بخشی از مقاله
بررسی رابطه هوش معنوي و پیشرفت تحصیلی در بین دانش آموزان مقطع ابتدایی شهرستان ارزوییه
چکیده
این مقاله در بین 200 نفر از دانش اموزان شهر ارزوییه در سال 94-93 وبه روش توصیفی و ازنوع همبستگی انجام شده است. براي گرداوري داده ها از دو پرسشنامه"پیشرفت تحصیلی هرمنس" و پرسشنامه"هوش معنوي" اسفاده شد . در گرداوري داده ها از امار تصیفی و امار استنباطی براي تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون و همبستگی پیرسون استفاده شده است. یافته هاي پژوهشی حاکی است بین هوش معنوي و پیشرفت تحصیلی دختران و پسران ابتدایی شهر ارزوئیه رابطه معناداري وجود داردو همچنین بیان کننده ي این است که بین هوش معنوي این دانشن امزان رابطه معناداري وجود دارد اما بین پیشرفت تحصیلی انان تفاوت معناداري وجود ندارد.
کلمات کلیدي: هوش معنوي، پیشرفت تحصیلی، دانش آموزان، شهرستان ارزوییه
مقدمه
در راستاي جهت گیري معنوي و به موازات بررسی رابطه ي دین و معنویت ودیگر مولفه هاي روانشناختی مثل سلامت روان، گروهی درصدد تعریف مفاهیمی جدید در ارتباط با دین و معنویت شده اند. براي مثال مفاهیم سلامت معنوي، بهزیستی معنوي در آستانه هزاره ي سوم به ادبیات آکادمیک روانشناسی اضافه شده است. باپیشرفت صنعت و تکنولوژیهاي جدید و مشکلات مربوط به آن اختلالات وبیماریهاي روانی همانند مشکلات جسمانی افزایش چشمگیري یافته است. هوش معنوي یکی از مفاهیمی است که در پرتو توجه وعلاقه ي جهانی روانشناسان به حوزه ي دین و معنویت، مطرح شده و توسعه پیدا کرده است. هوش معنوي سازه هی معنویت وهوش را درون یک سازه جدید ترکیب می کند. این درست است که ارتباطات زیادي بین معنویت و بهزیستی روان شناختی سازگاري وجود داردولی به اعتقاد کینگ راهبردهاي مقابله اي و تکنیک هاي حل مشکل با استفاده از معنویت در واقع کاربردهاي سازگارانه هوش معنوي می باشد. او پیشنهاد می کند که این ارتباط غیر مستقیم است و هوش معنوي به عنوان یک میانجی در این ارتباطات نقش دارد. به احتمال بیشتر همبستگی معنادارتري میان سطوح هوش معنوي و سازگاري وجود دارد. از دیدگاه کینگ هوش معنوي داراي چهار مولفه ي تفکر وجودي، تولید معناي شخصی، بسط هوشیاري و آگاهی متعالی می باشد. به عقیدهی کینگ هوش معنوي میانجی تاثیرات معنویت و ترکیبی از معنویت وهوش است.(معلمی، .(1389 به اعتقاد روانشناسان انگیزه ي پیشرفت، میل اشتیاق یا تلاش و کوششی است که فرد براي دستیابی به یک هدف و یا تسلط بر روي اشیاء و امور ویا افراد واندیشه ها و رسیدن به یک معیار متعالی از خود ابراز می دارد. انگیزه ي پیشرفت لزوما براي پیشرفت هاي مشهود مانند کسب نمرات بالا در آزمون ها، مقام هاي مورد قبول اجتماعی یا حقوق و دستمزد بالا لازم است. انگیزه ي پیشرفت داراي برنامه ریزي و کوشش در راه تعالی و کمال است. انگیزه ي پیشرفت ممکن است گستره ي وسیعی از فعالیت ها رادربرگیرد و خود رادر مشاغل ومحل هاي مختلفی مطرح سازد(محمد پارسا، .(1375َ
تاریخچه هوش معنوي
هوش معنوي را پارادایم جدیدي است که بعد از هوشهاي چندگانه ي گاردنر که درسال 1983 در کتاب چارچوبهاي مغز آورده بود ظاهر شد.شکل گیري هوش معنوي را باید بعداز تکامل هوش عاطفی دنبال کرد. هوش عاطفی ابتد در سال 1985 توسط پاین معرفی شد، سپس توسط سالووي و مایر به عنوان هوش اجتماعی ارائه شد. استفاده از این هوش در کسب و کار جهانی توسط گلمن در سال 1995 در کتابی با همین عنوان گسترش یافت و به کارگرفته شد. پس از آن هوش معنوي مطرح شد هرچند که زمان دقیق چگونگی پیدایش این اصطلاح توسط چه کسی اختراع شده است مشخص نیست(کدخدا،.(2: 1389
تعاریف هوش معنوي
هوش معنوي براي افرادي که میخواهند سوالات زیر را در زندگی کشف نماینمد مهم است : چرا ما اینجا هستیم ؟ و ارتباط ما با دیگرا ن ، اجتماع و جهان چیست (سلمان، ٢٠٠٥ ، ٢٣ ).
