مقاله مطالعه ی نقش تصاویر در آموزش زبان انگلیسی

بخشی از مقاله

مطالعه ي نقش تصاویر در آموزش زبان انگلیسی

چکیده

پژوهش حاضر با هدف مطالعه ي توصیفی ویژگی ها و کیفیت هاي بصري تصویر و اهمیت آن در آموزش زبان انگلیسی انجام شده است . در این مقاله به اهمیت استفاده از تصاویر به عنوان وسایل کمک آموزشی و به طور کل اهمیت تصاویر در آموزش زبان انگلیسی پرداخته شده است .

استفاده از تصاویر به عنوان وسایل کمک آموزشی در آموزش زبان انگلیسی به درك عمیق تر مطالب کمک می نماید ، به ویژه در بخش واژگان و گرامر . در این پژوهش سعی شده است تا با بررسی کاربرد انواع تصاویر در کتاب هاي آموزشی زبان انگلیسی نشان داده شود که آنها به فهم متون ، درك مفاهیم انتزاعی و آموزشی اثربخش یاري می رسانند و سبب لذت بخش تر و جذاب تر شدن آموزش می گردند . روش تحقیق حاضر بنیادي و نظري و روش گردآوري اطلاعات کتابخانه اي بود. این پژوهش در پی یافتن پاسخی براي این است که تصاویر چه کمکی به کیفیت آموزش زبان انگلیسی می نمایند . سوال اصلی پژوهش آن بود که تصاویر چگونه به آموزش زبان انگلیسی کمک می کنند؟مهم ترین نتایج حاصله عبارتند از این بود که تصاویر با کاربست طراحی و رنگ جذاب و آشکارسازي و شفاف سازي محتواي آموزشی سبب بهبود و افزایش کیفیت آموزش زبان انگلیسی می شوند .

واژگان کلیدي : تصویر ، آموزش ، زبان انگلیسی ، کتاب آموزشی

١

مقدمه

دنیاي امروز دنیایی نیست که در آن ما فقط زبان مادري مان را یاد بگیریم . ما به زبان هاي دیگر، حداقل براي ارتباط برقرار کردن نیازمندیم .آموزش زبان غیر از زبان مادري ما در میان نیازهاي اساسی امروز جهان جاي دارد. در حال حاضر، جهان در حال پیشرفت روز افزون از نظر تکنولوژي است و علاوه بر این، جهان در حال کوچکتر شدن و تبدیل شدن به یک دهکده جهانی است. بنابراین، کشور ها در حال حرکت به سمت و سوي تماس گرفتن با دیگر کشورها هستند . به همین دلیل، ما باید حداقل یک زبان خارجی جدا از زبان مادري خود را یاد بگیریم. چراکه براي حفظ روابط خوب با جوامع دیگر از جمله نیازهاي ضروري ما است .

به موازات سیرتحول در ارتباطات و فن آوري، تحولات و تغییرات در آموزش زبان نیز پدید آمده است . در حال حاضر، آموزش زبان صرفا در راستاي آموزش ادبیات است و با وجود آن که دلایل شخصی زیادي براي یادگیري یک زبان جدید وجود دارد . همچون دلایل فرهنگی، آموزشی و اقتصادي . استفاده و کاربست روزمره آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. شاید یکی از دلایلی که به طور قطع می توان در این زمینه نام برد ، شیوه نادرست و غیر کاربردي آموزش زبان خارجی است که نه تنها از جذابیت آن می کاهد بلکه به راحتی فراموش شده و رغبت به بازآموزي دوباره را نیز از بین می برد . آموزش زبان انگلیسی در کشورهاي غیر انگلیسی زبان یکی از آن مواردي است که در بالا اشاره شد . در این پژوهش سعی شده است که راه حل هاي مناسبی در جهت بهبود کیفیت آموزش زبان انگلیسی در کشورهاي مذکور بررسی شود که یکی از موثرترین این

شیوه ها استفاده از تصاویر آموزشی است . تصاویر آموزشی به کمک هنرمندان شاخه اي از هنر هاي تجسمی ایجاد می شوند که به آنها تصویرساز((Illustrator و به هنرشان تصویرسازي((Illustration می گویند. به تصویرسازي که در خدمت آموزش قرار گیرد تصویرسازي آموزشی (Educational Illustration) می گویند .

