مقاله بررسی توسعه پایداری شهری ( مطالعه موردی : مصدر سیتی )

بخشی از مقاله

بررسی توسعه پایداری شهری(مطالعه موردی:مصدر سیتی)

چکیده درمورد توسعه پایدار درچند دهه ی اخیرزیاد صحبت شده ودرعلوم مختلف تعاریف متفاوتی داده شده

است،ولی درمجموع توسعه پایداریک مفهوم اکولوژیک است که برخلاف دیدگاه اقتصادی که طبیعت رامجموعه ای خود محور می داند- که محصولات مورد نیازما راتولید می کند- طبیعت رامجموعه ای اکوسیستم ها می بیند که درهم ادغام شده اند وانسان هم بخشی ازاین اکوسیستم است.لازمه تحقق مفهوم توسعه پایدار،برقراری ارتباطی متعادل وهم پیوند میان بعداجتماعی وفرهنگی انسان به عنوان نیروی ملاحظه گر والبته تاثیرپذیر،کالبدمعماری یاشهر به عنوان محیط مصنوع وطبیعت است.با توجه به اهداف و ابعاد توسعه و ویژگی های جوامع مختلف (امکانات، محدودیت ها و...)برای رسیدن به توسعه پایدار به ویژه پایدار ی شهری راهکارهایی باید اتخاذ شود؛ از جمله آنهاتوسعه د ر سطح محله با توجه به مشارکت شهروندان مورد نظر است.برای نمونه،شهر مصدر که به گفته طراحان و برنامه ریزانش وابسته به

0

سوخت های فسیلی نیست.انرژی مورد نیاز بخشهای مختلف ازطریق انبوه سیستم های فعال وهوشمند خورشیدی والکترونیکی تامین وکنترل می شودومیتواندبه تنهایی نیازهای خودرا تامین کند.

واژگان کلیدی:توسعه پایدار، شهر پایدار ،انرژی ، طبیعت، مصدر سیتی

مقدمه

توسعه یعنی رشدوگسترش همه شرایط وجنبه های مادی ومعنوی زندگی اجتماعی وفرایندی است درجهت بهبود بخشیدن به کیفیت زندگی افراد جامعه ، فرایندی که کوشش های مردم ودولت را در بهبود اوضاع اجتماعی ، فرهنگی ، سیاسی، اقتصاد هرمحل هماهنگ کندومردم را برای مشارکت درپیشرفت ملی تواناسازد.همچنین دربرآوردن احتیاجات محسوس یک جامعه ،امنیت ملی،آزادی فردی،مشارکت سیاسی وبرابری اجتماعی نقش داشته باشد.توسعه پایدارنیز علاوه برتاریخی بودن ،تنوعی گسترده دارد،تنوعی که هم ازنظرتاریخی وهم ازمنظراکنونی یازمان معاصر،قابل مشاهداست که این مسئله ،توسعه پایداررابه غایت پیچیده ساخته است،بدان سان که درتعریفی مختصرنگنجد.به این اعتبار،ریشه توسعه به مثابه یک دوره متمایز درسازمان یابی اقتصادی جوامع به پیدایش شکل بندی اقتصادنوین نظام سرمایه داری وخرده نظامهای سیاسی وفرهنگی وابسته به آن یعنی تمدن بورژوازی درقرن هیجدهم' بر میگردد. (نوابخش،ارجمندسیاه پوش.تهران.(1388 توسعه پایدار، فرایندی است که طی آن مردم یک کشور، نیازهای خودرابر می اورندوسطح زندگی خودرا ارتقامی بخشند،بی آنکه ازمنابعی که به نسلهای آینده تعلق دارد،مصرف کنندوسرمایه های آتی رابرای تامین خواست های آنی به هدر دهند.بنابراین،توسعه را زمانی پایدارمی خوانیم که مخرب نباشدوامکان حفظ منابع(اعم ازآب،خاک،هوا،منابع ژنتیکی،جانوری و...) رابرای آیندگان فراهم آورد.( زاهدی.تهران.(1388توسعه پایدارشهری موضوعهای جلوگیری از آلودگیهای محیط شهری وناحیه ای، کاهش طرفیتهای تولید محیط محلی،ناحیه ای وملی،حمایت ازبازیافتها،جلوگیری ازتوسعه زیان آوروازبین بردن شکاف میان فقیروغنی رامطرح میکند.توسعه پایدارشهری ، الگوی پایدارسکونت گاه ها،الگوی موثرحمل ونقل درزمینه ی مصرف سوخت و نیزشهررا درسلسله مراتب ناحیه ی شهری بررسی می کند، زیرا ایجاد شهر را فقط برای رفاه شهرنشی نان می داند. (نوابخش،ارجمندسیاه پوش.تهران.(1388

