مقاله بررسی گردشگری پزشکی و چالشهای پیش رو مورد مطالعه شهر مشهد

بخشی از مقاله

چکيده
گردشگري به عنوان سومين صنعت جهان داراي اهميت بسيار فراواني بوده که از مهمترين پتانسيلهاي کشور ايران ميتوان به گردشگري پزشکي اشاره نمود. اين مقاله براساس مصاحبه با گردشگران پزشکي که بيمارستانهاي شهر مشهد را به عنوان مقصد گردشگري پزشکي انتخاب کرده اند تهيه شده است .که ٦٧.٤% مرد و٣٢.٦% زن بودند و بيشتر در رده سني ٣٥ تا ٥٥ سال قرار داشتند و به بررسي چالشها و بازارهاي تقاضا مي پردازد.
واژه هاي کليدي: گردشگري پزشکي، شهر مشهد، چالشهاي گردشگري پزشکي
مقدمه
بر اساس تعريف هاي سازمان جهاني جهانگردي (UN-WTO) يکي از اهدافي که مي تواند گردشگر را برانگيزد تا عزم سفر کند، مسافرت براي کسب سلامتي است . چيزي که از آن به گردشگري سلامت تعبير مي کنند. در حقيقت گردشگري سلامت ، نوعي از گردشگري است که به منظور حفظ ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمي و ذهني فرد به مدتي بيشتر از ٢٤ ساعت و کمتر از يک سال صورت مي گيرد. به اين ترتيب يک توريست سلامت با مسافرت از محل دائم زندگي خود مي تواند از خدمات درماني مقصد استفاده کند تا سلامت جسمي و روحي اش را به دست بياورد.
البته تعاريف و اصطلاحات ديگري هم وجود دارد که دامنه اين نوع از گردشگري را گسترده تر ميکند، گردشگري تندرستي ، يکي از اين واژه هاست ، که به مسافرت توريست به دهکده هاي سلامت و مناطق داراي چشمه هاي آب معدني و آب گرم اشاره ميکند. در اين نوع سفر توريست براي رهايي از تنش هاي زندگي رورمره و تجديد قوا، بدون مداخله و نظارت پزشکي راهي سفر ميشود.
معمولا اين توريست ها بيماري جسمي مشخصي ندارند و بيشتر در پي بهره مندي از طبيعت شفا بخش مناطق ديگر هستند.
گردشگري درماني يکي ديگر از اين واژه هاست که به معناي مسافرت توريست بمنظور استفاده از منابع گردشگري پزشکي طبيعي (آب هاي معدني، نمک ، لجن ، غيره ) است . که معمولا براي درمان برخي بيماريها يا گذراندن دوران نقاهت تحت نظارت و مداخله پزشکي صورت ميگيرد. گردشگري پزشکي نوع ديگري از گردشگري سلامت است که با هدف درمان بيماريهاي جسمي يا انجام نوعي از عمل هاي جراحي تحت نظارت پزشکان در بيمارستان ها و مراکز درماني انجام ميشود. در اين نوع از گرشگري سلامت ، بيمار ممکن است پس از درمان و معالجه نيازمند استفاده از فضاها و خدمات گردشگري پزشکي (مانند آب گرم ها) باشد، که در اينصورت ممکن است گردشگري او با سفر به نقاطي که اين امکانات را دارند تکميل شود.
امروزه گردشگري در بسياري از کشورها، نيروي اصلي بهبود و رشد اقتصادي کشور محسوب ميشود و يکي از پوياترين فعاليت هاي اقتصادي عصر حاضر است که نقش مهمي در توسعه پايدار محلي ايفا ميکند. در واقع با راه اندازي و توسعه اين صنعت فرصتي راهبردي ايجاد شده و به اقتصاد تنوع بخشيده و موجب اشتغال زايي و درآمد ميشود.
تاريخچه
بطور کلي از اوايل دهه ١٩٧٠ توريسم و گردشگري جايگاه خود را به عنوان يک صنعت در بين ديگر صنايع يافت .
