بخشی از مقاله
بررسی میزان اثربخشی عوامل کلیدی موفقیت در یادگیری الکترونیکی در دانشگاه های کشور
۱- مقدمه
با گسترده شدن فناوری اطلاعات و نفوذ وسایل ارتباط از راه دور به عمق جامعه، ابزار ها و روش های آموزش نیز دچار تحول شده اند. تحول این ابزار ها و روش ها در جهتی است که هر فرد در هر زمان و هر مکان بتواند با امکانات مشخص و در بازه زمانی که خود، مشخص می کند مشغول یادگیری شود. در سال های نه چندان دور آموزشی از راه دور مطرح شد. این نوع آموزش ویژگی های خودش را داشته و دارای مزایا و معایبی بوده است. ابتدا آموزش به صورت مکاتبه ای بوده و تنها راه ارتباط استفاده از نامه بود. با پیشرفت تکنولوژی و از همه مهمتر ارزان تر شدن هزینه استفاده از فناوری، استفاده از ابزار های جدید تر برای انتقال دانش مطرح شد. با به وجود آمدن و گسترش اینترنت این پدیده جدی تر دنبال و ابزار ها، روش ها و استاندارد هایی برای آموزش الکترونیکی مطرح شد و هر روز اصلاحات جدیدتری در این زمینه انجام پذیرفت. در واقع می توان گفت آموزش الکترونیکی استفاده از ابزار های انتقال اطلاعات به صورت الکترونیکی (مثل اینترنت) برای انتقال اطلاعات و دانش است.
آموزش الکترونیکی در ایران صنعتی نوپا در تکنولوژی آموزشی است، اما مراکز و مؤسسات آموزشی به ویژه دانشگاه ها در تلاش اند تا
هرچه سریع تر الگویی مناسب با ساختار آموزشی و فرهنگی کشور در زمینه آموزش الکترونیکی ارائه نمایند. علاوه بر مزیت هایی که آموزشی الکترونیکی ماهیتا از آن برخوردار است، یکی از مهمترین دلایل ضرورت سازماندهی مراکز و مؤسسات آموزش الکترونیکی در ایران، تقاضای روزافزون آموزشی به ویژه آموزش عالی در کشور است که با توجه به محدودیت منابع و ظرفیت آموزشی در نظام آموزشی فعلی به یک موضوع خاص اجتماعی تبدیل شده است. کارآمد ساختن آموزش الکترونیکی می تواند بخشی از این مشکلات را مرتفع سازد، لذا با توجه به اهداف تعریف شده برای آموزش و تحصیلات دانشگاهی در ایران، اهمیت پرداختن به ساختار مراکز و مؤسسات آموزش الکترونیکی به ویژه دانشگاههای مجازی در ایران به وضوح روشن می شود. شکی نیست که سیستم آموزشی سنتی در عصر حاضر نمی توانست نیازهای جامعه اطلاعاتی امروز را پاسخ گوید؛ پس لازم بود این نظام مستهلک، در درون پیکربندی خود دچار دگردیسی شود و فرآیند انطباقپذیری در راستای نیازهای جوامع امروز را شاهد باشد. این تحقیق به منظور شناسایی عوامل کلیدی موفقیت در یادگیری الکترونیکی در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی کشور انجام پذیرفته است.
