مقاله ارزیابی قابلیت پیاده مداری با بررسی تجارب داخلی و خارجی

بخشی از مقاله

ارزیابی قابلیت پیاده مداری با بررسی تجارب داخلی و خارجی

چکیده

شهرها در گذشته شرایط مناسبی برای پیاده مداری داشته و دسترسی به محل کار، خرید، گذران اوقات فراغت و ماننـد آن بـه صورت پیاده انجام می شد. در طی دهه های اخیر به واسطه تغییر بنیادهای شهرنشـینی و دگرگـونی هـای صـورت گرفتـه بـه واسطه سلطه روز افزون اتومبیل در شهرها، کیفیت محیط شهری تنزل یافته و فضاهای شهری بستر مناسبی برای حضور افـراد پیاده نمیباشد. روش کار در مقاله حاضر، بررسی انطباقی تجارب موفق صورت گرفته در داخل و خارج از کشـور جهـت توسـعه پیاده مداری است. اساس کار به صورت کتابخانه ای و اسنادی و با بررسی برخی از نمونه های موفق در پیاده مـداری داخلـی و خارجی خواهد بود، بنابر این نوع تحقیق کاربردی و روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است. هـدف مقالـه حاضـر دسـتیـابی بـه الگویی مطلوب به منظور ارتقا بخشی شرایط زندگی در شهرها و افزایش کارایی آنها با تشریح تجارب موفق در پیاده مـداری در سطوح مختلف می باشد. یافته های مقاله حاکی از این است که در کشورهای مترقی دنیا اقدام های مناسـبی بـرای پیـاده مـدار نمودن شهر ها صورت گرفته است و در کشور ایران با وجود مشخص شدن اهمیت اقتصـادی، اجتمـاعی و فرهنگـی مسـیرهای پیاده، اقدامات منسجم و راهبردی جهت پیاده مدار نمودن شهرها و توانمندسازی محیط آنها انجام نشده است. در نهایت نیاز به مداخله کالبدی و برنامه ریزی مناسب به منظور ارتقای شرایط موجود شهرها پرداخته می شود.

کلمات کلیدی: پیاده مداری، تجارب، سرزندگی

-1 مقدمه

پیاده مداری به مجموعه گسترده ای از موضوعات طراحی که با مقوله پیاده روی در ارتباط می باشد، اشاره دارد (سلطان حسینی و دیگران، 1390، .(50 فضای دارای قابلیت پیادهروی، امکانات خوبی برای عابر پیاده، شبکه ارتباطی پیوسته، کـاربری مخـتلط، همسایگی سرزنده و پایدار، منظر خیابانی باکیفیت را فراهم می کند (معینی، 1385، .(11 در فرهنگ شهرسازی، پیـاده مـداری »آسودگی یا چیزی که امکان قدم زدن اطراف یک منطقه، از یک نقطه به نقطه ی دیگـر، یـا از خانـهای بـه امکانـات و وسـایل محلی را ایجاد می کند« تعریف شده است (کوان، .(1389 پیاده راهها یا خیابانهـای پیـاده، خیابـانهـایی هسـتند کـه در آنهـا اولویت با حرکت پیاده میباشد. در گذشته و تا پیش از وقوع انقلاب صـنعتی، عـابر پیـاده حضـور پررنگـی در فضـاهای شـهری داشته و محور طراحی فضاهای شهری به شمار می رفته است. شهرهای ماقبل انقلاب صنعتی بر اسـاس مقیـاس انسـانی شـکل می گرفتند و الگوی غالب جابجایی در آنها حرکت پیاده بود و معابر به عنوان یکی از عناصر شکلدهنده ساختار شـهرهای کهـن، بر اساس حرکت پیاده شکل میگرفتند(تاجیک،1392، ص.(1 اما پس از انقلاب صنعتی بـا سـلطه تـدریجی حرکـت سـواره بـر فضاها و معابر شهری، برنامه ریزی و طراحی شهری را از مقیاس ها و نیازهای انسان پیاده دور ساخته است، نتیجه تداوم چنین روندی باعث شده، حیات مدنی فضاها با خطر روبرو شود. زندگی شهری زمانی به اوج خود می رسد که در خدمت انسـان باشـد