1

.1× تعاریف و مفاهیم

(1-1×توسعه

توسعه فرایندی است که طی آن ظرفیتهای تولیدی وخدماتی یک جامعه ،با بکارگیری ،گسترش ودرونزا نمودن دستاوردهای مدرن علمی-فنی افزایش یافته وضمن باز توزیع اصولی ومنطقی ثروت ملی بین اقشاروگروههای مختلف،پدیده های نامطلوب اجتماعی (نظیرفقرومحرومیت،بی سوادی،بی کاری ،بی خانمانی و...) رابه حداقل ممکن کاهش دهد.توسعه درعین حال بایدخود اتکائی محیط زیست وسازگار با خوصوصیات اقلیمی وجغرافیایی طراحی وبه حدود اجرا نهاده شود.باتوجه به این که درسطح سازمانها ودرسطح ملی،مهم ترین عامل،منابع انسانی میباشد لذا عامل انسانی هم موتور محرکه ی توسعه وهم مهم ترین واصلی ترین هدف توسعه محسوب می شود(.(VISTA.IR

(1-2پایداری

پایداری به عنوان وجه وصفی توسعه،وضیعتی است که درآن مطلوبیت و امکانات موجود درطول زمان کاهش نمی یابد.کلمه (1)sustenere به معنای زنده نگاه داشتن یا نگاه داشتن است وبرحمایت یادوام بلند مدت دلالت میکند. پایداری درمعنای وسیع خودبه توانایی جامعه،اکوسیستم یا هرسیستم جاری برای تداوم کارکرد درآینده ی نامحدود اطلاق می گردد بدون اینکه اجبارا درنتیجه تحلیل رفتن منابعی که سیستم بدان وابسته است یا با باربیش ازحد روی آنها به ضعف کشیده شود. .(Gilman.1996.p.1)پایداری سیستم به طورکامل،وابسته به قابلیت سیستم برای سازگاری وانطباق،تغییروتحول و پاسخگویی به محیط است و از آنجا که محیط به نوبه ی خود همواره درحال تغییراست ، فرایند سازگاری وانطباق سیستم باید یک فرایند پویا و حساس باشد (کهن..1376ص197و.(198

پایداری سه مشخصه اصلی دارد:

الف)زمینه ی پایداری منابع که از بهره وری جمعیت ها و اکوسیستم ها حاصل می شود.

ب)فراوانی پایداری و تنوع زیستی ، گونه های فردی در زمینه اکوسیستم ها نسبت به بهره برداری انسانی وبه طور کلی تر حداقلات انسان

ج)توسعه اقتصادی پایداربدون تخریب منابع موجود برای نسل های آینده. .(Fa.m.wikipedia.org)

2

(1-3توسعه پایدار

توسعه پایداردر مجموع یک مفهوم اکولوژیک است که برخلاف دیدگاه اقتصادی که طبیعت رامجموعه ای خود محور می داندکه محصولات مورد نیازما راتولید می کند.طبیعت رامجموعه ای اکوسیستم ها می بیند که هم ادغام شده اند وانسان هم بخشی ازاین اکوسیستم است.(مجله معمار81،92مهر-آبان). معنی لغوی توسعه پایدار (2) میباشد وهمچنین درفارسی به معنای حیات، زنده نگه داشتن،ادامه ی مستمراست وآنچه که می تواند درآینده تداوم داشته باشد .(Fa.m.wikipedia.org).

تعاریف زیادی ازتوسعه پایداروجود دارد اما دو تعریف زیراین واژه رابیشتر روشن میسازد: .(WILLIS2006)

(1ارتقای کیفیت زندگی ضمن در نظر گرفتن ظرفیت تحمل محیط زیست

(2پاسخ گویی به نیازهای نسل حاضربدون آن که توانایی وامکانات نسل های آینده برای تامین نیازهایشان محدود شود.

