بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
انتخاب تأمین کننده با رویکرد تلفیقی فرآیند تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی وروش COPRAS-G
چکیده:
مسئله انتخاب تأمین کننده، یکی از موضوعات بسیار مهم در مدیریت زنجیره تأمین می باشد و از آن به عنوان عاملی مؤثر برای بقا در محیط رقابت یاد می شود .این موضوع، به نوعی به مسئله تصمیم گیری چند معیاره تبدیل شده است که می تواند در عملکرد کل زنجیره تأمین تأثیرگذار باشد . هدف این مقاله، ارائه یک مدل مناسب تصمیم گیری چند معیاره در شرایط عدم قطعیت و با استفاده از مفاهیم تئوری فازی و خاکستری برای انتخاب بهینه تأمین کننده می باشد. در این مقاله ابتدا اوزان معیارهای انتخاب تأمین کننده با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی(( FDAH تعیین و سپس با استفاده از روش COPRAS-
G(Complex Proportional Assessment of alternative with Grey relations) که یکی از رویکردهای جدید توسعه یافته تصمیم گیری چند معیاره می باشد به رتبه بندی تأمین کنندگان پرداخته شده است.
واژگان کلیدی: فرآیند تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی، روش COPRAS-G، تصمیم گیری چند معیاره، انتخاب تأمین کننده
مقدمه
دنیای رقابت کنونی ایجاب می کند که هر شرکت فعال توانایی واکنش سریع به محرک های خارجی را داشته باشد. بنابراین، فشارهای محیطی در سال های اخیر باعث شده است زنجیره تأمین و مدیریت مناسب آن بعنوان یک عامل مهم جهت حضور موفق در بازارهای رقابتی مطرح شود(چوی3 و همکاران،.(2007 مزیت رقابتی نتیجه نحوه همکاری و هماهنگی اعضای زنجیره تأمین میباشدوبراین اساس،فعالیت هایی نظیربرنامه ریزی عرضه وتقاضا،تأمین مواد،تولیدوبرنامه ریزی محصول،نگهداری کالا،کنترل موجودی،توزیع،تحویل وخدمت به مشتری که همگی قبلاًدرسطح شرکت انجام میشد،اکنون به سطح زنجیره تأمین انتقال یافته است(پورتر4، .(1985 از آنجائی که هزینه مواد خام و خرید، هزینه اصلی یک محصول را تشکیل می دهد و اغلب شرکت ها میزان قابل توجهی از درآمد خود را برای خرید از تأمین کنندگان صرف می نمایند، بنابراین مدیریت صحیح تأمین کنندگان از مهم ترین مسائل در حوزه زنجیره تأمین می باشد(گوفین5 و همکاران، .(1997 لذا برای شرکت هایی که درصد زیادی ازدرآمدهای فروش رابرای خریدموادوقطعاتازتأمین کنندگان صرف می کنندو هزینه موادسهم بسزایی ازهزینه کلآن هاراشامل میشود،شناسایی وحفظ رابطه باتأمین کنندگان مناسب، امری بسیارمهم تلقی میشود(سنایی6وهمکاران، .(2010 از سوی دیگر انتخاب تأمین کننده مناسب به عنوان یک تصمیم حیاتی درمدیریت زنجیره تأمین میتواند بر درجه پایداری زنجیره تأمین تأثیرگذار باشد(امین دوست و همکاران، (2012؟ ارزیابی و انتخاب تأمین کننده، یک مسأله پیچیده تصمیم گیری چندمعیاره شامل عوامل ملموس و ناملموس در سیستم مدیریت زنجیره تأمین می باشد( دی7 و همکارن، .(2012 در واقع، انتخاب تأمین کننده یک مسأله چندمعیاره است که شامل عوامل یکیفی وکمی میباشدو هدف ازارزیابی تأمین کنندگان،شناسایی تأمین کننده ایاست که بالاترین پتانسیل جهت تأمین نیازهای شرکت بایک هزینه قابل قبول را دارا باشد(فنگ8 و همکاران، .(2005 انتخاب تأمین کننده شامل تحلیل وارزیابی عملکردمجموعه ای ازتأمین کنندگان به منظوررتبه بندی و انتخاب آنهابرای حفظ کارایی سیستم زنجیره تأمین میباشد(گنووس9 و همکاران، .(2010 نظر به آنکه یک تولید کننده در تأمین نیازهای خود از میان تأمین کنندگان گوناگون اهداف مختلف و گاهاً متناقض نظیر حداقل سازی هزینه و افزایش کیفیت را دنبال می نماید، تأمین این اهداف آن هم از طریق آزمون خطا عملاً غیرممکن بوده و منجر به تحمیل هزینه های گزاف به تولید کننده می گردد. با توجه به آنکه اغلب شاخص ها در مدلهای تصمیم گیری ندچ معیاره از مقیاسهای مختلف بوده و غالباً در تعارض با یکدیگر می باشند(مومنی، (1387، لذا بهره گیری از این مدلها می تواند در حل مسئله انتخاب تأمین کننده با معیارهای چندگانه به تصمیم گیرندگان کمک بسیاری نماید.