فلورانس نايتينگل جزء اولين نفراتي بود که در اواخر قرن ١٩ توريسم پزشکي را ترويج داد. او بيماران را براي درمان از چشمه هاي آب معدني سوئيس به چشمه هاي آب معدني ترکيه که ارزان تر بودند راهنمايي ميکرد. گردشگري سلامت در ايران سابقه چنداني ندارد، و در سال ٨٢ براي اولين بار اين موضوع ايران از سوي وزارت بهداشت و درمان مورد توجه قرار گرفت و در سال ٨٣ و پس از ادغام سازمان هاي ميراث فرهنگي و ايران گردي و جهان گردي، توريسم درماني به صورت مستقل در ايران ايجاد شد.(قاسم خسروآبادي)
صنعت توريسم اين روزها با رشد قابل ملاحظه اي مواجه است . به گونه اي که رتبه دوم صنايع پردرآمد را به خود اختصاص داده است . (istta.ir) آشنايي با علوم پزشکي وانتقال دانش پزشکي مناطق دنيا باعث به وجود آمدن شاخه اي از صنعت گردشگري به عنوان گردشگري سلامت شده است . (صدر ممتاز، آقا رحيمي، ١٣٨٩)
در ميان بخش هاي مختلف صنعت گردشگري، "گردشگري سلامت " داراي اهميت و جايگاه خاصي است و طبق اعلام بانک جهاني، سومين عرصه سرمايه گذاري در دنيا مربوط به گردشگري سلامت مي باشد و گزارش ها حاکي است که گردش مالي ناشي از فعاليت هاي مربوط به صنايع توريسم درماني در سال ٢٠٠٤ مبلغي بالغ بر ٤٠ بيليون دلار در کل دنيا بوده است که اين ميزان در سال ٢٠١٢ به ٧٥ بيليون دلار رسيده است اين در حالي است که بين ٤ تا ٧ درصد گردشگران خارجي را گردشگران سلامت تشکيل ميدهند.(istta.ir ) از آنجايي که گردشگري پزشکي و بهداشتي امروزه از رو به رشدترين بخش هاي صنعت گردشگري جهان است باعث شده کشورهاي علاقه مند به توسعه گردشگري توجه خود را به اين بخش از صنعت توريسم جلب و براي آن برنامه ريزي کنند. به همين دليل است که در نقاط مختلف جهان روش هاي درماني طبيعي مانند استفاده از غارهاي نمکي، چشمه هاي آب گرم و معدني، درياچه هاي لجن و صدها تيپ از اين نوع گردشگري بسيار مورد توجه قرار گرفته و تمامي اقشار اعم از کم درآمد و پردرآمد به اين نوع گردشگري ابراز تمايل مي کنند. .(istta.ir )
بازار گردشگري پزشکي کلاسيک (نوين ) به قسمت هاي مختلف مداخلات غير جراحي ،اعمال جراحي زيبايي و غير زيبايي،مداخلات دندانپزشکي(درمان ضروري و زيبايي) و مداخلات مربوط به توليدمثل (درمان نازايي،زايمان و تغيير جنسيت ) تقسيم ميشود.
(جباري، ١٣٨٧) تفاوت هزينه اعمال جراحي ميان مقاصد مختلف و ليست انتظار طولاني سبب شده است که امروزه گردشگري پزشکي از رو به رشدترين بخش هاي گردشگري در جهان محسوب گردد. (آقا رحيمي، ١٣٨٨)
ايران از نظر جاذبه هاي گردشگري، طبيعي، آب و هوايي و باستاني به ترتيب مقام هاي دهم ، پنجم و چهارم جهان را داراست ولي از بازار گردشگري سلامت سهم شاخصي نبرده است . امروزه در کشورهاي مختلف دنيا از وجود چشمه هاي آب گرم ، غارهاي نمکي، درياچه هاي لجن و ... براي جذب توريست هاي سلامت استفاده مي کنند(بابک ارسيا)
در بخش گردشگري پزشکي فقط به جذب گردشگر توجه نمي شود بلکه فراتر ازآن مي تواند موقعيت و جايگاه ايران را از نظر علمي ،سياسي ،اجتماعي و منطقه اي تقويت کند. (لادن رکني و همکاران ) در واقع يکي از مهمترين عواملي که سبب ميشود بيمار کشور ديگري را براي درمان خود انتخاب نمايد، قيمت ارزان تر خدمات است . جدول زير به مقايسه قيمت برخي از خدمات در کشورهاي مختلف پرداخته است :
جدول (١) : قيمت برخي خدمات در چند کشور

مهمترين موانع در گردشگري پزشکي
 کيفيت درمان
اصولا کيفيت يک عامل تعيين کننده در هر کسب و کاري است . در حوزه درمان به دليل اينکه بحث جان افراد مطرح است ، کيفيت اهميت بسيار زيادي دارد. بايد بررسي نمود که آيا استانداردهاي موجود در حوزه درمان رعايت شده است و يا اصلا اين استانداردها کافي هستند؟
نگاه بيمار خارجي به مقوله کيفيت چيست ؟
 عدم توجه به مسايلي از قبيل فرهنگ ، زبان و ...