٢
با ظهور این پارادایم جدید ، چالش هایی در برابر تعریف و تشریح هوش معنوي به وجود امد ؛ هوش معنوي چیست ؟ کارکردهایش چه چیز هایی هستند ؟ و اینکه قابل یاد گیري و بهبود است ؟ این مسائل هنگامی توجه زیادي را بر می انگیزاند که بخواهیم بدانیم چرا از هوش معنوي استفاده میشود و آیا استفاده از آن سود خاصی براي استفاده کنندگان دارد ؟ نویسندگان همه ي این مباحث را بیان نکرده اند و فقط برخی از دیدگاه ها را در قالب هوش معنوي ارائه کرده اند . چندین چالش در تعاریف پیشنهادي متفاوت و چند گانه ي نویسندگان هوش معنوي وجود دارد. یانگ بیان میکند :"هوش معنوي ظرفیت انسان است براي جست و جو وپرسیدن سوالات غایی در باره ي معناي زندگی و به طور همزمان تجربه ي پیوند یکپارچه بین هریک از ما و جهانی است که در ان زندگی می کنیم. با هوش معنوي به حل مشکلات با توجه به جایگاه، معنا و ارزش آن مشکلات می پردازیم. هوشی که قادریم توسط آن به کار ها و فعالیت هایمان معنا و مفهوم بخشیده و با استفاده از آن بر معناي عمکردمان آگاه شویم و در یابیم که کدام یک از اعمالمان از اعتبار بیش تري برخوردارند و کدام مسیر در زندگیمان بالاتر و عالی تر است تا آن را الگو و اسوه ي زندگی خود سازیم". (یانگ، 1000،.(2007
مادهو معتقد است به وسله ي هوش معنوي ،مشکلات معنایی و ارزشی را حل کرده و فعالیت ها و زندگیمان را در فضایی غنی تر ، وسیع تر و با معنا تر قرار می دهیم و تعیین می کنیم کدام یک از روش هاي زندگی معناي بیش تري دارند . (مادها، 2006، .(22
اسکالر ادعا می کند هوش معنوي قادر است وراي سیستم علت و معلولی نیوتن حرکت کند و در جهت تئوري کوانتوم و آشفتگی "سیستم هاي باز " را ایجاد کند. بنابراین اسکالر هوش معنوي را از دیدگاهی تجربی تعریف می کند که از این دیدگاه ، هوش معنوي شامل چیزي است که دانش نامیده میشود و دانش به عنوان حس یا شهودي خاص تعریف می شود ، بنابراین احساسی شناختی است ، که به ما می گوید مفهوم ارائه شده درست است یا اینکه پدیده هاي خاص در آن وجود دارد. (سریتون،(2008
اندازه گیری ھوش معنوی
زهر، مارشال ومک هاوك در مقابل در کمی کردن هوش معنوي جانب احتیاط را در پیش گرفته اند.