1

نه در خدمت اتومبیل، به این ترتیب شهر و شهروند در جایگاه و نقش بایسته خود قرار می گیرنـد و زمینـه مـردم در فضـاهای شهری فراهم می شود(کریمی مشاور و نگین تاجی،.(5 :1391 اگر چه پیاده روی قدیمی ترین نوع جابجایی انسـان و برخـوردار از مزایای فراوان اجتماعی، اقتصادی و محیطی است؛ اما امروزه حلقه فراموش شده در اجرای برنامه ها و طرحهـای شـهری بـه حساب می آید. بسیاری از محیط های انسان سـاخت امـروزین از حـداقل شـرایط لازم بـرای پیـاده روی شـهروندان بـی بهـره اند(سلطانی و پیروزی، .(65 :1392 در روال رایج شهرسازی ایران نیز، نوعی غفلت و بی توجهی نسبت به موضوع حرکت پیاده و فضاهای پیاده یا پیاده راه ها هم در عرصه نظری و هم در عرصه عملی، به نحوی بارز مشاهده می شـود(نجفی و صـراف،:1392 .(2 مقاله حاضر با هدف بررسی و شناخت موضوع افزایش قابلیت پیاده مداری در شهرهای ایـران بـا اسـتفاده از تجـارب موفـق خارجی و داخلی بوده که جایگاه عملکردی خیابان به عنوان عنصر بارز فضای شهری، به طرح دیدگاه های مختلف در ارتباط بـا چگونگی استفاده از خیابان می پردازد و در این رهگذر به طور خلاصه معیارهای موثر در جهت افزایش قابلیت پیاده مـداری بـا دسته بندی معیارهای شاخص و تاثیر گذار در پیاده مداری، جهت سرزنده سازی محیط و ارتقای قابلیـت اقتصـادی، اجتمـاعی، فرهنگی و کالبدی جهت حضور هر چه بیشتر جمعیت در تمام گروههای سنی در فضای شهری می پردازد.

-2 اهمیت و ضرورت موضوع:

در گذشته عابر پیاده به عنوان عنصر اصلی در برنامه ریزی و طراحی شهری مورد توجه قرار میگرفت. ولی امـروزه بـا توجـه بـه رشد شهرنشینی و افزایش وسایل نقلیه، کیفیت محیط شهری تنزل یافته و فضاهای شهری بستر مناسـبی بـرای حضـور افـراد پیاده نمیباشد( تاجیک، 1392، .(8 بیتحرکی شهرنشینان، افزایش آلودگی های زیستمحیطی، تسلط حرکت سواره بـر فضـای شهری و بسیاری مسائل شهری دیگر، ضرورت توجه به ارتقای پیاده مداری در شهرها را توجیه می کند. با توجه به اهمیتی کـه حرکت پیاده در زندگی روزمره شهروندان دارد، بایستی بستر این حرکت در شهرها فراهم گردد و برنامه ریزی و طراحی شـهرها در راستای فراهم نمودن زمینه حرکت پیاده مطلوب، راحت و ایمن در فضای شهری صورت گیرد، تا شهروندان با رضایت کامل در محیطی امن، مطلوب و زیبا گام نهاده و با طیب خاطر به خدمات و تسهیلات مورد نیاز خود دسترسی یابند. درحـالی کـه در شهرهای امروزی تردد زیاد سواره، کیفیت پایین محیط های شهری، انواع آلودگیهای محیطی، کمبود فضـاهای عمـومی، نبـود تسهیلات شهری و نبود امنیت، انسانها را خانه نشین و بیتحرک نموده است. شهرنشینان تنها برای انجام فعالیتهای اجبـاری در فضای شهری حضور می یابند. درحالیکه یک محله پیاده مدار، محیطی پایدار، آرام و جذاب و بـه دور از هرگونـه آلـودگی را برای ساکنان خود به ارمغان می آورد؛ محلهای که در آن دسترسی مناسب به همه عملکردهـای مختلـف مـرتبط بـا تعـاملات اجتماعی، خرید و تفریح تأمین می گردد. در واقع، هرچه کیفیت فضاهای شهری بهتر گردد، حضـور عـابران پیـاده بـرای انجـام فعالیتهای اختیاری بیشتر می شود. بنابراین با توجه به اینکه حضور عابران پیاده در خیابانهـای شـهری، تـأثیر بـه سـزایی در سرزندگی و هویتبخشی به شهرها دارد و حرکت پیاده بهعنـوان نـوعی از سیسـتم حمـل و نقـل پایـدار بـه شـمار مـیآیـد، از پراهمیتترین موضوعات شهری می باشد. در این معابر آمد و شد خودرو حذف شده و تنها در مواقع اضطراری خودروهای خاص (خودروهای آتش نشانی، اورژانس و پلیس) امکان دسترسی به آن را دارند و وسایل نقلیه خدماتی و حمل بـار نیـز طـی سـاعات خاصی مجاز به تردد در آنها هستند (پاکزاد، 1386؛ رفیعیان و دیگران، 1390؛کوان، .(1389 این فضاها را می توان محل حضور گروههای مختلفی از شهروندان و مشارکت آنان دانست که در آنها تسلط کامل با عابر پیاده بـوده و عـلاوه بـر نقـش ارتبـاطی و دسترسی، مکانی امن و راحت برای تماس اجتماعی، گردش و تماشا و ... فراهم می آورند. برای ایجـاد شـهرهای بـاروح و زنـده، پیش از هر چیز باید این راه های پیاده سرشار از فعالیت و حس زندگی ایجاد گردند. در این راههای انسانی، کاربریهای متنـوع، در امتداد خیابان چیده میشود (کاشانی جو، 1389؛ رفیعیان و دیگران، .(1390