٦٠ درصد از مرگ ها و جراحات ، نتيجه مستقيم عدم توانايي در برقراري ارتباط مناسب با بيمار است . عدم برقراي ارتباط مناسب در نتيجه تفاوت در فرهنگ ، زبان ، سطح سواد و محدوديت هاي شناختي ، اتفاق ميافتند.
 چالش هاي مربوط به سوء درمان
بايد توجه داشت که جبران اشتباهات و قصورات ، خصوصا در حوزه درمان کار بس دشواري است و در خصوص مراجعه بيماران در نتيجه سوء درمان ، برنامه ريزي کرده و اقدام جدي نمود.
 محرمانه بودن اطلاعات بيمار
بايد در خصوص حفظ اسرار بيمار قوانين درخوري وضع و اجرا نمود. برخي قوانيني که در اين حوزه وضع شده عبارتند از :
 قانون مسئوليت پذيري و بيمه درمان امريکا
 قانون فدرال حفاظت از اطلاعات افراد آلمان
 قانون حفاظت از اطلاعات ١٩٩٨ - بريتانيا
 قانون حفاظت از اطلاعات شخصي، مدارک الکترونيکي و حريم خصوصي کانادا
معرفي اجمالي برخي کشورهاي پيشرو در صنعت گردشگري سلامت
توجه به برنامه هايي که ديگر کشورها در توسعه گردشگري پزشکي انجام داده اند مي تواند از چند نظر سودمند باشد. نخست اينکه آگاهي از برنامه ها، اقدامات و خدماتي که ديگر کشورها ارائه مي دهند در درک درست از بازار و رقبا تاثير بسزايي دارد. همچنين بررسي تحليلي برنامه ها و اقدامات کشورهاي موفق چارچوب مناسبي را از چگونگي فعاليت بدست مي دهد که مي تواند از سعي و خطا نمودن جلوگيري کند.( علي اصغر شالبافيان ،١٣٩٠، ٢)
ترکيه
ترکيه در اواسط دهه ١٩٨٠ در حوزه توريسم و گردشگري سرمايه گذاريهاي متعددي انجام داد و مديران توريسم و فرهنگ ترکيه سعي در شناساندن توريسم ترکيه به جهانيان نمودند.
در يک دسته بندي براي درک بهتر موقعيت و شرايط ترکيه ، کشورهاي بازار هدف را به ٣ منطقه تقسيم شده اند:
١ -اروپا
٢ -آسياي ميانه و خاورميانه
٣ -کشورهاي آفريقائي
الف - اروپا
در اروپا خدمات و سرويسهاي بهداشتي و درماني در سطح بسيار خوبي قرار گرفته ولي نوع خدمات ارائه شده بسيار گران قيمت بوده و استفاده از خدمات درماني بسيار هزينه بر ميباشد. به سبب افزايش سن در بيشتر کشورهاي اروپائي (در بسياري از کشورها) کادر مجرب براي نگهداري از سالمندان و اشخاص بيمار وجود ندارد و يا تربيت نشده است . در بسياري از اين کشورها اشخاص از بيمه هاي خصوصي استفاده ميکنند و به علت بالا بودن هزينه ها، نميتوانند از عهده خدمات درماني و پزشکي خود برآيند. بسياري از شرکت هاي بيمه اي در حوزه سلامت به علت نبود و يا کمبود درآمد، به ديگر صنايع سودآور مانند غذا، سلاح و ... روي آورده و سرمايه گذاري ميکنند. بدين ترتيب اروپا رفته رفته با مشکلات فراواني در زمينه درمان و هزينه هاي مرتبط با آن ، رو به رو شده است . براي رهائي از اين امر ساکنان اروپا ناگزيرند به ديگر نقاط جهان که هزينه هاي درمان و بيمه هاي درماني ارزان تر ميباشد، رجوع نمايند. و اين فرصت مناسبي را براي کشورهاي فعال در حوزه گردشگري سلامت فراهم نموده است .
