مقاله اکوسیتی الگوی شهر پایدار

بخشی از مقاله

اکوسیتی: الگوی شهر پایدار

چکیده :
هدف شهر اکولوژیک ایجاد اینده ای قابل زیست برای انسان ها است ,این هدف از طریق ایجاد سیاره سالمی که زمین ,اب و هوا کماکان اکو سیستم های پیچیده خورشیدی را حمایت می کنند قابل حصول است . در حال حاضر , وابستگی شدید به منابع تجدید نشدنی و تمام نشدنی , شرایط طبیعی زندگی مو جودات را نا پایدار ساخته است . سه عاملی که باعث تشدید مشکلات می شوند عبارت اند از : (الف) رشد مداوم جمعیت , (ب) افزایش سریع مصرف منابع در کنار شهر نشینی
, مخصوصا در اقتصاد های نو ظهور و (ج) تغییرات اب و هوایی . الگوی اکو سیتی به دنبال ارائه چشم اندازی ترمیمی و عملی برای حضور پایدار انسان در این سیاره را نشان می دهد و راه موفقیت خود را از طریق بازسازی , شهر, در توازن با سیستم های زنده باز می کند .در شهر های اکولوژیک تاکید بیشتر بر مسائل زیست محیطی , مانند صرفه جویی در انرژی اقدامهای ضد الودگی محیط زیست , استفاده کمتر از اتومبیل , حفاظت از طبیعت و زیستگاههای طبیعی و استفاده از منابع تجدید پذیر به جای منابع تجدید ناپذیر است .یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار شهری , انطباق توسعه بر ویژگی های اقلیمی و بومی است و شهری با این مشخصات , اکو سیتی نامیده می شود .در اکو سیتی علاوه بر در نظر گرفتن اصول پایه اکولوژی , توسعه بر اساس اصول شهر پایدار صورت می گیرد .

