مقاله اهمیت و ضرورت آموزش بزرگسالان

بخشی از مقاله

اهمیت و ضرورت آموزش بزرگسالان

چکیده

آموزش بزرگسالان بر پایه باوری شکل می گیرد که آموختن را مقطعی نمیداند و حضور فعال و موثر بزرگسالان در همه ی عرصه های شخصی و اجتماعی در گرو دانش و آگاهی ، مهارت و درک و نگرش آنان می شناسد و افزایش توانایی آن ها را به منظور برقراری یک تعامل متعادل با تغییرات پرشتاب در همه زمینه ها ، و قرار دادن بزرگسالان در مسیر یادگیری ، ایفای شایسته ی نقش هایی که به سرعت توسعه می یابند و با تغییرات زمان ، دگرگون می شوند، یک ضرورت اساسی معرفی می کند. بررسی دقیق مفهوم و ویژگی های آموزش و پرورش بزرگسالان در اسلام و مقایسه آن با آموزش و پرورش بزرگسالان در غرب ، کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه نشان می دهد که ویژگی هایی که در اسلام در زمینه آموزش بزرگسالان تاکید گردیده به ویژگی هایی که در کشورهای درحال توسعه اعمال می شود بسیار نزدیک است.اهمیت و ضرورت آموزش بزرگسالان در این مقوله ها دسته بندی می شود : الف -آموزشی :افزایش آموزش سبب افزایش علاقه بزرگسالان نسبت به مطالعه کتاب و استفاده از رسانه می شود و ... .ب - سیاسی: جهت جامعه پذیری و تداوم حاکمیت ... .ج-اجتماعی: جهت حفظ محیط زیست،کاهش جرایم حقوقی و بهداشت روانی و جسمی افراد جامعه و... د- اقتصادی : برای توسعه اقتصادی و بهبود کیفیت و کمیت تولید و ... و - فرهنگی :توسعه و باروری فرهنگ حاکم بر جامعه و ... ه - مذهبی :تاثیر مثبت مذهب بر زندگی و جلوگیری از زندگی همراه با خرافات و ... ی- شغلی : توسعه اقتصادی از طریق رشد مشاغل و... .

واژگان کلیدی:آموزش بزرگسالان،ضرورت آموزش بزرگسالان،مفهوم آموزش بزرگسالان

مقدمه

آموزش بزرگسالان در مفهوم سنتی ، که به معنای انتقال مجموعه ای از مهارت ها و فنون به شکل استادی - شاگردی است ، دارای سابقه ای بسیار طولانی است ، به نحوی که بررسی سوابق تاریخی در این زمینه نشان می دهد که آموزش سنتی به مراتب از آموزش های رسمی کلاسیک دیرینه تر می باشد . آنچه که موجبات توجه بنیادی به آموزش بزرگسالان به مفهوم جدید را ایجاد و تسهیل کرد ، تغییر و تحولاتی بود که دستاوردهای مهمی خصوصا در قلمرو تکنولوژی به همراه داشت . ( فتحی واجارگاه ، 1376 ، ص ( 25

با توجه به اینکه متخصصان ، قرن حاضر را از یک طرف قرن رشد و توسعه و از طرف دیگر ، عرصه ی اطلاعات و فناوری نامیده اند ، ضرورت دارد ملل مختلف دنیا به طور عام و تحصیل کردگان به طور خاص با زمینه ها ، عوامل و شاخص های رشد اطلاعات و توسعه فناوری در سازمان ها و نهاد های مختلف اجتماعی آشنا شوند . یکی از عوامل موثر در رشد و توسعه جهانی ، آموزش بزرگسالان است که با شناخت اهداف ، اصول ، ساختار ، جایگاه و نقش آن ، می توان راه رشد و توسعه بین المللی را بیش از پیش فراهم نمود . ( صباغیان ، 1390 ، ص ( 23

با نگاهی اجمالی به سیر تحول در کشورهای مختلف به ویژه کشورهایی که در دهه های اخیر از رشد و توسعه چشمگیری برخوردار بوده اند ، جایگاه و نقش برنامه های راهبردی در پیشرفت آن ها کاملا مبرهن است . بسیاری از کشورها علاوه بر حوزه های اقتصادی ، نظامی و سیاسی

