بخشی از مقاله
ارزیابی قابلیت هاي طبیعت گردي شهرستان رشت با استفاده از مدل (SWOT )
چکیده
امروزه صنعت گردشگري به عنوان بخش مهم و اصلی در اقتصاد جهانی به شمار می رود و در بین انواع مختلف گردشگري، طبیعت گردي ابزاري مناسب جهت دستیابی به گردشگري پایدار می باشد . در دهه اخیر طبیعت گردي از نظر مفهومی در مجامع مختلف سیاست گذاري و همچنین در نهادهاي مربوطه جایگاه ویژه اي داشته و در جهت تاثیر گذاري در دیدگاه هاي زیست محیطی و توسعه پایدار و همچنین ایجاد درآمدهاي ریالی در تولید ناخالص ملی از رشد قابل توجهی برخورداربوده است .
این مقاله با هدف بررسی قابلیت هاي طبیعت گردي و تدوین بهترین استراتژي ها در جهت رونق و بهبود عملکرد مدیریت طبیعت گردي در شهرستان رشت صورت گرفته است . این مقاله به روش توصیفی و بصورت میدانی با جامعه آماري تحقیق که از گردشگران شهرستان رشت تشکیل شده انجام شده است و نمونه آماري آن شامل 82 نفر است , و با استفاده از مدل SWOT به تعیین نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصتها، تهدیدها , ارائه استراتژي و راهبرد در جهت توسعه گردشگري با تاکید بر طبیعت گردي در شهرستان رشت پرداخته شده است .
واژه هاي کلیدي : طبیعت گردي , شهرستان رشت , مدل SWOT
-1 مقدمه
یکی از دغدغه هاي گردشگري , پایدار ماندن آن هم از لحاظ اقتصادي و هم فرهنگی و هم زیست محیطی آن است . با توجه به تعریف گردشگري ، گردشگري فعالیتی چند منظوره است که در مکانی خارج از محیط عادي گردشگر انجام می گیرد و مسافرت گردشگر بیش از یک سال طول نمی کشد و هدف تفریح،تجارت و یا فعالیت هاي دیگر است . ( قرخلو و همکاران , (1388 فعالیت گردشگري امروزه به عنوان یکی از مهمترین و پویاترین فعالیتها در جهان مطرح است. ( قرخلو و همکاران, (1388 در جهان رقابتی امروز کشورهاي مختلف با معرفی جذابیت هاي گردشگري خود سعی در بهبود وضعیت اقتصادي خویش دارند . صنعت گردشگري به عنوان بزرگترین و متنوع ترین صنعت در دنیا به حساب می آید .بسیاري از کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال،
رشد بخش خصوصی و توسعه ي ساختار زیر بنائی می دانند که می تواند به عنوان یک فعالیت اقتصادي جایگزین یک اقتصاد تک محصولی گردد ( زند مقدم , ( 1388 براي ایجاد یک توسعه همه جانبه و پایدار و همچنین جایگزینی منابع جدید کسب درآمد به جاي منابع نفتی نیازمند استفاده از تمامی امکانات و قابلیت ها خواهیم بود . در این راستا توسعه صنعت جهانگردي که اقتصاددانان آنرا سومین پدیده اقتصادي پویا و روبه رشد پس از صنعت نفت و خودروسازي می دانند , به عنوان نیاز اساسی کشور مطرح می شود .( مدهوشی , (1382 در کشور ایران صنعت گردشگري از ظرفیتهاي بسیار بالایی براي رشد و توسعه برخوردار است .