هدف این مقاله، ارائه یک مدل مناسب تصمیم گیری چند معیاره جهت ارزیابی و انتخاب تأمین کننده با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی10 و روش COPRAS-G 11 مباشد. علت انتخاب این مدل تلفیقیاز آن جهت می باشد که اولاً با توجه به آنکه در امر تصمیم گیری با نظرات گروهی از تصمیم گیرندگان و اجماع میان آنها روبرو هستیم، روش دلفی سنتی بعنوان ابزاری جهت انجام این امر همواره از ضعف هایی همچون همگرایی پایین نظرات متخصصان، هزینه اجرای بالا و احتمال حذف نظرات برخی از افراد رنج برده است(اکلی، پاولوسکی12،.(2004 از سوی دیگردر فرآیند تصمیم گیری، تصمیم گیرندگان معمولاً با تردیدها، مسائل و عدم قطعیت هایی روبرو می شوند(امیری، (1389 لذاجهت پوشش این کاستی ها و تعیین وزن معیارها در این تحقیق از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی استفاده شده است.
ثانیاً با توجه به آنکه در حوزه انتخاب تأمین کننده تاکنون مدلهای ترکیبی تصمیم گیری چند معیاره متعددی توسط محققان توسعه داده شده است، اما تاکنون مدل تلفیقی که همزمان پوشش دهنده مفاهیم تئوری خاکستری و تئوری فازی و تصمیم گیری چند معیاره باشد، از سوی محققان ارائه نشده است. لذا به منظور رتبه بندی تأمین کنندگان بعنوان گزینه ها، در شرایط عدم قطعیت از روش COPRAS-G استفاده شده است، این روش از تکنیکهای جدید تصمیم گیری چند معیاره بوده(نگوین13، (2013 و کاربرد موثر آن در برخورد مسائلی که با داده های نادقیق و نامطمئن مواجه هستند مورد آزمایش و تایید واقع شده است(زاوادسکاس14،.(2010
ادبیات تحقیق
ارزیابی و انتخاب تأمین کنندگان فرآیندی است که در طی آن تأمین کنندگان ، به عنوان یک جزء از زنجیره تأمین، مورد تحلیل، ارزیابی و انتخاب قرار می گیرند . با ظهور بحث مدیریت زنجیره تأمین، توجه خاصی نیز به مسئله انتخاب تأمین کننده شده است(امیری،(1390 و در این زمینه تاکنون مقالات بسیاری به چاپ رسیده است. جدول 1 نشان دهنده برخی از پژوهشها و تحقیقات انجام شده در حوزه انتخاب تأمین کننده می باشد. مطالعات نشان داده شده در این جدول بر اساس دو رویکرد تقسیم یندی شده اند. در رویکرد اول به تحقیقاتی اشاره شده است که با استفاده از یک روش تصمیم گیری چند معیاره به انتخاب تامین کننده پرداخته اند. دسته دوم بر اساس رویکردهای تلفیقی می باشد. حال آنکه رویکرد تلفیقی میتواند بکار گیری روشهای تصمیم گیری چند معیاره و تلفیق آنها با تئوریهایی نظیر تئوری فازی باشد و یا آنکه می تواند حاصل تلفیق دو روش تصمیم گیری چند معیاره باشد. در ادامه با توجه به تحقیقات اشاره شده در این زمینه، به بیان علت انتخاب روش پیشنهادی در حل مسئله انتخاب تامین کننده پرداخته شده است.
جدول :1 رویکردهای تصمیم گیری بکار گرفته شده در انتخاب تامین کننده
با توجه به مطالعات اشاره شده در جدول 1 مشاهده می شود که در رویکردهای حل مسئله به روش تصمیم گیری چند معیاره، هم در آنهایی که از یک روش جهت ارزیابی و انتخاب استفاده شده است و هم در رویکرد تلفیقی، بهره گیری همزمان از مفاهیم تئوری خاکستری و فازی مشاهده نمی شود. اگر چه که در حوزه های مختلف تلفیق تئوری خاکستری و تکنیکهای تصمیم گیری چند معیاره بکارگرفته شده است اما در حوزه مطالعاتی تحقیق حاضر این امر تا به حال انجام نشده است از این رو محقق با پیشنهاد رویکرد تلفیقی فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی و روش COPRAS-G زمینه بکارگیری همزمان مفاهیم تئوری فازی و خاکستری را در قالب تصمیم گیری چند معیاره در یک مطالعه موردی فراهم آورده است.