یک تصویر ممکن است به عنوان یک شکل تجسم یافته نمایش داده شود. انواع تصویر می تواند شامل : طراحی ، نقاشی، عکس و... باشد، که براي درك بهتر برخی از موضوع ها و یا براي درك آسان تر آنها استفاده می شود. تصویر از جمله مواد و رسانه هاي مورد استفاده در انواع شیوه هاي آموزش زبان انگلیسی به غیر انگلیسی زبانان است. از آنجا که، معلمان نیاز به وسایل کمک آموزشی و رسانه هایی بصري به منظور تکمیل آموزش زبان خود دارند. لذا آموزش صرف ، به خودي خود براي آموزش زبان موثر ،کافی نیست . زبان آموزان در صورتی می توانند یک زبان را بهتر یاد بگیرند که مطالب آموزشی و انتقال آن،
حواس پنجگانه ي زبان آموزان را به بیشترین میزان ممکن درگیر نماید. به خصوص، وسایل کمک آموزشی بصري از اهمیت حیاتی براي درگیر کردن و نیز بیرون کشیدن و یادآوري مطالب از حواس فراگیران برخوردار است . (Brown, 2001)

هر آنچه که از طریق چشم دیده و در حافظه بصري ثبت می شود ، این امکان را براي زبان آموزان فراهم می آورد که آنها را به راحتی باز آوري نمایند و به خاطر آورند و انتقال مفاهیم و اطلاعات از حافظه موقت به حافظه دایم از این روش با سرعت
بیشتري صورت می گیرد. تصاویر به زبان آموزان کمک می کنند که یادگیري زبان را از یک راه عینی و ماندگار، به دست آورند و تعامل با خود را در یادگیري موثر و شناختی فراگیرند (Underwood, 1989).
اهمیت آموزش زبان انگلیسی

فراگیري زبان همیشه به عنوان یکی از مهمترین عوامل پیشرفت انسان در تمامی جوامع بشري مطرح بوده است. همسو با تغییر نیاز هاي بشري و به تناسب وقوع انواع تحولات در جوامع گوناگون ، نیاز ارتباطی ملت ها دستخوش تغییر و تحول می شود . زبان یکی از عمده ترین عوامل ارتباطی میان ملت ها است و اکثر قریب به اتفاق کشور هاي جهان ، زبان انگلیسی را که در بیش تر نقاط دنیا زبانی کاملا شناخته شده است ، به عنوان زبانی بین المللی پذیرفته اند . اگر هم زبان مادري آن ها انگلیسی نباشد ، آن را به عنوان زبان دوم خود برگزیده اند تا بتوانند ، نیاز هاي متفاوت و متنوع علمی و ارتباطی خود را بر طرف کنند و به همین خاطر است که تدریس زبان انگلیسی از اهمیت بسیار زیادي برخوردار است و در سرتاسر جهان مورد توجه خاص ملت ها با فرهنگ ها و زبان هاي گوناگون قرار گرفته است . به طور کل قدمت آموزش زبان به خلقت انسان

٢

بازمی گردد که در قرآن نیز ذکر شده است که خداوند متعال پس از آفرینش آدم اسم ها را به او آموخت که در برخی متون اسلامی این اسماء با عنوان کل علم بشریت و زبان تکلم و فهم ذکر شده اند. ( (Armour , 1998

در مجموع فراگیري زبان مادري براي کودکی که پا به عرصه وجود می گذارد کاري سهل و آسان است و کودك تا سن 8

سالگی به طور تقریبا کامل می تواند به زبان مادري تکلم کرده و آن را به راحتی درك کند. اما براي آموزش زبان دوم یا زبان بیگانه نیاز به شیوه هاي آموزشی دیگري می باشد. احساس نیاز به یادگیري زبان دوم به هزاران سال قبل از میلاد مسیح بازمی گردد هنگامی که قبایل براي یافتن منابع غذایی بیشتر و مناطق مسکونی بهتر مجبور به کوچ از قبیله و سرزمین مادري

شدند و بعدها با رفتن به سرزمین هاي دوردست اقدام به تجارت با اقوام و مردم دیگر کردند که براي ارتباط با آنان نیاز داشتند که بتوانند به زبان آنان تکلم کنند. (Lessard, 1997)
امروزه با گسترش فناوري اطلاعات و ارتباطات که کل جهان را به دهکده اي کوچک تبدیل کرده است, نیاز فراگیري زبان بیگانه نه تنها براي تجار و دانشمندان بلکه براي هر کسی که در دنیا با دیگران ارتباط دارد بیش از پیش احساس میشود.

