بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری شهری با شروع قرن بیست و یکم نمود زیادی یافته است و موجب اثر گذاری بر کیفیت زندگی شهروندان گردیده است. با توجه به این پیش فرض و برای آن که گردشگری شهری بتواند زمینه بهبود کیفیت زندگی شهروندان را فراهم آورد بایستی اثرات آن بر زندگی شهروندان در ابعاد مختلف اقتصادی و اجتماعی مورد بررسی قرار گیرد. به همین منظور پژوهش حاضر بر آن است تا ضمن شناخت فرصت ها، چالش ها و نقاط قوت و ضعف شهرستان جیرفت در زمینه گردشگری شهری، اثرات گردشگری شهری بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی شهروندان شهرستان جیرفت را نیز مورد بررسی قرار دهد.
روش مورد استفاده در این پژوهش ترکیبی از روش های توصیفی-تحلیلی و شیوه های تحقیق مرور متن، منابع و اسناد تصویری در بستر مطالعات کتابخانه ای و همچنین روش تحقیق موردی، مشاهده و مصاحبه در بستر مطالعات میدانی است و برای تجزیه و تحلیل داده ها از تکنیک SWOT، استفاده شده است. نوع تحقیق کاربردی-توسعه ای می باشد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که گردشگری شهری اثرات مثبت و منفی انکار ناپذیری را بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی شهروندان شهرستان جیرفت برجای می گذارد و نکته حائز اهمیت این است که میان اثرات مثبت و منفی گردشگری شهری ارتباط وجود دارد. بنابراین ضروری است راهبرد های رقابتی، تنوع، بازنگری و تدافعی مناسب به منظور کاهش اثرات منفی و تقویت آثار مثبت گردشگری شهری بر وضعیت اقتصادی- اجتماعی شهروندان ارائه گردد.
واژههای کلیدی: گردشگری، گردشگری شهری، شهرستان، جیرفت، .SWOT
-1 مقدمه:
توسعه گردشگری و پیشرفت آن از زمانی آغاز گردید که از یک سو قوانین و مقرراتی در زمینه حق مرخصی برای کارمندان و کارگران به مرحله اجرا در آمد و از طرف دیگر بالا رفتن سطح زندگی مردم در کشورهای صنعتی، امکان مسافرت را ایجاد کرد. این دو عامل همراه با حس کنجکاوی آنان نسبت به وضع زندگی و پیشرفت سایر ملل بود که به توسعه ی گردشگری کمک شایانی نمود - میرزا حسین و فتاحی، 1390، . - 44 در اواخر قرن بیستم صنایع تولیدی به تدریج اهمیت خود را به عنوان ابزار اصلی رشد شهرها از دست داد و به تدریج بخش خدمات به عنوان محرک اقتصادی شهرها شناخته شد. در چنین شرایطی، گردشگری به عنوان گزینه ای مناسب برای توسعه ی شهرها شناخته شد، زیرا شهرها به طور بالقوه، دارای بسیاری از جاذبه ها مانند بناهای تاریخی، میراث فرهنگی، رویدادها و غیره می باشند - ضیایی و عباسپور، 1388، . - 77
با شروع قرن بیست و یکم صنعت گردشگری به یکی از پردرآمدترین صنایع دنیا تبدیل شده است و رقابت فشرده ای در میان بسیاری از کشورهای جهان برای جذب گردشگران به چشم می خورد و صنعت گردشگری به عنوان صنعتی پویا و با ویژگی های منحصر به فرد، بخش مهمی از فعالیت های اقتصادی و تولیدی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را به خود اختصاص داده است - تقوایی و همکاران، 1391، - 28؛ به طوری که بر اساس پیش بینی انجام شده توسط سازمان جهانگردی در سال 2020، حدود یک میلیارد و پانصد و شصت میلیون نفر به گردشگری خواهند پرداخت و درآمدهای ناشی از گردشگری در این سال به یک و نیم تریلیون دلار خواهد رسید. این صنعت در دنیای امروزی توان اثرگذاری بر فرآیند توسعه متوازن و خردورزانه را در تمامی دنیا به نمایش گذاشته است - ابراهیم زاده و آقاسی زاده، 1388، .108 -
