بخشی از مقاله
چکیده
اولین پژوهش حاضر با هدف نقش هوش معنوی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پیش دانشگاهی شهرستان رومشگان، شهر چقابل انجام پذیرفت . بدین منظور از روش معادلات ساختاری جهت آزمون فرضیه های پژوهش استفاده به عمل آمد .چرا که در پژوهش حاضر هوش معنوی به عنوان متغییر علّی و مستقل، بوده و پیشرفت تحصیلی متغییر وابسته محسوب شده است . جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانش آموزان پیش دانشگاهی شهرستان رومشگان، شهر چقابل بودند که از بین آنها 300 نفر به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای طبقه ای، به عنوان نمونه انتخاب شدند . جهت جمع آوری اطلاعات م ورد نیاز پژوهش از پرسشنامه هوش معنوی جامع - ISIS - تدوین آمرام - 2007 - استفاده شد . جهت تحلیل داده از روش معادلات ساختاری در نرم افزار لیزرل - AMOS-Lisrel - استفاده شد . همچنین برای توصیف داده های جمع آوری شده از انواع شاخص های آماری از جمله فراوانی، آماره های توص یفی، انواع جداول و نمودارها و جهت تعیین همبستگی از آزمون پیرسون استفاده شده است . یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که بین هوش معنوی با پیشرفت تحصیلی در بین کلیه دانش آموزان پیش دانشگاهی شهرستان رومشگان، شهر چقابل رابطه نیرومندی به مقدار 0/66 وجود دارد که در سطح 0/01 معنی داری است.
کلیدواژهها: هوش معنوی؛ پیشرفت تحصیلی؛ دانش آموزان پیش دانشگاهی.
.1 مقدمه و بیان مسئله
امروزه پژوهش درباره معنویت، امروزه در رشته های متنوعی از قبیل پزشکی، روان شناسی، انسان شناسی، عصب شناسی و علوم شناختی، اجتماعی و حتی دانش مدیریت در حال پیشرفت است . این هوش قادر است که هشیاری یا احساس پیوند با یک قدرت برتر یا یک وجود مقدّس را در فرد تسهیل کند یا افزایش دهد - سیسک و تورنس، 2001، به نقل از سهرابی، 1387، ص . - 14 پیشرفت تحصیلی یکی از ابعاد پیشرفت در آموزش و پرورش است که به مفهوم معلومات یا مهارت های اکتسابی عمومی یا خصوصی در موضوع درسی است ومعمولاً به هوسیل آزمایشها یا نشانه ها یا هر دو که اساتید برای دانش آموزان وضع می کنند اندازه گیری می شود - شعاری نژاد، 1364، ص . - 198 آموزش دانش آموزان و دانشجویان در تمام دوره ها، به منظور تغییر رفتار، افکار، نگرش ها و مهارت های آنان صورت می گیرد و سرانجام در غالب پیشرفت و عملکرد تحصیلی سنجیده می شود .مطالعه عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی نسبتاً پیچیده است، زیرا این مفهوم ابعاد گسترده ای دارد که هم عوامل محیطی و هم عوامل درون فردی بر آن اثر دارند که این تأثیر بخصوص در دوره نوجوانی یا دوره تغییرات وسیع شناختی، هیجانی، اجتماعی ملموس تر است - شریفی و همکاران، 1390، ص. - 17
دوره نوجوانی و جوانی با تحول همه جانبه و عمیق شخصیتی همراه است . نوجوان ابتدا باید با تغییرات بدنی سازگار شود و آنگاه ناگزیر است که با مجموعه ای از نظام های ارزشی و معنوی برخورد کند و سپس رفتار مناسب با اجتماع و شئونات داشته باشد - ماسن و دیگران، 1984؛ ترجمه یاسایی،. - 1380 نوجوانان در این مرحله سنی به دلیل تحولات و تغییرات ذکر شده، توانایی ها و استعدادهای زیادی را کسب می کنند . از جمله این مهارت ها می توان به کنجکاوی، هوشیاری، خود آگاهی، هدف گزینی، آینده نگری، جهت گیری درونی، معنایابی درونی، حقیقت طلبی و پذیرش خود، و کسب یکپارچگی یا تمامیت اشاره کرد که همگی از ویژگی های هوش معنوی می باشند - آمرام، . - 2005 هوش ابعاد شناختی، هیجانی، م عنوی، اجتماعی دارد. زوهار و مارشال - 2000 - سه نوع هوش عقلانی، هیجانی و معنوی را ذکر کرده اند . هوش معنوی شامل داشتن حس معنا و مأموریت نسبت به زندگی و ارزش ها، حس تقدس در زندگی، درک متعادل تر از ارزش مادیات و اعتقاد به بهتر شدن دنیا است .