واژههای کلیدی : اکوسیتی ،محیط زیست پایداری ،انرژی حمل، ونقل

مقدمه :
در دهه های اخیر این مسئله که بدون داشتن سیاره ای سالم , اینده ای قابل زیستی برای انسان ها وجود نخواهد داشت , ذهن بیشـتر ما را به خود مشغول کرده است .بروز بحرانهای محیطی در شهر ها و مسائلی همچون الـودگی هـوا , اب , خـاک و کمبـود منـابع اب و مصرف زمینهای کشاورزی تجدید ناپذیر , گرم شدن زمین و تغییرات اقلیمی و ... مسائلی اند که امروزه نه تنها برای دانشمندان مسائل اساسی به شمار می روند , بلکه شهر وندان و احاد جامعه نیز روزانه با ان مواجه اند و محدودیت های مخیطی را به طور مسـتقیم درک می کنند . این مواجهه جامعه با مسایل زیست محیطی سبب شده است که مسئله محیط زیست و مشکلات ان به یک مسـئله اجمـاعی تبدیل شود . با توجه به نقش حساس و تعیین کننده شهر ها در رسیدن به توسعه پایدار و تعیین روند اینده زندگی بشـر بـر روی کـره زمین و پذیرش این اصل که شهر های کنونی ناپایدارند و نمی توانند در دراز مدت محیطی زیست پذیر و با کیفیـت بـرای شـهر ونـدان خود فراهم کنند , ایده ها و رویکردها ی متفاوتی در جهت ایجاد شهر های پایدار تر همچون شهر سبز , شهر سالم , شهر هوشـمند , سوخت ساز شهری , کیفیت زندگی و شهر های زیست پذیر ... مطرح شده اند . در تمامی این رویکـرد هـا و الگـو هـای نـوین توسـعه شهری , توجه به محیط زیست طبیعی و پذیرش این اصل که محیط اجتماعی و اقتصادی جزئی از محـیط گسـترده تـر اکـو سیسـتم حیات و تحت سیطره آن است , به چشم می خورد .در این راستا ایده بوم شهر یا اکو سیتی را می توان اخر یا ادامه رویکرد های توسعه شهری در چهار چوب الگوی نظری توسعه پایدار دانست . بر اساس این رویکرد , شهر پایدار شهری است اکولوژیـک کـه در همـاهنگی کامل با اکوسیستم های فراتر و فروتر از خود و اجزای متفاوت اکوسیستم حیات قرار داشته باشد و مطابق نظم و اهنگ زیست وقـوانین اکولوژیک حاکم بر ان عمل کند .
مفهوم اکوسیتی:
یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار شهری، انطباق توسعه بر ویژگی های اقلیمی .بومی است وشهربا این مشخصات اکوسیتی نامیده مـی شود.در یک اکوسیتی علاوه بر در نظر گرفتن اصول پایه بوم شناسی (اکولوژی)، توسعه بر اصول شهر صورت می گیرد. بـرای پاسـخ بـه اهداف توسعه ی پایدار، با توجه به احساس نیاز به صرفه جویی وبهینه سازی مصرف انـرژی، طرحـی بـه نـام اکوسـیتی بـه عنـوان زیـر مجموعه ای از پژوهش های محل وکاربری زمین مطرح شدکه 21طرح مکمل را برای حمل ونقل شـهری پایـدار وکـاربری زمـین ونیـز مباحث زیست محیطی با یکدیگر مرتبط می ساخت.(.(Gaffron.2005 مفهوم اکوسیتی اولین بار توسط سـازمان ملـل در سـال 1971 مطرح شد . ریچارد رجیستر3 یکی از اولین نویسندگانی بود که به تعریف واژه اکو-سیتی4 در کتاب" اکوسیتی برکلی :ساخت شهرهایی برای آینده ای سالم "در سال 1987 کمـک کـرد. ( Register. Richard, and others, Eco- City Summit Report, San Francisco, اکوسیتی را چنین تعریف میکند" :اکوسیتی شهری است که با توجه به تأثیرات محیطی آن طراحی شده باشد، مردمی در آن ساکن باشند که دغدغه به حداقل رساندن انرژی مورد نیاز برای غذا، آب و ضایعات خروجی گرما، آلودگی هوا -دی اکسیدکربن، متان وآلودگی آب را داشته باشند ".و در ادامه بیان می دارد که " شهر پایدار خودش را از طریق حداقل نیاز به محیط طبیعی اطرافش تغذیه می کند و از منابع انرژی تجدید پذیر بهره می برد". از این تعریف مبرهن است که هدف کاهش ردپای اکولوژیکی5 تولید حداقل مقدار آلودگی، استفاده از زمین، تخصیص کاربری های کارآمد، باز استفاده و یـا تولیـد کـود از مـواد اسـتفاده شـده و بهـره گیـری از تکنولوژی ضایعات-تا-انرژی میباشد .بنابراین تأثیر شهر یا ناحیه در تغییرات آب و هوایی به حداقل میرسد. (شکل ( 2

