كنند. اين گونه مرزها يا مرزهاي هندسي گويند مانند مرز ميان ايالات متحده آمريكا وكانادا كه توسط مدار 49 درجه عرض شمالي تعيين شده است.

-مرزهاي هوايي: حاكميت هر دولت در مرزهاي خشكي ودريايي آن دولت پايان مي يابد. اين مرزها در واقع به صورت سطوحي نمايان مي شوند كه تا جو زمين امتداد دارند ودر عين حال قلمرو هوايي دو دولت مجاور را از هم جدا مي كند.
-مرزهاي زيرزميني:حاكميت دولتها در اعماق زميني تا مركز زميني نيز ادامه دارد يعني سطوحي عمومي از مرزهاي خشكي و دريايي به سمت پايين تا اعماق زمين.

4-تعريف تجاوز مرزي:
تجاوز عبارت است از توسل به زورعليه تماميت ارضي يا حاكميت سياسي يك دولت به منظور تحميل ارداده بر آن كشور كه بارزترين نوع آن كاربرد نيروي مسطح تهاجم زميني،بمباران هوايي ويا محاصره بنادر وسواحل يك دولت به وسيله نيروهاي مسلح دولت ديگر مي باشد.
غير از مفهوم فوق كه با استناد به مفاد منشور ملل متحد استخراج گرديده واصولا به نقص حريم زميني،هوايي يا دريايي كشور (اعم از مسلح يا غيرمسلح) در شرايطي كه بدون اطلاع وكسب مجوز قبلي صورت گرفته باشد تجاوز گويند.
5-تعريف مرز نشين:.

مرزنشين به كليه اشخاصي گفته مي شود كه عمق نوار مرزي سكونت دائمي داشته باشند(پرسنل نظامي و انتظامي وساكنين شهرهاي بزرگ مستثنا مي باشند.
6-تعريف تردد مجاز:
تردد از مرز وقتي مجاز شناخته مي شود كه با داشتن گذرنامه يا اسناد در حكم گذرنامه با رعايت شرايط مقرر در قوانين داخلي ومعاهدات دو جانبه صورت مي گيرد.
7-متردد بين مرزي:
1-7-مسافر:به شهري اشخاصي اطلاق مي شود كه با داشتن گذرنامه يا اسناد در حكم گذرنامه از دروازه هاي مجاز كنتور تردد مي نمايند.
2-7-عابر مجاوز:به شخصي يا اشخاصي گفته مي شود كه اغلب سهوي وبعلت مشخصي نبودن مرز و يا عدم اطلاع از نحوه عبور خط مرز وارد خاك كشور همسايه گردند و معمولا فاقد مدارك واسناد معتبر جهت ورود به آن كشور باشند.

3-7-متجاوز مرزي:به فرد يا افرادي گفته مي شود كه عمدي و با نيت هدف وبرنامه ريزي قبلي بدون در دست داشتن اسناد ومدارك لازم ويا حتي با در اختيار داشتن اين گونه مدارك از مرز غيرمجاز عبور مي نمايند.
يادآوري:به كليه اتباع غيرايراني كه عمدي يا سهوي بطور غيرمجاز از مرز عبور نمايند اصطلاحا متجاوز اطلاق مي شود.
ب)تعاريف واصطلاحات مربوط به رودخانه مرزي
1-رودخانه مرزي:

به رودخانه هايي اطلاق مي شود كه تمام قسمت يا قسمتهايي از آن مرز مشترك دو كشور را تشكيل دهد.
2-اصلاح مسيررودخانه:
عبارت است از باز گرداندن رودخانه ،نهر يا مسيل در مسير تعيين شده در معاهدات وموافقنامه ونقشه هاي مرزي كه بر اثر جريان طبيعي يا عوامل ديگر تغيير مسير داده است
3-حفظ وتثبيت كناره وبستر رودخانه:
عبارت است از كليه اقداماتي كه مانع تغيير مسير رودخانه مي گردد.
ج)تعاريف واصطلاحات مربوط به معاهدات مرزي:
1-تعريف معاهده:

معاده نوعي توافق بين المللي مي باشد كه بين دو يا چند دولت با يكديگر ويا بين دولت و سازمانهاي بين المللي منعقد مي شود ومسئوليتها ووظايف وحقوقي براي طرفين ايجاد مي كند.
از نحوه كاربرد عنوانهاي مختلف براي معاهدات مختلف عناوين زير استناج مي گردد:
پروتكل، موافقنامه،بيانه،اختيار نامه قرارداد ،عهدنامه،كنوانسيون،اعلاميه،يادداشت تفاهم ،پيمان ،مقاوله نامه يا صلح نامه
2-تعريف پروتكل:

پروتكل داراي معاني زير مي باشد:
- به متمني مي گويند كه به يك معاهده ،منخم ويا بعدا افزوده شود.
- به صورتجلسه كنفرانس يا اجلاس گفته مي شود كه نمايندگان كشورها موافقت خود را با آن اعلام نموده اند.
- سند امضا يك معاهده بين المللي را پروتكل امضاء مي نامند كه حاوي اعتبار نامه امضا كننده هاي واعلاميه ها وقيود وشروطي است كه كشورها در هنگام امضاء مجاز به تضرع آن مي باشند.