۲- اهمیت، ضرورت و اهداف تحقیق: نیروی انسانی متخصص و کارآمد و همین طور مجهز به اطلاعات روز، سرمایه اصلی و قابل برنامه ریزی هر دولتی محسوب می شود. اما این موضوع لایه های فرعی دیگری هم دارد. همانطور که اشاره شد با گسترش جوامع، نیاز مردم به آموزش فزونی می یابد؛ نسلی تازه پا به
اولین کنفرانس بین المللی شهر الکترونیک
عرصه می گذارد که نیاز به تربیت، تخصصی و آموزش دارد، اما از طرفی تواناییهای دولتها برای تحت پوشش قرار دادن کل این پتانسیل کافی نخواهد بود. اینجاست که مشکل اصلی رخ می نماید؛ نیاز به جا، فضا و مکان، امکانات آموزشی و تسهیلات رفاهی برای پاسخگویی به این نیاز. همزمان با افزایش تقاضا برای تحصیل در دانشگاه، بودجه اختصاصی برای این مسئله افزایش چشمگیری نداشته است. پس باید با تخصیص امکانات و اولویت ها و همینطور پیشبینی سازوکارهای جدید به سمتی برویم که بتوانیم مفهوم سنتی کلاسهای درس را تغییر دهیم . دسترسی و تسلط بر تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات و بهره گیری از آن در امر استراتژیک و مهم آموزش و تربیت نیروی انسانی، خود یکی از مؤلفههای مهم قدرت در عصر حاضر محسوب می شود که نباید از آن چشم پوشید. از سوی دیگر، گسترش بی وقفه و کم هزینه سیستم آموزشی الکترونیکی در سراسر دنیا، ضرورت استفاده از این روش آموزشی را اثبات می کند. امروزه ساختار آموزشی و فرهنگ طوری تغییر پیدا کرده است که تمامی مردم از سراسر دنیا با هر سن و سال، تفکر، قشربندی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می توانند تحت آموزش قرار بگیرند. این نیز نیازمند مشارکت و سرمایه گذاری بخش خصوصی و دولتی است و همینطور باید در این زمینه فرهنگسازی مناسب و درخور توجهی انجام شود. این امر ضمن تبیین اهمیت و ضرورت پرداختن به یادگیری الکترونیکی در عصر حاضر، اهداف این تحقیق را به خوبی توجیه می نماید. کشور ایران با داشتن ترکیب جمعیتی جوان و مشتاق به تحصیل در مراکز آموزش عالی، همواره با دغدغه ی کمبود فضاهای آموزشی، تمرکز امکانات در کلان شهرها و عدم توزیع عادلانه ی امکانات، کمبود اساتید مجرب و مسائلی از این دست مواجه بوده است. آنچه مسلم است، دانشگاه های مجازی محل مناسبی برای ظهور و بروز استعدادها، خلاقیت و نوآوری ها خواهند بود؛ همینطور فناوری اطلاعات موجب افزایش کارایی فرایند آموزش میگردد. با رویکردی متفاوت در برخورد با مقوله آموزشی از راه دور و به دنبال آن ایجاد دانشگاههای مجازی، در خواهیم یافت که بروز چنین شکلی از آموزش در قرن ۲۱ آن هم با نگاهی به جامعه اطلاعاتی امری اجتناب ناپذیر می نماید؛ ضرورتی انکارناپذیر که از بطن شبکه جهانی و پیکربندی جامعه اطلاعاتی بیرون می آید. آموزشی از راه دور در کشورمان به جز تجربه کوتاه دانشگاه آزاد قبل از انقلاب و دانشگاه پیام نور، مبتنی بر استفاده از شیوه ارتباط از راه دور، دارای سابقه طولانی نیست. در پایان دهه ۷۰، آموزش مجازی در دستور کار دانشگاه تهران قرار گرفت و پروژه هایی تحت این عنوان آغاز شد. در سال ۱۳۸۰ سایت آموزش مجازی دانشگاه تهران با ارائه ۹ درس برای دانشجویان روزانه دانشگاه