بخشی از مقاله
چکيده
بيکاري و کمبود فرصت هاي شغلي از مشکلات اصلي روستاها، به ويژه در بين جوانان روستايي است . گردشگري روستايي به عنوان يک راهبرد ميتواند با برنامه ريزي اصولي و شناسايي مزيت ها و محدوديت هاي گردشگري روستايي، نقش موثري در توسعه و تنوع بخشي به اقتصاد منطقه اي بر عهده داشته باشد و به عنوان فرصتي مناسب ميتواند راهي براي افزايش درآمد، ايجاد اشتغال و کاهش مهاجرت روستاييان در بخش مذکور باشد. گردشگري روستايي داراي پيامدهاي مثبت و منفي ميباشد، در گردشگري سرمايه گذاري بخش خصوصي و دولتي هر دو لازم است . گردشگري روستايي به عنوان يکي از اشکال گردشگري، فعاليت تفريحي _ اجتماعي محسوب ميشود و قابليت فراواني در پويايي بخشيدن به توسعه اقتصادي _ اجتماعي از طريق کاهش بيکاري، ايجاد درآمد و ارتقاي سطح رفاه جامعه ي محلي و به تبع آن کاستن از چالش هاي توسعه روستايي دارد. مقاله حاضر که به شيوه اسناد و منابع مکتوب و سايت هاي اينترنتي و با هدف بررسي اثرات گردشگري مناطق روستايي بر وضعيت اقتصادي مردم انجام گرفته ضمن اشاره به مفاهيم گردشگري روستايي و وضعيت اقتصادي مردم ، موانع و مشکلات در اين رابطه را مورد بررسي قرارداده و در اين راستا پيشنهاداتي ارائه ميدهد.
کلمات کليدي: گردشگري، گردشگري روستايي، پايداري اقتصادي، اثرات گردشگري
مقدمه
عليرغم نقش ويژه کشاورزي در ساختار اقتصاد کشور و هم چنين پيوند بنيادي آن با حيات بخشي از جمعيت سرزميني که عمدتا در روستاها ساکن هستند، اين بخش با نارساييها و چالش هاي عديده اي مواجه است که در دهه هاي اخير سبب ناکارآمدسازي توليد و فضاي اقتصاد کشاورزي گرديده است (رسولي، ٢٤:١٣٨٦). در حال حاضر بخش کشاورزي از لحاظ جذب نيروي انساني با مشکلات متعددي روبه رو است و با گذشت زمان اين مشکلات افزايش خواهد يافت . عدم توانايي بخش کشاورزي در جذب نيروي انساني و افزايش جمعيت جوياي کار، افزايش تقاضاي کار از سوي زنان و کوچک بودن واحدهاي زراعي در روستاها باعث فشار بيش ازحد بر زمين شده است (کوپاهي و دربان آستانه ، ٦٦٤:١٣٨١). فقدان تنوع فعاليت هاي اقتصادي، اتکاي صرف به دامداري، سطح تحصيلات پايين روستاييان و بالا بودن بعد خانوار عامل اصلي فقر اقتصادي و اجتماعي روستاييان به شمار مي آيند. (شريفي نيا و حاجيلويي، ٧٠:١٣٨٩). فقر روستايي به واسطه فشار بر منابع محيطي و بهره برداري غيراصولي و ناپايدار از اين منابع ، موجب تشديد تخريب محيط زيست ميشود و بحران هاي زيست محيطي نيز به واسطه تحليل و از بين بردن منابع مورد استفاده روستاييان ، بر شدت فقر آنان ميافزايد (شريفي نيا و حاجيلويي، ٧٢:١٣٨٩). بيکاري و کمبود فرصت هاي شغلي از مشکلات اصلي روستاها، به ويژه در بين جوانان روستايي است . کاهش شاغلان در بخش کشاورزي اين واقعيت را نشان ميدهد که در آينده ، افزايش اشتغال در نواحي روستايي در گرو توسعه ي بخش هاي صنعت و خدمات است (دادورخاني و همکاران ، ١٧٣:١٣٩٠).