3-موافقنامه يا توافقنامه:
معاهده اي است كه روابط در دولت را در زمينه هاي مختلف اقتصادي،تجاري،فرهنگي ،مالياتي،حمل ونقل غيرتنظيم وتعهدات دو جانبه را ايجاد مي كند.
4-قرارداد:
قرارداد توافقي است بين دولت يا چند طرف كه اجباري را براجرا يا عدم اجراي موضوع بخصوصي ايجاد نمايد.
5-يادداشت تفاهم:
به معاهده دو جانبه اي اطلاق مي گردد كه نماينده يا نمايندگان دو دولت بر سر موضوعات خاصي كه معمولا مبادلات اقتصادي،صنعتي و غيره را در بر مي گيرد به توافقنامه نايل مي شود وبه موجب آن ساير معاهدات خود را منعقد ساخته و يا كميسيونهاي مشترك خود را در آينده تشكيل مي دهند.
6-پيمان:
به بعضي از معاهدات كه اهميت زياد و جنبه بين المللي فراوان دارد وبراي موضوع خاصي ومعيني منعقد مي گردند اطلاق مي شود.
7-مصونيت سياسي(ديپلماتيك)
مصونيت بدين معناست كه دارنده آن از تعقيب قانون وماموران دولت در امان است .د رحقوق بين المللي عمومي،شخصي ديپلمات ونيز محل سكونت ومحل كار او از تعقيب وتعرض ماموران دولتي كه نزد آن ماموريت دارند مضون است (مرزباني،گذرنامه واتباع بيگانه رحمتي راد محمدحسين. تهران معاونت آموزشي چاپ اداره كل پشتيباني 1374صفحات 25تا29)

فصل دوم
گفتار اول:
الف)وضعيت كلي مرزهاي جمهوري اسلامي ايران:
مشخصات كلي مرزها:
مجموع طول مرزهاي كشور جمهوري اسلامي ايران 8755 كيلومتر شامل:
2700 كيلومتر مرز دريايي
1893 كيلومتر مرز رودخانه اي
4162 كيلومتر مرز خشكي
مرزهاي دريايي ايران شامل:
1259 كيلومتر سواحل خليج فارس از دهانه فاوتا تنگه هرمز
784 كيلومتر سواحل درياي عمان از تنگه هرمز تا بند گواتر

بخش دوم:
گفتار اول:
الف)وضيت كلي مرزهاي جمهوري اسلامي ايران
ب)اطلاعاتي از مرز كشور جمهوري اسلامي ايران با كشورآذربايجان در يك نگاه
ج)اطلاعات كلي راجع به كشورجمهوري اسلامي ايران
د)مرز ايران و جمهوري آذربايجان
هـ)اطلاعات كلي راجع به كشور جمهوري آذربايجان
گفتار دوم:
مروري بر ژئوپلتيك استانهاي آذربايجان شرقي،اردبيل وگيلان
الف)موقعيت جغرافيايي
ب)سابقه تاريخي ومذهبي و ويژگيهاي ژئوپلتيكي
ج)جغرافياي طبيعي
د)جغرافياي انساني
هـ)شبكه ارتباطي
و)بررسي نظامي

-657 كيلومتر سواحل درياي خزر از بندر تركمن تا مصب رودخانه آستارا چاي مي باشد.
مرزهاي رودخانه اي ايران شامل:
- 27 رودخانه مرزي مركب از 3 رودخانه مرزي در مرزهاي شمال شرقي،3 رودخانه مرزي در مرزهاي شمال غرب ف6رودخانه مرزي در مرزهاي شرق و 15 رودخانه مرزي در مرزهاي غرب كشور
- 1 نهر در مرز ايران وعراق (نهرنشين)
- 2درياچه در مرز ايران وافغانستان (درياچه هامون)ودر مرز ايران وجمهوري آذربايجان (درياچه سدارس) مي باشد.
مرزهاي خشكي ايران شامل:
مناطق كوهستاني تپه ماهور وزمينهاي مسطح مي باشند.
ب)اطلاعاتي كه از مرز كشور جمهوري اسلامي ايران با كشور آذربايجان در يك نگاه:
طول تقريبي مرز مشترك يا ساحل ايران (كيلومتر):
-175 كيلومتر مرز خشكي
-584 كيلومتر مرز رودخانه اي
-657 كيلومتر مرز دريايي خزر
ملاحظات: درياي خزر مرز بصورت منطقه اختصاص ماهيگيري ومنطقه مشاع بين كشورهاي تركمنستان،قزاقستان ،فدراتيوروسيه،جمهوري آذربايجان وجمهوري اسلامي ايران بوده كه طول سواحل ايران 657 كيلومتر است.
-تعداد سه رودخانه
-تعداد 1درياچه سد ارس
ج)اطلاعات كلي راجع به كشور جمهوري اسلامي ايران:
كشور جمهوري اسلامي ايران در جنوب غربي آسيا بين 25الي 40درجه عرض شمالي و 44 الي 64 درجه طول شرقي قرار دارد كه از لحاظ موقعيت جغرافيايي مانند پلي سه قاره اسيا،اروپا وآفريقا را به هم مرتبط مي سازد و به همين علت نقش بسيار حساسي را در سياست منطقه جنوب غربي اسيا ايفا مي كنند.
ايران با وسعت 195/648/1 كيلومتر مربع با پانزده كشور بشرح ذيل همسايه مي باشد:
1-از شمال با پنج كشور تركمنستان ،قزاقزستان،جمهوري فدراتيو روسيه،جمهوري آذربايجان وجمهوري ارمنستان.
- از جنوب با شش كشور ساحلي جنوبي خليج فارس ودرياي عمان شامل كويت،بحرين،عربستان،قطر،امارات متحده عربي ،عمان.
- از شرق با دوكشور پاكستان وافغانستان
- از غرب با دوكشور تركيه وعراق
ايران كشوري است كوهستاني كه بيش از نيمي از مساحت كل آن را ارتفاعات ويك چهارم آن را صحراها وكمتر از يك چهارم ديگر را جلگه ها واراضي قابل كشت تشكيل مي دهد.