ب - خاورميانه و کشورهاي آسياي ميانه
در اغلب کشورهاي منطقه آسياي ميانه و خاورميانه خبري از کشوري با تکنولوژي پيشرفته و در سطح بالا در حوزه درمان وجود ندارد و طبقه پولدار اين کشورها بيشتر براي درمان خود به کشورهاي اروپائي و آمريکا مسافرت ميکنند. امروزه با توجه به بالا بودن هزينه هاي درماني در کشورهاي پيشرفته و با توجه به ظرفيت سازي و ايجاد زيرساخت هاي درماني و رعايت استانداردهاي بين المللي درمان در برخي کشورهاي حوزه خاورميانه و آسياي ميانه (نظير ايران و ترکيه )، ميتوان با برنامه ريزي و تبليغات مناسب بيماراني را که براي درمان به کشورهاي اروپايي و امريکايي مراجعه ميکنند، به اين حوزه شيفت داد.
ج - کشورهاي آفريقائي
در کشورهاي آفريقائي خدمات درماني و سلامت در سطح مطلوبي قرار ندارد. طبقه پولدار اين کشورها بيشتر خدمات درماني و سلامت خود را از غرب و کشورهاي اروپائي دريافت ميکنند. علت آن هم ارتباط تنگاتنگ اين کشورها از دوران استعمار تا به اکنون ميباشد. در سالهاي گذشته به علت وجود مسائل و مشکلاتي در سيستم بهداشت و درمان آمريکا و اروپا، سبب از دست رفتن اين طبقه شده است و بهترين فرصت براي جذب و شناساندن توريسم سلامت و درمان کشورهاي آسيايي بوجود آمده است .
بنابراين همان طور که در بالا بدان اشاره شد، با توجه به مشکلات بالا بودن هزينه هاي درمان و بيمه هاي درماني در اروپا و امريکا و همچنين فقدان کيفيت مناسب درمان در کشورهاي آفريقايي و بيشتر کشورهاي خاورميانه و آسياي ميانه ، ميتوان با برنامه ريزي مناسب و ايجاد زيرساخت هاي درماني و رعايت استانداردهاي بين المللي و انجام تبليغات مناسب توسط کشورهايي نظير ايران و ترکيه سبب شيفت بيماران به اين مناطق شد. البته ناگفته نماند که کشور ترکيه در اين زمينه بسيار موفق تر از ايران عمل کرده است و پيشروتر ميباشد.
مهمترين عواملي که سبب پيشي گرفتن کشور ترکيه در صنعت توريسم شده است ، عبارتند از :
ايجاد تسهيلات در صدور ويزا
ايجاد شبکه هاي تلويزيوني و وب سايت هاي مشترک و متنوع
گردهماييهاي کاربردي ميان آژانس داران و تورگردانان اين کشور و رسيدن به راهکارهاي عملي در جذب مشتري شرکت فعال در نمايشگاه هاي گرشگري و ايجاد غرفه هاي بزرگ و مشترک و انتشار انواع کتاب هاي راهنماي گردشگري همکاري با کشورهاي عضو اکو، کشورهاي اسلامي، کشورهاي منطقه خاورميانه ، اروپا و غرب
ترجمه انواع کتاب و راهنما و بروشورهاي تبليغاتي به تمامي زبان هايي که مسافران اين کشور با آن تکلم ميکنند برگزاري انواع مسابقه سفرنامه نويسي و جشنواره و نمايشگاه هاي فصلي ساخت فيلم هاي مستند از جاذبه هاي گردشگري
ايجاد تسهيلات در اعطاي بورس به دانشجوياني که اين کشور، زبان آن يا موضوعات گردشگري آن را به عنوان رشته تحصيلي خويش انتخاب کرده اند
بسترسازي براي استانداردسازي قوانيني که در حوزه گردشگري در اين کشور وضع ميشود ايجاد دهکده هاي گردشگري
رونق زيرساختهاي گردشگري و سرمايه گذاري در ساخت هتل و انواع تاسيسات لازم در موضوع گردشگري حمايت دولت از انجام هرگونه سرمايه گذاري در حوزه هاي سخت افزاري يا نرم افزاري در موضوع گردشگري
اجراي طرح هاي مشارکتي با ديگر کشورها در زمينه گردشگري و نهادينه کردن آموزش هاي لازم در استقبال از گردشگر و ده ها و ده ها اقدام ديگر شايد همه اين زيرساخت ها و بسترسازيها بود که توانست گردشگري اين کشور را که در بدترين شرايط قرار داشته (از قبيل شيوع ويروس آنفولانزاي پرندگان و وقوع چندين انفجار تروريستي و بروز ناآراميهاي مربوط به انتشار کاريکاتورهاي اهانت آميز به پيامبر اسلام (ص ) در سال ٢٠٠٦ و ٢٠٠٧) و با رکود قابل ملاحظه اي روبه رو شده بود، نجات دهد.