در چنین شرایطی، نواحی شهری به علت جاذبه های تاریخی و فرهنگی، غالباً مقاصد گردشگری مهمی محسوب می شوند. علاوه بر این حتی در صورتی که جاذبه های گردشگری در مناطق غیر شهری واقع باشند، از آن جا که شهرها به پیرامون خود خدمات می دهند در رابطه با گردشگری قرار می گیرند. به همین منظور، امروزه از گردشگری شهری به عنوان یکی از عوامل مهم توسعه ی اقتصادی، اجتماعی و رفاهی شهر و شهرنشینان یاد می کنند - وارثی و همکاران، 1389، - 92؛ که تأثیرات مثبت و منفی انکارناپذیری برای شهر و شهروندان به همراه دارد. در واقع، گردشگری شهری عبارت است از مسافرت به شهر با انگیزه های مختلف بر پایه ی جاذبه های گوناگون، امکانات و تسهیلات شهری که در شخص ایجاد جذابیت و انگیزه می نماید. امروزه گردشگری شهری به صورت مسأله و فعالیتی مهم درآمده است و سبب تغییرات فضایی گسترده در شهرها شده است - فرجی راد و سید نصیری، 1389، . - 32
گردشگری شهری دارای ماهیت دوگانه است؛ به این معنا که از یک سو شهر به معنای اصلی ترین مبدأ گردشگران به شمار می آید؛ و دوم این که شهر به عنوان مقصد گردشگری مدّنظر قرار می گیرد - قالیباف و شعبانی فرد، 1390، . - 148 محیط های شهری در سراسر جهان برای سالیان متمادی در زمره بیشترین جاذبه ها برای همه اهداف گردشگری بوده اند و هر چه میزان جاذبه های شهری بیشتر باشد ساختار فضای شهری به سمت گردشگری تمایل بیشتری می یابد - خادم الحسینی و همکاران، 1390، . - 90 نخستین شرط برای موفقیت هر شهر در توسعه گردشگری شهری وجود زیرساخت های مناسب شهری و مدیریت عاقلانه و مدبرانه در عرصه های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و مانند این هاست. دومین شرط برای تضمین موفقیت سیاست توسعه گردشگری شهری، تنسیق و آمایش جاذبه های شهر و ایجاد تسهیلات و امکاناتی است که دسترسی به جاذبه ها را بیش از پیش آسان سازد - تقوایی و همکاران، 1391، . - 31
در رویکردهای جدید به گردشگری شهری سعی بر آن است تا برای کاهش آثار منفی گردشگری شهری بر شهروندان در محیط های شهری و نیز توسعه هر چه بیشتر آثار مثبت آن، ضمن توسعه زیرساخت های مختلف خدماتی، رفاهی و ارتباطی، پیوندهای عملکردی بین کانون های شهری و حوزه های طبیعی واقع در مجاورت شهرها به وجود آید تا از این رهگذر توسعه ی پایدار گردشگری شهری محقق گردد. جستجو در مطالعات و پژوهش های صورت گرفته درمورد گردشگری شهری نشان می هد که در این مطالعات و پژوهش ها تاکنون صرفاً به بررسی جاذبه های گردشگری شهری و یا به عوامل مؤثر بر توسعه ی گردشگری شهری و رویکردهای تحلیلی در آن پرداخته شده است. از جمله این مطالعات می توان به آثار نوری کرمانی و همکاران - - 1388، فرجی راد و همکاران - - 1389، تقوایی و همکاران - - 1391، در ایران اشاره کرد.