1

در حوزه تعلیم و تربیت نیز برنامه های راهبردی توسعه طراحی کرده و مبنای تصمیم گیری ها و جهت گیری ها و هدایت خود قرار داده اند ، از این رو این واقعیت که اغلب ما سال هایی از عمر خویش را در مدرسه گذرانده و حتی دوره های دانشگاهی را نیز طی کرده ایم و دارای یک سلسله دانش ، تجربیات آموزشی و مهارت های مختلف هستیم ، نمی تواند جوابگوی نیازهای متعدد و مختلف ما در طول زندگی باشد . زیرا آموزش و یادگیری طی سال های تحصیل عموما محدود بوده و برای دوره ی زمانی محدودی نیز جوابگوست . رشد علوم و فنون که منجر به تغییرات سریع و گسترده می گردد ، از یک سو تغییر و تحولات جوامع از لحاظ شرایط اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی را موجب می شود و از سوی دیگر ، نیاز به پیگیری آموزش و یادگیری را در طول عمر ضروری می سازد .

با توجه به مطالب بیان شده این سوالات مطرح می گردد : چرا به آموزش بزرگسالان نیازمندیم ؟ هدف از آموزش بزرگسالان چیست ؟ ضروریات و اهمیت آموزش بزرگسالان چیست؟ و... . که در این مقاله به این سوالات و بسیاری از سوالات دیگر پاسخ داده خواهد شد.

معنا و مفهوم آموزش بزرگسالان

واژه آموزش بزرگسالان ( ( andragogy در مقابل واژه آموزش کودکان ( ( pedagogy به کار می رود . andragogy از ریشه یونانی andr به معنای انسان است و آندراگوژی به معنی دانش و هنر یاری رساندن به بزرگسالان در زمینه یادگیری است . در مقابل آن واژه ی پداگوژی قرار دارد که دانش و هنر آموزش به کودکان است . ( ( Edwards et al .1996 . p 83

معنا و مفهوم آموزش بزرگسالان با گذشت زمان تغییرات چشمگیری یافته است و از گذشته دور تا به امروز ، تعاریف متعددی از آن ارائه شده است . مثلا آموزش بزرگسالان فرایندی است در راستای توجیه و ایجاد تغییر در رفتار و گرایش های بزرگسالان به منظور رشد کامل شخصیت و افزایش میزان مشارکت آن ها در توسعه متوازن و مستقل اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی . آموزش بزرگسالان به کلیه فراین های آموزش سازمان یافته برای افرادی که در جامعه ، بزرگسال تلقی می شوند ، اطلاق می شود . بدین ترتیب می توان گفت که آموزش بزرگسالان به مجموعه فعالیت های آموزشی اطلاق می گردد . که باعث شناخت و حل مسائل از ساده ترین تا پیچیده ترین امور فردی ، اجتماعی و شغلی آن ها می شود ، یعنی آموزش بزرگسالان شامل بی سوادان و با سوادان بزرگسال در برگیرنده انواع آموزش رسمی ، غیر رسمی و اتفاقی می گردد

. ( صباغیان ، 1390 ، ص ( 22

آموزش بزرگسالان شامل فعالیت های سازمان یافته ای است که برای زایش دانش و معلومات ، اطلاعات و مهارت ها و توانایی حل مشکلات فردی و اجتماعی صورت می پذیرند . آموزش بزرگسالان در واقع آن نوع فرایند آموزشی است که به شیوه ی بزرگسالان عرضه می شود و بزرگسالان از آن استفاده می کنند . ( جارویس ، 1385 ، ص( 26

هدف آموزش بزرگسالان رشد و تغییر است . مسئله ی اصلی این است که به این باور بها داده شود که بزرگسالان می توانند در طول حیاتشان رشد کنند و تغییر یابند . ( ( Patricia et al . 2000 . p 24

از مجموع این تعاریف چنین برداشت می شود که آموزش بزرگسالان بر پایه باوری شکل می گیرد که آموختن را مقطعی نمی داند و حضور فعال و موثر بزرگسالان را در همه ی عرصه های شخصی و اجتماعی در گرو دانش و آگاهی ، مهارت و درک و نگرش آنان می شناسد و افزایش توانایی آن ها را به منظور برقراری یک تعامل متعادل با تغییرات پر شتاب در همه ی زمینه ها ، و قرار دادن بزرگسالان در مسیر یادگیری ، ایفای شایسته ی نقش هایی که به سرعت توسعه می یابند و با تغییرات زمان ؛ دگرگون می شوند ، یک ضرورت اساسی معرفی می کند . ( صباغیان ، 1390 ، ص( 29