بلندترين نقطه ايران دماوند ودر رشته كوههاي البرز است كه 5671 متر ارتفاع دارد.
جمعيت ايران براساس آخرين سرشماري سال 1385 بالغ بر 000/000/70 نفر بوده كه 98 درصد آن مسلمان (91درصد شيعه) و 2 درصد اديان ديگر مي باشد.
زبان رسمي كشور فارسي است وزبانهاي ديگراز قبيل تركي،كردي،بلوچي وعربي نيز رايج مي باشد.(مرزباني،گذرنامه واتباع بيگانه،رحمتي راد محمدحسين، تهران معاونت آموزشي،چاپ اول كل پشتيباني آموزشي،1374 ص 66تا73)
مرز ايران وجمهوري آذربايجان:

1-مشخصات مرز:
مرز مشترك ايران وجمهوري آذربايجان از محل تلاقي رودخانه ارس وقره سو(نقطه تلاقي مرز مشترك سه كشور ايران ،تركيه وآذربايجان) ميله مرزي سه جانبه شماره 1 شروع مي شود و به صورت ناپيوسته تا مصب رودخانه آستارا چاي در درياي خزر امتداد دارد.در طول مرز مذكور جمعا 144 علامت مرزي اصلي(شماره 1تا 144)و305 علامت مرزي فرعي نصب گرديده است. (توضيح اينكه از ميله مرزي 3/29 مرز مشترك منقطع شده و به طول 48 كيلومتر تا ميله مرزي 35 مرز مشترك ارمنستان را تشكيل مي دهد) طول مرز ايران و جمهوري آذربايجان 759 كيلومتر مي باشد كه شامل 175 كيلومتر مرز خشكي و584 مرز آبي (رودخانه اي) بشرح زير است:

رود ارس 427 كيلومتر(كه 163 كيلومتر آن مرز جمهوري خود مختار نخجوان را تشكيل مي دهد) با هما رود 122 كيلومتر ،رود آستارا چاي 35 كيلومتر
علايم مرزي اصلي وفرعي در ناحيه خاكي هر كدام دو مترونيم از مركز بين اين دوستون بر روي خط مركز نصب گرديده ودر ناحيه آبي اين علائم در هر دو كرانه رودخانه مرزي نصب شده است.

در نقاطي كه خط مرز از ناحيه ابي به ناحيه خاكي يا بالعكس انتقال مي يابد علايم مرزي انتقالي عبارت از سه ستون اصلي و يك مركز مي باشد كه دو ستون ومركز بين آنها روي يك كرانه رودخانه وستون سوم خروجي روي كرانه مقابل نصب شده است. در بعضي از نقاط نواحي خاكي كه نصب علايم مرزي عادي به شكل دو ستون و مركز بين آنها مقدور نبوده علامت شامل يك ستون اصلي است كه روي خود خط مرز نصب گرديده و سطح اين ستون كه رو به ايران است تماما به رنگ قرمز وشماره ستون بر روي آن قيد شده است.

سطحي كه رو به كشور مقابل است،تمامي به رنگ سفيد است. در رودخانه كم عرض بالها چاي وآستارا چاي خطوط مقطع مرز روي هر دو كرانه رودخانه بطور متناوب ترسيم گرديده وبه اين ترتيب نشان مي دهد كه در رودخانه هاي كوچك نيز خط مرز از وسط رودخانه مي گذرد.

تعداد جزاير موجود در رودخانه ارس جمعا بالغ بر 805 جزيره مي باشد كه 427 جزيره آن متعلق به ايران و 378 جزيره ديگر متعلق به كشور مقابل است.
دو جزيره شماره 72 و شماره 591 اراضي آنها طوري تقسيم شده كه قسمتي متعلق به ايران وقسمت ديگر متعلق به كشور مقابل است.
پلهاي موجود در روي رودخانه به وسيله خط مرز به دو نيمه تقسيم شده به استثناي پل خداافرين كه مرز روي آن با خط مرزي كه از وسط رود ارس مي گذرد مطابقت مي كند.
2-ويژگيهاي مرز:

مرز مشترك ايران وجمهوري آذربايجان به صورت ناپيوسته (جمهوري آذربايجان و جمهوري خودمختار نخجوان) مي باشد وبيش از 3/4 آن آبي (رودخانه اي )است.
ايران با جمهوري آذربايجان از طريق آبهاي درياي خزر نيز همجوار مي باشد.