راه اندازی شد و از نیم سال اول تحصیلی همان سال، بهرهبرداری از آن آغاز شد. در همان سال وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از تأسیس دانشگاه اینترنتی خبر داد که تحت نظر آن وزارت ولی به صورت مؤسسه غیر انتفاعی نوع اول در سراسر کشور خدمات آموزشی ارائه خواهد داد. به دنبال آن تعدادی از دانشگاه ها اعلام کردند که راه اندازی آموزش الکترونیکی را جزو برنامه های خود قرار داده اند و در حال حاضر تعدادی از آنها دروسی را به صورت تک درسی برای دانشجویان حضوری خود ارائه کرده اند و اکنون نیز مراکز آموزش مجازی در همین دانشگاه ها تاسیس شده که اقدام به پذیرش و آموزش الکترونیکی داوطلبان می کنند. این نکته در خور توجه است که باید با پشتیبانی فرهنگی و فرهنگ سازی افراد را قبل از دانشجو شدن با فضای دانشگاه مجازی آشنا کنیم تا بدنبال پذیرش مسوولیت در فرآیند آموزشی باشند. لذا پشتیبانی های فرهنگی نیز در آموزش مجازی ضروری است. شکی نیست که در راه رفتن به سمت جامعه اطلاعاتی به ناچار بسیاری از زوایای پنهان و آشکار صورت بندی جوامع دستخوش تغییرات ساختاری خواهند شد. مقوله آموزش نیز از این تغییرات در امان نیست. اطلاعات ابزار قدرتمندی در دست صاحبان قدرت است که از طریق آن هژمونی خود را به طور خزنده در لایه های مختلف فرهنگی - اجتماعی جوامع می گسترانند. از سویی با فراهم آمدن امکانات نرم افزاری و سخت افزاری، این فرصت فراهم شده است تا با توجه بیشتر به فعالیت های مبتنی بر فناوری اطلاعات، زمینه ی رشد، پرورش و باروری استعدادها فراهم شود. از این رو نویسندگان این مقاله به دنبال شناسایی عوامل کلیدی موفقیت در یادگیری الکترونیکی در دانشگاه ها و مراکز آموزشی عالی کشور از نقطه نظر دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی بوده اند. همچنین این مطالعه در طبقه بندی عوامل حیاتی در پیشبرد یادگیری الکترونیکی و تعیین عوامل اصلی درون هر طبقه، شاخص هایی را به کار میگیرد. ۳- فرضیات تحقیق:
۱- استاد در توفیق یادگیری الکترونیکی تاثیر گذار است. ۲- نقش دانشجو در توفیق یادگیری الکترونیکی اثر گذار است. ۳- فناوری اطلاعات عاملی حیاتی و بنیادین در موفقیت آموزش الکترونیکی است. ۴- سیستم پشتیبانی دانشگاه از عواملی است که در پیشبرد و تداوم آموزش الکترونیکی موثر است.
اولین کنفرانس بین المللی شهر الکترونیک
۴- مرور ادبیات: یادگیری الکترونیکی چیست؟ ۱-۴- تاریخچه آموزش مجازی : اخیراً فناوری اطلاعات به عنوان راه حلی برای کاهش هزینه ی دانشگاه ها و افزایش سطح کیفی آموزش و پژوهش به طور جدی تر مطرح شده است. فناوری اطلاعات در یادگیری و یاددهی مفاهیم، دگرگونی شگرفی را ایجاد نموده است و این نوید را می دهد که دانشجویان با بکارگیری شیوه مدرن تر، کاراتر و مؤثرتر یادگیری الکترونیکی آموزش ببینند. زمان تولد دانشگاه های مجازی را می توان مقارن با گسترش شبکه اینترنت در جهان دانست. اولین کشوری که در این عرصه پیش قدم شد کشور آمریکا بود. اما هسته ی اولیه آن برای انگلیسی هاست که آن را به عنوان دانشگاه باز مطرح کردند، ولی آمریکایی ها مانند بسیاری از زمینه های علمی