2

آموزش بزرگسالان از منظر اسلام

در مکتب اسلام بر آموزش و پرورش تا پایان عمر تاکید بسیار شده است . در نخستین آیاتی که بر پیامبر نازل گردیده است ، اولویت دانش و شناخت مورد تاکید قرار گرفتند از جمله :

(( اقرا باسم ربک الذی خلق . خلق الانسان من علق . اقرا و ربک الاکرم الذی علم بالقلم . علم الانسان ما لم یعلم ))

(العلق ، ( 1 - 5

(( بخوان به نام پروردگارت که هستی را آغاز کرد . انسان را از خون بسته بیافرید . بخوان به نام پروردگار بسیار بخشنده ات که با قلم آموزش داد و آنچه را انسان نمی دانست بدو بیاموخت ))

پس وحی با فرمان مکرر بخوان آغاز می شود و این فرمان از جانب خداوند به پیامبری است که خواندن نمی دانست . بنابر این نخستین عملی که در اسلام بدان تاکید گردید ، خواندن و کسب دانش و آگاهی است . ( مجلسی ، 1387 ، ص ( 99

بررسی دقیق مفهوم و ویژگی های آموزش و پرورش بزرگسالان در اسلام و مقایسه آن با آموزش و پرورش بزرگسالان در کشور های توسعه یافته و در حال توسعه نشان می دهد که ویژگی هایی که در اسلام در زمینه آموزش و پرورش بزرگسالان تاکید گردیده به ویژگی هایی که در کشورهای در حال توسعه اعمال می شود بسیار نزدیک است ، در حالی که با آنچه در کشورهای در حال توسعه اعمال می شود متفاوت بود ، با آن فاصله دارد ، به عبارت دیگر در کشورهای توسعه یافته نیز آموزش بزرگسالان مستمر است و در مورد زمان ، مکان ، سن و جنس محدودیتی نیست ، در حالی که در اکثر کشور های در حال توسعه آموزش بزرگسالان مقطعی و موردی است و در زمان ، مکان ، سن و جنس محدودیت وجود دارد . ( صباغیان ، 1390 ، ص ( 45

-2 ضروریات آموزش بزرگسالان

الف - آموزشی :

افزایش آموزش سبب افزایش علاقه بزرگسالان نسبت به مطالعه کتاب و استفاده از رسانه های گروهی می شود . با توسعه فرهنگ کتاب خوانی ، دانش و اطلاعات بزرگسالان افزایش یافته ، به نحوی که از یک سو در زمینه ادامه آموزش خویش فعالتر می گردند و از سوی دیگر نسبت به آموزش و پرورش فرزندان خود حساس و علاقه مند تر می شوند . ( ( Courtney . 1992 . p 87

برنامه های آموزش بزرگسالان نقش عمده ای در رشد آموزش و پرورش فرد و جامعه دارند ؛ زیرا در وهله ی اول آموزش به عنوان ابزاری برای افزایش نیروی خلاقه فرد مطرح است و در صورت توجه و بهره گیری از روش های آموزشی مناسب ، افراد را به ارائه خلاقیت های فردی قادر می سازد و دوم ، آموزش به عنوان ابزاری برای اشاعه ی علم و دانش محسوب می شود . سوم ، آموزش از نظر ارائه نقش موثر افراد به عنوان اعضای جامعه حائز اهمیت است . ارقام آماری نشان می دهند که هر قدر افراد ، آموزش بیشتری داشته باشند تقاضای بیشتری نیز برای کسب آموزش دارند و در فعالیت های یادگیری بیشتری حضور می یابند . ( ( cross . 1982 . p 15

ب - سیاسی :

از طریق آموزش می توان آگاهی بزرگسالان را نسبت به مسائل جاری سیاسی و مملکتی و همینطور نسبت به ارتباطات بین المللی و وجود روابط مبتنی بر استثمار و بهره کشی از سوی پاره ای از کشورها افزایش داد و با آگاه نمودن آنان نسبت به نقش خویش در استحکام استقلال