جمهوري آذربايجان بعد از استقلال از اتحاد جمهوري شوروي سابق بعلت عدم برخورداي از ثبات كامل سياسي تغييرات متوالي مسئولين مملكتي ومشكلات اقتصادي ومهمتر از همه درگيريهاي مستمر نظامي با جمهوري ارمنستان توجه لازم به اين مرز نداشته از طرفي عدم علاقمندي مرزبانان قديم روسي و سپس جايگزين شدن مرزبانان كم تجربه آذري به جاي آنها وفقر مالي مرزنشينان وسود جويي و ماجراجويي افراد قاچاقچي وناپيوسته بودن مرز نيز مزيد بر علت شده ومجموعه عوامل فوق سبب بي نظمي وضعف اقدامات كنترلي در مرز گرديده است.

البته مشتركات قومي،فرهنگي ومذهبي مردم دوكشور وكمكهاي قابل توجه دولت جمهوري اسلامي ايران از نظر اقتصادي ومايحتاج عمومي به جمهوري آذربايجان ونخجوان وگشايش چندين دروازه تردد كالا ومسافر ومبادله رسمي كالا بين دوكشور در تقويت مناسبات حسنه ميان اتباع مرزنشين دو كشور موثر بوده ليكن اقدامات مشابه ساير كشورها بويژه سرمايه گذاريهاي وسيع كشورهاي غربي در جمهوري آذربايجان همراه با اقدامات گسترده تبليغاتي وفريبنده درروند مناسبات حسنه تا حدودي تاثير منفي برجاي گذاشته است.
از ويژگيهاي اين مرز وجود يك سد مشترك ودو پل ارتباطي ويك بازاچه مرزي در مرز مشترك با نخجوان وسه سد مشترك وپنج پل ارتباطي در بقيه نقاط مرز مشترك مي باشد.
هـ)اطلاعات كلي راجع به كشور جمهوري آذربايجان:
كشور جمهور آذربايجان با 86600 كيلومترمربع مساحت در نيمكره شمالي،نيمكره شرقي در غرب اسيا در بخش شرقي ماوراي قفقاز در ميان رشته هاي جنوب شرقي كوهستان قفقاز و سواحل درياي خزر ورود ارس قرار دارد.اين كشور از دو قسمت تشكيل شده كه بوسيله جمهوري ارمنستان از يكديگر جدا گشته اند.
بخش بزرگتر آن از شمال با جمهوري فدراتيو روسيه،از شمال غربي با گرجستان،از مغرب با ارمنستان واز جنوب با جمهوري اسلامي ايران هم مرز مي باشد.ايالت خودمختار ناگور قره باغ در اين قسم از كشور قرار دارد.بخش كوچكتر آذربايجان به نام جمهوري خودمختار نخجوان بين جمهوري ارمنستان،جمهوري اسلامي ايران وكشور تركيه واقع شده است.

آذربايجان سرزميني است با كوهستانهاي مرتفع ،جلگه هاي سرسبز،جنگلهاي قابل توجه و آب وهواي ان در مناطق كوهستاني معتدل ودر بخش جلگه اي رود كو را هوا خيلي گرم مي شود و مقدار بارندگي كم است و در نخجوان آب وهواي نيمه خشكي وجود دارد ولي بطور كلي داراي آب وهواي مديترانه اي است.
در بخش بزرگتر آذربايجان درياچه بوري وجود دارد كه بر اثر احداث سدبزرگي بر روي روديوري به وجود آمده است.بلندترين نقطه ايمني كشور قله گورا است كه 4466 مترارتفاع دارد.

رودهاي مهم آذربايجان ارس(اراكز) وكورا مي باشد. رود ارس از كشور تركيه سرچشمه مي گيرد ومرز بين ايران ونخجوان ،ارمنستان،آذربايجان را تشكيل مي دهد،سپس به رود كورا در آذربايجان مي پيوندد وبه درياي خزر مي ريزد.
جمعيت جمهوري آذربايجان در سال 1990 حدود 000/020/7 نفر با تراكم 81 نفر در هر كيلومتر مربع برآورد شده است. از نظر نژادي 91/78% از مردم آذركي،9/7% روس،9/7‌% ارمني و 1/6% از نژادهاي ديگر هستند.دين رسمي كشور اسلام است و اكثريت مردم مسلمان مي باشند.
زبان رسمي كشور تركي آذري وروسي مي باشد كه با خط روسي نوشته مي شود.
پايتخت كشور شهر باكو است كه 000/772/1 نيز جمعيت دارد. ساير شهرهاي مهم آن عبارتنداز:گنجه ،كنكران،جليل آباد،شماخي وبندر مهم كشور باكو مي باشد.