جدول زير قيمت برخي از مهمترين اقدامات درماني در حوزه توريسم سلامت کشور ترکيه ، را با ساير کشورها مقايسه کرده است :
جدول (٢): قيمت برخي از مهمترين اقدامات درماني در حوزه توريسم سلامت کشور ترکيه در مقايسه با ساير کشورها
کشور ترکيه قصد داشت پذيراي ٥٠٠ هزار گردشگر پزشکي در دوره شکوفايي مورد نظر خود (دوره ٥ ساله از سال ٢٠٠٧ ميلادي تا ٢٠١٢ ) باشد، اما صنعت گردشگري پزشکي ترکيه توانست تا پايان سال ٢٠١٠ ميلادي به اين عدد دست يابد، و درآمدي معادل ٨٥٠ ميليون دلار به کشور هديه دهد. ترکيه توانست با تبليغات مناسب و کنترل کيفيت خدمات خود نام خود را در فهرست منتشر شده توسط سازمان جهاني گردشگري ، جزو ١٠ کشور برتر جهان از نظر مقصد گردشگري پزشکي به ثبت برساند، و موفقيت خود در اجراي اين هدف يعني دستيابي به سطح قابل قبول گردشگري پزشکي را ، به جهان اعلام نمايد.
سازمان گسترش گردشگري پزشکي ترکيه که از سال ٢٠٠٥ ميلادي فعاليت خود را در اين کشور آغاز کرده توانست آمار بسيار دقيقي از تعداد گردشگران ورودي به ترکيه مهيا کند و به جامعه جهاني اعلام نمايد. اين سازمان براي جذب هرچه بيشتر گردشگران نيازمند خدمات پزشکي به کشور ترکيه اقدام به تهيه بروشورها و کتابچه هاي تبليغاتي بسيار متنوعي در اين زمينه کرد، به طوري که تنها در سال ٢٠٠٥ ميلادي تعداد ٥٠٠٠ نسخه از اين کتاب ها و بروشورها به زبان انگليسي و ترکي به چاپ رساند و در مراکز گردشگري و دفاتر توريستي سطح کشور و در کشورهاي اروپايي توزيع کرد. بنا به گفته اين سازمان با ارزش ترين تبليغ ، کنترل سطح کيفي خدمات پزشکي و قيمت مناسب اين خدمات در کشور است ، اما در بخش تبليغات بهترين روش معرفي خدمات پزشکي در پروازهاي ورودي و خروجي از ترکيه بوده است .
شعار مخصوص گردشگري کشور ترکيه با مفهوم " ترکيه سرزمين آفتاب و جراحي (سلامتي)" شعاري است که با هدف برندسازي طراحي شده و استفاده ميشود.
بر اساس گزارشات و آمار رسمي منتشر شده از سوي سازمان جهاني توريسم (UNWTO) ترکيه با پشت سرگذاشتن انگليس توانست رده ششم توريسم دنيا را به خود اختصاص دهد. ترکيه در سال ٢٠١١ ميزبان ٢٩٫٣ ميليون توريست و گردشگر بوده است .
بيماران و توريست هاي امريکايي بيشتر به دليل وجود بيمارستان هاي معتبر و مجهز که به عنوان شعبه اي از بيمارستان هاي صاحب نام و معتبر امريکايي فعاليت ميکنند (نظير بيمارستان جان هاپکينکز يا بيمارستان هاروارد) به کشور ترکيه سفر ميکنند.
