بخشی از مقاله
بررسی مبانی مجتمع تفریحی، فرهنگی با رویکرد معماری پایدار (نمونه موردی: جنگل قائم- استان کرمان)
چکیده:
در دنیای کنونی گذران اوقات فراغت ابعادی فراتر از نقش تفریح، بازی و استراحت نسبت به جوامع گذشته دارد . بهترین و پایدارترین فضاهای عمومی که در بردارنده دامنه وسیعی از کاربران است، می بایستی برای رویدادها وگردهمایی های بزرگ و کوچک اعم از مسائل گوناگونی که انسان م عاصر شهری در ابعاد مختلف در زندگی خود با آنها روبروست، طراحی شوند و برای تغییر در طول زمان هم از لحاظ مادی و معنوی انع طاف پذیر باشند. این راهکار های ابتکاری در مورد فضاهای تفریحی جدید، به دلیل توانایی در سازگاری شان با تمام افراد از اقشار مختلف جامعه، برای ترویج تجربیات چند جانبه و به خاطر بهتر کردن تبادل فرهنگی شاخص هستند.
فضاهای تفریحی، مکانهایی مناسب در جهت گذران اوقا ت فراغت هستند که آسایش، تفریح وتوسعه فردی و اجتماعی راتامین می کنند . مکان های
تفریحی رابطه تنگاتنگی با هویت فرهنگی و اجتماعی دارند تا به نوعی نیاز های مادی و معنوی شهروندان درجهت ارتقا سطح کیفی زندگی شان صورت گیرد. از دیدگاه فرهنگی، فضاهای تفریحی به عنوان مکان هایی جهت ایجاد و تقویت مناسبات و روابط بیر ونی، تعاملات، تغییرات و رویارویی های اجتماعی و مکانهایی که گروههای مختلف با خواسته ها وعلائق متفاوت گرد هم جمع می شوند می باشند. با توجه به مطالب ذکر شده می توان نقش پر رنگ فرهنگ، اجتماع و دیگر مواردی که از ا صول طراحی پایدار هستند را در مجموعه تفریحی و فرهنگی دید. حقیقت امر آن است که در معماری پایدار طراحی و ساخت بر اساس ملاحظات محیطی- اقلیمی، اجتماعی و... صورت می گیرد. از اصول سه گانه آن »صرفه جویی در منابع، طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی و طراحی برای انسان .« می توان به مرحله طراحی برای انسان اشاره کرد . این اصل ریشه در نیاز هایی دارد که برای حفظ و نگه داری عناصر زنجیره ای اکو سیستم لازم است که آنها نیز به نوبه خود بقای انسان ر ا تضمین می کنند.
واژگان کلیدی:
توسعه پایدار، معماری پایدار، اوقات فراغت، فرهنگ، تفریح
-1مقدمه:
معماری پایدار در واقع زیرمجموعه طراحی پایدار است آن را می توان یکی از جریان های مهم معاصر به حساب آورد که عکس العملی منطقی در برابر مسائل و مشکلات عصر صنعت به شمار می رود. برای مثال، بیش از نیمی از ذخایر سوختی در ساختمان ها مصرف می شود که این به نوبه خود منجر به بحرانهای زیست محیطی شده و خواهد شد . تمرکز این تحقیق برفراهم نمودن تعامل بین تفریح، فرهنگ و مفاهیم پایداریست. که از فواید احتمالی آن می توان به باز شناسایی بیشتر فرهنگ د ر قالب موارد تفریحی اشاره نمود . از طرفی توجه به مبانی واصول پاید اری این تضمین را می دهد که نیازهای شهروندان را درحال و آینده بدون به مخاطره انداختن منابع طبیعی تامین نماید تا بتواند رضایت مندی و آسایش کاربران را فراه م آورد . با توجه به توسعه کنونی شهرها و رشد جمعیت، نیاز به مکان هایی این چنین برای گذران اوقات فراغت، تعا ملات اجتماعی در کنار اصولی که موجبات پایداری این اماکن برای آیندگان و حفظ حس آرامش را فراهم کند لازم و ضروری می نماید.
شناختی که به همراه نشاط وتفریح باشد ماندگاری آن در ذهن بیشتر خواهد بود . از طرفی توجه به مبانی واصول پایداری این تضمین را می دهد که نیازهای شهروندان را درحال و آینده بدون به مخاطره انداختن منابع طبیعی تامین نماید تا بتواند رضایت مندی و آسایش کاربران را فراهم آورد.