محصولات عمده كشاورزي آذربايجان ،پنبه ،تنباكو،توتون،انگور،سيب زميني ،انار،گردو،سبزي است ومنابع معدني آن عبارتنداز نفت ،گاز،سرب،آهن،روي،مس،نفتالين ،نمك معمولي.
صنايع شيميايي ،سيمان،نفت،بنزين ،چوب ،منسوجات،لاستيك،روغنهاي صنعتي از صنايع آذربايجان محسوب مي شوند(مرزباني گذرنامه واتباع بيگانه،رحمتي محمدحسين،تهران،نشراداره كل پشتيباني ،1374)

گفتار دوم :مروري برژئوپلتيك استانهاي آذربايجان شرقي،اردبيل وگيلان:
منطقه آذربايجان در كليه عمليات سياسي –نظامي كه در سراسر دوران تاريخ به طرف غرب انجام گرفته هميشه مبدا عملياتي ومحل تمركز ارتش ونيز شكست وزبون ساختن دشمنان كشور عمل نموده است.
الف)موقعيت جغرافيايي:
فلات آذربايجان شبه خاك مفرس فولادين است كه ديواره هاي ان را رشته كوههاي مرتفع وپوشيده از برف در برگرفته است. اين فلات بسيار مرتفع وپست ترين نقاط آن سطح درياچه اروميه مي باشد كه نسبت به درياي مازندران مرتفع تر واز بقاياي درياي بزرگ است.
فلات آذربايجان به وسيله درياي مازندران ودرياچه اروميه ورودخانه مرزي اين وسفيد رود زهكشي شده است.
در فلات اذربايجان يك منطقه باز وقابل نفوذ به نام دشت چالدران و دره قطور وجود دارد كه در شمال غرب آن واقع شده است.
بلندترين نقطه آذربايجان ارتفاع سبلان با 4811 متر مي باشد وپست ترين نقطه آن درياچه اروميه داراي 1220 متر ارتفاع از درياي آزاد است.
منطقه آذربايجان با مساحتي قريب به 952/105 كيلومتر در شمالغرب ايران قرادارد كه از شمال با كشورهاي آذربايجان،ارمنستان وجمهوري تودمختار نخجوان و از غرب با كشورهاي تركيه ،عراق واز جنوب با استان زنجان وكردستان و از جنوب شرقي به صورت نواري با استان گيلان مرز مشترك دارد.
ب)سابقه تاريخي مذهي و ويژگيهاي ژئوپتيكي:
آذربايجان از سالهاي 708 تا 550 قبل از ميلاد بخشي از كشور ماد بود كه به عنوان ماد كوچك در دوران حكومت مادها وهخامنشيان شناخته مي شد. بعد از به حكومت رسيدن كورش در 550 قبل از ميلاد متصرفات خودش را كه به نام كشور ايران بود به 20 ساتراپ(استان) تقسيم كرد براي هر ساتراپ حاكمي معيني نمود كه آذربايجان جزو ساتراپ دهم ايران محسوب مي شد.
با توجه به نظريات پژوهشگران معاصر مي توان اذعان داشت كه احتمالا زادگاه زرتشت در شهر سبز در حوالي درياچه اروميه بوده است.اتشكده معروف اذرگشت يا آتشكده سلطنتي كه مورد توجه خاصي زرتشتيان مي باشد در منطقه آذربايجان برپا بوده و اكنون خرابهاي آن به تخت سليمان معروف است.
بعد از ظهور اسلام مردم اين منطقه با قبول دين مبيني اسلام وبا توجه به ارادتي كه به اهل بيت (ع) داشته اند به مذهب شيعه روي آورند و در سال 907 هجري قمري با تاسيس حكومت صفويه ترويج مذهب تشيع از اين منطقه آغاز شد.
منطقه آذربايجان به دليل قرارگرفتن بين دو امپراتوري قرون معاصر يعني روس وعثماني وتضادهاي شديد سياسي،اقتصادي دول اروپايي بويژه انگليسي وفرانسه در اين دوره براي پيدا كردن جاي پايين در خاورميانه وقفقاز از ارزش نظامي وسياسي بالايي برخوردار است.
دست به دست شدن 2 بار شهر تبريز به عنوان مركز مهم سياسي-اقتصادي اين منطقه توسط نيروهاي مهاجم (19 با توسط عثماني و 5 بارتوسط سربازان روسي) نشان دهنده اهميت اين منطقه است.
ج)جغرافياي طبيعي:
منطقه آذربايجان كه از نظر موقعيت جغرافيايي در شمال غربي ايران قرار گرفته از نظر طبيعي قسمتي از فلات بزرگ ارمنستان مي باشد كه امروزه بين كشورهاي ايران وآذربايجان تقسيم شده است.
آذربايجان ايران از فلات مرتفعي تشكيل شده است وارتفاعات عمده آن را آتشفشانهاي خاموشي سهند،سبلان، كوههاي ارسباران (قره داغ) وقاقلانكوه تشكيل داده است.
كوههاي شمالي آذربايجان عامل سدكننده در مقابل تهاجم از شمال بعد از رودخانه ارس مي باشد ودر اين رشته كوهها،رشته كوه قره داغ ستون فقرات آذربايجان است وشيب آن از طرف ارس ملايم ولي از طرف جنوب داراي شيب تنداست.
رشته كوههاي تابش از مجاورت مرز ايران وآذربايجان شروع شده و بتدريج ارتفاع آن زياد مي شود وگردنه حيران معبر نفوذي اردبيل آستارا را تشكيل مي دهد.
اين معبر دروازه شرقي آذربايجان محسوب مي شود وشيب آن به طرف دريا زياد ولي به طرف آذربايجان كم است.
در گردنه ميزان اختلاف ارتفاع 1900 متر است كه به همين علت مناطق مرزي جمهوري آذربايجان در اين بخش كاملا به سرزمينهاي ايران تاحوالي اردبيل مسلط است ونقاط حساسي در اين منطقه كوههاي صلوات داغ وخلخال داغ مي باشد.
وسعت استان گيلان 9% كل مساحت كشور را تشكيل مي دهد كه از شمال به درياي خزر وكشور آذربايجان ،از جنوب به استانهاي زنجان وقزوين واز شرق به استان مازندران واز غرب به استان اردبيل منتهي مي شود.
آستارا چاي مرز رودخانه اي بين گيلان وجمهوري آذربايجان است كه خط تالوگ تعيين كننده خط مرزي است تالوگ عبارت است از خط ميانه كانال اصلي قابل كشتيراني در پايين ترين سطح قابليت كشتيراني رودخانه
مرز آبي اين استان از آستارا شروع شده و به شهر چابكسر ختم مي گردد. مسافت خط مرزي بطور مستقيم 225 كيلومتر است.
مرز خشكي استان گيلان از گردنه جبران تا آستارا 43 كيلو مي باشد و 25 كيلومتر وديگر از آن را به طرف گردنه حيران رودخانه آستارا چاي تشكيل مي دهد.
د)جغرافياي انساني:
براساس آمارسال 1375،جمعيت منطقه آذربايجان 871/989/6 نفر مي باشد كه از اين جمعيت استان آذربايجان شرقي.232554 نفر استان اردبيل 1168011 نفر و جمعيت آذربايجان غربي 2296320 نفر مي باشد.
از لحاظ سكونت نيز منطقه آذربايجان به چند ناحيه ايلات وعشاير تقسيم مي شود.
از مهمترين اين ايلات مي توان از ايل جلالي،ايل ميلان،ايل حيدرانلو،ايل مكانلوو ايل دري نام برد.
هـ)شبكه ارتباطي:
ارتباطات اين منطقه به سه دسته تقسيم مي شود:
- ارتباطات زميني
- ارتباطات هوايي
- ارتباطات آبي درون منطقه اي
بطور كلي ارتباطات زميني در منطقه آذربايجان را ميتوان به دو قسمت تقسيم نمود:
الف-ارتباطات بين كشور يا برون كشوري
ب-ارتباطات عرضي يا داخلي يا درون كشوري

