بخشی از مقاله
چکيده
امروزه امنيت به عنوان مهمترين فاکتور در تدوين استراتژيهاي توسعه گردشگري در جهان به شمار آمده و با گردشگري رابطه مستقيم دارد. صنعت پر سود گردشگري در سطوح ملي و منطقه اي ارتباط مستقيم بـا امنيـت داشـته و هـر گونـه خدشـه در سطوح مختلف باعث خسارات جبران ناپذير به اين صنعت ميشود. بررسي نقش روستا بر توسعه گردشگري و وجود جاذبه هاي آن ميتواند تأثيري متقابل بر خدمات اقتصادي – فرهنگي و اجتماعي و زيست محيطي آن داشـته باشـد. در حقيقـت پديـده گردشگري و رفت و آمد گردشگران نيازمند به ايجاد امنيت در منطقه ، گسترش حمـل و نقـل و ايجـاد امکانـات رفـاهي بـراي گردشگران مي باشد در واقع سرمايه گذاري و برنامه ريزي مناسب بر روي آثار تاريخي و طبيعي و ايجاد امنيت در منطقه شرايط جذب توريست و گردشگران را فراهم ميآورد. هدف مقاله حاضر ، تعيين و شناسـايي ظرفيـت هـا و خطـوط راهنمـاي توسـعه گردشگري پايدار روستايي و نقش امنيت در توسعه توريسم پايدار و بررسي موانع اصـلي توسـعه جهـانگردي و راهکارهـايي در زمينه ارتقاي صنعت گردشگري در روستاي تمين در شهرستان ميرجاوه است . بـدين منظـور، ابتـدا پيشـينه نظـري و تجربـي گردشگري روستايي که مبتني بر مطالعات اسنادي و کتابخانه اي مي باشد، بررسي شده و سپس با روش توصيفي و تحليلـي و روش ميداني به شناسايي عوامل و موانع اقتصادي، اجتماعي و محيطي توسعه گردشگري پايدار روسـتايي در منطقـه پرداختـه شد.
واژه هاي کليدي: امنيت ، گردشگري روستايي، توسعه پايدار، روستاي تمين (ميرجاوه )
مقدمه :
تنوع بخشي به اقتصاد، بالا بردن شاخص هاي توسعه انساني، مشکلات ناشي از صنعتي شدن و آلودگي بيش از حـد اسـتاندارد شهرهاي بزرگ ، مهاجرت هاي روستايي، افزايش بهره وري وکارآمدي نيروي انساني، اشتغال زايي، تعامل فرهنگ ها و گفتمانهـا، حفظ محيط زيست و در مجموع توسعه پايدار از دغدغه هايي است که جهان امروز با آن روبه رو است . هـر يـک از کشـورها در هر سطحي از توسعه در تلاشند که پاسخ لازم به دغدغه هاي مذکور را بيابند(افتخاري، قادري ١٣٨١).
در عصر کنوني، گردشگري و اقتصاد گردشگري، در حال تبديل شدن به يکي از سريع ترين صنايع رو به رشد جهـان و ابـزاري براي ايجاد درآمد ملي است کـه از اصـلي تـرين ارکـان اقتصـادي جهـان و نيـز از مفـاهيم ، اشـکال و ارکـان توسـعه ي پايـدار است (١٩٩٨:٢ ,Rattanasuwongchai). سياست گذاران و برنامه ريزان بـراي گردشـگري، بـه گردشـگري بـه چشـم «صنعتي که ثبات اقتصادي و جمعيتي» را براي جوامع روستايي به دنبال دارد، مينگرد و بسياري نيز ميپندارنـد کـه توسـعه گردشگري راه حل بسياري از مشکلاتي است که مناطق روستايي گرفتار آنها ميباشـند. پـس گردشـگري را عنصـر لازم بـراي حرکت به سوي اصلاح مناطق روستايي ميدانند(منشي زاده ، ص ١٠٩).