گردشگري، به عنوان يکي از منابع مهم اقتصادي، و عاملي موثر در توسعه فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي جوامع انساني محسوب ميگردد. گردشگري روستايي به عنوان يک راهبرد ميتواند با برنامه ريزي اصولي و شناسايي مزيت ها و محدوديت هاي گردشگري روستايي، نقش موثري در توسعه و تنوع بخشي به اقتصاد منطقه اي بر عهده داشته باشد (بهرامي، ٢٨:١٣٨٩). گردشگري روستايي علاوه بر گسترش صنعت گردشگري، باعث ورود روش هاي کشاورزي نوين در نواحي روستايي ميشود. اکنون که روستاييان ما با مشکلاتي همچون بيکاري، بهره وري پايين کشاورزي، مهاجرت روزافزون به شهرها و حاشيه نشيني مواجه هستند، توسعه گردشگري روستايي مي تواند در جهت رفع اين معضللات موثر باشد و باعث تجديد حيات روستاها شود (قبادي و همکاران ، ٩٣:١٣٩١). بنابراين توسعه گردشگري در نواحي روستايي ميتواند نقش مهمي در متنوع سازي اقتصاد جوامع روستايي داشته و زمينه ساز توسعه پايدار روستايي باشد، از طرف ديگر وسيله اي براي تحريک رشد اقتصاد ملي از طريق غلبه بر انگاره هاي توسعه نيافتگي و بهبود استانداردهاي زندگي مردم محلي به حساب آيد (شريف زاده و مرادي نژاد، ٥٣:١٣٨١). محيط را نميتوان به حال خود رها کرد و انسان ها نه تنها در برابر يکديگر بلکه در برابر محيط خود نيز مسئول اند و اگر به محيط آسيب نرسد، مدت هاي طولاني پايدار خواهد بود (شاه ، ١٦:٢٠٠٥). بنابراين در فرايند برنامه ريزي بايد تمامي جوانب گردشگري روستايي مورد ملاحظه قرار گيرد تا از عوامل منفي جلوگيري شود و تاثيرات مثبت عوامل اقتصادي، اجتماعي و محيطي مرتبط با آن افزايش پيدا کند (پيرس ، ٥:١٩٩٩).
تعاريف و مفاهيم گردشگري
گردشگري را مجموعه تعامل هايي ميدانند که در فرآيند جذب مهمانداري، بين گردشگران ، سازمان هاي مسافرتي، دولت هاي مبدا، دولت هاي ميزبان و مردم محلي برقرار ميشود (زاهدي، ٥١:١٣٨٦). گردشگري يک صنعت خدماتي است که شامل تعدادي از ترکيبات مادي و غيرمادي ميباشد. عناصر مادي شامل سيستم هاي حمل و نقل هوايي، راه آهن ، جاده اي، آبي و امروزه فضايي (پذيرايي) مسکن ، غذا، تورها، استراحت ، آرامش ، فرهنگ ، فرار، ماجراجويي و تجربيات جديد و متفاوت ميباشد (صدرموسوي، ١٣٥:١٣٨٦).
گردشگري روستايي
گردشگري روستايي عبارت است : از فعاليت ها و گونه هاي مختلف گردشگري در محيط هاي مختلف روستايي و پيرامون آن که دربردارنده ي ارزش ها و آثار تاريخي، فرهنگي و طبيعي ميباشد (پاپلي يزدي، ٣٤:١٣٨٦). گردشگري روستايي يکي از بخش هاي جذاب گردشگري است که توسعه سريع آن را ميتوان به ويژه از دهه ١٩٥٠ بدين سو جستجو کرد، که در کنار فعاليت هاي سنتي همچون گردش در خارج شهر و کوهنوردي، رونق يافته است . توسعه گردشگري در مناطق روستايي عنصري اساسي است و يکي از راه هاي نجات روستاييان از فقر، مهاجرت و مشکلات اجتماعي و اقتصادي به شمار ميرود و شامل فعاليت ها و گونه هاي مختلف گردشگري در محيط هاي روستايي و پيرامون آنها ميشود و نيز دربردارنده ارزش ها و آثار متفاوتي براي محيط زيست روستا اعم از طبيعي و انساني است (سوتريادس ، ٦:٢٠٠٢). در واقع گردشگري روستايي به عنوان يکي از اشکال گردشگري، فعاليت تفريحي _ اجتماعي محسوب ميشود و قابليت فراواني در پويايي بخشيدن به توسعه اقتصادي _ اجتماعي از طريق کاهش بيکاري، ايجاد درآمد و ارتقاي سطح رفاه جامعه ي محلي و به تبع آن کاستن از چالش هاي توسعه روستايي دارد (ليو، ١٦١:٢٠٠٦).
عوامل مؤثر در توسعه گردشگري
١.توسعه دانش و فرهنگ عمومي
٢.اصلاح قوانين کار و بهبود شرايط
٣.گسترش شهرنشيني و توسعه ارتباطات و سهولت دسترسي
٤.افزايش جاذبه هاي مذهبي و اماکن مذهبي
٥.تبليغات و امکانات و تسهيلات (ميرکتولي و مصدق ، ١٤١:١٣٨٩).
گردشگري روستايي و اقتصاد روستايي
توان اشتغال زايي بخش کشاورزي فوق العاده اندک است . همچنين در وضعيت فعلي کشور مشاغل موجود در اين بخش اشباع هستند به همين دليل دربرنامه ريزي به منظور افزايش اشتغال ، بخش هايي بايد بيشتر مورد توجه قرار گيرند که کشش توليد اشتغال آنها بالاست (جوان ، ٣٦:١٣٨٠). گردشگري روستايي بعنوان سياستي براي بازساخت سکونت گاه هاي روستايي مورد توجه قرار ميگيرد که ميتوان از اتکا بيش از حد توليدکنندگان روستايي به کشاورزان است (بخشيزاده ، ٣٨:١٣٨٩). البته گردشگري روستايي راه حل کلي براي همه دردها و مسائل و مشکلات نواحي روستايي نيست اما يکي از شيوه هايي است که ممکن است آثار اقتصادي مهمي داشته باشد و ميتواند به کندشدن روند تخليه روستا و کاهش مهاجرت روستايي کمک کند (افتخاري، ٢٥:١٣٨١). علت اصلي مهاجرت هاي روستا_ شهري وجود تنگناهاي اقتصادي است (مهدوي، ٢٥:١٣٨١). توسعه گردشگري روستايي با عنوان فرصتي مناسب ميتواند راهي براي افزايش درآمد، ايجاد اشتغال و کاهش مهاجرت روستاييان در بخش مذکور باشد (يزداني زنگنه ، ٧٩:١٣٨٨).
