مقاله بررسی مساجد سنتی در ترکیه

بخشی از مقاله

بررسی مساجد سنتی در ترکیه

چکیده

دین اسلام اثر به سزایی در معماری سنتی ترکیه گذاسته است توانسته است در معماری ترکیه تاثیر گذار باشد. اهمیت ضرورت موضوع: مساجدی که در ترکیه ساخته شده اند دارای خصوصیات زیر می باشند شبستان مربع وپلان ساده وتک گنبدی و ایوان ورواق 3 گانه می باشد و هدف از پژوهش : مطالعه در مورد انواع مساجد عثمانی و رابطه آن با سنت وفرهنگ بوده و سوالی که مطرح می شود آیا معماری قبل از ورود اسلامی تاثیر به سزایی در معماری عثمانی داشته یا نه؟

در این پژوهش از روش توصیفی وتحلیلی وکتابخانه ای وگرد آوری اسنادی استفاده شده است با مطالعه انجام شده درمورد معماری عثمانی میتوانیم به نتایج زیر برسیم نتیجه بیشتر مساجدی که در دوره عثمانی ساخته شده اند قبلا کلیسا بودند وسپس با تغییرات جزیی تبدیل به مسجد در زمان

عثمانی شدند. گنبد هایی که در زمان عثمانی ساخته شده اند اکثرا در مقابل نیرهای افقی گنبد مقاومند با اضافه نمودن چند نیم گنبد در اطراف گنبد های اصلی نیروی افقی ایجاده شده در اثر گنبد را خنثی کردندو بیشتر مساجد تقلید از معماری بیزانس است

.1 مقدمه:

پهناوری ترکیه 783،562 کیلومتر مربع است. ترکیه کشوری کوهستانی و نسبتاً پرباران است. شکل این کشور مانند یک مستطیل است که از سوی خاور و باختر امتداد یافتهاست.ترکیه با قرار گرفتن در یکی از حسّاسترین مناطق جهان، دارای موقعیّت جغرافیایی راهبردی و بسیار خوبی است و گذرگاه جنوب باختر آسیا و اروپا به شمار میآید و کشورهای بسیاری، به ویژه ایران از خاک ترکیه برای ترانزیت کالا و انرژی استفاده میکنند. . ترکیه از آب و هوای خوب و جلگه ای برخوردار است و مکان های جالب و دیدنی دارد به دلیل همین سالانه تعداد زیادی توریست به آنجا مسافرت میکنند..

جمعیت ترکیه حدود 76 میلیون نفر (برآورد (2013می باشد، که حدوداً 75 تا 85 درصد مردم سنی و 15 تا 25 درصد هم علوی هستند. حکومت ترکیهلائیک است ولی بسیاری از مردم به دین اسلام پایبند هستند و عید فطر وعید قربان در این کشور تعطیل رسمی است. همچنین در ترکیه حدود 70٪-75٪ درصد مردم ترک، 18٪ درصد زبان رسمی ترکیه، ترکی استانبولی است که در گذشته با خط عربی عثمانی نوشته می شد و از زمان تشکیل جمهوری ترکیه توسط آتاترک در سال 1302 هجری خورشیدی (1923) با خط لاتین نوشته میشود. ترکیه در میانه دو فرهنگ شرقی و غربی قرار دارد هرچند فرهنگ این کشور به شرق بسیار نزدیکتر است تا به غرب ترکیه با نام امپراتوری عثمانی در چند سده گذشته، بخشهای بزرگی ازخاورمیانه و جنوب خاوری اروپا را در دست داشت. تا اینکه پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی، جمهوری ترکیه به رهبری مصطفی کمال پاشا آتاترک در سال (1923 ) 1302 تأسیس شد..

ترکیه شش همسایه آسیایی و دو همسایه اروپایی دارد. کشورهای هممرز ترکیه عبارت اند از: در خاور با ایران 499 کیلومتر، جمهوری آذربایجان 9 کیلومتر، ارمنستان 268 کیلومتر، و گرجستان 252 کیلومتر؛ در جنوب خاور با عراق 352 کیلومتر و سوریه 822 کیلومتر؛ در شمال باختر با یونان 206 کیلومتر و بلغارستان 240 کیلومتر.

ترکیه از سه طرف به دریا راه دارد. دریاهای سیاه و مرمره، اژه و مدیترانه از طریق دو تنگه بسفر و داردانل به دریاهای آزاد مرتبط میشوند و از لحاظ جغرافیایی موقعیت مناسبی به این کشور میدهند. بزرگترین و مهمترین شهر آن استانبول میباشد. ترکیه با کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، عراق، سوریه، بلغارستان و یونان همسایه است .