راهها:
1-راههاي برون كشوري:
ارتباطات برون كشوي با توجه به مجاورت آذربايجان با 5 كشور در سطح مطلوبي نيست البته اين در حاليست كه اخيرا مورد توجه قرار گرفته است.
به لحاظ اينكه كشورهايي نظير ارمنستان،آذربايجان وجمهوري خودمختار نخجوان محصور در خشكي هستند وتنها راه وصول آنها به دريا وآبهاي آزاد از طريق ايران است لذا بعد از فروپاشي شوروي سابق جاده اي از اردبيل به بيله سوار واقع در مرز آذربايجان با ايران احداث شد. همچنين جاده دوغو بايزيد،ماكو،مرند،تبريزكه به عنوان جاده سنتو معروف بوده اين كشور را به اروپا وصل مي نمايد.

2-راههاي درون كشوري:
وجود راههاي عرضي در منطقه باعث همگرايي منطقه نسبت به مركزيت وهمچنين تامين امنيت و به لحاظ اقتصادي ،موجب صدور محصولات كشاورزي به مركزيت منطقه يا شهرهاي بزرگ آن مي گردد. در اين رابط مي توان از جاده اردبيل-مشكين شهر-اهر-كليبر وجاده تبريز-آذرشهر-مراغه-مياندوآب به طرف كردستان وجاده مهم تبريز-ميانه –زنجان –تهران وجاده هاي اروميه-خوي وماكو وهمچنين اروميه –مهاباد وسردشت نام برد.
به غير از راههاي پايه جاده اي يك جاده هاي مرزي نيز براي كنترل مرزهاي كشور در جوار مرزها احداث گرديده است.از جمله اين جاده ها ميتوان به خداآفرين-اصلاندوز-بيله سوار و جاده مرزي جلفا-پله شت-ماكو اشاره نمود.

راه آهن:
وجود راه آهن سراسري تبريز-مراغه-ميانه-زنجان-تهران واتصال اين خط وراه آهن سراسري واروپايي تركيه از طريق دره قطور وشهروان وهمچنين راه آهن تبريز-مرند-جلفا كه به راه آهن سراسري اتحاد جماهير شوروي سابق وصل مي شد بر اهميت اقتصادي وسياسي منطقه افزوده است.