معیارهای ارزیابی و انتخاب تامین کننده در مطالعات گوناگون، همواره مشابه نبوده و گاهاً در برخی معیارها با یکدیگر مشترک بوده اند. جونیور و همکاران((2014 جهت مقایسه معیارهای بکار گرفته شده جهت ارزیابی و انتخاب تامین کننده 14 تحقیق انجام شده را معرفی نموده و معیارهای انتخابی از سوی هر تحقیق را نشان داده است.
برخی از معیارهای مطرح شده در این تحقیق بر اساس بیشترین استفاده از معیار در تحقیقات عبارتند از: قیمت، تحویل به موقع، امکانات فنی، کیفیت(تعهد به کیفیت)، موقعیت مالی و شهرت. معیارهای مطرح شده در این مطالعه 19 معیار بوده که در این میان برخی تنها از 4 معیار جهت ارزیابی تامین کنندگان بهره برده اند که از آن جمله میتوان به مطالعات شن و یو28، 2009، و بوران و همکاران29، 2009 اشاره نمود. برخی مطالعات بیش از 8 معیار را در این زمینه استفاده کرده اند که از آن جمله می توان به تحقیقات بویوکزکان و سیفچی، 2011 و چان و کومار30، 2007 اشاره نمود. در تحقیق حاضر با در نظر گرفتن معیارهای انتخاب تامین کننده استفاده شده در مطالعات پیشین که پیش تر بدان اشاره شد و نیز معیارهای معرفی شده از سوی دیکسون(وبر31، (1991 و بر اساس نظر خبرگان، شش معیار بعنوان ارزیابی تامین کنندگان و انتخاب تأمین کننده بهینه انتخاب شد. معیارهای شش گانه عبارتند از: کیفیت، قیمت، تحویل به موقع، امکانات و ظرفیت تولید، انعطاف پذیری در نحوه پرداخت و موقعیت در صنعت.
روش تحقیق
برای حل مسئله تصمیم گیری چند معیاره می بایستی معیارها و گزینه ها جهت ارزیابی تهیه و با بکار گیری روشهای تحلیل چند معیاره قاعده مند بدیل مناسب انتخاب گردد(نوکورانی، (1388؟ در تحقیق حاضر به منظور تعیین اوزان معیارها از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی استفاده شده است و در ادامه به منظور ارزیابی و رتبه بندی تأمین کنندگان از روش COPRAS-G استفاد شده است. در این بخش جهت آگاهی از روند انجام محاسبات، نکات ضروری و مورد نیاز در حوزه تئوری خاکستری، نظریه فازی، روش تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی و روش COPRAS-Gبیان شده است.
نظریه فازی نظریه فازی، نظریه ای است برای اقدام در شرایط عدم اطمینان، این نظریه قادر است بسیاری از مفاهیم، متغیرها و سیستم هایی را که نادقیق و مبهم هستند، چنانچه در عالم واقع در اکثرموارد چنین است، به شکل ریاضی در آورد و زمینه را برای استدلال، استنتاج، کنترل و تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان فراهم آورد(مومنی،.(1387
اعداد فازی:
تابع عضویت: مجموعه à در یک مجموعه مرجع X با تابع عضویت µÃ (x) نشان داده می شود که به هر عنصر x از X عددی از بازه 1]،[0 نسبت می دهد. مقدار تابع õ (x)، درجه تعلق مقدار حقیقی x به مجموعه à را نشان می دهد.
مجموعه فازی محدب: مجموعه فازی A را محدب می گوییم، اگر هر α برش )Aبرای تمام (0≥α≥1 محدب باشد. همچنین می توان گفت که مجموعه فازی Ã محدب است اگر و فقط اگر برای هرx1, x2 Є X و هر λЄ [ 0,1] رابطه زیر برقرار باشد(مومنی،:(1387
یک مجموعه فازی N از مجموعه اعداد حقیقی (R) را یک عدد فازی حقیقی گوییم اگر سه ویژگی زیر را داشته باشد:
مجموعه فازی N محدب باشد.
نرمال و تک نمایی باشد ( یعنی فقط یک x0 Є X وجود داشته باشد که(µµ (x0) = 1µµ (x) قطعه به قطعه پیوسته باشد.