البته برخي کارشناسان بر اين باورند که افزايش قيمت نفت ، افزايش قيمت کرايه هتل ها و همچنين افزايش سرسام آور هزينه هاي درماني از مهم ترين عواملي هستند که توريسم درماني را دچار چالش ميکنند. لان يانگ من ، يکي از محققان و متخصصان امور بهداشت و درمان در اين زمينه ميگويد: « به دليل افزايش بهاي نفت و هتل ها بسياري از درمان ها از شکل جهاني به محدوده هاي محلي و يا حداکثر به کشورهاي اطراف باز خواهد گشت . درنتيجه به زودي شاهد آن خواهيم بود که مسافران امريکايي درمان در امريکا و اروپاييان نيز به متخصصان و پزشکان اروپايي مراجعه کنند.
از آن جهت به ترکيه بيشتر پرداختيم که اين کشور همسايه کشور ماست و تا حدودي از نظر تسهيلات و شرايط به کشور ما نزديک مي باشد و اين کشور در زمينه گردشگري پزشکي پيشرفت هاي قابل ملاحظه اي داشته است .
پاناما
کشور پاناما معمولا به ارائه تسهيلات درماني کم هزينه شهرت دارد. جراحي در پاناما به مراتب ارزانتر از جراحيهاي انجام شده در آمريکا است ، (حدودا ٤٠ تا ٧٠ درصد کمتر از آمريکا). با اين وجود در مقايسه با کشورهاي جنوب شرق آسيا، به مراتب گران تر ميباشد.
پاناما را کشوري مينامند که براساس معيارهايي آمريکايي بنا شده و براي گردشگران بيمار يا گردشگري پزشکي مقصدي ايمن و پيشرفته را تشکيل داده است . علاوه بر آن تمامي دستورات پزشکي در اين کشور توسط متخصصان آموزش ديده در آمريکا به بيماران تجويز ميشود. گذشته از آن واحد پول پاناما نيز دلار آمريکا است . با توجه به اين موارد، ميتوان گفت بخش مهمي از اقتصاد پاناما، بر پايه درآمدهاي حاصل از خدمات پزشکي شکل گرفته است .
برزيل
برزيل خود را به عنوان مرکز جراحيهاي پلاستيک در جهان معرفي کرده است . برزيل توانست با مديريتي صحيح در اين حوزه ، گردشگري پزشکي بومي را آنچنان توسعه دهد که اکنون پس از ايالات متحده ، رتبه دوم را در تعداد جراحيهاي پلاستيک جهان از آن خود کند.
مالزي
صنعت گردشگري پزشکي مالزي به تازگي پيشرفتي قابل ذکر داشته و همسو با توسعه ديگر صنايع اين کشور، مسير رو به رشدي را در پيش گرفته است . براساس آمارهاي رسمي، مالزي به لطف خدمات پزشکي پيشرفته خود، موفق به جذب گردشگران بيشماري شده است . به گونه اي تعداد گردشگر بيمار از ٧٥ هزار نفر در سال ٢٠٠١، به ٢٩٧ هزار نفر در سال ٢٠٠٦ افزايش يافته است . در حال حاضر، مهمترين خدمات پزشکي که در مالزي به گردشگران ارائه ميشود در حوزه جراحي پلاستيک ، قلب و دندان ميباشد و هزينه ها در اين کشور به مراتب ارزان تر از ايالات متحده امريکا است .
کاستاريکا
کاستاريکا معمولا به عنوان يکي از مقصدهاي گردشگري پر مخاطب بخصوص از سوي بيماران کشورهاي آمريکاي شمالي، به حساب ميآيد. کيفيت بالا و قيمت ارزان خدمات درماني در اين کشور مهم ترين دليل ورود گردشگران پزشکي ميباشد. يکي ديگر از مواردي که کاستاريکا را به مقصدي دلخواه براي بيماران تبديل کرده فاصله زماني کم آن با ايالات متحده است به نحوي که گردشگران ميتوانند در عرض هفت تا ١٠ ساعت خود را به اين کشور برسانند.
گزارش هاي اخير حاکي از آن است که بيش از ١٥٠ هزار گردشگر خارجي در سال ٢٠٠٦ به منظور استفاده از خدمات درماني به کاستاريکا مسافرت کرده اند. به دليل رشد صنعت پزشکي در اين کشور و انجام سرمايه گذاريهاي متنوع در اين بخش ، پيش بيني ميشود کاستاريکا جهش چشمگيري را در اين صنعت شاهد باشد.