-1-1توسعه پایدار:
اصطلاح توسعه پا ای ای پایدار در اوایل سالهای دهه 1970 درباره مح یط و توسعه بکار رفت. از آن زمان سازمان های بین المللی که خواهان دستیابی به محیطی مناسب و مساعد برای توسعه سودمند بودند نام خاص و ویژگی آنها در راهبرد توسعه پایدار نمود یافت. بکار بردن واژه توسعه پایدار بعد از کنفرانس ریودوژانیرو در سال 1992 در محافل علمی فراگری شد. توسعه پایدار فرآیند تغییری است در استفاده از منابع، هدا یت سرما هی گذاریها، سمت گریی توسعه فناوری و تغییر نهادی است که با نیازهای حال و آینده سازگار باشد. هدف توسعه انسانی پرورش قابلیت های انسانی محسوب میشود. توسعه پایدار به عنوان یک فرایند که لازمه بهبود و پیشرفت است، اساس بهبود وضعیت و رفع کاستیها ی اجتماعی، فرهنگی جوامع پیشرفته است و با دی موتور محرکه پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمامی جوامع و بویژه کشورهای در حال توسعه
باشد.(برایان(19 :1389 توسعه پا یدار سعی دارد به پنج نیاز اساسی ز ری پاسخ گو دی: تلفیق حفاظت و توسعه، تامین نیازهای اولهی زیستی انسان،
دستیابی به عدالت اجتماعی، خودمختاری و تنوع فرهنگی و حفظ یگانگی اکولوژیکی(برایان (28 :1389
در سال های اخ ری پایداری نه تنها در میان اندیشمندان بلکه میان عموم تبدیل به واژهای متداول شدهاست و این ایده که پایداری بر مبنای اجماع و
اصلاحات علمی پا هی گذاری شده مورد انتقاد قرار گرفتهاست. پایداری سه مشخصه اصلی دارد
الف) زمینه پایدار منابع که از بهرهوری جمعیت ها و اکوسیستم ها حاصل میشود.
ب) فراوانی پایدار و تنوع زیستی گونههای فردی در زمینه اکوسیستم ها نسبت به بهره برداری انسانی و به طور کلی تر مداخلات انسان. ج) توسعه اقتصادی پایدار بدون تخریب منابع موجود برای نسلهای آینده .
-1-1-1گسترش مفهوم توسعه پایدار:
مفهوم توسعه پایدار بعد از مقبولیت بیشتری که در کنفرانس جهانی محیط زیست و توسعه پیدا کرد در گزارش »آینده مشترک ما« منتشر شد(گزارش Brundtland در سال (1987 گزارش یک نقطه مبنا و شروع را برای همه مباحث آینده در رابطه با توسعه پایدار ایجاد کرد . نقطه شروع برای کار کمیسیون شناخت آنچه که بشریت را در آینده مورد تهدید قرار خواهد داد، می باشد.»آینده مشترک ما« با این مقدمه شروع می شود که:
»زمین یکی است ولی جهان یکی نیست . همه کشورها برای بقاء و کسب موفقیت بدون توجه به اثرات آن بر سایرین تلاش می کنند. در این شرایط تنها عده کمی از مصرف کنندگان میتوانند با تولیدات آینده باقی بماند و بیشتر مصرف کنندگان به سختی و با کمترین میزان امکانات و با گرسنگی، بیماری و مرگ زودرس و بدبختی دست و پنجه نرم خواهند کرد.«
توسعه پایدار در واقع یک چارچوب برای ایجاد تغییرات در لیست دستورالعمل ها برای موفقیت آن به وجود آورده است. این یک مورد در حال رشد و تکامل است و انتقال آن برای پایداری جامعه نیازمند روش هایی می باشد که ما را با سطح مصرف مواد و خسارت های زیست محیطی برای کاهش آنها آشنا میسازد.