2

-3 اهداف تحقیق

اهداف به دو دسته تقسیم میشود 1 ـ اهداف کلی 2 ـ اهداف جزئی هدف کلی پژوهش حاضر با توجه به اهمیت پیاده مداری و با مطالعه انطباقی به شرح ذیل است: بررسی شرایط پیاده مداری در

نمونه های موفق جهانی و ایران است که با تحلیل و ارزیابی وضعیت استقراریراین محورها و عوامل تاثیر گذار بـر شـکل گیـری شرایط و قابلیت پیاده مداری این نوع از فضاها و به دنبال آن دستیابی به الگویی بهینه به منظور تعیـین مکانهـای مناسـب بـا افزایش کارایی و ایجاد تسهیلات و تجهیزات لازم جهت بهرهبرداری از آنها در سطوح شهری کشور ایران است.
بر این اساس اهداف جزئی که از هدف کلی استخراج می شود، عبارتند از:
· ایجاد حس سرزندگی و پویایی در شهرها

· ارتقای درک محیط و هویت بخشی به شهر
· ارتقای تصویر ذهنی شهروندان نسبت به محل زندگی

· شکل گیری فضای جمعی و وقوع حیات مدنی و اجتماعی
· ارتقای کیفیت شهر و خاطره جمعی و پیوستگی تصوری شهر

· ارائه راهبردها و راهکارهای تقویت پیاده مداری در شهرهای کشور

-4 روش تحقیق

رویکرد حاکم بر فضای تحقیق حاضر کیفی بوده و نوع تحقیق کاربردی است، زیرا به منظـور توسـعه دانـش کـاربردی ( دانـش پیاده مداری به منظور ارتقای سرزندگی و توانمند سازی جامعه شهری )است. نتایج حاصل از مقاله در برنامه ریزی ها و تصمیم گیری ها قابل استفاده است. در این مقاله نمونه معادل جامعه آماری است. روش تحقیق توصـیفی- تحلیلـی بـوده و گـردآوری اطلاعات مورد نیاز پژوهش از طریق مطالعات دقیق کتابخانهای و استفاده از اسناد و مدارک و مشـاهده و سـایت هـای مختلـف جهت ثبت اطلاعات بوده است که در آن به بررسی وضعیت نمونه های موفق پیاده راه به عنوان تجارب موفق داخـل و خـارج از کشور که باعث ارتقای شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی در امور مختلف شده است، پرداخته می شود.

-5 بحث و یافته ها

نگرش پیاده راه سازی، مانند بسیاری از اقدامات در طول زمان دچار تغییر و تحول شده است. در دوره مدرنیسم، سـعی شـد تـا در کنار محیط سواره یکسری محور مستقل پیاده ایجاد شود. از آنجا که خیلی به سواره اهمیت داده بودند، در مقابل طرح هایی ارائه کردند که محورهای پیاده از محورهای سواره جدا باشند. ولی محورهای پیاده در یکسری از سـطوح مثـل محـلات جـواب نداد و به فضاهایی سوت و کور تبدیل شد. پس از آن طراحان شهری و معماران متوجه شدند چیزی که بیشتر مـردم را جـذب می کند، رویدادهایی است که در آن فضا اتفاق می افتد. حواس مردم کمتر به کالبد است. به همین دلیـل سـعی کردنـد، کـف سازی پیاده راه را ساده و بدون اختلاف سطح بگیرند( پاکزاد، 1390، ص .(445 در این بخش به مرور تجارب خارجی و داخلـی مرتبط با پیاده مداری پرداخته می شود. در ابتدا شهرهای پیاده مدار در خارج از ایران توصیف گردیده است.