3

سیاسی کشور ، انگیزش لازم برای مشارکت آنان در امور سیاسی و مملکتی از قبیل مشارکت در امور جامعه را فراهم ساخت . ( صباغیان ، 1390 ، ص ( 54

یکی از اساسی ترین پیامد های آموزش بزرگسالان تحقق توسعه انسانی است که به شکوفایی استعدادها و ارتقای توانایی ها و مهارت ها و افزایش آگاهی ها و فعالیت های سیاسی - اجتماعی افراد و گروه های اجتماعی می انجامد . جامعه پذیری و تربیت سیاسی افراد در همه ی کشور ها و جوامع ، جدای از تفاوت های اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی آن ها ، یکی از کارکرد های مهم آموزش است . نهاد آموزشی اساسا ماهیتی سیاسی دارد که از جمله مهمترین ماموریت های آن کمک به حفظ نظام سیاسی و تداوم حاکمیت آن است . ( صباغیان ، 1390 ، ص ( 53

برنامه ریزی آموزشی به طور ضمنی یک پدیده سیاسی و بخشی از یک نبرد مهم برای کسب دانش و قدرت است ، به عبارت دیگر آموزش بزرگسالان نمی تواند یک فعالیت خنثی باشد . اگر چنین بود لزومی نداشت که همه به آن توجه کنند . از این رو مسئولیت اصلی مدرسان این است که بدانند کارشان به چه نوع جهانی شکل می دهد . از سوی دیگر تحقق عدالت اجتماعی و اجرای اصل برابری فرصت ها می تواند از فرار مغزها و مهاجرت نخبگان جلوگیری کند ، زیرا نبود زمینه های مناسب برای فعالیت های علمی - سیاسی و اجتماعی نخبگان دانشگاهی و فرهیختگان علمی باعث فرار مغزها می شود و جامعه را از ثمرات دستاوردهای حضور آنان محروم و روند توسعه را که عمدتا مبتنی بر منابع انسانی است با رکود مواجه می سازد . ( ( Wilson & cervero . 1997 . p 98

ج - اجتماعی :

مبنای ضرورت اجتماعی برای آموزش بزرگسالان ، مسائل مختلف اجتماعی است که جوامع با آن دست به گریبان هستند . برای حل این مسائل لازم است مردم آموزش های لازم را در برخی از زمینه ها ببینند ، از جمله مسائل مربوط به حفظ محیط زیست ، ارتباطات اجتماعی ، جرایم حقوقی و تحولات اجتماعی ، وظایف و مسئولیت های اجتماعی ، تنظیم خانواده و کنترل جمعیت ، بهداشت جسمی و روانی افراد جامعه و ...

(صباغیان ، 1390 ، ص(56

اصولا آموزش بزرگسالان وسیله ای برای انتقال ارزش های اجتماعی تلقی می شود ، از جمله:

- 1 مراقبت از منابع طبیعی : تاکید بر آموزش هایی که قادر به تشریح محدودیت منابع طبیعی مثل آب ، خاک ، جنگل ، گاز ، دام برای افراد باشند ، حائز اهمیت است . فقط از این طریق می توان ضمن بهره برداری از منابع ، نهایت دقت و مراقبت را برای عدم اسراف و ضایع شدن منابع به عمل آورد.(سازمان جهانی خوار و بار کشاورزی ، 1371 ، ص ( 340

- 2 آموزش مصرف : آموزش مصرف کنندگان در زمینه تغذیه و چگونگی کاربرد روش های تهیه تولید مواد خوراکی امری ضروری است . انحراف ارزش ها در نزد مصرف کنندگان منجر به ایجاد ناهنجاری های خطرناک در جامعه می شود. ( سازمان جهانی خواربار و کشاورزی ، 1371 ، ص ( 35

- 3 اهمیت نقش زنان : به کمک آموزش بزرگسالان می توان بر اهمیت و ضرورت نقش زنان در جامعه تاکید ورزید . در حال حاضر تغییرات اجتماعی و فناوری به کاهش مسئولیت های زنان منجر شده است . بر خلاف گذشته ، اکنون ، تقریبا همه کودکان به مدرسه می روند و سال های طولانی تری در آن باقی می مانند ؛ به همین دلیل مسئولیت زنان در امر مراقبت از فرزندان کاهش یافته است . از سوی دیگر رشد فناوری نیز زمان لازم برای مراقبت از خانه و خانواده و انجام امور مربوط به آن را کاهش داده و در نهایت به کاهش زمان فعالیت های زنان در خانه