دیگر عملی تر به این موضوع پرداختند. در سال ۱۸۳۷ به خاطر هزینه های پستی، یک آوانگار انگلیسی به نام ایزاک پیتمن " از تندنویسی" برای تدریس دوره های مکاتبهای در بریتانیا استفاده کرد. در سال ۱۸۴۴ ساموئل مورس تلگراف الکتریکی را اختراع کرد. نخستین خط تلگراف بین شهرهای بالتیمور و واشنگتن در آمریکا کشیده شد و گام های جدی در راه امور الکتریکی برداشته شد. اولین دوره آموزشی از راه دور دانشگاهی که در سال ۱۸۹۲ تأسیس شد متکی بر پست بود. در اواسط قرن بیستم برنامه های آموزشی متنوعی نیز وجود داشت که به سمع و نظر مخاطبانی که نمیتوانستند در کلاس های متمرکز حضور یابند می رسید. با توجه به شهرت رادیو و تلویزیون، آموزش دهندگان به فناوری جدیدی دست یافتند که به سیستم پستی برای ارائه آموزش متکی نبود و به این ترتیب مجوز اولین رادیوی آموزشی دانشگاهی در سال ۱۹۲۱ صادر شد که اولین پایه شکل گیری آموزش الکترونیکی محسوب میگردد [1] در سال ۱۹۶۰ با تکامل و پیشرفت رسانه ها، تکنولوژی آموزشی از راه دور نیز دچار تغییر شد و به جای تکیه بر سیستم پستی بر استفاده ترکیبی از ابزار چند رسانهای و مولتیمدیا و ساختارهای اداری برای پشتیبانی آموزشی از دانشجویان متکی بود؛ به نحوی که علاوه بر انگلستان و آمریکا در سایر کشورهای اروپایی و آسیایی مؤسسات آموزش الکترونیکی توسعه یافت. امروزه کلاسهای مجازی به دلیل وجود تکنولوژی های همگانی چون تلویزیون، رادیو و همچنین فناوری های جدید همچون لب تاپ، نوتبوک و شبکههای کامپیوتری رو به افزایش است. مسلما اختراع تلویزیون و ویدئو بزرگترین تأثیر را بر آموزش راه دور داشته است، اما PC ها و اینترنت باعث باز آفرینی چهره آموزش شدند و موجبات یادگیری و آموزش دانشجویان را از فواصل دور فراهم کردند. در جدول شماره یک، تفاوت های دو سیستم سنتی و مدرن در آموزش و یادگیری ارائه شده است.
جدول شماره ۱- رویکرد های سنتی و مدرن در آموزشی و یادگیری
رویکرهای سنتی و مدرن در آموزش و یادگیری
رویکرد سنتی رویکرد مدرن
تاکید بر رقابت و خارج نمودن رقیب از میدان همکاری و مشارکت تشکیل تیم
وظیفه فراگیران || ذخیره سازی اطلاعات، حفظ مطالب مدیریت اطلاعات ، تولید دانش
روابط مدرس و دو گروه مجزا - جاهل و عالم یک گروه : جامعه فراگیران - یادگیری
సిరివ" فراگیران فرایند آموزش استاندارد سفارشی با توجه هر دانش پژوه محیط آموزش مکانهای خاص ، مکتب، مدرسه هر کجا که باشید می توانید یاد بگیرید.
زمان آموزش زمان های خاص و تعریف شده هر زمان که اراده کنید.
مدارس
در حال حاضر تنها در ایالت متحده آمریکا بالغ بر دو ملیون نفر در حال گرفتن مدارک معتبر تحصیلی خود از این سیستم های آموزشی در رشته هایی چون آموزش و پرورش، پرستاری، فناوری اطلاعات، بازرگانی، حسابداری، مدیریت، مهندسی نرم افزار، حقوق جزایی، مدیریت مراکز
1- Open University 2-Isaac Pitman
3- Shorthand 4- Samuel Morse
اولین کنفرانس بین المللی شهر الکترونیک
بهداشتی و درمانی و سایر رشتههای موجود هستند. پیش بینی می شود که تا سال ۲۰۰۸ از هر ۱۰ دانشجو دو نفر به طور تمام وقت در سیستمهای آموزشی آنلاین ثبت نام کند [1] .