پاتریک - 1999 - معتقد است: همین که در طول تاریخ تکامل انسان، دین توانسته است سازوکارها و راهبردهای روان شناختی را به وجود آورد که از طریق انتخاب طبیعی بتواند بسیاری از مشکلاتی را که اجداد ما با آن روبه رو بو دهاند حل و فصل کند، نشان دهنده کارکرد تکاملی دین و معنویت است . از جمله این سازوکارها، دل بستگی، وحدت و پیوستگی، تبادل اجتماعی و نوع دوستی قومی است. در خصوص ارثی بودن توانایی ها و ظرفیت های معنوی نیز مطالعاتی انجام شده است، اما شواهد روان سنجی نشان می دهد که هوش معنوی یک ظرفیت عالی شناختی است، نه یک توانایی اختصاصی که صرفاً به بخشی از مغز مربوط باشد که با تخریب مغزی و یا تحریک آن بتوان هوش معنوی افراد را دست کاری کرد - رجائی، 1389، ص . - 22 به نظر می رسد هوش معنوی از روابط فیزیکی و شناختی فرد با محیط پیرامون خود فراتر رفته و وارد حیطه شهودی و متعالی دیدگاه فرد به زندگی خود می گردد.
این دیدگاه شامل همه رویدادها و تجارب فرد می شود که تحت تأثیر یک نگاه کلی قرار گرفته اند. فرد می تواند از این هوش برای چارچوب دهی و تفسیر مجدد تجارب خود بهره گیرد. این فرایند قادر است از لحاظ پدیدارشناختی به رویدادها و تجارب فرد معنا و ارزش شخصی بیشتری بدهد - نازل، . - 2004 فردی با هوش معنوی بالا دارای انعطاف، خودآگاهی، ظرفیت روبرو شدن با مشکلات و فراتر رفتن از سختی ها، نگرش کل نگر به جهان هستی، جستجوگری برای پاسخ سئوال های بنیادی است - صمدی، 1385؛ به نقل از سنجری، . - 1390 با توجه به پژوهش های اندکی که در مقالات داخل کشور در این زمینه مشاهده می شود، ضرورت مطالعه رابطه علّی بین هوش معنوی و پیشرفت تحصیلی وجود داشت . بدین جهت هدف این مقاله تعمق و تفحص در مورد بررسی هوش معنوی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پیش دانشگاهی شهرستان رومشگان، شهر چقابل بود. با توجه به مطالب فوق فرضیه های این تحقیق به شرح زیر می باشد:
1. بین هوش معنوی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پیش دانشگاهی شهرستان رومشگان، شهر چقابل رابطه معنی دار وجود دارد.
2. ابعاد هوش معنوی می تواند پیشرفت تحصیلی را پیش بینی کنند.
2. مبانی نظری و پیشینه پژوهش
مفهوم هوش معنوی دربردارنده نوعی سازگاری و رفتار حل مسأله است که بالاترین سطوح رشد را در حیطه های مختلف شناختی، اخلاقی، هیجانی، بین فردی و ... شامل می شود و فرد را در جهت هماهنگی با پدیده های اطرافش و دستیابی به یکپارچگی درونی و بیرونی یاری می نماید. این هوش به فرد دیدی کلی در مورد زندگی و همه تجارب و رویدادها می دهد و او را قادر می سازد به چارچوب بندی و تفسیر مجدد تجارب خود پرداخته، شناخت و معرفت خویش را عمق بخشد - ایمونز، 2000؛ استرنبرگ، 1997 ؛ به نقل از نازل، . - 2004 هوش معنوی جزو عرصه هایی است که تحقیقات چندان منسجم و نظام مندی در جهت شناخت و تبیین ویژگی ها و مؤلفه های آن در حد و اندازه سایرانواع هوش صورت نپذیرفته است و همین امر خود دشواری های بسیاری را در راستای تمییز دقیق مؤلفه ها و ویژگی های آن بر سر راه محققین ایجاد می نماید.