4

منجر گشته است . همین امر ، رشد و تحول نقش اجتماعی زنان را مطلوب تر ساخته است : از یک سو این تغییرات ، زنان را به بیرون از خانه رانده اند و از سوی دیگر فرصت های شغلی و آموزشی انان را به دنیایی تازه یعنی دنیای کار و آموزش می کشانند . ( cross . 1982 . p 26

)

- 4 بهره گیری از اوقات فراغت : در حال حاضر ، با توجه به گسترش روزافزون اوقات فراغت ، پربار نمودن این اوقات از ضرورت های مهم جتماعی است . اصولا مفهوم اوقات فراغت با گذشت زمان دستخوش تغییر شده است. در گذشته ، اوقات فراغت به معنی نبود کار مثبت و در نتیجه امکان افزایش جرم و خطا بوده ولی اکنون به ادراک مثبتی یعنی اوقاتی برای رشد و بالندگی فردی و بهره برداری مثبت از زمان بیکاری تغییر یافته است . به همین دلیل فعالیت های اوقات فراغت روز به روز پیچیده تر شده ست و یادگیری در بخش مهمی از این اوقات جریان دارد. امروزه بزرگسالان هدف های اوقات فراغت خود را جدی تر تلقی می کنند و مایل اند هنگام گذران اوقات فراغت ، به کسب آموزش های دقیق و علمی بپردازند و کمتر با آموزش های آماتور ارضا شوند . ( صباغیان ، 1390 ، ص ( 57

- 5 ارزش نظم و انضباط : اهمیت حفظ و رعایت قوانین و مقررات اجتماعی ، نظوم و انضباط ، وجدان کار ، قانون مند بودن و استفاده مفید از آزادی های اجتماعی و توسعه روحیه مشارکت در فعالیت های اجتماعی برای حل مسائل و مشکلات جامعه ، از دیگر ارزش های اجتماعی است که از طریق آموزش بزرگسالان می توان بر آن ها تاکید ورزید . به وسیله آموزش بزرگسالان نظم اجتماعی ایفا می شود ، فرهنگ انتقال یافته ، جامعه دوام و بقا می یابد . ( ( Courtney . 1992 . p 50

د - اقتصادی :

طی دهه اخیر فلسفه مربوط به اقتصاد جهان تغییر یافته است و این امر فقط به تغییرات سریع علوم و فنون محدود نمی شود ، بلکه همچنین به مسائل مربوط به استفاده بهینه از انرژی و منابع طبیعی و همزیستی مسالمت آمیز با محیط نیز مربوط است . تغییراتی که در فلسفه اقتصاد جهان به وجود آمده اند بر عوامل مختلف از جمله بر میزان و کیفیت آموزش تاثیر گزارده و رشته های علمی جدیدی را ایجاب کرده اند . بازار جهانی بیش از پیش رقابت جو شده و اقتصاد بر صادرات و واردات استوار گشته است .. این امر تلاش بیشتر در راستای تولید کیفی را ضروری ساخته و نیاز به کارگران ماهر را تقویت نموده است ..برای سازگاری با فنون و روش های جدید تولید ، آموزش افراد ضروری است . ( . marcin

( 1993 . p213

توسعه و پیشرفت اقتصاد کشورهای صنعتی ، فشار برای بهبود کیفیت و افزایش سطح تولید در کشورهای در حال توسعه را تشدید نموده است ؛ زیرا کشورهای در حال توسعه برای حفظ جامعه خویش و جلوگیری از وابستگی بیشتر ، مجبورند شرایط اقتصادی خویش را بهبود بخشند و بر تولیدات داخلی تاکید نمایند . با توجه به رقابت بازار و علاقه مصرف کنندگان به استفاده از محصولات بهتر و با کیفیت بالاتر لزوم بهبود کیفی محصولات مطرح می شود که این امر بدون آمزش و افزایش سطح دانش و آگاهی کارگران و صنعتگران مقدور نیست . از این رو عوامل اقتصادی و تقاضاهای ناشی از آن نیز ضرورت گسترش آموزش بزرگسالان را ایجاب کرده اند . ( صباغیان ، 1390 ، ص ( 59