خوشبختانه براي ارتباط با دنیا دیگر نیاز نیست که زبان هاي زیادي را فراگیریم. تنها با فراگیري یک زبان می توانیم با اکثر مردم دنیا به راحتی ارتباط بر قرار کنیم. که آن زبان, زبان انگلیسی می باشد که به صورت زبان بین اللملی و رسمی در کشورهاي گوناگونی تکلم می شود.. ریشه هاي مدرن آموزش زبان در تاریخ به قرن 17 میلادي باز می گردد و آموزش زبان لاتین زبان اصلی آموزشی در این زمان بود . اولین آموزش استاندارد زبان در قرن 18 میلادي با ایجاد قواعد وقوانین آموزش زبان صورت گرفت . اما هنوز تا این زمان آموزش زبان به مدارس اروپایی راه پیدا نکرد . نوآوري در آموزش زبان از قرن 19
میلادي آغاز شد و در قرن 20 میلادي با انواع و شیوه هاي مختلف و عمدتا متناقض با هم با سرعت بیشتري ادامه پیدا کرد .

هر روش جدید سعی داشت تا جایگزین بهتر و کاملتري براي روش قبلی باشد و بدین ترتیب روش هاي معاصر براي آموزش بهتر زبان بوجود آمدند . از اواخر قرن هجدهم تا اواسط قرن نوزدهم ، عمده ترین هدف یادگیري زبان دوم ، تسلط یافتن بر زبان لاتینی بود ؛ آن هم به منظور ترجمه کتاب مقدس . اگر کسانی هم همت می گماردند که زبان کهن دیگري را بیاموزند ، قصدشان دست یافتن به ادبیات و فرهنگ و سنت هاي سایر ملت ها بود . »آموزش زبان که به شیوه ي تدریس سنتی انجام

می گرفت ، هدفی را تعقیب می کرد که نتیجه ي آن کمک به زبان آموزان بود تا بتوانند ، به ادبیات سایر ملت ها دسترسی پیدا کنند (Bezemer and Kress, 2009).
در دهه هاي میانی قرن نوزدهم میلادي ، تعدادي از مدرسه هاي ایالات متحده آمریکا ، به تدریج به آموزش زبان هاي مدرن روي آوردند . منظور آن ها از زبان هاي مدرن ، عمدتا زبان هایی چون آلمانی ، اسپانیولی و فرانسه بود . استقبال از این کلاس ها چشمگیر بود اما تحولی در شیوه ها و فنون آموزش زبان دوم حاصل نشد . در دوران بعد از جنگ جهانی دوم تا اواسط قرن بیستم با ممنوعیت به کارگیري کودکان و اجباري شدن آموزش باعث ایجاد مراکز آموزشی بیشتري شد ، اما تاثیرات مخرب جنگ و دوران نا به سامان بعد از جنگ ، یادگیري زبان دوم را به طرز شگفت انگیزي به رکود کشاند . بعد از جنگ جهانی دوم آموزش زبان انگلیسی دستخوش تحولات شگرفی شد که حاصل این تحولات ، به وجود آمدن روش هاي متعدد و گوناگون تدریس زبان و ابداع و به کارگیري ابزار کمک آموزشی متفاوت بود . عمده ترین روش هاي تدریس و آموزش زبان در این دوران شامل روش مستقیم که در مقایسه با روش سنتی دستور – ترجمه بسیار زمان بر بود و موفقیتی کسب نکرد . روش بعد روش مستقیم بود که انجمن آمریکایی زبان هاي مدرن در این زمان با بررسی گزارش هاي تحقیقاتی مبتنی

بر ضعف علمی یادگیرندگان زبان دوم با استفاده از روش مستقیم آموزش ، روش خواندن را در آمریکا پیشنهاد کرد . (Chastain , 1988) روش دیگري که ظهور آن را در خلال جنگ جهانی دوم در ایالات متحده آمریکا می دانند ، روش

شنیداري – گفتاري بود که تاکید فراوان بر تکرار توسط زبان آموز داشت و بر این باور بود که زبان مجموعه اي از عادات است و از طریق تکرار ، تقویت و سپس تثبیت می شود ( Shipe , 1998).