ایران با داشتن جاذبه هاي باستانی، تاریخی، طبیعی و آب و هواي متنوع و کم نظیر، موقعیت استراتژیک، تنوع قومی، زبانی، دینی و مذهبی خود، با فراهم آمدن بسترهاي اقتصادي و مدیریتی مناسب، می تواند تبدیل به یکی از قطبهاي مهم گردشگري دنیا شود . ( شمس, (1388 گردشگر کسی است که بیش از 24 ساعت در یک محل یا کشوري به دلایلی مثل تجارت، ملاقات، شرکت در کنگره، دیدار با فامیل، ارتباط با دوستان و همکاران، خوش زیستن، تحصیل براي ارتقاء دانش، ارتباط با دوستان، ورزش، فرایض مذهبی، استراحت براي سلامتی، استراحت، تبلیغات و سپري کردن اوقات فراغت به هر شکلی که فرد دوست دارد، سفر کند . از این رو کشور بزرگ و متمدن و با سابقه چند هزار ساله ایران از لحاظ جاذبه هاي گردشگري جزء 10 کشور اول جهان و از نظر نوع گردشگري جزء5 کشور اول جهان و از نظر تنوع صنایع دستی جزء 3 کشور اول جهان است و اکوتوریسم یکی از این جاذبه ها است . ( خاکپور و همکاران , (1385 گردشگري طبیعی یا اکوتوریسم امروزه یکی از جاذبه هاي گردشگري در جهان است ، گردشگري زیست محیطی بخش در حال گسترشی از بازار گردشگري در طبیعت است، به گونه اي که طبق برآورد انجمن گردشگري زیست محیطی در سال 1999 ، گردشگري در طبیعت یا طبیعت گردي 20 در صد و گردشگري زیست محیطی 7 درصد از بازار مسافرتهاي جهانی را در اختیار داشته است . فعالیتهاي گردشگري و محیط زیست اعم از محیط طبیعی و یا مصنوع به غایت با یگدیگر در تعامل هستند و این رابطه متقابل و همزیستی میان محیط و گردشگر میباشد.(زنگی آبادي و همکاران , ( 1389 و بر اساس برآورد سازمان تجارت جهانی در سال , 1994 حدود 40 تا 60 درصد از توریسم را اکوتوریست ها تشکیل می دهند. (پیرمحمدي و همکاران , ( 1389 هدف اصلی نگارندگان در این تحقیق ارزیابی قابلیتهاي طبیعت گردي شهرستان رشت با استفاده از مدل تحلیل عوامل درونی و بیرونی ( ( SWOT است تا بتوانند در کنار آن راهکارهاي مناسبی را براي طبیعت گردي ( اکوتوریسم ) ارائه کنند.
- 2 – 1 پیشینه تحقیق
واژه اکوتوریسم براي اولین بار در سال 1983 توسط هکتورلارکسون در تشریح سفر به مناطق بکر با هدف طبیعت گردي و با تأکید بر جنبه هاي آموزش این گردش به کار رفت . اکوتوریسم یک مسافرت و دیدار زیست محیطی مسئولانه به مناطق نسبتا دست نخورده بوده و هدف آن لذت بردن و استفاده از طبیعت ( و هر پدیده فرهنگی همراه آن چه در گذشته و چه درحال ) است که باعث تقویت حفاظت منابع شده و داراي تأثیرات منفی اندکی است و باعث فعال شدن جمعیت هاي محلی می شود که از نظر اجتماعی و اقتصادي براي آنان مفید است. (زرقی و همکاران , ( 1388 اگرچه تعاریف مختلفی از اکوتوریسم وجود دارد،اما بیشتر شامل یک مضمون مشترکی از سفر در تجربه محیط طبیعی و یا به قرار گرفتن
در آن می پردازد. براي مثال ،تعریف اکوتوریسم به عنوان "سفر مسئولانه در قبال حفظ محیط زیست طبیعی و ایجاد رفاه براي مردم محلی است". ( Herbig & O’Hara , 1997 )به نظر می رسد , اجماعی در میان علما و مردم در صنعت گردشگري در مورد آنچه که به عنوان اکوتوریسم است و باید باشد وجود دارد. اکوتوریسم :
• جذب گردشگران به محیط هاي طبیعی است که منحصر به فرد و در دسترس هستند ؛