.5-1 تجارب ایجاد پیاده راه ها در جهان

در این زمینه، ابتدا به تشریح محور پیاده کپنهاگ پرداخته می شود که به عنوان یکی از موفق ترین شهرهای پیشـرو در پیـاده مداری در جهان تلقی می گردد. در گام بعدی، تعدادی از پیاده راههای موفق جهانی و تاثیر گذار در ارتقای شرایط اجتمـاعی و فرهنگی پرداخته می شود.

3

- کپنهاگ1، دانمارک
در اواخر 1950 ، بخش مرکزی و تاریخی شهر کپنهاگ بر روی حرکت سواره مسدود شد، چرا که هیچ راهکاری در زمینـه حـل مسائل ترافیکی شهر وجود نداشت. در این راستا، طی دهه های گذشته بسیاری از خیابان ها و میادین مرکزی شهر کاملا و یا تا حدودی، از ماشین عاری شدند(معینی، 1390، .(61 بحران نفتی دهه 70، باعث شد تا مدیران شهر کپنهاگ شروع بـه احـداث زیرساخت ها برای دوچرخه ها و پیاده ها کنند. امروزه، شهر کهن و مرکزی شامل شبکه ای از مسیرهای پیاده است. محورهایی که نه تنها امکان گشت در شهر قدیم و لذت فارغ از هر نوع سروصدا و شلوغی در ترافیک روزانه مدرن را بـه دسـت مـی دهـد، بلکه در رونق اقتصادی- اجتماعی بافت نیز نقش اصلی را ایفا کرده است. وجود آفتاب گیرها، مقیاس انسانی ساختمان ها، مکان هایی برای دور ماندن از سرما و سایبان هایی در ساختمان ها و یا رواق هایی برای در امان ماندن از باران بـه ارزش محـور مـی افزاید. کاربری های تجاری مانند مغازه ها، رستوران های زنجیره ای، کافه های روباز، گالری های هنری، تئاترهـا و مـوزه هـا از جمله کاربری های شهری است که در سرتاسر محور به چشم می آیند. بخشی از پویایی اجتماعی محور ناشی از برپایی نمـایش های مد است که روزانه توسط مدهای رسمی و سازمان یافته در طـول محـور در حرکتنـد (حبیبـی و دیگـران، 1390، .(58 از ویژگی های پیاده مداری این شهر، شبکه خیابانهای باریک قرون وسطی ای آن و تلاش برای بهبود کیفیـت زنـدگی در خیابـان می باشد.

اولین خیابان سنتی که در سال 1962 در کپنهاگ به مسیر پیاده تبـدیل شـد، خیابـان اسـتروگت2 مـی باشـد (قربـانی و جـام کسری،59،.(1389 پیاده راه استروگت، نتیجه موفق برنامه ریزی و ساماندهی بافت های کهن شهری اسـت. هویـت بخشـی بـه بافت کهن در درجه اول و شهر کپنهاگ در درجه دوم مرهون محور استروگت اسـت (حبیبـی و دیگـران، 1390، .(58 تبـدیل خیابان ها به محل هایی مخصوص عابران پیاده، گسترش فضـاهای عمـومی شـهر از جملـه میـدان هـا، کـاهش میـزان تـراکم ساختمان ها و به دنبال آن وزش نسیم و فراهم کردن آسایش برای شهروندان از عوامل تاثیرگذار در توفیق پیاده راه اسـتروگت در بافت کهن شهر کپنهاگ به حساب می آید (همان).

بعد از پیاده راه سازی خیابان استروگت، برنامه ریزان شهری گامهای متعددی برای تغییـر خیابـان از مکـانی خـودرو محـور بـه مسیر پیاده پسند، برداشتند. 10 گام برنامه شهر برای افزایش پیاده مداری عبارت است از: (کاشانی جو، 1389، ص.(163-161
- تبدیل خیابانها به مسیرهای پیاده: این خیابانها با خیابانهایی که امکان حرکت خودرو با سرعت پایین وجـود دارد، امـا حق تقدم با پیاده ها و دوچرخه سواران است، پیوند دارند؛