سایر روش هاي آموزش زبان تا زمان حاضر شامل روش تدریس آموزش بدون کلام که اولین روش تدریس زبانی با استفاده از دستاوردهاي جدید است . تاکید این روش بر فکر کردن ، کشف حقیقت و به کاربستن آموخته ها در راستاي حل مشکل است و شخصی به نام کلب گتگنو مبدع این روش است . روش تدریس دیگر روش تلقینی است که توسط لوزانف پزشک

٣

بلغاري پیشنهاد شد . این روش در واقع ایجاد راحتی و آسایش جسمی است که در نهایت ، به تمرکز ذهنی منتهی می شود .

روش تدریس بعد شیوه آموزش زبان هم گروهی نام دارد که توسط کران مطرح شد . این روش تدریس زبان بر اصول انسانی و روابط گروهی یادگیرندگان در کلاس درس تاکید دارد . روش تدریس زبان از طریق پاسخ به حرکات فیزیکی یکی دیگر از شیوه هاي تدریس است که مسایل روانی انسان و ایجاد شادي براي یادگیرندگان در آن مطرح است . مبدع این روش شخصی به نام آشر است . زبان آموزي ارتباطی شیوه دیگري براي تدریس زبان است که در اوایل دهه ي هشتاد مطرح شد . در این

روش ، مسایل صرفا کلاسی و تدریس مطالب از پیش تعیین شده و یا تکنیک هاي از قبل تنظیم و تجویز شده ، مد نظر نیستند . (Chastain , 1988) در واقع ، هدف اصلی این روش ایجاد توانش ارتباطی در یادگیري زبان دوم است ، نه یاد

دادن قواعد زبان .

به طور کل از میان نظرات متفاوت درباره آموزش زبان انگلیسی به عنوان یک زبان خارجی ، خصیصه هاي پنجگانه ي زیر را می توان نام برد :

-1 زبان آموزان باید در محاورات طولانی و همه جانبه در زمینه هاي طبیعی و واقعی (تا حد امکان) شرکت کنند .

-2 زبان آموزان باید در تبادل اطلاعات و تعامل زبانی ، نقطه نظر هاي مشترکشان را بیان کنند و یکدیگر را از آن نقطه نظر ها مطلع سازند .
-3 زبان آموزان باید در انتخاب مطالبی که می خواهند بیان کنند و نحوه ي ارائه ي آن ها آزاد باشند .
-4 زبان آموزان باید در ارائه ي افکارشان به صورتی مشخص و معین ، ارتباط کلامی برقرار کنند .

-5 زبان آموزان باید (حتی الامکان) درباره موضوعات کاملا حقیقی و در زمینه هاي واقعی صحبت کنند . Politzer , 1959)

)
دهه ي هفتاد قرن بیستم را بدون اغراق می توان دهه ي ظهور شیوه هاي جدید آموزش زبان انگلیسی نامید ؛ شیوه هایی که همگی با توجه به تحولات اساسی در حوزه ي زبان شناسی و روان شناسی و تاثیر متقابل آن ها بر یکدیگر و نیز تحولات اجتماعی ، بر ارتباطی بودن زبان تاکید داشتند . دهه ي هشتاد و اوایل نود عمدتا صرف معرفی هر چه بیشتر روش هاي جدید آموزش زبان پیشنهاد شده در دهه ي هفتاد شد . تا اوایل دهه ي نود و شاید واضح تر بتوان گفت تا سال 1994 بیشتر توجهات به یاد دهندگان معطوف است اما در دهه ي نود توجه نظریه پردازان و خبرگان مسائل آموزشی عمدتا به یادگیرندگان تغییر جهت می دهد . در اواخر دهه ي نود تا کنون تاکید فراوانی بر انجام کار توسط یادگیرنده می شود و اصطلاح تدریس