امونز، نیز در مورد تلاش هایی که براي اندازه گیري هوش معنوي انجام می گرفت ، هشدار می دهد .
(فتاحی ،.(1387وضعیت هوش معنوي فرد را میتوان بر اساس انعکاس توانایی ها و رفتار هاي گوناگون شخصی مثل سیستم اعتقاد معنوي /دینی فرد مورد توجه قرار داد . در همین راستا تعریف الگو هاي منحصر به فرد براي بیان وضعیت هوش معنوي ، می تواند بسیار مفید تر از تلاش فرد براي بدست اوردن یک ارزیابی کمی باشد . یک راه براي اندازه گیري هوش معنوي افراد برسی تو ضیحات ذهنی در مورد معنویت افراد ، سیستم اعتقادي افراد ، ارزش هاي افراد تجارب معنوي افراد می باشد به عنوان یک راه دیگر میتوان مقایس هایی را به منظور ارزیابی فهم وبیان هوش معنوي ایجاد کرد . ابزار دیگري توسط ناظر معرفی شد که مقیاس هوش معنوي نام دارد. این ابزار داراي 17 مورد است که براي طیف لیکرت قرار دارد . (آمرام ،.(2009
معیار دیگر اندازه گیري شاخص جامع هوش معنوي آمرام است که از روش هاي قبلی قابل اطمینان تر و صحیح تر می باشد. این شاخص شامل 5 مقیاس مهم و 22 زیر مقیاس است که بسیاري از ابعاد هوش معنوي که از تجزیه و تحلیل عمیق مصاحبه شناسایی می شود را تائید می کند . این 5 مقیاس عبارتند از ؛معنا ، هوشیاري ، متانت ، تعالی ، صداقت . و 22 زیر مقیاس آن عبارتند از : زیبایی، بصیرت تواضع، متانت، ازادي ، قدر دانی ، خود برتري ، کلنگري، حضور در همه جاها ،تمامیت درونی ، شهود ، توجه ، گشاده روي ، عمل ،حضور ، هدف ، ارتباط ، روحانیت ، خدمت ،تلفیظ و اعتقاد (همان .(102:
کابرد هاي هوش معنوي
کاربرد هاي هوش معنوي در زندگی فرد میتواند ارتباط شخص را با خود ، دیگران و خدا به خصوص پرورش خود اگاهی فرد تسهیل کند . با تکیه بر اعتقادات فرد ، هوش معنوي قادر به تسهیل و ارتقا سطح اگاهی و احساس ارتباط با خدا و حضور خدا میشود (نازل ،. (2004
استفاده از هوش معنوي در رهبري سازمان ، توجه به تلفیق و کاربرد معنویت در عملکرد سازمانی و اثر بخشی رهبري رشد فزاینده اي یافته است (آمرام ،.(2009
زمانی که افراد ، اشتباهات درونی خود را عمیقا درك کنند ، آن را تکرار نخواهند کرد و از ترس و آشفتگی در برابر تغییر رها خواهند شد که این عمیق ترین سطح هوش معنوي است . ادواردز((2003سوال به این صورت مطرح کرد که ": آیا استفاده از معنویت براي حل مشکلات دلالت بر این دارد که مجموعه اي از مشکلاتبه طور ویژه میتوانند به وسیله ي معنویت فرد حل شوند "،و"همچنین اثر بخشی این سشکل مسئله درمقابل شکل هاي گوناگون غیر معنوي مورد پرسش قرار گرفت ."در این راستا امونز((2000ومک هاوك (2002)بیان کردند که از هوش معنوي میتوان براي حل مشکلات روزانه استفاده کرد ، درحالی که ولمن (2001)هوش معنوي را اصولا در جهت حل مسائل وجودي و اخلاقی دانسته است . ادواردز بین استفاده از هوش معنوي براي حل مشکلات و استفاده از آنها در حل مسائل غیر معنوي تمایز قائل میشود .