مفهوم صحیح پایداری یک اطمینان و تضمین از کیفیت رضایت بخش زندگی را برای هر کس به دنبال دارد . البته در برخورد با این موضوع فقط کاهش میزان فعالیت های آلوده کننده و جلوگیری از افزایش سطح مصرف کافی نیست بلکه ایجاد فعالیت با برنامه ریزی مناسب برای کاهش فقر و موفقیت در رسیدن به عدالت بیشتر و تقویت فرصتها در داخل و خارج کشورها نیز لازم می باشد. (برایان(51 :1389
-2-1معماری پایدار:
گرم شدن کره زمین ، نازکتر شدن لایه ازن به علت استفاده از انواع آلاینده ها ،افزایش آلودگی محیط زیست و انقراض گونه های زیستی همه و همه باهم می آمیزند تا ضرورت بوم شناسی و مسائل زیست محیطی را برای آینده قابل پیش بینی گردانند . بطوری که پیشی گرفتن جهان خاکستری در برابر جهان سبز قابل تامل ترین مسئله قرن حاضر به شمار می رود. تأثیرات عصر ارتباطات و صنعتی شدن جوامع بر فضاهای معماریکاملاً مشهود است ، و هر روز فرمها و طرح های متفاوتی را در معماری شاهد هستیم. امروزه با توجه با کاستی ها و معضلات که در زمینه حفظ و استفاده بهینه از انرژی با آن مواجه هستیم و همچنین توجه به بهینه سازی فضاهای معماری و تغییر نیازهای عملکردی ما از معماری، با دی به سوی تعریف نوینی از خلق بناها با عنوان معماری پایدار باشیم و برای کاربردی تر کردن آن با دی اصول کلی این نوع معماری شناخته شود . از آنجایی که هیچ بنایی را نمی توان بصورت مطلق و صد در صد پایدار دانست ، با دی فضاهایی خلق شوند که به صورت نسبی به این اصول نزدیک باشند و یک محیط پاک و سالم براساس بهره برداری موثر از منابع طبیعی و اصول اکولوژیکی خلق شود.
معماری پایدار ترکیبی چند ارزشی در بردارد : ز بای یی شناسی، محیط، اجتماع، هماهنگی با محیط، مصالح مناسب و ... که تمام اصول معماری پایدار با دی در یک پروسه کامل که منجر به ساخته شدن محیط زیست سالم هم از لحاظ بصری و روانی و هم از لحاظ پاکی می شود، تجسم ایبد لازم به یاد آوری ست که نوع معماری پایدار در هر منطقه ای کشوری با بقهی جاها متفاوت می باشد.
(شکل1) اجزای معماری پایدار
-3-1معماری پایدار و شاخصهای آن:
مفهوم پایداری در معماری این نیست که بناهایی خلق کنیم کهصرفاً عمر زادی را سپری کنند چون یک بنا با عمر چندین صد ساله با نیازهای زمان حال هماهنگی ندارد. معماری هایی را می توان پایدار نامید که به نیازهای زمان حال خود پاسخگو باشد .با کمی تأمل و مطالعه در بناهای سنتی در می یابیم که در خیلی از این بناها ، شرایط فرهنگی، اقلیمی، اصالت و مصالح کاملا رعایت شده است .اما با نیازهای معماری این زمان و نوع زندگی شهر نشینی و محدودیت های موجود هماهنگ نمی باشد .و شرایط و شاخصهایی که امروزه نوعی از معماری را به عنوان معماری پایدار تعریف می کند در زمان های آینده ممکن است با مفهوم امروزی کاربردی نداشته باشد. و در مباحث ونین معماری پایدار سعی بر آن است تا از اثرات منفی معماری جد دی بر محیط زیست کاسته شود و در عوض با بکار گیری مواد و مصالح همگون با محیط و طراحی ویژه اقلیمی در مصرف انرژی صرفه جویی به عمل آ دی. پس با توجه به زندگی و نیازهای امروز معماری و محدودیت در زمینه منابع انرژی ، یک سری شاخص های کلی را می توان به عنوان اصول معماری پایدار معرفی کرد که شامل موارد ذیل می باشد.