راه هاي هوايي:
وجود فرودگاههاي تبريز،اردبيل،مراغه واروميه و فرودگاه كوچك پارس آباد بر اهميت ارتباطي ونظامي منطفه افزوده است وهمچنين كريدور هوايي بين المللي ايران واروپا در آسمان اين منطقه وارتباط فرودگاههاي تبريز واروميه با كشورهاي همجوار اهميت اين منطقه را افزايش داده است.
راههاي ارتباطي آبي داخلي:

وجود درياچه اروميه در منطقه آذربايجان هم از لحاظ نظامي وهم از نظر اقتصادي براي ارتباطات بين منطقه اي داراي ارزش زيادي است. وجود بندر شرفخانه در شمال شرقي درياچه اروميه وبند گلخانه در اروميه واحداث بزرگراه شهيد كلانتري كه از طريق خشكي دو سوي ساحل را به هم وصل مي كند ارزش اقتصادي ونظامي بيشتري به منطقه داده است.

و)بررسي نظامي:
منطقه آذربايجان به لحاظ قرارگرفتن در يك موقعيت ويژه (همسايگي با چهاركشور) واز لحاظ دهليزبندي نيز داراي موقعيت ويژه اي است. از نظر طبيعي وجود كوهستانهاي بلند در اطراف مرز شرايط طبيعي را از نظر دهليزبندي به طرفين تحميل مي كند.
وجود عوارض حساس وپراهميت در داخل وخارج آذربايجان اين منطقه را از لحاظ عمليات نظامي فوق العاده با ارزش كرده است. معابر مهم آسيا و اروپا وخطوط ارتباطي درياي سياه باعث شده است كه يك گره مواصلاتي را در شمالغرب ايران بوجود اورد.
آذربايجان از لحاظ وسعت 1/15خاك ايران است ومنطقه وسيع طبيعي براي عمليات گسترده آفندي وپرافندي است.
معابر ومحورهاي نفوذي آذربايجان (دهيلز بنديها)

1-دهيلز ارس:دهليزارس،بين رودخانه ارس در شمال ورشته ارتفاعات قره داغ در جنوب نخستين دهليز منطقه آذربايجان را تشكيل مي دهد.
2-دهليز كالو:اين دهليز در جنوب آذربايجان بين ارتفاعات برده كشي وگردي باران در شمال و ارتفاعات چهاربازار وباند در جنوب وارتفاعات مهاباد در شرق وارتفاعات آرارات در غرب ديده مي شود ورودخانه كالو(زاب كوچك)نيز در اين دهليز جريان دارد.

3-دهليز اهر:شمال اين دهليز را رشته ارتفاعات قره داغ وجنوب آنرا رشته ارتفاعات سبلان داغ وميشو داغ تشكيل مي دهند.
راه ارتباطي شمال به جنوب آذربايجان را اين دهليز برقرار مي كند. در داخل اين دهليز رودخانه قره وقرار دارد.
4-دهليز اردبيل:مهمترين دهليز آذربايجان است كه شمال اين دهليز را سبلان داغ وجنوب آن را ارتفاعات برغوشي وسهند مي پوشاند. غرب اين دهليز متكي به درياچه اروميه است وارتفاعات تابش در شرق آن واقع است.
مراكز تجمع اين دهليز عبارتنداز:

شهرهاي تبريز،سراب،اردبيل ومرند و معابر آن آستارا،گردنه حيران،تبريز،آذرشهر،گردنه قارقاوبازارمراغه
گردنه اسالم به خلخال ،ميانه
تبريز،گردنه سبلي،ميانه به طرف زنجان
5-دهليز ميانه:شمال وشمال شرق اين دهليز را ارتفاعات برغوشي وجنوب غربي وجنوب آنرا ارتفاعات قافلانكو تشكيل مي دهد. اين دهليز به لحاظ موقعيت جغرافيايي به دو دهليز شرقي وغربي تقسيم مي شود.
 

بخش سوم
گفتار اول
رژيم حقوقي رودخانه ارس
گفتاردوم
رژيم حقوقي درياي خزر
الف)پيشينه رژيم حقوقي
ب)مواضع كشورهاي ساحلي

بخش سوم:
گفتار اول :رژيم حقوقي رودخانه ارس
روخانه ارس مهمترين وپر آب ترين رودخانه شمالي ايران در منطقه آذربايجان است كه از غرب جلفا تا اصلاندوز مغان(استان اردبيل) در طول نوار مرزي ايران وجمهوري آذربايجان جريان دارد.ارس كه در زبان آذربايجاني آراز گفته مي شود پس از طي مسافتي،سرانجام به درياي خزر مي ريزد. در واقع ارس از دوشاخه مجزا يكي از ارمنستان وديگري از تركيه ورشته كوههاي ارارات تغذيه مي شود در محل زنگنه واقع در منتهي اليه شمال غربي ايران كه مركز مشترك ايران وجمهوري آذربايجان وتركيه است.