• مورد استفاده براي بهبود حفاظت از طبیعت از طریق آموزش و پرورش؛
• منجر به تغییر نگرش در مردم و دولت هاي محلی و
• استخدام و فرصت هاي کارآفرینی براي مردم محلی فراهم خواهد کرد.( ( Herbig & O’Hara ,1997
ابداع سیاست هاي عمومی و خصوصی براي ایجاد اصول موثر توسعه پایدار یکی از فعالیتهاي بسیار چالش انگیز است. در واقع ، آن نیازمند طراحی اقداماتی است که به طور همزمان اجازه پیشرفت هاي اجتماعی ، توسعه اقتصادي ، دفاع از محیط زیست و استفاده عاقلانه از منابع طبیعی را می دهد . در واقع ، توسعه پایدار نیازهاي اجتماعی ، اقتصادي و الزامات زیست محیطی را به صورتی کارآمد متوازن می کند . ( (Catenazzo& et al., 2010
در تلاش براي پاسخگویی به نیازهاي هر دو نسل حاضر و آینده، توسعه پایدار براي تعادل دوره کوتاه مدت در جهت سود با تعهد دراز مدت به حفاظت از محیط زیست تلاش می کند. گردشگري پایدار براي برخورد تعادلی بین حفاظت از محیط زیست، حفظ تمامیت فرهنگی و ترویج منافع اقتصادي هم در کشورهاي توسعه یافته و هم در حال ظهور تلاش می کند.( ( ayawardena & et al., 2008 در زیر روشی نمونه براي توسعه گردشگري پایدار بوسیله اکوتوریست ارائه شده است :
. 1 یافتن و برجسته کردن نقاط مثبت فیزیکی و فرهنگی هر نقطه بالفعل یا بالقوه در منطقه که توانایی جذب اکوتوریستان را داراست . . 2 شناساندن نوع گردشگري اکوتوریسم به تمامی مخاطبان بالفعل و بالقوه . 3 آموزش عمومی ساکنین محلی در برخورد با اکوتوریست ها . 4 انتخاب افراد راهنماي دائمی از میان بومیان منطقه
. 5 ایجاد تورهاي طبیعت گردي که بطور سیستماتیک ارائه دهنده خدمات اکوتوریسم باشند . ( شاهرودي و امینیان ، ( 1390
- 3 – 1 مطالعه مورد : موقعیت جغرافیایی شهرستان رشت
شهرستان رشت ازشمال به دریاي خزر و بندر انزلی ، از جنوب به شهرستان رودبار ، از شرق به شهرستانهاي سیاهکل و آستانه اشرفیه و از غرب به شهرستانهاي فومن ، صومعه سرا و شفت منتهی میشود.شهرستان رشت با توجه به شرایط جغرافیایی ،اقتصادي ، اجتماعی ،فرهنگی و سیاسی ـ اداري داراي ویژگیهاي مهمی است ، این شهرستان به جهت موقعیت جغرافیایی ( واقع شدن در جلگه مرکزي و وسعت زیاد آن
، حاصلخیزي خاك و اراضی ، مهمترین منطقه تولید و کشت برنج است ) و موقعیت ارتباطی ( واقع شدن بر رسر راه تهران ، قزوین ، انزلی
، آستارا از یک سو و مسیرجاده اصلی گیلان به مازندران و شرق گیلان از سوي دیگر ) و موقعیت سیاسی ـ اداري ( واقع شدن شهر رشت بعنوان مرکز استان گیلان در این قسمت ) و رونق اقتصادي و گسترش شهرهاي صنعتی و ایجاد کارخانه هاي صنعتی و به تبع آن افزایش فعالیتهاي زراعی ـ تجاري داراي اهمیت می باشد . شهر رشتنوانبع مرکز استان گیلان تقریباً در مرکز جلگه گیلان ، در وسیعترین بخش دلتاي رودخانه سفید رود با ارتفاع متوسط 8 متر از سطح دریاهاي آزاد و در 330 کیلومتري شمال باختري تهران و در انتهاي راه کناره اصلی دریاي خزر و در مسیرراه اصلی درجه یک قزوین به بندر انزلی واقع شده است.