شکل: 1 اکو سیتی
شهر اکولوژیک، مفهومی گسترده است که طیف گسترده ای از رویکردهایی رابر مـی گیردکـه درصـدد تبـدیل شهرهاوتوسـعه شـهری موجود به محیطی پایداراز لحاظ اکولوژیکی وقابل زیست هستند.( jabaroon,Y.R.(2006).sustainable urban forms :their typologies ),models, and concepts .journal of planning education and research¸ 26:38)این رویکردهـا سیاسـت هـای محیطـی، اجتمـاعی، وسازمانی را معرفی می کنندوبه سوی راهکارهای پایدار هدایت می شوند.این مفهوم به طور عمده ، برنامه های زیست محیطی را ترویج می دهد واز طریق مجموعه ابزارهای سازمانی برروی مدیریت محیط تاکید می کند.مطابق بـانظر رجیسـتر((1001منطقـه بنـدی شـهر اکولوژیک ابزاری برای بازسازی شهرهای چند مرکزی ووابسته به اتومبیل است که این امر با افـزایش تـراکم در اطـراف مراکـز واحیـای چشم انداز طبیعی وکشاورزی در فضاهای داخلی صورت می گیرد.این موضوع ، به شدت بـرروی مقیـاس اکوسیسـتم هـا ومحـل هـای سکونت تاکید می کنندوکاهش انرژی های ورودی ، اب ، مواد غذایی، زباله های خروجـی رامـدنظر قـرار مـی دهـد. .(may , s.( 2008)
. از چشم انداز برنامه ریزی به عنوان مثال کلاین(kline.e (2000) .planning and (creating eco-city: indicators as a tool for shaping development 5 : 343، چهار صـفت را بـرای اکـو سـیتی برشـمرد:یکپارچگی اکولوژیک، امنیت اقتصادی،کیفیت زندگی وتوانمند سازی. گافرون وهمکاران، پنج اصل پروژه سرمایه گذاری اکو سـیتی اتحادیـه اروپـا رامشخص می کند:ساختار شهری، حمل ونقل، جریانات انـرژی ومـواد، اجتمـاعی واقتصـادی. ) gaffron ,p (2005).eco-city book 1 :a .)better place to live.به صورت اختصاضی تر کن ورثی ، مدل مفهومی شـهر اکولوژیـک مبتنـی بـر سیسـتم حمـل ونقـل شـهری را پیشنهاد می کند.او ده بعد اساسی شهر اکولوژیـک را مطـرح مـی کند:فشـردگی، فـرم چنـد منظـوره شـهری، حفـظ منـاطق طبیعـی شهر،ظرفیت تولید مواد غذایی، اولویت توسعه سیستم های حمل ونقل عمومی وفراهم آوردن شرایط برای استفاده از وسایل نقلیـه غیـر موتوری، استفاده گسترده از فناوری های محیطی برای آب، انرژی ومدیریت زباله، مراکز انسان گرا، مکان های عمومی بـا کیفیـت بـالا، نفوذپذیر، قدرتند وساختار فیزیکی مناسب از لحاظ بصری،حداکثر کارایی اقتصادی شهر وایجـاد شـغل، فراینـد رویـارویی برنامـه ریـزی شهری.این موارد به اصول مدیریت پایدار گردشگری بسیار نزدیک اسـت. ( kenworthy ,j.r.(2006).the eco-city : :ten key transport (and planning dimention for sustainable city 18:67 جبرون اکو سیتی را بر حسب رابطه آن با فرم های شهری پایـدار تعریـف می کند.باید اکو سیتی به عنوان شهری بی شکل وبی ریخت مورد توجه قرار گیرد.
همچنین اکو سیتی در سایت تخصصی سازندگان بوم شهر به صورت زیر تعریف شده است:
اکو سیتی زیست بوم شهری سالم است وازآنجا که هرشهر شاخص های مربوط به خودرادارد، یک اندازه یا فقـط یـک راه معـین بـرای رسیدن به اکو سیتی وجود ندارد، با این حال اکو سیتی ویژگی هایی دارد که درزیربه آنها اشاره می شود:

1. اکو سیتی به عنوان سکونتگاه انسانی سالم الگوی سـاختاری خوداتکاوانعطـاف پـذیری داردکـه مطـابق اکوسیسـتم هـای طبیعـی وموجودات زنده است.

2. اکو سیتی شامل موجودات زنده ساکن در اکوسیستم وآثار زیست محیطی آنهاست.

3. اکو سیتی زیر سیستمی از اکوسیستم است که بخشی از حوزه آبخیز ،زیست منطقه ودر نهایت ، بخشی از کره زمین است.

4. اکو سیتی ، زیرسیستمی از نظام قتصادی منطقه ای، ملی وجهانی است.

5. الگوی اکو سیتی به دنبال ارائه چشم اندازی ترمیمی وعملی برای حضور پایدار انسان در این سیاره را نشان می دهد وراه موفقیـت خود را از طریق بازسازی شهری، شهرک هاوروستاهاودر توازن با سیستم های زنده باز می کند.به طور کلی بوم شهر یک شهر سالم اکولوژی است .در شهرهای اکولوژی تاکید بیشتر بر مسائل زیست محیطی مانند صرفه جویی در انرژیریال، اقدام های ضد آلـودگی محیط زیست، استفاده کم تر از اتومبیل، حفاظت از طبیعت وزیستگاه های طبیعی واستفاده از منابع تجدید پذیر بـه جـای منـابع تجدید ناپذیر است.شهر فردا ومیراث فرهنگی که بوم شهر ازدرون ان بیرون آمد، برتراکم شهری بالاوکاربری مختلط تکیه می کنـد که سبب شکل گیری حمل ونقل پایدار وبرنامه ریزی بر محور پیاده است.این اقدام ها برای صرفه جویی در مصرف انـرژی ویرنامـه ریزی برای کاربری زمین از طریق راهبردهای بلند مدت باالگوهایی نظیر ایمنی، در دسترس بودن، تحرک وکاهش تکیه بر استفاده از اتومبیل شخصی عملی است. تراکم بالا وکاربری مختلط از مشخصه های بارز الگوهای سکونتی پیاده مدار هسـتند.در بسـیاری از مفاهیم اخیر مرتبط با پایداری، ونیز در طرح عملیـاتی مهـم (شـهرفردا ومیـراث فرهنگی)(کـه تحـت آن پـروژه اکوسـیتی محقـق گشت.)بر ضرورت طراحی الگوهای شهری مناسب برای حمل ونقل پایدار، تاکید شده است.هدف اصلی پروژه های تعریف شـده در این طرح عملیاتی عبارت است از: (کاهش آلودگی شهری وازدحام ترافیکی، در عین حال، تضمین حرکتی ایمـن، آسـان، ارزان، در سطح شهر که از طریق اتخاذ رویکرد های راهبردی بلند مدت به الگوهای کاربری زمین میسر می گـردد، الگوهـایی کـه بـا شـکل گیری گزینه های جایگزین برای خودروهای شخصی، متناسب وسازگار هستند.(( EuropenCommissiom.1998-2002
ضرورت این رویکرد های بلند مدت ، به ویژه به خاطر طول عمر طولانی ساختمان هاوبه تبع آن، نرخ آرام تغییر در تعداد ساختمان های موجود، بسیار حیاتی است.امروزه، تاثیر اقدامات مرتبط با کاربری زمین وبرنامه ریزی شهری بر تقاضای سفر، بسـیار بلنـد مـدت اسـت، بدین معنی که:اقداماتی مربوط به برنامه ریزی کاربری زمین، الگوهای شهری خاصی را ایجاد می کندکه الگوهای شهری خاصی را ایجاد می کندکه الگوهای حرکت حتی برای نسل های آتی براساس آنها پایه گذاری می شود. بنابراین توسعه هـای ناپایـدار، سـبب مشـکلات ومسائل دراز مدت می شوند.اما اگر بتوانیم ویژگی های بارز پایداری(از جمله کمینه کردن سفرهای شهری) را در توسـعه هـا وسـازهای جدید نهادینه کنیم، می توان انتظار داشت که این توسعه ها، سرمایه گـذاری هـای ارزنـده وغـالبی در دهـه هـای پـیش رو باشـند.( 2003،cluster lutr،( plume در پاسخ به چشم انداز قابل توجه کمیسیون اروپا((EUدربـاره سـکونت گاههـای پایـدار واهـداف عملیـاتی اتحادیه اروپا، تمرکز اصلی (پروژه اکوسیتی)ایجاد یک ساختار سکونتی فشرده بودکه ضمن حفظ ونگهداشـت فضـا، امکـان تحقـق یـک سامانه حمل ونقل سازگار با محیط زیست را فراهم کند.

مشخصه های بارز یک اکوسیتی :
ایده اکوسیتی، همسازی وموازنه کامل با طبیعت است که باید از طرق آندسته از الگوهای سکونتی که حفظ ونگهداشـت فضـا واسـتفاده موثر ار انرژی دغدغه آنهاست محقق گردد.شهرهای اکولوژیک، معمولا دارای بافت فشـرده اسـت، عـابر پیـاده در اولویـت قـرار داردوبـر استفاده مختلط واحدهای همسایگی که بر استفاده مجدد از زمین وحمل ونقل عمومی تاکید دارد، مبتنی است.سپس موضوعات مشـابه دیگر مانند واحدهای همسایگی اکولوژیک، روستای اکولوژیک شهری، اجتماعات اکولوژیک به وجود آمده اند، که همه آن ها بـر روشـی کــه منجــر بــه ارتبــاط وپایــداری بیشــتر شــهر وروســتا شــود تاکیــد مــی کننــد. .(Roseland.M(1997).Dimensios of th )ecocity.Cities.14(4):197-202) قابل ذکر است که جوامع دارای برنامه ریزی وطراحی اکولوژیکی در ادبیات وبرنامـه ریـزی موضـوعی جدید نیستند.
بین سال های 1860تا پایان دهه 1970ایده های شهرسازی زیر واجد ارتباط ویژه ای با مفهوم اکوسیتی هستند:
x شهر خطی (آرتور وسوریا ایماتا)برنامه ریز اسپانیایی، توسعه خطی شهر به عنوان ساختاری مناسـب بـرای اسـتفاده از ترمـوا، قطـار برقی، راه آهن که امکان مجـاورت شـهر ومنـاطق روسـتایی پیرامـونش را فـراهم مـی کـرد.((1882ایـن ایـده تـا حـدی در سـال 1949دربرنامه شهر کپنهاگ (پایتخت دانمارک)با عنوان,finger plan ، مورد استفاده قرار گرفت(به صورت ترکیبی با کانشپت شهر اقماری)

x باغ شهر(ابنزرهووارد، برنامه ریز انگلیسی)هم پیوندی حوزه های سبز با سونت گاه هـایی کـه واجـد تـراکم متوسـط وانـدازه هـای محدودومعین هستندتااز سکونتگاه هایی که واجد تراکم متوسط واندازه های محدود ومعین هستند تا از این طریق، امکان مجاورت با فضای سبز پیرامونی میسر گردد،اتصال این سکونتگاه ها با یکدیگر در قالب یک توسعه شهری چند مرکزی، از طریق خطـوط راه آهن ممکن می گردد((1898؛این نظریه خاستگاه جنبشی تاثیر گذار وپرنفوذدر اروپا گردید.

x واحد همسایگی (کلارنس پری، برنامه ریز وجامعه شناس امریکایی)، شهر متشکل از سلول هایی است کـه واجـد حـداکثر شـعاعی معادل یک چهارم مایل(400متر)حول مرکزی با کاربری مختلط، هستند؛مسافتی که با پای پیاده قابل طی کردن اسـت((1923؛در برخی از شهرهای جدید انگلیسی ونیز در برنامه لندن بزرگ در سال 1944توسط آبرکرومبی وفورشو به کار گرفته شد.

x طراحی سازگار با طبیعت(یان مک هارگ، معمار منظر اسکاتلندی):یک رویکرد طراحی چندلایـه در مقیـاس منطقـه ای بـا جهـت گیری اکولوژی((1969

x یک زبان الگو(کریسنوفر الکساندر، ریاضی دان ومعمار اتریشی الاصل آمریکایی):سیستمی کردن الگوهای بی زمان شهری به شـکل یک ابزار اجتماعغی جدید در طراحی (1979)

ایده های مذکوردارای نفوذ وتاثیر متغییراما دائمی در سراسر نیمه دوم قرن بیستم بوده اند.با این وجود ، ایده ها وفعالیـت هـای برنامـه ریزی شهری، بدون شک، بیشترین تاثیر را در اروپا از طریق منشور آتن ودر امریکا از طریق آثار منفی (رشد بـی رویـه ولجـام گسـیخته شهری)گرفته اند.علاوه ایده ها وکانسپت های شکل گرفته در دو دهه گذشته، موارد زیر از اهمیت ویـژه ای در برنامـه ریـزی اکوسـیتی برخوردارند:

x نوهرگرایی(آندره دوآنی، سیم ون در ریجن ودیگران)، رویکردی بر ضد حومه نشینی وضد حومه گرایی در آمریکای شمالی مبتنـی بر احیای ارزش های سنتی جامعه محلی در شهرهای متوسط وکوچک، در چنین رویکردی، رشـد هوشـمند اصـطلاحی اسـت کـه برای ارجاع به کانسپت عام تری درورای برنامه ریزی شهری اصیل، به کار می رود.

x حوزه های پیاده(پیتر کلتورپ):رشد شهری مبتنی بر واحدهای سکونتی فشرده وچند عملکردی(مناسب برای پیاده ها)که با خطوط حمل ونقل عمومی به هم متصل هستند.این ایده، متعلق به جنبش نوشهرگرایی است.

x توسعه حمل ونقل محور((todبر اساس منشور نوشهرگرایی:رشد منطقه ای در مراکزمنطقه ای یا شهری حول کوریـدورهای حمـل ونقل ودر قالب توسعه های فشرده ومختلطی که اقشار درامدی مختلف در آن ساکن هستند وتاکیدش بر مقیـاس پیـاده اسـت.این ایده در برخی از شهرهای امریکا مثل پرتلند واقع در ایلت اورگان به اجرا درآمد.

x اکوسیتی ها(بوم شهرها)واکوویلیج ها(بوم روستاها)(ریچارد رجیستر):پهنه بندی اکوسیتی به عنوان ابزاری برای ساختاربندی مجدد وچند مرکزی شهرهای خودرد محور، افزایش تراکم حول مراکز، بازیافت منـاظر طبیعـی وکشـاورزی در فاصـله میـان ایـن مراکـز، وتمرکز شدید بر مقیاس اکوسیستم ها وزیستگاه ها. (گفرون فیلین، هویسمنز گو، اسکالا فرنـز، مترجمان،رضـا بصـیری مژدهـی، حمیـده فرهمندیان (1392) اکوسیتی، تبیین اصل پایداری در طراحی شهری، ،صفحه(37

حمل ونقل
یکی از اهداف مهم اکوسیتی، تخصیص سهم قابل توجهی از حمل ونقل به شیوه های سازگار وهمخوان بـا محـیط زیسـت اسـت.یکی از الزامات اساسی برای نیل به هدف، اولویت دهی به خدمات حمل ونقل عمومی است.به این منظور نه تنها ضوابط ومقررات عملیاتی، مثلا در تقاطع ها(در جهت افزایش سرعت حمل ونقل عمومی در قیاس با خودروهای شخصی)-باید اعمال گردد، بلکه همچنین باید رویکـرد مثبتی به حمل ونقل عمومی چه در فاز فرایند برنامه ریزی وچه در فاز اجرا اتخاذ شود.یکی از راه های تاثیر گذار بر انتخاب شیوه هـای حمل ونقل توسط مسافران، جذاب تر کردن شیوه های ترجیحی(مانند استفاده از حمل ونقل عمومی)نسبت به شیوه هایی اسـت کـه از مطلوبیت کم تری برخوردارند.مانند استفاده از خودروهای شخصی.

اهداف :
 کمینه کردن تقاضای سفر(حمل ونقل)  کمینه کردن مصرف مواد اولیه وانرژی
 ارضای نیازهای اساسی وتحقق ساختارهایی برای مراقبت ازانسان:حرکت، تحرک وجابه جایی
x بیشینه کردن آسایش، سلامت ذهنی، احساس جمعی(اجتماعی):دسترسی به خدمات، دسترسی آسان وبدون مانع به شـبکه هـای حمل ونقل
x کمینه کردن اختلال در محیط زیست ودر سلامت انسان:مثلا به واسطه انتشار گازهای گلخانـه ای (محـیط زیسـت)ویا بـه واسـطه سروصدا وتصادفات (سلامت انسان)
x شیوه های آرام حمل ونقل /حمل ونقل عمومی:کمینه کردن فاصله بین فعالیت ها(به لحاظ زمـان وفضـا)درجهت کـاهش تقاضـای سفر/اولویت دهی به مسیرهای ویژه پیاده ودوچرخه به عنوان شبکه اصلی تردد در ترافیک درون محله ای/اولویـت دهـی بـه حمـل ونقل عمومی به عنوان مهم ترین مولفه سامانه پایدار حمل ونقل /تامین سنجه های مـدیریت حرکـت درجهـت حمایـت از تبـدیل شیوه های حمل ونقل به شیوه های سازگار با محیط زیست
 سفربا وسایل نقیله شخصی:کاهش حجم وسرعت این سـفرها/حمایت از کـاهش ترافیـک موتـوری ناشـی از ایـن سـفرها از طریـق مدیریت پارکینگ/حمل ونقل کالا:تدوین نظام تدارکات وتوزیع بار در محله وتسهیل سیستم/تحویل کالا در جهت کمینه کردن نیاز به حمل بار توسط خودروهای شخصی /برنامه ریزی موثر برای تدارکات مرتبط با حمل مصالح ساختمانی بـه سـایت هـا(اکوسـیتی، تبیین اصل پایداری در طراحی شهری، گفرون فیلین، هویسمنز گو، اسکالا فرنز، مترجمان،رضا بصیری مژدهی، حمیده فرهمندیان،صفحه(55