باهم تلاقي مي كنند.از آن پس رودخانه ارس تا محلي به نام بهرام تپه به عنوان مرز مشترك دو كشور ايران وجمهوري آذربايجان امتداد مي يابد.
اين رود پس از ورود به خاك جمهوري آذربايجان به رود كورا كه از تفليس جاري است مي پيوندد ودر ساليان به دو شعبه تقسيم مي شود. يكي از آنها در شمال به خليج قزل آغاج وديگري در جنوب به درياي خرز مي ريزد. از آنجا كه ارتفاع رود ارس از مبدا تا محل اتصال به رود كورا در خاك جمهوري آذربايجان 778 متر شيب دارد اين رود قابل كشتيراني نيست.در فصول بهار ارسي بسيار پر آب و سيلابي است.

از 1072 كيلومتر طول رود 410 كيلومتر آن نوار مرزي بين المللي را تشكيل مي دهد.12% آب رودخانه ارس از خاك ايران و34% از خاك تركيه وبقيه از جمهوري آذربايجان وارمنستان تامين مي شود.
در بستر رودخانه ارس 805 جزيره كوچك وبزرگ خالي از سكنه وجود دارد كه به زبان ꗬÁ恱Ё ደ¿ 　 ؀ 㫲
橢橢偱偱 Љ 岂 㨓 㨓 < & ￿ ￿ ￿ ¤ Ѹ Ѹ Ѹ Ѹ Ѹ Ѹ Ѹ Ҍ 䤔 䤔 䤔 8 䥌 ” 䧠 ´ Ҍ 䂇 Ơ 䪠 䪠 " 䫂 䫂 䫂 丑 丑 丑 㿊 㿌 㿌 㿌 㿌 㿌 㿌 $ 䈧 ɨ 䒏 b 㿰 Q Ѹ 丑 䵙 ¸ 丑 丑 丑 㿰 استفاده اند. آب بخشي از رودخانه توسط كانالهايي به سوي دشت مغان جريان يافته وسبب رونق كشاورزي در منطقه كشت وصنعت مغان شده است.

حجم آب سالانه رودخانه ارس در محل سدمخزني در حدود 5775 ميليون متر مكعب و در محل سد انحرافي ميل-مغان در حدود 7889 ميليون متر مكعب است .حوزه آبريز اين رودخانه 10200كيلومتر وسعت دارد كه 39% آن در خاك ايران است.جريان رود ارس از غرب به شرق است و در شمال شهرستان هر ودشت مغان جاريست وزمينهاي وسيل از جلگه مغان را آبياري مي كند.
دوله يكي در محل قزل قشلاق ماكو وديگري سد انحرافي ميل-مغان در غرب اصلاندوز روي رودخانه ساخته شده است وسدي جديد در ناحيه خمارلو از بخش خداآفريني در دست احداث مي باشد.

سدانحرافي ميل-مغان تاسيساتي بزرگ است كه با همكاري شوروي سابق و ايران در 35 كيلومتري غرب جلفا در نقطه مرزي رود ارس به نام قزل قشلاق مقابل شهر نخجوان ساخته شده است.

سد مخزني ارس در 12كيلومتري جنوب شرقي شهر نخجوان و در 40كيلومتري غرب جلفا در محلي بنام قزل قشلاق واقع شده است.ساختمان اين سد درياچه اي را به گنجايش 1350 ميليون مترمكعب بوجود آورده است. اين سد از نوع خاكي با هسته خاك هسته خاك رسي با سرريز ونيروگاه بتوني است حجم آب درياچه 1350 ميليون متر مكعب وقدرت نيروگاه نصب شده 440000 كيلووات استكه به طورمساوي بين ايران وآذربايجان تقسيم مي شود.
رودخانه ارس در طول 1072 كيلومتر نوار مرزي مشترك بين ايران وتركيه ،ارمنستان وآذربايجان است. اين رودخانه در محل زنگنه واقع در منتهي اليه شمال غربي ايران مرز مشترك ايران،آذربايجان و تركيه است. ادامه اين رودخانه در محل به نام بهرام تپه مرز مشترك سه كشور ايران ،آذربايجان و ارمنستان است.
ميزان مرزهاي ايران وآذربايجان

جمع كل مرزهاي ايران وآذربايجان 759 كيلومتر
جمع مرزهاي رودخانه اي 584 كيلومتر(ارس-بالهارود-آستاراچاي)
جمع مرزهاي خشكي 175 كيلومتر

توضيح اينكه از اين مقدار 163 كيلومتر ان مرز مشترك با جمهوري نخجوان است.
رژيم حقوقي رودخانه ارسي براساس رژيم حقوقي رودخانه هاي غيرقابل كشتيراني كه خط مرزي را براساس وسط المياه كه رودخانه را به دوقسمت مساوي تقسيم مي كند و در صورت بهره برداري هر كدام از طرفين از منابع موجود در آن بايستي منافع مشترك در نظر گرفته شود مرزهاي ايران در رود ارس براساس قراردادههاي موجود بين ايران وشوروي سابق تعريف شده است.

1-(زنده دل حسن،1331،استان آذربايجان غربي،حسن زنده دل ودستياران ،تهران نشر ايرانگرادان،1377،ص51)