این شهرستان با مساحت 1272/2 کیلومتر مربع، شامل 6 بخش : مرکزي ، خمام ، خشکبیجار ، سنگر ، کوچصفهان و لشت نشاء و 18 دهستان و 296 آبادي ، که 294 آبادي آن داراي سکنه و 2 آبادي آن خالی از سکنه است. جمعیت شهرستان طبق سرشماري سال 1385
، 857606 نفر بوده است که تراکم نسبی آن 430 نفر درهر کیلومتر مربع است که از این تعداد 68/7 درصد آنها شهر نشین هستند ، همچنین 32٪ کل جمعیت استان به این شهرستان تعلق دارد. مردم آن آریایی نژاد و به زبان فارسی وگویش گیلکی سخن می گویند در این شهر عده اي ارامنه و یهودي هم اقامت دارند در گذشته عده اي یونانی نیز به سبب رونق تجارت نخ نوغان و نوغانداران به گیلان کشانده شده بودند که اکنون کسی از آنها باقی نمانده است . ارامنه ، کلیسائی در رشت دارند و درگذشته بیشتر صاحب مدرسه سالن تئاتر نیز بودند . ساکنانو شهرهاي این شهرستان عمدتاً به مشاغل خدماتی ، تجاري و صنعتی مشغول هستند و شالیکاري نیز از عمده فعالیتهاي روستاییان این خطه می باشد. در بخش کشاورزي ، این ناحیه از مستعدترین مناطق استان و کل کشور محسوب می شود. ( سایت رسمی اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگري استان گیلان ، ( 1390
- 2 روش شناسی تحقیق
لازمه مدیریت صنعت گردشگري ، تهیه یک برنامه مدیریتی متناسب با ویژگی هاي زیست محیطی، اقتصادي و اجتماعی آن منطقه می باشد.تدوین این برنامه به مدیریت گردشگري تسهیلات و امکانات مرتبط با آن کمک می نماید . SWOT یک ابزار برنامه ریزي، براي تشخیص عوامل اصلی و موثر بر رقابت پذیري و ادامه حیات تجاري می باشد. تحلیلSWOT قبل از تدوین راهبرد انجام می شود . این تحلیل شامل اثرات کنونی (نقاط قوت و ضعف) و اثرات توسعه در آینده (فرصت ها و تهدید ها) در هر بخش یا هر نوع تجارت است .( سالاري و ارجمندي, (1389 این مقاله به روش توصیفی و بصورت میدانی با جامعه آماري تحقیق که از گردشگران شهرستان رشت تشکیل شده است و نمونه آماري آن شامل 82 نفر می باشد . براي تحلیل SWOT بصورت زیر عمل می گردد :
از بررسی عوامل درونی، مهم ترین عوامل فهرست می شوند. این عوامل باید دربرگیرنده نقاط قوت و ضعف موجود باشند. تهیه این ماتریس شامل مراحل زیر است:
. 1 نقاط قوت و سپس نقاط ضعف نوشته می شوند.
. 2 به این عوامل ضریب داده می شود. از صفر (اهمیت ندارد) تا )1بسیار مهم است) ضریب داده شده به هر عامل بیانگر اهمیت نسبی آن در موفقیت است. صرف نظر از این که آیا عامل مورد نظر به عنوان یک نقطه قوت و ضعف داخلی به حساب آید، باید به عاملی که داراي بیشترین اثر در عملکرد است، بالاترین ضریب را داد. مجموع این ضریب ها باید برابر یک شود.
. 3 سپس به هریک از این عوامل نمره 1 تا 4 داده می شود. نمره 1 بیانگر ضعف اساسی ، نمره 2 ضعف کم، نمره 3 بیانگر نقطه قوت و نمره 4 نشان دهنده قوت بسیار بالاي عامل مورد بحث می باشد. نمره ها بر اساس وضعیت منطقه و ضریب ها (که در مرحله دوم داده شدند) بر اساس نوع فعالیت قرار دارند.
. 4 براي تعیین نمره نهایی هر عامل، ضریب هر عامل در نمره آن ضرب می شود. . 5 مجموع نمره هاي نهایی هر عامل محاسبه و نمره نهایی مشخص می شود.
کلیه مراحل در ماتریس عوامل بیرونی نیز صادق است، فقط در این ماتریس به جاي نقاط ضعف و قوت(عوامل درونی)، عوامل بیرونی یعنی تهدیدها و فرصت هاي ناشی از گسترش و توسعه صنعت طبیعت گردي در منطقه لیست می شود. در ماتریس ارزیابی عوامل داخلی اگر نمره نهایی از ) 2.5 میانگین 1 و ( 4 بیشتر باشد، به ترتیب نقاط قوت از نقاط ضعف بیشتر است و اگر جمع نمره هاي نهایی از 2.5 کمتر باشد , نقاط قوت از نقاط ضعف، کمتر است. این مراحل براي ماتریس ارزیابی عوامل خاجی نیز تکرار می شود.
– 3 یافته هاي تحقیق
بعد از گردآوري داده ها و اطلاعات تحقیق و تجزیه و تحلیل آن توسط مدل swot در این بخش یافته هاي پژوهش ذکر می گردد :