.2 تقسیمات کشوری و شهرها

بیشتر مساجد بزرگ ترکیه در استانبول که پایتخت دولت عثمانی در گذشته بوده بنا شده است پس از گسترش اسلام این منطقه در قرن 7 و8 زیر نظر حاکمان سلجوقی اداره می شده و اولین بنا اسلامی در این زمان احداث شده است پس از سلجوقیان حکومت را به عثمانیان واگذار نمودند ودر این دوره بود که مساجد زیادی ساخته شد اساس مساجدی که ساخته شد با استفاده از عناصر معماری بیزانس بوده اند به طور مثال :مسجد ایاصوفیه قبلا کلیسا بوده وسپس در زمان عثمانیان این کلیسا با تغییرات جزیی تبدیل به یکی از بزرکترین مسجد بزرگ ترکیه گردیده است نکته قابل توجه این است که با وجود اینکه این کلیسا به مسجد تبدیل گردیده ولی اصالت خود را حفظ نموده است به طور کلی مساجد سنتی که در ترکیه ساخته شده است اگر معماری مساجد سنتی در دوره عثمانی مورد مطالعه قرار دهیم در آنها این ویژگی ها دیده می شود:

-1اکثر مساجد عثمانی دارای یک گنبد مرکزی هستند. و این مساجد دارای پلان ساده می باشند و دارای یک شبستان مربع شکل هستند.

-2مساجد با سبک ایوان دار:در این دوران بیشتر ایوان های 3 گانه در پیرامون فضا میانسرا می باشد و دارای رواق های 3 گانه بیشماری است در دوره عثمانی تبدیل رواق به ایوان میباشد.مانند. مسجد سلطان مراد احمد اول.

-3مساجد تک گنبدی:بیشتر مساجد در شهر های بزرگ ساخته میشود دارای شبستانی بزرگ و دارای گنبد های متعدد می باشد ویژگی معماریعثمانی تقلید از بیزانسی ها میباشد که استفاده از نور گیر در گنبد ها صورت گرفته است ودارای رواق 3 گانه در شبستان ها میباشد ودارای ستون های متعدد است.

یکی از مساجد با سبک ایوان دار :مسجد سلطان مراد اول میباشد که دارای شبستانی مربع شکل است وگنبد مرکزی بر روی 4 نیم گنبد استوار است هر گوشه شبستان دارای گنبد کوچک می باشد دارای 4 منار در 4 طرف مسجد می باشد و 3 طبقه می باسد در کنار فضای شبستان صحن مرکزی حیاط مشابه ایران میباشد به صورت رواق های گنبد دار ساخته شده است و تزیینات کاشی کاری در آن صورت گرفته است پنجره های به عنوان نور گیر در گنبد است و اصل تقارن رعایت شده است وبه عنوان مسجد آبی معروف است تقارن از ویژگی های معماری عثمانی است با توجه با نظر گرفتن بران شدید این کشور وهوای سرد ومتغیر بودن هوا در نتیجه تاثیر زیادی در معماری ایجاد می کند بنا براین از پنجره زیاد پرهیز نمود و همچنین ساختمان های عمومی دارای فلیتر باشد. و همچنین معماری سنتی هر شهر با هم فرق دارد با توجه به اینکه آب و هوا فرق دارد.

.3 پیشینه تحقیق:

اولین مسجد ساخته شده پس از فتح استانبول مسجد ایوب سلطان بود ودر سال 1458 توسط سلطان محمد ساخته شد این مسجد در سال 1800 تحقیق گردید وتنها باز مانده از این مسجد منار ه های آن ها بودندو سپس این مسجد با نظارت حسن افندی مجدا بنا گردید مسجد فاتح : این مسجد از طرف سلطان محمد فاتح ساخته شد قبلا به صورت کلیسا بوده است معمار این مسجد سیان الدین یوسفی بوده که بین سال های 1470-1462 به پایان رسید مسجد سلیمانیه که یکی از شاهکار های معمار سینان استاین مسجد بسیار زیبا است و گادفری ، گودوین، اشراقی، اردشیر ، 1388 ، تاریخ معماری عثمانی ، پژوهشکده هنر 8 نویسنده در ارائه موضوع کتاب از ترتیب و توالی تاریخی پیروی می کند در این راستا نه تنها به شرح مساجد بزرک عثمانی بلکه به طور مبسوط به نقشه وکاربرد بنا های اطراف می پردازد. هیلن براند ، روبرت شیرازی ، باقر آیت االله ،، 1393 ، معماری اسلامی ، تهران روزنه در این کتاب مساجد ترکیه مورد مطالعه قرار گرفته ازجمله مسجد ایاصوفیه و غیره پورجعفر، محمدرضا ،امیر خانی، آرین، لیلیان، مجمدرضا ،1390 ،معماری مساجد ترکیه ، اروپا معماری شهرسازی در این کتاب چند مسجددر ترکیه مورد مطالعه قرار گرفته است .