زبان فعالیت – محور و یادگیري زبان فعالیت – محور در آثار اکثر محققان و نظریه پردازان آموزش زبان دوم به چشم می خورد . ( ( Cameron, 2001

در گذشته ، یادگیري زبان به عنوان یک بخش ساده از آموزش و پرورش تصور می شدو از طریق یادگیري دستور زبان و ادبیات زبان مقصد حاصل می شد. مردم زمانی که زبان مادري براي تحقق بخشیدن به نیاز هایشان کافی نیست به دنبال زبان دوم می روند . در حال حاضر، مردم به دلایل زیادي به یادگیري زبان هاي خارجی مشغول هستند از جمله این موارد را می

توان نام برد : شرایط کاري ، خانواده و دوستان ، مطالعه و پژوهش ، سفر، البته علاقه به زبانی خاص و غیره در حال حاضر مردم در تمام سنین به ویژه در سنین جوانی در تلاش براي یادگیري حداقل یک زبان خارجی هستند . اما نباید غافل شد که تاکید بر یادگیري زبان خارجی در دوران کودکی یک باید و اصل است و از بسیاري جهات این به نفع خود آنها است ؛ چرا که :

-1 به مردم در راحت تر پیدا کردن شغل و در آمد بیشتر کمک می کند . -2 سبب ارتباط بهتر می شود .
-3 به درك تفاوت هاي فرهنگی کمک می کند . -4 سبب بهبود روابط اجتماعی می شود .
-5 به حل مشکلات خود و مردم در سفر هاي خارجی کمک می کند .

-6 سبب تجربه لذت بخش تر و فهم زبان و ارتباط راحت تر و بیشتر در سفرهاي خارجی می شود .

۴

-7 باعث آشنایی با فرهنگ و سنت محلی مردم زبان مورد نظر می شود .

-8 از مهم ترین اهداف آموزش زبان خارجی این است که از یادگیرنده از نظم و انضباط ذهنی بهره مند شود و اموزش زبان هاي خارجی سبب رشد فکري در او شود .

صرف نظر از همه ي این موارد آموزش زبان خارجی یک مهارت زبانی است.

استفاده و اهمیت تصاویر به عنوان وسایل کمک آموزشی

تجربه به ما نشان داده که استفاده از مواد و وسایل کمک آموزشی در آموزش و پرورش بهره وري را چه از جهت کیفیت و چه کمیت افزایش می دهد . وسایل کمک آموزشی مورد استفاده در کلاس نه تنها سهولت کار معلمان را بیشتر می نماید بلکه در دانش آموزان براي شرکت در کلاس ایجاد انگیزه می کند . بنابراین، محرکی است که توجه دانش آموزان را جلب و پیام را به طور موثر در اولین برخورد و کنش انتقال می دهد . استفاده و به کارگیري بسیاري از محرك ها مانند وسایل کمک آموزشی در آموزش و پرورش لازم و ضروري است . تحقیقات دانشمندان درباره ي میزان به یاد سپاري مطالب نشان داده است زمانی که عامل زمان را ثابت نگه داریم مردم تنها 10٪ از آنچه که خوانده اند ، 20٪ از آنچه را که می شنوند ، 30٪ از آنچه را که می بینند، 40٪ از آنچه مورد بحث قرار می دهند ، 50٪ از آنچه را که هم زمان هم ببینند و هم بشنوند ، 80٪ از آنچه را که هم زمان ببینند، بشنوند و لمس کنند و 90٪ از آنچه را که آن ها هم زمان ببینند، بشنوند ، لمس کنند و بگویند را به
خاطر می سپارند و به یاد می آورند . تجارب یادگیري ممکن است با استفاده از بسیاري از محرك ها و وسایل کمک آموزشی تقویت شود . یکی از مهم ترین این محرك ها و وسایل کمک آموزشی، تصاویر هستند (Kourdis and Zafiri, 2010).
امروزه سرعت و حجم بالاي اطلاعات و نیاز مستمر به پردازش این اطلاعات ، اهمیت بیشتر تصاویر و تجسم را براي زندگی روزمره مشخص و مبرهن می نماید و همچنین نیاز آموزش و پرورش در این عصر اطلاعات به گام هاي سریع تر و موثر تر بدیهی است . بسیاري از مردم بر این عقیده هستند که وسایل کمک آموزشی بصري مانند تصاویر در مقایسه با وسایل کمک آموزشی نوشتاري به نسبت راحت تر توسط مخاطب درك می شود . علاوه بر این، وسایل کمک آموزشی بصري و تصویري جهانی تر از وسایل کمک آموزشی نوشتاري می باشند . چرا که تصاویر به عنوان یک وسیله ارتباطی با هر زبانی و در همه جاي دنیا مفهومی مشترك در مخاطب ایجاد می کند و مخاطب با هر زبانی می تواند آن را ببیند ، بخواند ، بفهمد و درك کند. در واقع می توان گفت که تصویر یک زبان جهانی است و براي یادگیري این زبان لازم است .
وسایل کمک آموزشی در بسیاري از زمینه هاي مختلف آموزش و پرورش با استفاده از حمایت و نقش تصاویر استفاده می شود و به کار می روند . (Oxford et al , 1990) به طور کل مزایاي استفاده از تصاویر به عنوان وسایل کمک آموزشی در
آموزش را می توان موارد زیر نام برد :
• براي تاکید بر نکات مهم و براي مقایسه انها .