بر حسب نوع تابع عضویت و توزیع امکان پذیری تعداد بی نهایت انواع عدد فازی وجود دارد. در این پژوهش بر حسب نیاز اعداد فازی مثلثی را معرفی می کنیم:
اعداد فازی مثلثی((TFN
یکی از کاربردی ترین اعداد فازی، عدد فازی مثلثی می باشد که بصورت
̃=(l, m, r) نمــایش داده میشــود و شــکل ریاضــی تــابع عضــویت آن بصــورت زیــر مــی باشد
دو عدد فازی و عدد قطعی و مثبت K را در نظر بگیرید. عملیات ریاضی با توجه به اعداد فوق الذکر بصورت زیر می باشد(اپریکوویچ،:(2011
فرآیند تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی((FDAHP
روش دلفی فازی درسالٌََُ 1988توسط کوفمان وگوپتا33ارائه شده است؟این روش،تعمیم روش دلفی سنتی درعلم مدیریت است. در روش دلفی فازی،اطلاعات لازم درقالب زبان طبیعی ازخبرگان اخذشده وبه صورت فازی موردتحلیل قرارمیگیرند(عطائی،؟ٌََُ“؟ روش تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی نیزدرواقع ترکیبی ازروش دلفی وتحلیل سلسله مراتبی درمحیط فازی است؟
تحلیل سلسله مراتبی،روشی است که اولین بارتوسط توماس ال؟ساعتی34ًٌَُارائه گردید؟مبنای این روش، وزندهی پارامترهابرمبنای مقایسه دوبه دوی آنهادرقالب ماتریس مقایسه زوجی میباشد؟
گام های روش )FDAHPحیاتی، 2014؛ لیو و چن35، (2007
نظرسنجی از متخصصان : ابتداازمتخصصان خواسته میشودکه معیارهای مؤثربرتصمیم را باتوجه به میزان اهمیت آنهابه صورت کیفی ویادرصورت امکان به صورت کمی ارزیابی کنند؟ تشکیل ماتریس های مقایسات زوجی : براساس نظرسنجی صورت گرفته ازهرمتخصص،ماتریس مقایسات زوجی مربوطه به صورت زیرتشکیل میگردد
محاسبه اعداد فازی مثلثی:
برای محاسبه اعداد فازی ̃ نظرات حاصل از نظر سنجی بصورت مستقیم مد نظر قرار می گیرند و بصورت زیر محاسبه می شوند:
بیانگر اهمیت نسبی معیار i بر معیار j از دیدگاه تصمیم گیرنده k ام می باشد. همانطور که مشخص است مولفه های عدد فازی بگونه ای تعریف شده اند که :
با توجه به توضیحات فوق ماتریس مقایسات زوجی دلفی فازی بصورت زیر تعریف می گردد:
محاسبه وزن فازی معیارها: وزن فازی نسبی معیارها بصورت زیر محاسبه می شوند:
دیفازی نمودن(تغییر عدد فازی به عدد معمولی) با استفاده از روش میانگین هندسی(کافمن، گوپتا، :(1988
تئوری خاکستری
تئوری خاکستری در سال 1982 توسط آقای دنگ37 مطرح شد(دنگ، .(1989 اگر اطلاعات واضح و شفاف یک سیستم را با رنگ سفید و اطلاعاتکاملاً ناشناخته یک سیستم با رنگ سیاه تجسم شود، در این صورت اطلاعات مربوط به بیشتر سیستم های موجود در طبیعت اطلاعات سفید(کاملاً شناخته شده) و یا سیاه(کاملاً ناشناخته ) نیستند، بلکه مخلوطی از آن دو یعنی به رنگ خاکستری هستند .این گونه سیستم ها را سیستم ها ی خاکستری می نامند که اصلی ترین مشخصه آن ها، کامل نبودن اطلاعات مربوط به آن سیستم است (دیوید38، .(1994 تئوری خاکستری با استفاده از مفهوم اعداد خاکستری قابلیت پذیرش و به کارگیری اطلاعات نامطمئن را فراهم کرده است.
هر سیستم خاکستری بوسیله اعداد خاکستری، معادلات خاکستری و ماتریسهای خاکستری توصیف میشود که در این میان اعداد خاکستری به مثابه اتمها و سلولهای این سیستم می-باشند. عدد خاکستری میتواند به عنوان عددی با اطلاعات نامطمئن تعریف شودمثلاً. رتبه معیارها در یک تصمیمگیری، بصورت متغیرهای زبانی بیان میشوند که میتوان آنها را با بازه های عددی بیان نمود. این بازههای عددی شامل اطلاعات نامطمئن خواهد بود (دانگ39،
یاماگوچی و ناگای40، .(2007 عدد خاکستری بازه ای بصورت زیر تعریف می شود:
(دنگ، :(1989