.4 روش تحقیق :

در این پژوهش از روش توصیفی وتحلیلی استفاده شده است و اسناد به صورت کتابخانه ای است و جامعه آماری: بررسی مساجد سنتی وعثمانی در کشور ترکیه استفاده شده است .نمونه موردی:اگرچه مساجد بیشماری درکشور ترکیه قرار دارد که می توان در مثال های خود انتخاب نماییم از حدود 50 مسجد 8و7 مورد انتخاب گردیده است. و در این پژوهش از روش استقرا استفاده شده است با مقایسه نمونه های مختلف به تجزیه وتحلیل آن ها پرداختیم.

.5 بیان مسئله :

برای اینکه بتوانیم اثر معماری اسلامی را در معماری سنتی هر کشور مورد مطالعه قرار دهیم لازم است کلیه مساجد ساخته شده در ترکیه را مورد مطالعه قرار دهیم و با توجه به سنت وفرهنگ آن کشور تاثیر آن را در سایر مساجد سنتی و مدرن مشاهده نماییم سوالی که مطرح می شود این است که آیا این مساجد با سایر مساجدی که در دنیا ساخته می شود مشابه است یا نه؟ وهمچنین آیا سنت و فرهنگ ترکیه در همه مساجد تاثیر گذاسته یا نه؟ وآیا مساجد جدیدی که ساخته شده است همان اصولی که در طراحی مساجد به کا ر رفته شده رعایت شده است یا خیر؟

.6 هدف تحقیق:

تحقیق در مورد مساجد پاسخ دادن به سوالت بالا می باشد واین مسئله موقعی به نتیجه خواهد رسید که مساجد بزرگ ترکیه را مورد مطالعه قرار دهیم .

.7 اهمیت موضوع:

به وضوح می توان دید تاکنون مساجد سنتی و عثمانی زیادی با ایده های مختلف ساخته شده است که برخی از آن مساجد تاثیر از محیط وسنت وفرهنگ این کشور را در طراحی برخی از مساجد خود اعمال کردند و از طرف دیگر البته مساجدی هم ساخته شده اند که از مدرنیسم الهام گرفتند در مساجد عثمانی بیشتر ازسنت الهام گرفته اند سنت نقش به سزایی در مساجدی چون:مسجد ایا صوفیه و مسجد سلطان احمد و مسجد با یزید و مساجد سلمانیه مساجد آیینی است غالبا تحت تاثیر سنت هستند.

.8 نمونه ویژگی های مساجدعثمانی:

انواع مساجد عثمانی
ابتدا انواع مساجد عثمانی به شرح زیر می باشد:

مسجد ایا صوفیه : به جرات می توان گفت که این بنای زیبا وباشکوه یکی از دوران بیزانس به شمار می رود .صحن مسجد با سنگ مرمر مفروش شده است و تزیینات این مجلس از فلز گرانبها استفاده گردیده است.

گنبد: ارتفاع این گنبدزیبای مسجد 55 متر است به کار بردن برنز در قسمت جنوبی کتابخانه باعث زیبایی آن گردیده و به عنوان موزه های باستانی به شمار می رود.این مسجد به دست آتاتورک در سال 1935 تبدیل به مسجد گردید. شکل1

در این بنا در طاق وستون هماهنگی ایجاد شده است دارای 4 ستون بزرگ و4 طاق می باشد و گنبد بر روی طاق ها قرار گرفته است در ساقه گنبد پنجره هایی برای نور استفاده شده است عمق گنبد 18 متر بلندی گنبد 56 متر وقطر آن 33 متر که پشت بند این مسجد زیبا دو نیم گنبد قرار دارد ودارای 107 ستون و9 در داردو قوس های عظیم بر روی سر در های آن استو بنا از آجر ساخته شده است تزیینات بیشماری در دیوار آن به کار رفته است ودارای ستون های مرمرین وحیاط هاای متعددی می باشد و موزاییک وتزیینات این مسجد پر اهمیت می باشد . شکل2