• براي توضیح مفاهیم .

• براي قابل فهم شدن تعداد بیشتري از آمار و داده ها .
• براي جلب توجه گروه یادگیرنده .

• به منظور کوچک و یا بزرگ تر کردن تصویر یک شی ء تا اشیاء با وضوح بیشتر دیده شوند .
• به منظور تاکید بر یک نقطه .

• براي پشتیبانی از پیام هاي کلامی .

• براي روشن شدن نکات مبهم در روند آموزش .
• براي تجسم مطالب اموزشی سخت و احیاي آن ها در ذهن .

• براي نشان دادن روابط، قوانین و یا فرمول ها .
• براي بهره مندي از تنوع و تغییر .

۵

استفاده و اهمیت تصویردر آموزش زبان انگلیسی

اهمیت بالاي وسایل کمک آموزشی متنوع بصري و تجسمی که در فرآیند تدریس و یادگیري استفاده می شوند، آن است که درکسب دانش و مهارت به زبان آموزان کمک می کند و تحصیل این مهارت ها را آسان می نماید . همچنانکه در بسیاري از زمینه هاي آموزشی ، وسایل کمک آموزشی بصري (تصاویر) بسیار موثرتر از شیوه هاي دیگر تدریس مورد استفاده قرار می گیرند ؛ به خصوص براي درك مفاهیم انتزاعی ، یادآوري آسان تر مطالبی که آموخته شده اند و براي جلب توجه کودکان.

وسایل کمک آموزشی بصري(تصاویر) که در شیوه هاي مختلف و متنوع تدریس می توانند مورد استفاده قرار گیرند باید ویژگی هاي خاصی را داشته باشند . (Putz,1997) که این ویژگی ها به اختصار شامل:

- آنها باید به درستی با توجه به سن یادگیرندگان انتخاب شوند ( موضوعات و عنوان هاي مطرح شده در کلاس ها)

- هماهنگی موضوع وسایل کمک آموزشی (تصاویر) که مورد استفاده قرار می گیرد با موضوع درس مورد نظر .

- وسایل کمک اموزشی (تصاویر) که در کلاس هاي زبان هاي خارجی استفاده می شود ؛ باید با در نظر گرفتن عناصر هنرهاي تجسمی مانند نقطه ، خط ، سطح ، حجم ، رنگ و بافت آماده شود .

- تعداد از تصویرسازان باید بیش از یک نفر باشند.

- وجود یک تصویرساز است به اندازه کافی براي ایجاد وسایل کمک آموزشی بصري (ایجاد تصاویر)مناسب نیست

- تصاویر باید تمام ویژگی هاي لازم یک تصویر خوب را دارا باشند .

در زیر اصولی که براي آماده سازي وسایل آموزشی بصري (تصویري) باید در نظر گرفته شود ؛ بیان شده است :

-1 کنتراست -2 نقطه تمرکز -3 ثبات -4 ریتم بصري -5 بیان هدف و پس زمینه -6 سادگی -7 سبکی -8 پیوستگی