سکونتگاه هاي روستايي، بخصوص در کشورهاي جهان سوم که نزديک به 2/1 جمعيت اين گونه کشورها را در خود جا داده اند، با مسائل و مشکلات حادتري از قبيل ، مهاجرتهـاي روسـتايي، پـايين بـودن سـطح اشـتغال ، پـايين بـودن سـطح بهـروري در کشاورزي، فقدان يا کمبود زير بناهاي رفاهي و خدماتي و ... مواجهند. اين در حالي است که تعداد قابل تـوجهي از ايـن گونـه سکونتگاه ها به لحاظ موقعيت مکاني و داشتن عناصر مهم جذب گردشگر، مانند مناظر طبيعـي، آثـار باسـتاني، تنـوع اقليمـي، آداب و سنن اجتماعي و ... ،زمينه هاي مناسبي براي توسعه فعاليت هاي گردشگري دارند(افتخاري، قادري،١٣٨١، ص ٢٤).
گردشگري روستايي امروزه يکي از مردميترين اشکال گردشگري محسوب ميشود. بر اساس گزارش سازمان همکاري و توسعه اقتصادي (OECD) در ايالات متحده امريکا در سال ١٩٩٢ بيشتر از ٧٠ درصد جمعيت از انواع تفريحات روستايي برخـوردار گرديده اند (شارپلي، ١٣٨٠، ٥). اين در حالي است که گردشگري روستايي يک روند دو سويه اقتصادي را در نـواحي روسـتايي رقم ميزند که ميتوان در برگيرنده يک رشد اقتصادي و تنوع فعاليت ها از يک سو و همچنين ايجاد اشتغال و درآمدزايي براي ساکنان روستايي از ديگرسو باشد. گردشگري روستايي مازاد نيروي انساني را در روستا جذب نموده و همـراه بـا آن مـيتوانـد يکي از فرصت هاي شکل گيري توسعه همه جانبه روستايي محسوب شود(سقايي،٢،١٣٨٢).از طرفي گردشگري بزرگترين و پـر رونق ترين صنعت جهان است ، انتظار ميرود که در قرن بيست و يکم نيز اين صنعت پيشتاز بوده و سير صعودي آن ادامه يابد.
جهانگردي يک قدرت اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي بزرگ و البته پديده اي بسيار سياسي است و طبيعت گردي در هـر جامعه اي، متأثر از عوامل پيچيده و در هم يافته سياسي و همچنين ويژگيهاي جغرافيايي است که ديگـران را مجـذوب خـود ميکند(هال ،١٣٨٢:١١). بنابر عقيده کارشناسان ، گردشگري دانشي است چند رشته اي که اگر بدون انجام تجزيه و تحليل هاي امنيتي و سياسي دقيق توسعه و تکامل يابد قطعا کامل نخواهد بود(هال ،١٣٨٢:١٢). بنابراين يکي از مواردي که ميبايسـت در گردشگري قويا مورد تأکيد قرار گيرد امنيت مي باشد. آسايش ، راحتي و امنيت از مسائل بسيار مهمي است که گردشگران را به نقاط مختلف دنيا جلب ميکند. پيشرفت و رفاه مردم به وسيله ترويج يک نظم جهاني در سايه امنيت که ضـمن آن بتـوان بـه توسعه صلح آميز و منظم ديگر کشورها کمک نموده و از تجربيات و تواناييهاي آنها حداکثر منفعت را برد(تاجيک ، ١٣٨١:٤٥).
توسعه صنعت گردشگري در يک کشور نشانگر ثبات امنيت ملي است و يک از علل رونق گردشگري در کشور توجه دولـت بـه تأمين امنيت گردشگري است (ارمغان ، ١٣٩١:٢).