عوامل مختلفی در رشد اقتصادی نقش ایفا می کنند . اولین و مهمترین این عوامل که در مورد همه کشورها صدق می کند ، رشد انسان یا تربیت نیروی انسانی است . ارقای سطح دانش و فناوری عمده ترین وسیله برای رسیدن به این هدف و مرحله مطلوبی از رشد است ، بدین معنی که اگر کشوری در آرزوی دستیابی به رشد اقتصادی پایدار است ، باید نخست بر رشد کیفی نیروی انسانی تاکید ورزدو دوم بر ارتقای سطح دانش و فناوری در جامعه همت گمارد . این موارد در پیام (معاهده توسعه هزاره جاری ) آمده و مورد قبول کلیه صاحب نظران حاضر در نشست تخصصی بین المللی آموزش قرار گرفته است . عوامل متعددی در رشد یا تربیت نیری انسانی دخالت دارند که درنتیجه آن به طور

5

مستقیم یا غیر مستقیم در رشد اقتصادی تاثیر گذارند . از مهمتیرن این عوامل ، ارتقای سطح توانمندی های علمی و تخصصی و رعایت برابری جنسیتی در کسب و استفاده از علم و فناوری است . ( فاضلی ، 1381 ، ص ( 5

و - فرهنگی :

یکی از ابعاد بسیار مهم توسعه ملی ، توسعه و باروری فرهنگ حاکم بر جامعه است ؛ زیرا پیش شرط هر گونه توسعه ای ، توسعه فرهنگی است . در جهان معاصر که کشورهای جنوب ، خواهان توسعه ، استقلال و رقابت با کشورهای شمال می باشند ناگزیر باید به ابعاد فرهنگی توسعه بیش از پیش توجه نمایند و موسسات آموزشی را با توجه به ساخت فرهنگی بومی شان سامان دهند . برای آنکه دانشگاه ها بتوانند رسالت فرهنگی و علمی شان را به نحو مطلوب به سامان برسانند ، لازم است بر موارد زیر تعمق کنند :

- 1 حاکم نمودن نگرش علمی بر فرهنگ جامعه - 2 فرهنگ پذیری - 3 نظم پذیری جمعی - 4 مسئولیت پذیری - 5 فرد گرایی مثبت ( رئوفی ، 1374 ، ص ( 85

اگر غرض از تربیت را تامین رفاه و آسایش انسان در زندگی و پیشرفت مادی و معنوی جامعه و ایجاد وحدت و هماهنگی میان فرد و جامعه و برقرار ساختندوستی و تفاهم بین ملت ها و در نهایت کار تعالی بخشیدن فرد در راستای ارزش های عالی انسانی بدانیم ، تحقق این هدف ها در صورتی میسر است که افراد را برای چنین زندگی ای آماده کنیم و ایشان را اجتماعی و اخلاقی و سرانجام فرهنگی بار آوریم . چنینانسان هایی باید با جامعه و فرهنگ آن سازگار باشند ، به طوری که بتوانند منافع جمع را بر مصالح فردی خود مقدم دارند و به نظم و پیشرفت جامعه خود و دوستی و تفاهم با ملل دیگر کمک کنند . چنین تربیتی از طرفی ، مستلزم سلامت تن و روان ، و از سویی دیگر ، مستلزم تربیت اجتماعی - فرهنگی است . ( کاردان ، 1372 ، ص ( 55

نقش آموزش به عنوان عامل توسعه فرهنگی ، صرفا در توجیه ارزش های فرهنگی یک جامعه خلاصه نمی شود ، بلکه در آن رابطه نیاز های شخصیتی فرد یا اجتماع ، برای پیشرفت مداوم در طول زندگی نیز مطرح است . تحقق این امر مستلزم آموزشی است که در آن هدف معنوی ، اخلاقی و فلسفه اجتماعی مستمر باشد ، به نحوی که در طول زندگی دیدگاه انتقادی را در انسان ها توسعه دهد و تفکر مثبت را در واکنش های تجارب فرهنگی به وجود آورد . (صباغیان ، 1390 ، ص ( 65