پيامدهاي مطلوب گردشگري روستايي
١. رونق باغداري سود و زودبازده
٢. ارتقاء سطح فرهنگي (آشنايي با فرهنگ ديگران و احترام به ساير اقوام بازديد کننده و همين طور تقويت روحيه مهمان نوازي آنها)
٣. نقش بازارچه هاي پيله وري در افزايش سطح درآمد روستاييان
٤. گسترش خدماتي جانبي و ايجاد اشتغال
٥. کاهش مهاجرت هاي روستايي
٦. رونق صنايع دستي مانند گيوه بافي و غيره
٧. اهتمام بيشتر به فرهنگ هاي سنتي در برگزاري مراسمات و اعيادهاي ملي، مذهبي و غيره (بهرامي، ٢٨:١٣٨٩).
پيامدهاي منفي گردشگري روستايي
١.تورم قيمت محلي
٢.مهاجرت نيروي کار به اين مناطق
٣.تخريب محيط زيست
٤.تغيير فرهنگ محلي براي تطابق با گردشگري (قادري، ٢٦:١٣٨٥).
جاذبه هاي گردشگري روستايي
به دو دسته طبيعي و فرهنگي، تاريخي تقسيم ميشود که مهم ترين جاذبه هاي روستا يا دلايلي را که گردشگران جذب روستا ميشوند، ميتوان به اين شرح بيان کرد:
١-گشت و گذار: (گردش در جاده هاي فرعي و طولاني کوهستاني و پارکهاي طبيعي روستا، دوچرخه سواري، اسب سواري
٢- فعاليت هاي آبي: (ماهيگيري، شنا، مسافرت در رودخانه ( بوسيله قايق هاي خانه مانند، کرجي، موج سواري روي آب ، مسابقه قايقراني ، کشتيراني، انواع ديگر وسايل آبي
٣- فعاليت هاي هوايي: (هواپيماي سبک وزن ، گلايدر دستي و بالون هاي هواي گرم )
٤- فعاليت هاي زميني: (تنيس ، گلف )
٥- فعاليت هاي ورزشي: (غارنوردي، صخره نوردي)
٦- فعاليت هاي مربوط به سلامتي: آب درماني (ميرکتولي، مصدق ، ١٤٣:١٣٨٩).
آثار اقتصادي برنامه ريزي گردشگري در توسعه :
در گردشگري سرمايه گذاري بخش خصوصي و دولتي هر دو لازم است . سازمان جهاني گردشگري پنج محور عمده را براي اندازه گيري آثار اقتصادي برنامه توسعه گردشگري پيشنهاد ميکند:
• افزايش در آمد عمومي و دولتي حاصل از صنعت گردشگري
• ارز خارجي حاصل از گردشگري
• اشتغال محلي ايجاد شده توسط گردشگري
• تأثير ضريب تکاثري
• کمک به در آمدهاي دولتي (قادري، ٢٨:١٣٨٥).
عوامل موثر در پايداري اقتصاد روستايي
عامل اصلي پايداري اقتصاد روستايي، توانمندي روستاييان و نظام توليد روستايي در برابر قدرت بازار، چالش هاي حاصل از تغيير و تحولات بازار و مخاطرات محيطي است .تنوع توليد، ثبات قيمت محصولات ، رشد مداوم توليد، کنترل و مقاومت در برابر عوامل مخرب طبيعي لازمه اقتصاد پايدار است (سانتوس و بارت ، ١٧٩٠:٢٠١٠). اهميت توسعه روستايي بيشتر به دليل تاثير و رابطه آن با رشد اقتصادي و نيز برقراري امنيت اجتماعي است . کشورهايي که از توسعه روستايي برخوردار نيستند، رشد ناهمگون اقتصادي دارند. در واقع از ساختار اقتصادي مناسبي برخوردار نبوده و فاقد عدالت اجتماعياند (شفقت و همکاران ، ١٨:١٣٨٩). تنوع روش هاي درآمدزايي در تمام سال براي کساني که به ساير مکانيسم هاي کاهش خطرات همچون پس انداز و بيمه دسترسي ندارند (لنجو و لنجو، ٥:٢٠٠١). در صورتيکه گردشگري روستايي به نحوي مناسب برنامه ريزي و مديريت شود، ميتواند خالق يا محرک يک فرآيند توسعه يافته براي حصول به توسعه در نواحي روستايي باشد. يکي از راه هاي کسب مشتري در مديريت بازاريابي تاکيد بر جذب گردشگران از طريق توجه به تبليغات شفاهي ميباشد (نوري و همکاران ، ٨٦:١٣٩١).