روستاي تمين از جاذبه هاي تاريخي و طبيعي فراواني برخوردار است که اين امر باعث شده سالانه ميزبـان گردشـگران زيـادي باشد. اما روستاي تمين با وجود قابليت ها و پتانسيل هاي گردشگري فراوان همچنان بـراي گردشـگران ناآشناسـت حـال ايـن سوال مطرح مي شود که با اين همه پتانسيل هاي گردشگري، چه عامل يا عواملي باعث شـده کـه ايـن روسـتا از نظـر صـنعت گردشگري رشد چنداني نداشته ؟ و از چه روشي مي توان اين صنعت نوپا و سودآور را در روستا توسعه داد؟ بـراي رسـيدن بـه پاسخ سوالات فوق ، شناخت جاذبه هاي گردشگري روستا، امکانات ، کاستيها، انتظارات گردشگران و برنامـه ريـزي متناسـب بـا شرايط اجتماعي و فرهنگي روستا ضرورت دارد.
مباني نظري
گردشگري روستايي
لان گردشگري روستايي را چنين تعريف مي کند «گردشگري روستايي، گردشگري است که در نواحي روستايي به وقـوع مـي پيوندد» مهدوي (١٣٨٢) نيز تعريف زير را از تورسيم روستايي ارائه داده که ميتواند تعريف قابل قبـولي بـراي ايـن مقولـه بـه شمار آيد :
« توريسم روستايي به کليه فعاليت ها و خدماتي که توسط کشاورزان ، مردم و دولت ها و براي تفريح و استراحت گردشـگران و همچنين جذب گردشگران در نواحي روستايي صورت ميگيرد، اطلاق ميشود و مي تواند شامل توريسم کشاورزي، توريسـم مزرعه ، توريسم طبيعي و توريسم فرهنگي شود ».
بنا به تعريف ، گردشگري روستايي توريسمي است که در مناطق روستايي شکل ميگيـرد. بـه طـور کـل روسـتا منبعـي چنـد منظوره است که نيازهاي مختلفي را برآورده ميکند. در عين حال برخورد مردم نسبت به آن بهبود يافته و آن را منبعي بـراي موقعيت هاي جديد شغلي، مکاني براي زندگي يا جايگاه موقتي براي فرار از فشارهاي مختلف زندگي پيشـرفته ي شـهري مـي- دانند. توسعه و رشد گردشگري روستايي، غالبا با سهمي که در بهسازي اجتماعي و اقتصادي منـاطق روسـتايي دارد، متناسـب است . بطور مثال به دليل وجود مناطق روستايي اروپا، تا امروز گردشگري شيوه ي مهم و جديد اشتغال زايي و ايجاد درآمد بوده که نتيجه ي آن انزواي اجتماعي روستا را شکسته و باعث رونق و پويايي بيشـتر جوامـع روسـتايي شـده اسـت . مسـلما بخـش کوچکي از گردشگري را گردشگري روستايي تشکيل ميدهـد، کـه البتـه سـهم مهمـي را در اقتصـاد منـاطق روسـتايي دارد( تقديسي زنجاني، عنبران ،١٣٨٦: ١٨٠).
امنيت
ريشه لاتين کلمه امنيت security واژه secures است که در لفظ به معناي بدون دغدغه است . واژه امنيت در کاربرد عام به معناي رهايي از مخاطرات مختلف است . فرهنگ آکسفورد اين واژه را به عبارت زير تعريف کرده است . شرايطي که در آن يـک موجود در معرض خطر نبوده يا از خطر محافظت ميشود. تعريف مندرج در فرهنگ لغات درباره مفهوم کلـي امنيـت ، بـر روي احساس آزادي از ترس يا احساس ايمني که ناظر بر امنيت مادي و رواني است ، تأکيد دارد(ماندل ، ١٣٧٩:٤٦). بوزان در کتـاب خود با عنوان مردم ، دولت ها و هراس امنيت را به ٥ دسته تقيسم ميکند و براي نخستين بار امنيت اجتمـاعي را مطـرح مـي- کند:١.امنيت نظامي ٢.امنيت اقتصادي ٣.امنيت سياسي ٤.امنيت محـيط زيسـت ٥.امنيـت اجتمـاعي(بوزان ، ١٣٧٨).توسـعه و امنيت مکمل يکديگرند. بديهي است امنيت پايدار، مرهون توسعه پايدار است و توسعه پايدار تضمين کننده امنيت ملي اسـت .