هوش معنوي در بردارنده ي موارد زیر در محیط کاري است :
- یافتن و به کارگیري منابع عمیق درونی که امکان توجه به دیگران و نیز توان تحمل و تطابق با انها را به ما می دهد .
- ایجاد احساس هویت فردي روشن وبا ثبات در میحط ها با روابط کاري متغییر
- توانایی درك معناي واقعی رویدادها و حوادث و قابلیت معنا دار کردن کار
- شناساي و همسو سازي ارزش ها با اهداف فردي و سازمانی
- زندگی کردن با ارزش هاي بدون سازش پذیري از موضع ضعف ،که این امر موجب به حس انسجام فردي می شود
- درك و شناخت "علت درست "افکار و رفتار خود و توان اثر گزاري بر انها
- نتایج توسعه و تمرین هوش معنوي شامل توانایی مواجه با بحرا ن ها و آ شفتگی ها ،نگرشی عاري از خود خواهی نسبت به سایرین و دیدگاهی روشن و آرام نسبت به زندگی است (جرج ،. (2006
ابعاد و مولفه هاي هوش معنوي
هوش معنوي سازه هاي معنویت و هوش را درون یک سازه جدید ترکیب می کند . در حالی که معنویت با جستجو و تجربه عناصر مقدس ، هوشیاري اوج یافته ،تعالی و معنا در ارتباط است ،هوش معنوي مستلزم توانایی هایی است که از چنین موضوعات معنوي براي تطابق واکنش اثر بخش و تولید محصولات و پیامدهاي با ارزش استفاده می کند .به طور کلی می توان پیدایش سازه هوش معنوي را به عنوان کاربرد ظرفیت ها و منابع معنوي بدون شناخت دامنه وسیع تجارب معنوي نا کامل خواهد بود .هوش معنوي بر خلاف هوش منطقی که رایانه ها هم داراي ان هستند و بر خلاف هوش هیجانی که در پستانداران عالی نیز وجود دارد ،منحرا خاص انسان است که اساسی ترین و اصلی ترین نوع هوش است (کد خدا ،.(1389
ابعاد هوش معنوي از دیدگاه سیسک و آمرام در موارد زیر خلاصه میشود ؛ دانش درونی ،شهود عمیق ،شناخت خود و یکی شدن با طبیعت و جهان ،توانایی حل مسئله ، هدایت باطنی و استفاده از سبک هاي تعالی مثل شهود براي حل مسائل ،پذیرش و عشق به حقیقت ،زندگی کردن در تعادل همراه با روحانیت و دیدگاه سیستمی کل گرا براي دیدن ارتباط درونی میان هر چیزي و غیره ...(سهرابی ،.(1378
مولفه هاي هوش معنوي از دیدگاه صاحب نظران مختلفی در مورد مطالعه قرار گرفته است . به زعم امونز مولفه هاي هوش معنوي را میتوان در 5 دسته زیر طبقه نمود ؛ -1 ظرفیت تعالی (فرارفتن از دنیاي جسمانی و مادي و متعالی کردن آن ) -2 توانایی ورود به حالت هاي معنوي از هوشیاري
-3 توانایی اراستن فعالیت ها ، حوادث و روابط زندگی روزانه با احساسی از تقدس -4 توانایی استفاده از منابع معنوي در جهت حل مسائل زدندگی
-5 ظرفیت در گیري در رفتار فضیلت مابانه (بخشش،سپاس گزاري ،فروتنی ،احساس شفقت )
مدلهاي هوش معنوي
-1 مدل زهر و مارشال :(2000) مدل زهر و مارشال مدل گل نیلوفر است ، زیرا نیلوفر سنبل غایی از انسانی است که راه آشکاري جهت ترکیب سنن غربی و شرقی است . این مدل بر نوعی روانشناسی خویشتن مبتنی است و دیدگاه هاي روانشناسی غرب ، فلسفه شرق و علم قرن بیستم را به هم پچیوند میزند . دراین مدل در این مدل به منابع پژوهشی گستر دها ي تکیه شده است ، به گونه هایی که فلسفه شرق و غرب و علم روز را بهم پیوند میزند .6 گلبرگ در مدل ، ارئه شده توسط زهر و مارشال عبارتند از :خدمت ،پرورش ، دانش ،تغییر شخصی ،برادري و اخوت ،رهبري خدمتگذار (سیرتون ،.(2008