-1-3-1هماهنگی و سازگاری با طبیعت و محیط زیست :
طراحی پایدار با درک از محیط اطراف آغاز می شود اگر ما به امکانات محیطی که در آن هستیم آگاه باشیم می توانیم از صدمه زدن به آن ها جلوگیری کنیم در واقع درک محیط باعث مشخص شدن مراحل طراحی از جمله جهت قرار گیری نسبت به خورشید و چگونگی قرار گیری ساختمان در سایت می گردد. باید جزئی از طبیعت اطراف خود باشد و مصالح ساختمانی به شکل پایداری هماهنگ با طبیعت و در کل هماهنگ با محیط هستند. طراحان پایدار با دی با تجز هی و تحلیل طبیعت اطراف به ارائه راهکار درست و مناسبی برای تلفیق اثر مصنوع در طبیعت بنمایند و بطور خلاصه ساختمان پایدار با دی کمترین ناسازگاری و مغایرت را با محیط طبیعی پیرامون خود داشته باشد و طراح با دی با درک درست محیط به خلق اثری بپردازد که کمترین زیان را به طبیعت وارد نما دی. (خدابخش و مفیدی (6 :1380
-2-3-1صرفه جویی در مصرف انرژی صرفه جویی و نگهداری انرژی:
بحران انرژی ، آلودگی محیط زیست ، پدیده گرم شدن زمین و جزیره گرمایی شهرهای بزرگ از مسائل قرن حاضر در سراس دنای محسوب می شود که همه ی اینها موجب می شود انرژی زیاد صرف گرم و خنک کردن فضاها شوند که با دی به نوعی با استفاده معقول از منابع طبیعی و مد رییت مناسب ساختمان سازی به حفظ منابع طبیعی محدود کمک کنیم .و مصرف انرژی را کاهش دهیم. یکی از این راهکارها طراحی ساختمانهای پایدار ای سبز می باشد که در این بناها با دی از اتلاف انرژی جلوگیری شود و با ارائه راه حل هایی باعث استفاده مجدد از انرژی شوند که در معماری اکوتک سعی بر این است که بناهایی ساخته شوند که نه تنها از اتلاف انرژی جلوگیری نمایند بلکه باعث استفاده مجدد و بهینه از انرژی بازافتی گردند(خدابخش و مفیدی (8 :1380
-3-3-1پاسخ درست به نیاز های عملکردی:
یکی دیگر از شاخصهای معماری پایدار توجه به نیازها و روابط عملکردی فضاها می باشد و بد هیی است که زندگی، کار و تفریح و ... همه و همه فعالیتهایی هستند که در فضاهایی طراحی شده توسط معماران صورت می پذیرد و نقاط ضعف و قوت یک بنا بر زیست بوم جهان تاثری میگذارد چون روابط عملکردی مناسب و درست بین فضاها و نسبت سطوح پر و خالی در فضا ها و طراحی فضاهای متناسب با کارکرد به خودی خود باعث اتلاف انرژی کمتر و هم چنین استفاده بهینه از فضاها می شوند .در واقع با دی با توجه به فرهنگ و نوع زندگی به تقسیم عملکردها در داخل فضاهای معماری پرداخت بطور مثال احترام به مهمان، پذیرایی و فضای خاص او در خانه های ایرانی قابل تعمق و بررسی است.
-4-3-1خوانایی و دور از ابهام:
در مباحث عنوان شده بیشتر از درک محیط اطراف و درک محیط زیست در معماری پایدار یاد کرد می اما از عنوان خوانایی و دور از ابهام می توان از درک مردم یاد کرد یعنی اینکه بنایی که خلق می شود با دی برای مردم آن منطقه به شکل یک بنای عجیب و غریب به چشم نای دی و نوع طراحی آن بگونه ای باشد که با فرهنگ مردم بیگانه نباشد و اصول ز بای یی شناسی در آن رعایت شده باشد. در طراحی نرم بنا و مصالح مورد استفاده و رنگ مصالح بگونه ای عمل شود که مردم از دیدن بنا احساس بیگانگی نکنند و از فرم ها و ترکیبات عجیب و غریب که هیچ گونه پیشینه ای در معماری منطقه ندارد، استفاده نشود.
-5-3-1 الگو برداری از معماری بومی اما به صورت امروزی:
با توجه به رشد تکنولوژی و شهر نشینان، دیگر مانند گذشته و به روش های سنتی نمی توانیم بناهای معماری خلق کنیم چون هم نیاز ما از فضای معماری عوض شده اند و هم روش های ساخت سنتی پاسخگو نیستند اما می توان با توجه به فناورهای نوین معماری بومی را به زبان امروزی ترجمه و تبدیل کرد. (سفلایی (4 :1383
-6-3-1 استفاده درست از مصالح هم از لحاظ بصری و هم از لحاظ زیست محیطی:
نقش استفاده از مصالح را در ایجاد معماری پایدار نمی توان نادیده گرفت چون ساختمان هم از فرم و ساختاری تشکیل می شود که این فرم و پوسته بوسیله مصالح بوجود می آیند و مصالحی که استفاده می شود با دی از لحاظ بصری و روانی که شامل رنگ و بافت و نوع مصالح می شود در افراد تاثری گذار باشد. (سفلایی (7 :1383 بطور مثال از آنجایی که دیگر از چوب به طور مستقیم نمی توان در اقلیم شمال استفاده کرد اما می توان از مصالح جد دی که با طرح و رنگ چوب ساخته می شود به عنوان تزئینات و پوشاننده ها استفاده کرد و به عقیده معماران اکوتک پوسته ساختمان باید مانند پوست بدن در مقابل تغییرات محیطی از خط واکنش نشان دهد هم چنین با دی از مصالحی استفاده کرد که کمترین آسیب را به طبیعت وارد کند و حتی در نوع رنگی که در آن بکار برده می شود از موادی باشد که برای محیط زیست ضرر نداشته باشد.