۲-۴- تعریف آموزش مجازی: در حقیقت، فناوری اطلاعات موتوری است که انقلاب یادگیری الکترونیکی را راهبری می کند. پیتر سنگه معتقد است در قرن جدید تنها چیزی که شما را می تواند از بقیه رقبا جلوتر بیاندازد یادگیری سریعتر می باشد. همزمان و همراه با تحولات و تغییرات وسیعی که در جهان بوجود آمده است رویکردها و دیدگاه های اندیشمندان نسبت به آموزش و یادگیری نیز تحولاتی داشته است. در گذشته برای این منظور و انتقال مفاهیم واژه ی آموزش را به کار می بردند که به معنای آموزش دادن همراه است و اکنون واژه ی یادگیری " را به کار می بریم که به معنی آموزش گرفتن می باشد. در آموزشی سنتی چون مبنای کار در آموزش دادن همراه بوده است در نتیجه آموزشی به صورت اجبار، تنبیه و با زور همراه بوده و در نتیجه افت تحصیلی چه در کلاس درس و چه در خارج از کلاس را به همراه داشته است اما در یادگیری چون خود فرد خواسته است که یاد بگیرد، این امر همراه با بازدهی بالایی می باشد. یادگیری الکترونیکی در قالب ارائه محتوای دوره آموزشی از طریق رسانه الکترونیکی مطرح می شود؛ مانند اینترنت، اینترانت، اکسترانت، واحدهای ماهواره های، نوار ویدئویی، دیسکهای چند رسانه ای، نشریه های الکترونیکی، خبرنامه های مجازی، تجهیزات سمعی - بصری، تلویزیون تعاملی و CD-ROM یادگیری الکترونیکی را هم معنی با یادگیری مبتنی بر وب، آموزشی مبتنی بر اینترنت، ، یادگیری پیشرفته ارسالی، یادگیری آنلاین، یادگیری انعطاف پذیر و یادگیری باز نیز می نامند. یادگیری الکترونیکی با هدف کاستن از رفت و آمدها و صرفهجویی در وقت و هزینه و در ضمن یادگیری بهتر و آسانتر صورت می گیرد. یادگیری الکترونیکی شکلی از یادگیری می باشد که از طریق ابزارهای الکترونیکی نام برده شده عرضه و باشیوه های مختلف از جمله خودگردان و کنترل بوسیله آموزشگر اداره می شود و بوسیله ساختارهای گوناگون همچون دوره ها، ماژولها و فعالیتهای یادگیری کوچک اجرا می شود و اجرای آن بدون محدودیت جغرافیایی و زمانی شامل یادگیری همزمان و یا غیرهمزمان می باشد. البته سیستمهایی که تحت یادگیری الکترونیکی قرار می گیرند و امکان یادگیری از راه دور را فراهم می کنند بسیار متنوع هستند ولی در گام اول آنچه که مهم است آگاهی علاقهمندان از نوع این سیستم ها و انتخاب صحیح و نحوه استفاده درست از آن هاست. این سیستم ها گاهی می توانند جایگزین کلاسهای حضوری هم باشند. در عین حال برای افراد سختکوش و علاقهمند می تواند مکمل کتاب و کلاس باشد. در یک جمله می توان گفت یادگیری الکترونیکی آوردن یادگیری برای مردم است به جای آوردن مردم برای یادگیری [2]. روبرت مرداک " که روی آخرین فناوری های آموزش مجازی کار می کند معتقد است آموزش بخش عظیمی از اینترنت را به خود اختصاصی خواهد داد. یادگیری الکترونیکی باعث رشد اقتصادی شرکتها و مراکز تجاری در دنیا به طور فزاینده ای شده است. آموزش الکترونیکی روش های آموزشی کنونی را تکمیل می کند و در بعضی از موارد جایگزین آن می شود[3]. یکی از رویکردهای اصلی آموزشی الکترونیکی، آموزشی ترکیبی به معنی به کارگیری بیش از یک رسانه در امر آموزش است که از این موارد می توان به ترکیب آموزش توسط معلم و ابزارهای بر پایه وب اشاره کرد که البته با این روش، آموزش الکترونیکی جایگزین آموزش کنونی نمی شود؛ بلکه آن را تکمیل می کند. هرچند که در موارد بسیاری آموزش الکترونیکی به تنهایی می تواند پاسخ گوی نیازهای آموزشی باشد.
۳-۴- دامنه آموزش الکترونیکی
آموزش الکترونیک دامنه گسترده ای دارد و بسته به نوع استفاده و امکانات به چند دسته تقسیم می شود: ۱. آموزش بر پایه وب: در این روش، آموزشی از طریق اینترنت خواهد بود. در اکثر موارد آزمون ها و ارائه مدرک از طریق الکترونیکی و وب است. کلاس های درسی، یادداشت های درسی، جزوه ها، اتاق بحث، پست الکترونیکی و غیره از ویژگی های این روش بوده و همگی برروی وب ذخیره می شوند. البته به علت انعطاف پذیری فوق العاده آموزش الکترونیک دانشجو می تواند نحوه آموزش را به طریق دلخواه، متناسب با فعالیت خود، شرایط موجود و امکانات، طراحی و پیاده سازی نماید.
