بخشی از مقاله
چکیده
در هزاره سوم، مدیریت دانش به عنوان یک نیاز راهبردی برای سازمانهای پروژه محور مطرح شد. در واقع، میزان بهرهگیری سازمانها و جوامع از سرمایههای انسانی، فکری و اطلاعاتی، برتری بلند مدت آنها را تضمین میکند. در واقع، با توجه به سرمایه انسانی، ایدهها و اطلاعات، تضمین کننده قابلیتهای بلند مدت سازمانها و جوامع است. اغلب، پروژههای ساخت در دستیابی به اهداف خود یعنی زمان، بودجه و کیفیت با شکست مواجه میگردند.
این این امر بخاطر شکست پیمانکار در تجزیه و تحلیل و ارزیابی ریسکهای پیش بینی نشده است. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی رویکرد نوینی است که برای تجزیه و تحلیل و ارزیابی ریسکهای پروژه در طول مرحله ساخت یک پروژه و غلبه بر محدودیتهای رویکردهای سنتی که توسط پیمانکاران استفاده میشود، به کار گرفته شده است. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی یک راه منطقی و عقلایی انعطاف پذیر و قابل فهم به تصمیم گیرندگان برای فرموله کردن این گونه مسائل ارائه میدهد. در این مقاله یک بازنگری کلی بر فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و کاربرد آن در ارزیابی ریسکهای پروژههای مهندسی، تدارکات و ساخت انجام شده است.
مقدمه
یکی از متداولترین مشکلات در ساخت پروژهها، تأخیرات مکرر در تکمیل آنها میباشد. مهمترین دلیل این امر وجود ریسکها و عدم قطعیتهای داخلی و خارجی در مراحل مختلف اجرای پروژه است. برای رفع این مشکل ابزاری لازم است که بتوان با آن این ریسک و عدم قطعیتها را به صورت موثر مدیریت و تجزیه و تحلیل نمود و سطح اثر آنها را بر اهداف پروژه به حداقل رساند - محمدی، ٌََُ - . صحبت از ریسک در پروژهها موضوعی جنجالی است - بالوی و پرایس، ًًٍَ - .که خود این بحث یکی از موارد اساسی در مدیریت ریسک میباشد - اسمیت، مرنا، جوبلینگ، ًًٍّ - . در شیوههای سنتی تنها به تحلیل کمی ریسک پرداخته میشد - کار و تاره، ًًٌٍ - که این امر در شرایطی بود که مشکل اصلی یافتن میزان احتمال وقوع هر ریسک بود - فلاناگان و نرمان، - . بنابراین استفاده از دانش و قضاوت شخصی افراد، قضاوتهای شهودی و قوانین سر انگشتی برای ارزیابی ریسک باید ساختار بندی میگردید - دیکمن، بیرگونول و هان،ًًٍْ - .
مدیریت ریسک یکی از فازهای مدیریت پروژه بوده و رتبهبندی ریسکهای پروژه قسمت کلیدی فاز ارزیابی ریسک در فرایند مدیریت ریسکهای پروژه است. رتبهبندی ریسکهای پروژه به صورتهای مختلف کمی و کیفی انجام میشوند - رضاییفر و همکاران، - . امروزه مدیریت ریسک به بخشی تفکیک ناپذیر از پروژهها و مدیریت آنها تبدیل شدهاند از آنجا که ریسکها میتوانند تاثیرات بسیار شدیدی بر روند اجرای پروژه داشته باشند حتی توجیه پذیری آن را زیر سوال برند لزوم مدیریت آنها کاملا محسوس میباشد برای مدیریت بهینه ریسکها در پروژهها نخستین گام شناسایی عوامل بروز آنها میباشد - یوسفی، خانزادی و دبیریان - . مدیریت ریسک مبتنی بر دانش نگرش جدیدی است که امروزه به این مفهوم داده شده است و تنها سازمانهای بسیار بالغ میتوانند از آن بهره کامل ببرند.
فایده اصلی آن، پیشبینی ریسکهای بالقوه پروژهها، واکنش سریعتر در جهت کاهش اثرات آنها، تشخیص حیطه های پر ریسک و در نتیجه تخصیص منابع بیشتر به این نواحی بوده و راهی بسیار عملگرایانه در راستای نیل به اهداف پروژه است. به دلیل تکرار حوادث مشابه و از طرفی، موقتی بودن ماهیت پروژهها و عدم دسترسی به افراد خبره بعد از اتمام پروژه به دلایلی همچون فوت، بازنشستگی، استعفاء و غیره، استفاده از سیستمهای مبتنی بر دانش میتواند در کسب و بکارگیری تجربیات پروژههای قبلی و قابل دسترس کردن آن برای مدیران پروژه تازه کار، موثر واقع شده و به اثربخشی فرایند مدیریت ریسک و اتخاذ سناریوهای آگاهانهتر و تصمیمات قابل اعتمادتر در مورد آینده، کمک نماید. در محیط رقابتی امروز، از دست دادن دانش پروژه هزینههای انجام پروژه را به صورت تصاعدی افزایش میدهد لذا حفظ یکی از ارزشمندترین داراییهای هر پروژه یعنی دانش پروژه کاملا آشکار است - ارباب و جبل عاملی، - .
مطالعه سازمانهای پروژه محور نشان میدهد که اگرچه حافظه سازمانی و عملکرد و میزان موفقیت پروژه در تمامی سطح سازمانی سنجیده میشود، اما هنوز راهی ساختارمند جهت انتقال دانش حاصل شده در پروژهها بین سایر پروژههای سازمانی ایجاد نشده است - کاسکینن، - . لوین اذعان میدارد که فرآیند مدیریت دانش باید در تمامی مراحل چرخه حیات پروژه به طور موثری به کار گرفته شود - لوین، - . فرآیند مدیریت دانش با شناسایی و تحلیل اطلاعات و دانش در دسترس و مورد نیاز آغاز گردیده و در نهایت نتایج خود را بر روی برنامهریزی و کنترل فعالیتها و حوزههای مدیریت پروژه نشان میدهد - چاولا و جوشی، - . طی نیم قرن گذشته، کاربرد مدلهای تصمیمگیری، مدیران را برای اتخاذ تصمیم اثربخش یاره داده است.
همچنین مدلهای تصمیمگیری سنتی - بر اساس معیار سود یا زیان - خارج شده و به سوی تصمیمگیری چند معیاره - یکی از معیارها سود و زیان است - توسعه یافته است - خلیلی عراقی، برای یافتن بهترین گزینهها باید از بهترین روشها استفاده کرد. در بین روشهایی که در مجموعه روشهای تصمیمگیری چند معیاره قرار میگیرند، روش تحلیل سلسله مراتبی به دلیل قابلیت سازگاری و فراهم نمودن امکان مقایسات زوجی نتایج دقیقتری تولید میکند - مومنی، - . مساله اصلی این مطالعه، شناسایی شاخصهای ریسک پروژههای طراحی، تدارکات و ساخت و رتبه بندی آنها با روشهای تصمیمگیری چند شاخصخه و با استفاده از رویکرد مدیریت دانش میباشد.