شهرستان جیرفت با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص دارای جاذبه های کم نظیر گردشگری از جمله جاذبه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی می باشد که در سال های اخیر در زمینه ی گردشگری شهری اقداماتی در زمینه ی توسعه گردشگری شهری صورت گرفته است. گسترش فعالیت گردشگری شهری و جذب گردشگر در شهرستان جیرفت اثرات و پیامدهای مثبت و منفی اقتصادی و اجتماعی را بر زندگی شهروندان بر جا گذاشته است. بنابراینبا توجّه به مطالب فوق الذکر، پژوهش حاضر در راستای شناخت و بیان اهمیت گردشگری شهری، بررسی اثرات و پیامدهای آن بر وضعیت اقتصادی -اجتماعی شهروندان شهرستان جیرفت و شناساییقابلیّت ها و تنگناهای شهرستان مورد پژوهش در مواجهه با اثرات گردشگری شهری و در نهایت ارائه راهبردهای مؤثر به منظور کاهش آثار منفی و تقویت آثار مثبت آن شکل گرفته است.
-2 بررسی مفاهیم و مبانی نظری:
-1-2 گردشگری:
گردشگری شامل مجموعه فعالیت هایی است که گردشگر در طول مدتی به دلایل شخصی و کاری خارج از مکان زندگی و کاری خود انجام می دهد. سازمان جهانی جهانگردی گردشگری را مجموعه کارهایی می داند که یک فرد در سفر و در مکانی خارج از زندگی خود انجام می دهد و بیش از یک سال طول نمی کشد و هدف آن سرگرمی، تفرّج، استراحت، ورزش و فعالیت هایی از این قبیل است. با پذیرش این تعریف در سال های اخیر به دلایل مختلف توسعه ای - اقتصادی، اجتماعی، اکولوژیکی - گردشگری به عنوان ابزاری برای افزایش توسعه مورد توجه بوده است و از آن به عنوان ابزاری برای تحریک اقتصادهای بحرانی و تقویت فعالیت های توسعه ای از طریق ایجاد مشاغل و درآمد استفاده می شود - افتخاری و همکاران، 1390، . - 24 -25
-2-2 شهر:
شهر به منزله تمرکز فعالیت های اقتصادی غیرکشاورزی در سکونتگاه های انسانی و کانون اصلی عرضه خدمات به جمعیت متمرکز است. شهر به معنای کامل یک سیستم باز است، یعنی نمی تواند از هر نظر کامل و مجموعه ای از تمام عناصر لازم جهت ادامه ی حیات خود باشد. بنابراین بطور مجزا و جدا از سایر نقاط نمی تواند به فعالیت خود ادامه دهد. بدین ترتیب مبادله ی احتیاجات فیزیکی و طبیعی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و تمامی ضروریات بین شهر و دیگر واحدهای زیستی، از مهم ترین شرایط ادامه ی حیات شهرهاست. بطور کلی، جمعیت نسبتاً متراکم، وجود خیابان ها و مراکز کار و تجارت، ساختمان های مرتفع، امکانات رفاهی و آموزشی و وجود گسترده وسائط نقلیه، همه علائمی است که در شهر وجود دارد - فرجی راد و سید نصیری، 1389، . - 31
-3-2 گردشگری شهری:
گردشگری در چارچوب الگوهای فضایی خاصی عمل می کند. یکی از این الگوهای فضایی، گردشگری شهری است. نواحی شهری به علت آن که جاذبه های تاریخی و فرهنگی بسیاری دارند، در اغلب موارد مقاصد گردشگری مهمی محسوب می شوند. شهرها معمولاً جاذبه های متنوع و بزرگی شامل موزه ها، بناهای یادبود، مکان های تاریخی را دارا هستند که خود گردشگران بسیاری را جذب می کند. عملکرد گردشگری در فضای شهری در راستای انگیزه های متفاوتی شکل می گیرد که برخی از مهم ترین آن ها عبارتند از: دیدار دوستان و خویشاوندان، حضور در نمایشگاه ها و کنفرانس ها، بازدید از میراث فرهنگی، سفرهای مذهبی - زیارت - ،