هوش معنوی قادر است که هشیاری یا احساس پیوند با یک قدرت برتر یا یک وجود مقدس را تسهیل کند یا افزایش دهد - سیکس و تورنس، . - 2009 زهر - 2000 - ، در کتاب معروف خود تحت عنوان » هوش معنوی« ، بیان می کند که منظور از IQ ، هوش منطقی یا ریاضی است که در حل مسایل راهبردی و منطقی به کار می آید . او به ساز و کارهای عصبی که در خلال تفکرات منطقی در مغز اتفاق می افتند اشاره می کند و می گوید که اتصالات پی در پی و متوالی رشته های اعصاب پایه هوش منطقی را فراهم می سازند. به طور مثال هوش معنوی به ما ا جازه می دهد که تا آنجایی که ممکن است موقعیت را تغییر دهیم و یا بهتر نماییم و در واقع به ما اجازه می دهد که ما موقعیت را اداره کنیم - ساسمن و همکاران،2003، به نقل از غباری بناب و همکاران، . - 1386
نورمن - 1962 - در تحقیقی نشان داد که خلاقیت می تواند با هوش رابطه داشته باشد در تحقیقی که پالایناپان - 2006 - در بین 467 دانش آموز دبیرستانی انجام داد، نشان داد که نمرات پیشرفت تحصیلی در گروه IQ بالا وخلاقیت بالا برابر بود و با گروه IQ پایین وخلاقیت بالا این به این معنا است که خلاقیت می تواند نقش مهمتری در پیشرفت تحصیلی ایفا کند - نادری . - 2010 زوهار و همکاران - 2003 - مشخصات افرادی که دارای هوش معنوی بالای هستند را اینگونه ذکر کرده اند : این افراد انعطات پذیر هستند، درجه بالایی از هوشیاری نسبت به خویشتن دارند، توانایی برای رویارویی با مشکلات و دردها و چیره شدن برآنها را دار ند. همچنین الهام از طریق ارزشها و بصیرتها، اجتناب از بدی کردن نسبت به دیگران، تفکر وحدت گرا - پی بردن به روابط میان اشیاء و پدیده های مختلف - ، جستجو برای پاسخ دادن به سؤالهای اساسی، عدم وابستگی به دیگران و مقاومت در برابر شیوه ها و سنتهای معمول جامعه از ویژ گی های دیگر آنها هست - نقل از هلما و استریزنک، . - 2004 بعضی از ویژگی های فردی که برای بهره گیری از هوش معنوی مفید است . عبارتند از: خردمندی، تمامیت - کامل بودن - ، دل سوزی، کلنگری، درستی و صحت، ذهن باز داشتن و انعطاف پذیری. این ویژگیها روش های متفاوتی برای دانستن از طریق روش های غیرزبانی و غیرمنطقی مانند رؤیا، شهود و تجربه عرفانی به منظور دست یابی به سطوح عمیق تر معنا ارائه میکنند - غباریبناب و دیگران، 1386، ص . - 125 -147
.3 روششناسی
این پژوهش بر اساس روش همبستگی از نوع معادلات ساختاری بوده و بر اساس هدف، از نوع تحقیقات بنیادی است؛ اطلاعات مورد نیاز به شیوه تحقیقات میدانی جمع آوری می گردد . جامعه آماری این پژوهش عبارت است از کلیه دانش آموزان پیش دانشگاهی شهرستان رومشگان ، شهر چقابل در سال تحصیلی 92-91 می باشد . برای تعیین حجم نمونه بر طبق حجم جامعه، از فر مول کوکران استفاده شد و برطبق جدول مورگان و کریسی 300 - 1996 - نفر تعیین شد . روش نمونه گیری در این پژوهش، با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای استفاده شد . پرسشنامه هوش معنوی جامع : - ISIS - در این پژوهش از آزمون هوش معنوی جامع استفاده شد که فرم بلند آن دارای 83 عبارت و 22 زیر مقیاس است - آمرام . - 2007 - که این 22 ویژگی در 7 گروه طبقه بندی می شوند، که عبارتند از :
-1 هوشیاری - آگاهی، ترکیب کردن - -2 خوبی - زیبایی، قدرشناسی، لذت بردن - ، -3 جهتگیری درونی - بصیرت و قوه درک ، استقلال - ، -4 معنا و مفهوم - هدف، خد مت کردن - ، -5 وجود و شخصیت - تجسم، بینش و بصیرت - ، -6 حقیقت و صداقت - پذیرش و قبول، متفکر، خوش بینی، مسالمت آمیز، پذیرش خود - ، -7 تمامیت و کلیت - تقدس و پاکی، وابستگی، مقدس و روحانی، خود برتر، تمرین و ممارست، خودداری - این پرسشنامه در ایران توسط دکتر مریم حسینی تر جمه و هنجاریابی شده است. همچنین نسرین محمدی - 1388 - در بررسی عملی بودن، اعتبار، روایی و هنجاریابی تست هوش معنوی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان ، بر روی یک گروه نمونه با حجم 489 نفر 306 - دختر و 192 پسر - ، پرسشنامه سلامت معنوی حاوی 83 سوال است که تعداد 11 سوال به دلیل همبستگی ضعیف با کل تست حذف و 4 سوال نیز به علت بار عاملی ضعیف از کل پرسشنامه حذف شد. در نتیجه ضریب اعتبار سیاهه 68 سوالی از طریق ضریب آلفای کرونباخ برآورد و برای روایی سازه از روش تحلیل مولفه های اصلی استفاده شد . ضریب همگونی سیاهه 0/909 بود و نتایج تحلیل عاملی نشان داد که 12 عامل بررسی 43/9 درصد کل واریانس متغیرها را تبیین میکند. به منظور تفسیر نمره های هوش معنوی دانشجویان ، دو نوع نرم درصدی و نرم مقوله ای تهیه گردیده است. بین میانگین نمرات هوش معنوی دختران و پسران تفاوت معناداری مشاه ده نشد.