.1یعنی نگاه داشتن:tenere و یعنی ازپایین : . sus

2.Sustain

باتوجه به این که امروزه با مسائلی همچون گرم شدن هوا،مصرف بی رویه ی انرژی واستفاده بی قید و بند ازمنابع تجدیدناپذیر روبه رو هستیم وشهرها جز عوامل اصلی بروز این ناهنجاری ها درانسان وطبیعت می باشند،باید سیاست گذاری های اصولی وفرامنطقه ای رابکارگیری ومصرف درپیش بگیریم. درواقع شهرهایی درقرنهای آتی قابل زیست خواهند بود که پایداری خود را مدیون فروتنی وعطوفیت وقبول قناعت خواهد دانست.(بحرین.(1378

.2 توسعه پایدار

(2-1 تاریخچه ی توسعه ی پایدار

اصطلاح توسعه پایداریا پایا((1دراوایل سالهای دهه 1970درباره ی محیط وتوسعه بکاررفت.سه حوزه مهمی که توسعه پایدار روی آن تاکید دارد،مسایل محیطی است از آن زمان سازمانهای بین المللی که خواهان دستیابی بیش به

3

محیطی مناسب ومساعد برای توسعه سودمند بودند.نام خاص و ویژگی انرا راهبرد توسعه پایدار نمود یافت.توسعه پایدارکه ازدهه 1990به آن تاکید شد جنبه ای از توسعه انسانی ودر ارتباط با محیط زیست ونسل های آینده است.(.(Fa.m.wikipedia.orgi بیش ازانقلاب صنعتی ، ساختمانها وشهرها، فرمها والگوهای ابداعی، درهماهنگی کامل بامحیط طبیعی به گونه ای طراحی می شدند که حداکثربهره وری را از انرژی های تجدیدپذیر دانسته باشند،اما دهه های 60-70 میلادی آغازنگرانی وتوجه به حفظ محیط زیست وهمچنین به آثار زیست محیطی ناشی ازسبک نادرست زندگی و فعالیت های انسانی درتمامی زمینه ها، بالاخص درکشورهای درحال توسعه بود.دردهه 90بسیاری ازدانشمندان ومهندسان با احساس خطر نابودی کره زمین و از کار افتادن چرخه ی حیاط و تعادل طبیعی، توسعه پایدار رابه عنوان راهکاربرون رفتار از این بحران پیشنهاد کردند. اندیشه ی توسعه پایداربدین ترتیب بیان شده هرگونه رشد اقتصادی وتوسعه ی اجتماعی به گونه ای صورت پذیرد که سرمایه های زیست محیطی و نیازهای توسعه را برای نسل های آینده مختل کند. در این راستا معماری پایدار گرایش ازطراحی معماری است که درطول حیات خویش باسیستم های اکولوژیکی کره زمین هماهنگی کامل ، کمترین اثر منفی برمحیط زیست ومنابع طبیعی واتلاف انرژی رادارد. (مجله معمار 81،92مهر-آبان).

(2-2 توسعه پایدار ؛ رویکرد و محورها

»توسعه پایدار« مفهومی انتزاعی و اصطلاحی برای لقلقه زبان و سخنرانیهای رسمی » توسعه پایدار و غیررسمی نیست بلکه گذشته از پشتوانه های فلسفی و نظری، انسان شناختی جامعه شناختی، اقتصادی، سیاسی و مانند اینها،

دارای راهکارهای علمی و شاخص ها ی معین و شفاف برای درک عموم و پیگیری اجرایی مسئولان دولتی و غیردولتی در چارچوب برنامه های توسعه ملی است.(فصل نامه روستاوتوسعه،سال12،شماره2،تابستان 1388،صفحات .(178-155 مفهوم توسعه پایدارناظربراین واقعیت انکارناپذیراست که ملاحظات مربوط به اکولوژی می تواندوبایددرفعالیت های اقتصادی به کارگرفته شود.این ملاحظات شامل ایده ایجادمحیطی منطقی است که درآن ادعای توسعه به منظورپیش برد کیفیت همه جنبه های زندگی موردپالش قرارمیگیرد.(رادکلیف ،1373،ص 34

4

.(9اگرقراراست که توسعه پایدارتحقق پیداکندلازم است رابطه بین فقروپایداری تجزیه وتحلیل شود.واقعیت این است که قشرهای بسیارفقیرکه درتلاش بقای روز به روزند،غالبا توان لازم برای پرهیز ازتخریب محیط زیست راندارند.برای آنها کیفیت زندگی اهمیت ندارد زیرا اصل زندگی درخطراست،نه افزایش دمای زمین یاتهیه شدن لایه ازن.توسعه پایداربه زبان فنی ،مسیری ازتوسعه است که دران بهینه سازی رفاه برای نسل امروزمنجربه کاهش رفاه نسلهای آینده نمی شود.قرارگرفتن دراین مسیرمستلزم از بین بردن زیاده رویهایی است که موجب کاهش منابع طبیعی وتخریب محیط زیست می شوند.ریشه های توسعه پایدار به نارضایتی از نتایج توسعه ورشداقتصادی-اجتماعی درجوامع شهری وروستایی ازمنظربوم شناسی(اکولوژی)برمی گردد.این الگودرصدد است با الگوهای تولید، توزیع ،ومصرف ناسازگار باطبیعت بع مقابله بپردازدازتمام منابع وتخریب محیط زیست جلوگیری کندوتنهافرایندی توسعه ای راتایید میکند که به بهبود کیفیت زندگی انسانهادرحد ظرفیت پذیرش نظامهای پشتیبان حیاط منجر میشود (نوابخش،ارجمندسیاه پوش.تهران.(1388