مسجد سلیمانیه: دارای رواق 3 گانه وبا مناره تشکیل شده است و دارای سر در ورودی بیشماری هست دارای گنبد مرکزی شبستان است و دارای 4 ستون استوار است هر ستون از مرمر تشکیل شده است و هر گنبد دارای 30 پنجره به عنوان نور گیر است و شبستان ها دارای138 پنجره دارا بود وگنبد بر روی دو گنبد شمالی وجنوبی احداث شده و پنجره ها دارای شیشه رنگی می باشد ودر وپنجره از چوب ساخته شده استمحراب ومنبر از سنگ مرمر هستو دارای کتیبه ای قرآنی می باشدوبا خط ثلث روی کتیبه ا نوشته شده استدر طراحی بنا نظم آکوستیک رعایت گردیده استمنفذ های برای هواکش تعبیه شده است این مسجد بعد از مسجد سلطان احمد اول بزرگترین مسجد ترکیه هست(اشراقی،اردشیر ،. (292: 1388 شکل 3

مناره ها: در هر گوشه شبستان یک مناره و مخروطی شکل به ارتفاع 74 متر ساخته شده است ودارای 3 پاگرد و4 منر دارد ودارای رواقهای 3 گانه الحاقی با فضای باز ودارای 28 گنبد 11سردر ورودی وسر در مرکزی کتیبه هایی با خط ثلث قرار داردکف و طاق ها و رواق از سنگ مرمر وگرانیت ساخته شده است و بخش مرکزی حوض 6 ضلعی می باشد.

ویژگی بنا های عثمانی: شبستان گنبد دار مناره استوانه ای و مخروطی
استفاده از پنجره نورگیر در گنبد حجاری وحکاکی به عنوان تزیینات
تزیینات در بخش سر در ورودی محراب سقف ایوان صحن فضا های باز با رواق های 3 گانه الحاقی به شبستان تقارن
مقرنس کاری درآستانه ورودی بنا استفاده از عوامل تزیینی ایرانی همانند گل وبوته ومیخک وغیره

مسجد شاهزاده استانبول: این مسجد یکی از مساجد مهم ترکیه می باشد و سلطان سلیمان اول از معمار سینان می خواهد مسجدی برای یاد بود پسرش بسازدکه ساخت این مسجد 1544 شروع واتمام1548 بوده است این مسجد از نظر ابعاد وخطوط زیبا با دیگر مساجد متفاوت استو در مرکز شهر قرار دارد ودارای 2 منار می باشد (اشراقی،اردشیر ،. (28 9: 1388 شکل 4

دارای تالار هشت گوش که پیش از اشن ورودی سر پوشیده ای بر 4 ستون از جنس مرمر است وبام آن سربی مستطیل شکل می باشد و دارای پنجره ها در دوسطح دیوار و به صورت مستطیلی شکل و زیر قوسی و ساختمان مقبره شیوه کلاسیک دارد . شکل 5

مسجد سلطان احمد : این مسجد به دست سلطان احمد ساخته گردیده است این مسجد یکی از قدیمی ترین مساجد می باشد استانبول شهر 1000 مسجد می باشد و معماری داخلی آن بینظیر می باشددر آن سرامیک وچینهایی با رنک های آبی سفید سبز به کار رفته است و نام دیگر آن مسجد آبی است بیرون بنا ساده ولی در معماری داخلی آن بی نظیر است .ارتفاع قبه مرکزی 43متر واندازه قبه مرکزی 24 متر است این مسجد علاوه بر ارتفاع وبزرگ بودن بسیا ر فضای مثبتی به مردم می دهدیکی از اهداف ان نشان دادن شیوه معماری ترک واسلامی بوده است ودارای منار وستو نهای بی نظیری است (اشراقی،اردشیر ،. (43 7 : 1388 شکل 6

مسجد رستم پاشا: یکی از شاهکار های معمار سینان می باشد مسجد رستم پاشا در منطقه قدیمی امینونو قرار دارد توریست های زیادی برای کاشی کاری بی نظیر آن جذب این مسجد شده اند زیبایی منحصر به فردی داشته و به عنوان موزه کاشی کاری معروف می باشد شکل 10 این مسجد در یک مرکز تجاری ساخته شده است دارای فضای پلکانی می باشد شکل 11 دیوارهای آن دارای تزیینات می باشد کاشیکاری های این مسجد بینظیر است و در دوره عثمانی بوده است دارای گنبد و8 ستون می باشد و این گنبد بر روی یک هشت ضلعی قرار دارد وکاشی کاری آن در حدود 500 سال قبل صورت گرفته است. شکل 12