امروزه هر آن چيزي که از تعريف علمي برخوردار نبوده و قواعد منطقي بر آن حاکم نباشد شکست خورده و با حالت رکـود بـه خود ميگيرد اين امر در صنعت گردشگري و بعد امنيت آن نيز صادق است . به طور مثال ، براي امنيت در بخش ترابري و حمل و نقل ، اقامتگاهها، هتلها و جاذبه ها لازم است سفر سازان و سازمان هاي گردشگري براي توسـعه توريسـم همـاهنگي لازم را بـا يکديگر داشته باشند. در علم جهانگردي واژه Availability (به مفهوم مهيا کردن ) داراي اهميت بسيار است ، بعنـوان نمونـه در عين حالي که در بخش ترابري، جاده وجود دارد وقتي وزارت راه و ترابري، اعلام ميکند که در جاده -ها روزانه بـيش از ٣٠ هزار نفر کشته ميشود بدان معناست که از نقطه نظر گردشگري جاده Avail be مهيا نيست .از سوي ديگـر وقتـي گردشـگر جاي مناسب براي اقامت نداشته باشد ديگر به آن محل باز نميگردد(نشريه جهان هوانوردي و گردشگري، ١٣٨٣:٢١). مواردي از اين نظير امنيت گردشگري را مختل ميسازد. ملاک امنيت در گردشگري، احساس امنيت توسط گردشـگران اسـت . امـروزه امنيت به عنوان مهمترين و زيربناييترين اصل در تدوين استراتژي توسعه گردشگري در جهان به شمار ميآيد(کلانتري، رشيد بيگي، ١٣٩٢). ميان گردشگري، ثبات ، توسعه و امنيت رابطه اي تعريف شـده وجـود دارد، چـرا کـه توسـعه زيـر سـاخت هـاي جهانگردي تا حدود زيادي به ساير فعاليت هاي جاري و عمراني يک منطقه ، عوامل حمايت کننده ، قوانين و مقـررات (امنيـت )، اطلاع رساني، هماهنگي سازمان هاي مرتبط و گسترش حمل ونقل در امور جهانگردي وابسته است و هـر گونـه بـروز نـاامني و بکارگيري خشونت در سطوح مختلف زيان هاي جبران ناپذيري به اين صنعت وارد مي-سازد. معنوان مثال ، يک شرکت سرمايه گذار بين المللي اگر در ارزيابي کارشناسي خود، محيط و مقصد مورد نظر را از نظر ويژگي امنيتي مناسب نبايد و امنيت مـالي و جاني توريست را تأمين نبيند قطعا سرمايه خود را به آن منطقه نخواهد منتقل نخواهد کرد(رحيم پور،١٣٨٤:٢١). از طرفـي، نقش و تأثير صنعت جهانگردي در ترسيم امنيت ملي يک کشور چنان است که اکثر کشورهاي توسعه يافته با وجود دارا بودن منابع کلان اقتصادي و درآمد، ترجيح مـي دهنـدبر روي صـنعت توريسـم متمرکـز شـوند. حضـور مسـتقيم بازديدکننـدگان و گردشگران در يک کشور علاوه بر توسعه اقتصادي و تبادلات فرهنگي، آن کشور را به عنـوان يـک قطـب امـن گردشـگري بـه جهانيان معرفي ميکند(ثبوتي، ١٣٨٦:٤٧).
گردشگري روستايي ابزاري براي توسعه پايدار و حفاظت از منابع طبيعي
در طول چندين سال گذشته ، مفهوم گردشگري پايدار تا حدي پيشرفت کرده و جا افتاده است که بتواند پاسخگوي تهديـدات گردشگري نابسامان باشد.گردشگري پايدار، گردشگري را در غالب مرزها بررسي کرده و رابطه مثلث وار ميان جامعه ميزبـان و سرزمين آن از يک سو جامعه ميهمان يعني گردشگران از سوي ديگر و صـنعت گردشـگري بـر قـرار کـرده اسـت . در گذشـته صنعت گردشگري در اين رابطه مثلث وار حرف اول را مي زد. گردشگري روستايي با هدف تعديل فشار و بحـران موجـود بـين سه ضلع مثلث به وجود آمده است تا در طولاني مدت موازنه را برقرار سازد. هدف اين بخش از گردشگري به حـداقل رسـاندن آسيب هاي فرهنگي و محيطي، فراهم ساختن رضايت بازديد کنندگان و در دراز مدت فـراهم کـردن مقـدمات رشـد اقتصـادي ناحيه است اين راه به دست آوردن تعادل و موازنه بين رشد نهايي گردشگري و نيازهـاي حفاظـت و نگهـداري منـابع طبيعـي است (١٩٩٤,lanea).
در زمينه ارتباط بين گردشگري وتوسعه روستايي سه ديدگاه مطرح است :
ديدگاه اول گردشگري را به مثابه راهبردي براي توسعه روستايي به کار مي گيرد. در ديدگاه دوم ،گردشگري به مثابه سياسـتي براي باز ساخت سکونتگاههاي روستايي مورد توجه قرار مي گيرد. در ديدگاه سوم ، گردشگري روستايي به مثابـه ابـزاري بـراي توسعه پايدار و حفاظت از منابع طبيعي مطرح است ، اين ديدگاه خواهان رشد بلند مدت گردشـگري بـدون اثـرات مخـرب بـر زيست بوم هاي طبيعي است (رضواني و صفايي،١٣٨٤).
مفهوم پايدار در گردشگري روستايي با پيگيري اهدافي چندگانه امکان تحقق خواهد داشـت و نبايـد تنهـا بـر پايـه محافظـت ازمنابع طبيعي استوار باشد. اهداف مورد نظر بايد مطابق اين موارد باشد: تقويت فرهنگ و خصوصيات جوامع ميزبـان ، تقويـت چشم اندازها و سکونتگاهها، تقويت اقتصاد روستا، تقويت صنعت گردشگري که براي مدت طولاني دوام داشـته باشـد، افـزايش آگاهيها و اطلاعات در رابطه با بازار گردشگري که در صورت عدم تداوم دراز مدت آن ، بر اثر گوناگوني فعاليت هـاي اقتصـادي در روستا، خطراتي را در پي دارد، و در ايجاد برنامه هاي گردشگري پايدار که بر اساس يـک محـدوده گسـترده از تحليـل هـاي منطقه اي و بيشتر تاريخي استوار باشد(٢٠٠٢ ,Heneghan).
محدوده مورد پژوهش :
تمين در ٦٥ کيلومتري جنوب غربي شهر ميرجاوه واقع شده است که از جنوب به کوه تفتان و از شمال به سـياه کـوه محـدود مي شود. آب و هواي اين روستا تابستان ها خنک و در زمستان ها سرد است . بنابراين بهار بلوچستان وقت خـوبي اسـت تـا بـه تمين سري بزنيد و از هواي خنک آن بهره ببريد. جايي که قدم به قدم درختان خودروي انجير کوهي ، بنه ، ارچن ، گز و گواتـام (بادام کوهي) به چشم ميخورند.
کوه هاي تمين منابعي غني و سرشاري از گياهان دارويي درمنه ، کلپوره ، اسپنتان ، مور، زامبول و درنگ است که در درمان بسياري از بيماريها در اين منطقه کاربرد دارد. از صمغ درخت موسوم به گونجک براي مسائل دندان پزشکي استفاده ميشود.