-2 مدل آمرام :(2007)آمرام یک تئوري بنیادي جهانی ، در خصوص هوش معنوي ارئه نمود . او با 71 نفر از پیروان سنتهاي مختلف معنوي (بودیسم ، مسیحیت ، بت پرست ،اسلام ، صوفی ، هندوئیسم ، تائوئیسم ، یوگا و ...) که از نظر اطرافیانش هوش معنوي داشتند ، مصاحبه کرد . اکثریت انها از اسانتید مذهبی بودند (شیخ ، روحانی ، کشیش ، ...) و بعضی نیز متخصصین طب یا رهبران تجاري بودند ، به طوري که معنویت را با زندگی خود امیخته بودند . او با هریک از انها حداقل 4 مصاحبه انجام داد و از انها در مورد مسائل زیر توضیح خواست ؛ چگونه معنویتشان را براساس اعمال روزانه افزایش میدهند ؟، معنویت چگونه کار و روابط آنها را شکل میدهد ؟چگونه از معنویت براي انجام وظایف روزانه خود کمک میگیرند ؟ و در پایان از شرکت کنندگان خواسته شد انتفادات خود را در مورد موضوعات مطرح شده در مصاحبه ي قبلی مطرح کنند . آرام با استفاده از تئوري داده بنیان و از طریق کد گذاري باز 7بعد از هوش معنوي و زیر شاخه هاي آن را استخراج کرد . این 7 بعد شامل هوشیاري ، متانت ، معناداري ، تعالی ، صداقت تسلیم شدن (تن در دادن ) صلح آمیز به خود و هدایت درونی است (آمرام ،.(2007
-3 مدل کینگ :(2008) کینگ نیز 4 بعد را براي هوش معنوي ارئه کرد است : تفکر وجودي انتقادي در خصوص مسائل مربوط به هستی ، ایجاد معناي شخصی ، آگاهی متعالی ،بسط حال آگاهی (کینگ ،.(2008
پیشرفت تحصیلی
ارزش یابی مداوم و مستمر وضعیت تحصضیلی دانشجویان در طول تحصیل و برسی عوامل مرتبط با آن یکی از ارکان ضروري و اجتناب نا پذیر بهبود کیفت نظام آموزشی به ویژه در دانشگاه ها می باشد این امر در تدوین برنامه آموزشی بهتر ، ارتقا کیفیت آموزشی و نهایتا در اصلاح و بهبود کارآئی مسئولین مربوط تاثیر به سزایی دارد . توجه به این امر چیزي است که در تمام دنیا در راس برنامه هاي توسعه آموزش مد نظر قرار می گیرد به منظور پیش بینی وضعیت تحصیلی دانشجویان ، تعیین ملاك ها و متغییر هاي مناسب از جمله عمده ترین حوزه هاي پؤوهشی است که محققان علوم تربیتی و روانشناسی در آن فعال می باشد تحقیقات بسیاري در زمینه پیش بینی عملکرد تحصیلی انجام پذیرفته است وضعیت اقتصادي اجتماعی سطح تحصیلات ، آ موزش نمرات آزمونهاي پیشرفت تحصیلی و هوش از جمله شاخص هایی است که محققان از آن جهت پیش بینی وضعیت فرد در آینده استفاده می نمایند (ویتن ،.(2003
انگیزه پیشرفت مهمترین انگیزه در روانشناسی تربیتی است و تحقیقاتی هم که پیرامون این سازه صورت میگیرد تلاشی است در جهت بهبود پیشرفت تحصیلی دانشجویان و مهمترین کاربرد ها را در امر آموزش و پرورش دارد . البته گاهی افراد در امر جستجوي فعالیت مثبت و پیشرفت در کار موفق شده و زمانی نیز