1- Training 2- Learning 1- Rupert Murdoch
اولین کنفرانس بین المللی شهر الکترونیک
۲. آموزشی مبتنی بر رایانه: در این روش احتیاجی به اتصال به اینترنت و حتی به شبکه جز در شرایط خاص نیست. در این روش اطلاعات بروی یک واسط الکترونیکی ذخیره ܐܦ شود 9 کاربر l استفاده .3 یک رایانه l ابزار خواننده آن واسط الکترونیکی، هي تواند .3 آن استفاده کند. یک مثال متعارف آن استفاده از CD آموزشی است که در کشور خودمان بسیار از آن استفاده می شود. Tablet PC s PDA آموزش .3 طریق وسایل 9 ابزار دیجیتال همراه: آموزشی است که .3 طریق وسایل 9 ابزارهای دیجیتالی همراه .3 جمله y
9 .v ارائه s شود. ۴. آموزشی از طریق تلفن همراه: آموزشی کاملا جدید است و تقریبا می تواند در گروه بالا قرار گیرد اما به علت افزایش تعداد افراد دارنده تلفن همراه و تمرکز بروی این روش که به M-learning شهرت یافته است، دسته ای جدا برای آن در نظر گرفته می شود. این روش را به خوبی می توان پیاده سازی کرد؛ البته لازمه آن ایجاد زیر ساخت های مخابراتی است. خیلی از مردم مخصوصا در جوامع شهری وقت زیادی از خود را در انتظار وسایل نقلیه، ترافیک و غیره از دست می دهند. در گذشته افراد برای استفاده از این وقت، کتاب هایی همراه خود جابه جا می کردند که مشکلات خودش داشت؛ پہلے عنوان مثال در مسیر حرکت و راه های ناهموار آسیب زیادی بلے ry وارد هي شد. ۴-۴- ارتباطات مجازی: تحقیقات توسط صاحبنظران نشان داده است که ۷۵ درصد از کلاس های آنلاین به طور غیرهمزمان انجام می شود [2]. این به این معناست که دانشجویان می توانند به راحتی با استادان خود ارتباط برقرار کرده و در کلاس درس شرکت کنند، بدون اینکه این کار را همزمان با استادان و یا سایر دانشجویان انجام دهند. این خاصیت به ویژه برای دانشجویانی که در نقاط دیگری از جهان دارای ساعات متفاوتی با مرکز آموزشی هستند بسیار ارزشمند است. البته سیستم های آموزشی آنلاین نیز در شرایط خاصی ایجاب می کنند که استادان و دانشجویان همزمان
تجربه کردن فرآیندها و گرفتن بازخور و نتیجه فوری ضرورت دارند، انجام می شود.
۴- ۵- ارزیابی مجازی: به منظور ارزیابی مراکز آموزشی آنلاین، دانشجویان به طور معمول به چهار نکته اصلی توجه می کنند:
اعتبار، عوامل تکنولوژیکی، نام دانشگاه یا مرکز آموزشی و هزینه. اعتبار و امتیاز یک مرکز آموزشی از اهمیت بسیاری برخوردار است. طبیعی است که هر چقدر یک مرکز آموزشی از اعتبار بیشتری برخوردار باشد، دارای سیستم آموزشی بالاتری نیز خواهد. عوامل تکنولوژیکی از دیگر عوامل مهمی است که به آنها توجه می شود. دانشجویان بیشتر خواهان سیستمهایی هستند که بتوانند در آن با استادان و سایر دانشجویان ارتباط برقرار کنند، نه سیستم های خشکی که فقط دارای مطالب درسی بوده تا دانشجو بتواند آنها را چاپ کند و به خاطر بسپارد و یا جلسات بحث یک طرفه ای که دانشجو میتواند سؤالات خود را در آن مطرح کند. در این جاست که مسئله آنلاین بودن غیرهمزمان و همچنین نوع سیستم ارتباطی اینترنتی که یک مرکز آموزشی طلب می کند مطرح می شود . اعتبار نام دانشگاه بسته به انواع رشته هایی که