(2-3 توسعه پایدار و اهمیت آن

بهترین تعریف متداول برای توسعه ی پایدار را کمیسیون جهانی محیط زیست وتوسعه ، معروف به کمیسیون برنتلند ارائه کرده است. این کمیسیون درگزارش »آینده ی مشترک ما«نوشت :بشریت توانایی انرا داردکه توسعه خود را پایدار کند.این به آن مفهوم است که به نیازهای فوری خود پاسخ دهد بی انکه توانایی نسل های آینده را در برآوردن نیازهایشان خدشه دارسازد.دراصل ،توسعه پایدار شیوه ای از زیستن،اندیشیدن حکومت کردن وبه فعالیت اقتصادی دست یابیدن است.همچنین،رویکردی برای سنجش طرح ها ، برنامه ها وعملیات است تا گزینه های امروزی رابرای حفاظت ازگزینه های فردا،با میل به برقراری توازن میان سه عصرمثلث زندگی ، هدایت کند. (نوابخش،ارجمندسیاه پوش. تهران .(1388

(2-4 اهداف توسعه پایدار

طبق نظر کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه، اهداف کارکردی توسعه پایدار

عبارت اند از:

- 1 افزایش رشد اقتصادی

5

- 2 تغییر کیفیت رشد اقتصادی

- 3 رفع نیازهای ضروری برای اشتغال، غذا، انرژی، آب و بهداشت

- 4 کنترل جمعیت در حد پایدار

- 5 حفاظت و نگهداری منابع

- 6 دگرگونی فناوری

- 7 توجه همزمان به محیط زیست و اقتصاد در تصمیم گیری ها

- 8 دگرگون سازی روابط اقتصادی بین المللی

9 -مشارکتی کردن توسعه ( .(WCED,1987 (فصل نامه روستا وتوسعه،تابستان .(1388

.3 توسعه پایدارشهری

دومفهوم »پایداری شهری«و»توسعه پایداری شهری«غالبا به دلیل نزدیکی معنی آنها به جای یکدیگر بکارمیروند. برای تمایز این دو باید توجه داشته باشیم که کلمه توسعه در((1 واقع نشانگر»فرایندی«است که درطی آن »پایداری«می تواند اتفاق بیفتد.اما »پایداری«مجموعه ای ازوضیعت هاست که درطول زمان دوام دارد.عبارت»توسعه پایدار«ورای مرزهای گسترش علم و تجارت ودادوستد وتوسعه بشری ،ارزش ها و تفاوت درفرهنگ هاست. در حقیقت ، بسیاری ازسازمان ها از عبارت»توسعه تداوم پذیربشری«دربرابر»توسعه تداوم پذیر«استفاده می کنند.تابدین ترتیب برمسائلی نظیر اهمیت برابر جنسیتی ، مشارکت درفرایندهای تصمیم گیری ودست یابی به تعلیم و تربیت و بهداشت وسلامتی تاکید نمایند. درتعریف توسعه شهری پایدارچنین آمده است:

بهبود و ارتقای کیفیت زندگی دریک شهر، شامل مولفه های اکولوژیکی ،فرهنگی ،سیاسی ، موسساتی . اجتماعی واقتصادی بدون اینکه باری بردوش نسل های آینده گذاشته شود.باری که حاصل کاهش یک سرمایه طبیعی مدیون مازاد محلی است.هدف ما این است که اصل گردش که بریک تعادل ماده وانرژی استواروهمچنین ورودی بازده مالی نقشی اساسی درتمام تصمیمات آتی مربوط به توسعه نواحی شهری ایفا کنند. یک شهر پایدار همچنین نیازدارد تا مسئولیت وحسابرسی برای افزایش دادن الگو های مصرف به دست آورند.شهرهاممکن است بوسیله ی تطبیق دادن