- کاهش تدریجی ترافیک و پارکینگ: برای ثابت نگه داشتن حجم ترافیک، شهر کپنهاگ بـا کـاهش فضـای پارکینـگ، تعداد ماشین های موجود در مرکز شهر را کاهش داد به گونه ای که بین سالهای 1986 و 1996 ، 600 فضـای پـارک خـودرو حذف شد؛

- تبدیل محوطه های پارکینگ به میادین عمومی؛

- متراکم و پایین نگه داشتن مقیاس؛

- احترام به مقیاس انسانی در شهر و شبکه خیابان که پیاده روی را تجربه ای خوشایند می سازد؛

- ساکن کردن مردم در هسته مرکزی: این جمعیت نیازی به استفاده از خودروها ندارند و نیز پنجره های روشـن خانـه شان در شب، حس امنیت را برای عابران ایجاد می کند؛

- تشویق زندگی دانشجویی: دانشجویانی که با دوچرخه به مدرسه می روند، علاوه بر کاهش تراکم ترافیک، حضور فعال آنها در تمام ساعات، به شهر حیات و سرزندگی می بخشد؛

4

- انطباق منظر شهر با تغییر فصول: رستورانهای بیرونی، میادین عمومی و هنرمندان خیابانی هزاران نفـر را در تابسـتان جذب می کند، محوطه های اسکیت، صندلی برقی و بخاری های گازی در گوشه های خیابان زمسـتان را در مرکـز شـهر لـذت بخش تر می کنند؛

- ترویج دوچرخه سواری به عنوان سیستمی مهم در حمل و نقل، ایجاد خطوط جدیـد مخصـوص حرکـت دوچرخـه و گسترش خطوط موجود در شهرو تامین دسترسی به دوچرخه.

همچنین در برنامه راهنمای کپنهاگ سال 2025، اصول شهر پایدار بیان گردیده است که اصول مرتبط با پیـاده مـداری شـامل موارد زیر می شود:

• همه شهروندان باید در فاصله 10-5 دقیقه ای تا فضاهای سبز زندگی کنند؛ • فضاهای جذاب بین ساختمانها شهروندان را به فعالیت بیشتر دعوت کند؛ • پیاده روی در هر جای شهر باید آسان و ایمن باشد؛ • حمل نقل عمومی کارا و آسان؛

• فرصتهای آموزشی برای تامین یک جو پرطراوت و جوان؛ • کرایه دادن خودروهای برقی عمومی و ایستگاههای شارژ متعدد که آلودگی صوتی و هوا را کاهش دهد؛ • زیر ساختهای مسیر دوچرخه خوب طراحی شده؛

• شهرهای پایدار کیفیت زندگی را برای شهروندان خود بهبود می بخشند.

- آتن، یونان

از سال 1981، طرح بهسازی ناحیه مرکزی شهر آتن براساس گسترش پیاده راه ها و بهبود سـیمای کالبـدی و اجتمـاعی شـهر اجرایی شد. در این شهر، مسیرهای پیاده تجاری- گردشگری بسیار معروف است. درآمدی که شهرداری از طریق رونق بخشیدن به کسب و کار کسبه مستقر در این مسیرها به دست می آورد، رقم هنگفتی است (قربانی، جام کسری، 1389، .(60

- آمریکا

در آمریکا، پیاده راه آزادی در قلب شهر بوستون شانزده نقطه ارزشمند تاریخی شهر را به هم می پیوندد. قدم زدن در این مسیر برای آمریکایی های وطن پرست و بسیاری از جهانگردان بین المللی یک تجربه عاطفی است و وجود آن به طـور غیـر مسـتقیم موجب ارتقای کیفیت کلی شهر شده است؛ به طوری که در سال 2000 این مسیر به عنوان بخشی از پروژه حفظ ذخـایر ملـی کاخ سفید موفق به دریافت جایزه شد (قربانی، جام کسری، 1389، .(60

در شهر بروکلین، برنامه مرکز شهر اجرای تغییرات عمده منطقه بندی، ایجاد فضاهای عمومی بـا کیفیـت بـالا، تهیـه و تـدارک تسهیلات کافی، بهبود زیرساخت حمل و نقل، تقویت خرده فروشی، گسترش کاربری های فرهنگی و تقویت محیط پیـاده را در بر می گرفت. در راستای اجرای این برنامه، اقداماتی چون نوسازی شهری، ایجاد مکان های با قابلیت زندگی بالا، بهبـود جریـان ترافیک با مدنظر قرار دادن چشم انداز خیابان انجام شده است (حسین زاده دلیر، جوادی اشکلک، .(1385