(جدول1) اصول معماری پایدار
صرفه جویی منابع طراحی براساس چرخه حیات طراحی برای انسان
حفظ انرژی پیش از ساخت نگهداری از منابع طبیعی
حفظ آب هنگام ساخت توجه به طراحی سایت و...
حفظ ماده پس از ساخت آسایش انسان
-4-1طراحی پایدار و اصول اولیه آن:
طراحی پایدار همکاری متفکرانه معماری با مهندسی مکانیک، برق و سازه است . علاوه بر فاکتورهای متداول طراحی مانند زیبایی، تناسب، بافت، سایه، نور و امکاناتی که باید مد نظر قرار گیرند گروه طراحی باید به عوامل طولانی مدت محیطی، اقتصادی و انسانی توجه نموده و اصول اولیه آن را که به قرار زیر است مد نظر قرار دهد.
-1-4-1 درک محیط:
طراحی پایدار با درک از محیط آغاز می گردد. اگر ما به امکانات محیطی که در آن هستیم آگاه باشیم می توانیم از صدمه زدن به آن ها جلوگیری کنیم . درک محیط باعث مشخص شدن مراحل طراحی از جمله جهت قرار گیری نسبت به خورشید ( رون قرار گیری در سایت ) و حفظ محیط پیرامون و دسترسی به سیستم نقلیه و پیاده می گردد. (برایان (62 :1389
-2-4-1 ارتباط با طبیعت:
چه ساختمان در محیط شهری باشد و چه در یک محیط طبیعی تر ارتباط دادن طبیعت به محیط طراحی شده روح و جان می بخشد.
-3-4-1 درک روندهای موجود در طبیعت :
در سیستم موجود در طبیعت زباله موجود نمی باشد یعنی لاشه یک موجود غذای یک موجود دیگر است به بیان دیگر موجب احترام بشر به نیازهای انواع گونه های طبیعی می گردد روندهایی که باعث احیا می گردد تا ضایع کردن بیشتر به زنده ماندن می انجامد .
-4-4-1 درک تاثیرات محیطی:
طراحی پایدار سعی در درک تاثیرات محیط از طریق ارزیابی و تحلیل سایت دارد،(برایان (64 :1389 ارزیابی انرژی مصرفی سمیت مصالح و تکنیک های ساختمان سازی، بطوریکه تاثیر منفی محیطی را می توان از طریق استفاده از مصالح ساختمان سازی پایدار، مصالح با سمیت کمتر و مصالح ساختمانی قابل بازیافت کاهش داد.
-5-4-1 روند مشارکتی طراحی:
طراحان پایدار اهمیت توجه به هر نظری را می دادند . همکاری با مهندسین مشاور و متخصصین دیگر در مراحل اولیه طراحی صورت می پذیرد . طراحان همچنین به نظرات ساکنین محلی و همسایگان محلی نیز توجه می کنند .
-6-4-1 درک مردم:
طراحان پایدار باید به فرهنگ و دین و نژاد مردمی که قرار است برای آنها طراحی کنند توجه کنند . بنابراین معماری پایدار ترکیبی چند ارزشی در بردارد : زیبا شناسی - محیط اجتماع - سیاست و به عبارتی طراحی و ساختمان ساز ی هماهنگ با محیط و به عبارتی دیگر یک معمار باید زیرکانه چند فاکتور را در نظر بگیرید :
مقاومت و پایداری و طول عمر بنا - مصالح مناسب و مفهوم کانسپت . وکلاً تمام اصول معماری پایدار باید در یک پروسه کامل که منجر به ساخته شدن محیط زیست سالم می شود تجسم یابد.
-5-1اوقات فراغت:
