بخشی از مقاله
بلوغ روانی زمینه ساز ریسک پذیری کارکنان
چکیده
هدف این پژوهش، بررسی رابطه بلوغ روانی کارکنان با ریسک پذیری آنان در شعب بانک ملی شهر رفسنجان در سال 1393 میباشد. مطالعه حاضر با استفاده از مطالعات توصیفی و روش همبستگی در یک نمونه آماری 157 نفری انجام شد. جمع آوری اطلاعات از دو پرسشنامه صورت گرفته که روایی پرسشنامه محقق ساخته بلوغ روانی 86 صدم بدست آمد و روایی پرسشنامه بلوغ روانی با ضریب 92 صدم مورد تایید قرار گرفت. پایایی پرسشنامه ها نیز از روش آلفای کرونباخ برای پرسشنامه بلوغ کارکنان 93 صدم و برای ریسک پذیری کارکنان 93 صدم بدست آمد. جهت توصیف داده های جمع آوری شده از آزمون های آماری اسپیرمن، پیرسون استفاده شد. اطلاعات جمعآوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل گردید. نتایج نشان داد که بین بلوغ روانی کارکنان و مولفه های آن(بلوغ عاطفی، عقلی، حرفه ای و اجتماعی) با ریسک پذیری آنان در شعب بانک ملی شهر رفسنجان رابطه وجود دارد. در نهایت پیشنهاد می گردد برای تشویق کارکنان به ریسک پذیری در محیط کار، شرایطی برای رشد بلوغ روانی آنها فراهم گردد.
واژگان کلیدی: بلوغ، ریسک، ریسک پذیری کارکنان
1
مقدمه
هر فردی در طول زندگی، در هر مرحله از رشد و در نتیجه تعامل سرمایه های ژنتیکی و پرورش های محیطی به سطحی از پختی و کمال می رسد که او را برای زندگی و برخورد با شرایط مختلف و برقراری ارتباط آماده تر می سازد. فردی که بهینا سطح از پختگی می رسد معمولاً از نظر خلق و خوی، گرایش ها، علایق، دوستانی که انتخاب می کند، تصمیماتی که اتخاذ می کند، مسئولیتی را که قبول می کند، نحوه رهبری دیگران، نحوه کنترل بر خود و بر محیط و غیره متمایز از دیگران است. بلوغ1 از نظر لغوی به معنای رسیدگی و پختگی و دستیابی به رشد کامل است(برینی2، .(2008 به عبارت دیگر به رشد کامل فرآیندهای عقلی، روانی، عاطفی، اجتماعی و غیره بلوغ گفته می شود(اتکینسون3 و همکاران، .(270 :1988
ریسک یک مفهوم است. مفهومی که از سالیان دور در زندگی بشری قد علم کرده است. زمانی که انسان غارنشین به دنبال شکار از غارش خارج می شد، ریسک می کرد و زندگی خود را به خطر می انداخت. امروز هم که انسان امروزی پایش را از خانه بیرون می گذارد، به محل کارش می رود و سفر می رود، ریسک می کند. ریسک، فرآیندی است که نیازمند تجربه، تخصص و دقت بالا بوده و میبایست در قالب کارتیمی و با بهره گیری از توان مسئولین و کارشناسان انجام پذیرد. این فعالیت تیمی نیز زمانی به نتیجه دلخواه دست خواهد یافت که تیم ارزیاب، علاوه بر برخورداری از تجربه و تخصص لازم، از زبان مشترکی نیز در درک مفاهیم و روش های مورد استفاده برخوردار باشند(صالحی، .(18 :1390
در این تحقیق در بتدا به بیان مساله پرداخته و در ادامه به بیان اهمیت و ضرورت پرداختن به موضوع اشاره شده است. فرضیات، روش شناسی، ابزار گردآوری دادها، روش های تجزیه و تحلیل داده ها توضیح داده شده و نتایج فرضیات، بحث و بررسی و ارائه پیشنهادات در ادامه ارائه گردیده اند.
بیان مساله
ریسک بخشی از تلاش روزانه زندگی بشری است و دلیل هر پیش رفت عمده ای که در تمدن بشری رخ داده تمایل به ریسک و چالش بوده است. امروزه تصور شرایطی که فاقد ریسک باشد در عمل غیرممکن است و در حوزه وسیعی از رویدادهای آب و هوایی، بهداشت و درمان تا مباحثی از قبیل بازار و مبادلات مالی، ریسک مطرح است. یکی از جامع ترین این تعاریف این گونه مطرح می شود که کی پدیده ریسکی شامل کی رخداد یا پیشامدی است که به طور دقیق تعریف شده، سپس احتمال وقوع و شدت آن از طریق
2
روش های آماری کمی سازی می شود و سپس به وسیله تابعی با یکدیگر ترکیب می شوند و سطح ریسک پیشامد موردنظر بدست می آید(لطیفی، .(46 :1386
امروزه شرکتها مواجه با افزایش پیچیدگی و عدم قطعیتی هستند که مدیریت ریسک های تخصصی و کسب و کار را مشکل تر می نماید. تلورانس های شکست در مدیریت ریسک از سوی جامعه و سهامداران کاهش یافته اند. قوانین و مقررات نیز به نوبه خود الزامات سخت گیرانه تری را مطرح می نمایند. شکست در مدیریت این ریسکها می تواند مهلک باشد؛ حفظ یکپارچگی و کنترل روز به روز بحرانی تر می گردد. زمانی ریسک کردن صورت می گیرد که فرد با چند گزینه رو به رو می شود که پیامدهای آنها ناشناخته است و شخص می بایست از نظر و تجربه ی خود بهره گیرد و بزرگی آن به اندازه سود و زیان آن است. به دوری کردن از موقعیت های کم خطر و خیلی پر خطر که در آن چالشی وجود نداشته باشد را ریسک پذیری سنجیده گویند(صالحی، .(1 :1390 عدم ریسک پذیری کارکنان در محیط کار می تواند همراه با سکون باشد. کارکنان با این ویژگی تمایلی به انتخاب اهداف مشکل ندارند و ترجیح می دهند در یک محیط غیرپویا به فعالیت بپردازند. از طرفی این افراد بدلیل تمایل به امنیت شغلی، از ایده پردازی و ارائه راه حل اجتناب می ورزند.
مدیران و برنامه ریزان با تغییرات ساختی و با تاکید بر جنبه های عقلانی و منطقی حیات سازمان و متناسب با وضعیت فرهنگی نیروی کار و فرصت های لازم را برای رشد و بلوغ کارکنان جهت تامین اهداف سازمانی و فردی فراهم می آورند. فرصت دادن به افراد که ضمن کار رشد و بلوغ حاصل کنند به آنان کمک می کند که نیازهای فراتر از نیازهای فیزیولوژیکی و ایمنی خود را ارضاء کنند و این به نوبه خود آنها را وا می دارد که برای تحقق اهداف سازمانی قابلیت ها و توانایی های بیشتری را صرف نمایند(مشبکی، .(69 :1381
با آگاهی از سطح بلوغ کارکنان، برنامه ریزان آموزشی، می توانند دوره های آموزشی اثربخشی را در جهت اعمال مدیریتی موثر طراحی نمایند تا سطح بلوغ کارکنان افزایش یابد. زیرا که کارکنان ممکن است توانایی بیشتری داشته باشند تا معیارهای کارشان را برای موفقیت سازمان گسترش دهند(هاشمی، .(7 :1391 نتایج تحقیقات گوناگون که در سازمان ها تاکید کرده اند که توسعه مسئولیت فردی هم برای کارگران و هم برای سازمان مثمر ثمر است. فرصت دادن به افراد به گونه ای که ضمن کار رشد و بلوغ حاصل کند به آنان کمک می کند که نیازهای فراتر از نیازهای فیزیولوژیکی و ایمنی خود را ارضاء کنند و این به نوبه خود آنها را وا می دارد که برای تحقق هدف های سازمانی، قابلیت ها و توانایی های بیشتری را صرف کنند. با اینکه همه کارگران نمی خواهند مسئولیت بیشتری یا با مشکلات فزاینده که مسئولیت ضرورتاً ببار می آورد سر و کار داشته باشند. معهذا آرگریس1 مدعی است شمار کارکنانی که انگیزش آنها را می توان با افزودن یا بالا بردن
سطح مسئولیتشان بهبود بخشید بسیار بیشتر از آن است که اغلب مدیران تصور می کنند(کیاکجوری، :1383
3
.(58 لذا با توجه به مطالب فوق سوال اساسی که محقق در پی یافتن پاسخی مناسب برای آن می باشد این است که: آیا بین بلوغ روانی کارکنان با ریسک پذیری آنان در شعب بانک ملی شهر رفسنجان رابطه ای وجود دارد یا خیر؟
اهمیت و ضرورت تحقیق
صاحبنظران، محیط کنونی مدیریت را متلاطم ارزیابی می کنند و بر این باورند که کارکنان باید بتوانند بسهولت خود را با تحولات مستمر و تلاطم های محیط جدید کار، تطبیق دهند. فشار برای بهره وری بیشتر، تمایل به درس گرفتن از موفقیت دیگران و بهبود مستمر موضوعاتی هستند که نمی توان به سادگی از آنها چشم پوشید. از این رو همواره از همه افراد سازمان خواسته می شود که علی رغم فشار تغییرات و تنیدگی، موفقیت نیز کسب کنند(رضاییان، .(453 :1387
بررسی عوامل و تشخیص نقاط حادثه خیز و خطرآفرین در واحدهای اطلاعاتی سازمانها به منظور پیشگیری از بروز حوادث از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ریسک در پروژه رویدادها یا وضعیت های ممکن الوقوع نامعلومی هستند که در صورت وقوع، بصورت پیامدهای منفی یا مثبت بر اهداف پروژه موثر می باشد. هر یک از این رویدادها یا وضعیتها، دارای علل مشخص و نتایج و پیامدهای قابل تشخیص هستند. پیامدهای این رویدادها مستقماًیدر زمان، هزی نه و کیفیت پروژه موثر می باشد. بنابراین شناسایی ریسک و تعیین میزان پیامدهای مثبت و منفی آن بر اهداف پروژه از اهمیت خاصی برخوردار است. در تعیین استانداردها و معیارهای قابل قبول ریسک تعاریف مختلفی براساس نوع و تعداد تلفات به کار می روند. ریسک1 یک سانحه، احتمال وقوع یک اتفاق نامطلوب، در یک دوره مشخص زمانی و در شرایط معین می باشد. ریسک
غالباً به صورت تابعی از احتمال یا تکرار پذیری یک اتفاق و عواقب آن، خصوصاً براساس ویرانی و جراحات پیش آمده، بیان می شود(بقایی، .( 2 :1384 مخاطره پذیری مستلزم جرات، شهامت و آمادگی برای قبول انتقاد است، زیرا در صورتی که کارها درست و مطابق هدف انجام نگیرد، باید پاسخگوی انتقادات بود و مسولیت اشتباهات را پذیرفت. در برخی از موسسات، به افرادی که با استقبال از مخاطرات به نتایج سازنده ای می رسند، پاداش قابل ملاحظه ای پرداخت شده و کوشش می شود زیان های ناشی از مخاطره تا حدودی جبران گردد(فقهی فرهمند، .(633 :1385 با توجه به اهمیت ریسک پذیری در سازمان ها، شناسایی عواملی که سبب افزایش این دو مهم می شود، ضروری است. بلوغ روانی کارکنان عاملی مهم در این راستا است.
شخصیت بالغ یکی از گنجینه های سازمان است که اگر با مهارت های شغلی در سطح بالا همراه شود، گنجینه کم رقیب سازمان و مهمترین عامل بالقوه تحول و نوسازی و ادامه حیات موثر بخش های تولید، خدماتی و آموزشی هر سازمان خواهد بود(ساعتچی، .(125 :1382 بالغ شدن فرد از دو دیدگاه مورد توجه
4
قرار می گیرد: بلوغ و رشد(یا بالا رفتن توانایی فرد) از نظر کاری که باید انجام دهد و رشد یا بلوغ او از نظر روانی. در مورد بالغ شدن فرد از نظر کار، به دانش، آگاهی و مهارت های فرد توجه می شود. کسانی که از این جهات به حد کمال رسیده باشند، می توانند بدون هدایت و گرفتن دستور از دیگران کار را به نحوء احسن انجام دهند. زیرا دانش و تجربه کافی در این زمینه دارند. آنان که از نظر روانی به حد کمال رسیده باشند، به تشویق و ترغیب خارجی نیازی ندارند و مشوق های درونی آنها را کفایت می کند(رابینز، ترجمه پارسائیان اعرابی؛ .(658:1385
هرگاه افراد سطح بلوغ بالاتری داشته باشند و انتظارات محیط برای وابستگی، فرمانبرداری و فعل پذیری بیشتر باشد، به نسبتی که شخص در سلسله مراتب اداری پایین تر می رود، باعث ناکامی، شکست و دید کوتاه مدت شخص می گردد(کورمن1، ترجمه شکرکن، .(201 :1384 در سازمانی که برگرفته از افراد نابالغ است حفظ بی کفایتی و عدم بلوغ سازمانی امری بدیهی است و به عنوان یک عامل محرک برای اینکه عملکرد بهتری در سازمانها وجود داشته باشد باید تلاش کرد(بن و گراهام2، .(19 :2005
نتایج این بررسی از آن جهت برای سازمان ها بویژه بانک های کشور اهمیت دارد که پرورش و بهسازی کارکنان در جهت افزایش بلوغ فردی می تواند منجر به پیامدهای اثربخشی نظیر ریسک پذیری کارکنان می گردد. کارکنانی که ریسک پذیر باشند، در حل مسئله و شناسایی مشکلات سازمانی خود موفق تر از سایرین عمل می کنند. از طرفی، نتایج این بررسی از آن جهت برای محقق ارزشمند است که وضعیت متغیرهای تحقیق مشخص می شود و تعیین می گردد که آیا بلوغ کارکنان می تواند سبب افزایش ریسک پذیری شود یا خیر؟
فرضیات پژوهش فرضیه کلی
-1بین بلوغ روانی کارکنان با ریسک پذیری آنان در شعب بانک ملی شهر رفسنجان رابطه وجود دارد.
فرضیات جزئی
-1بین بلوغ عاطفی کارکنان با ریسک پذیری آنان در شعب بانک ملی شهر رفسنجان رابطه وجود دارد. -2بین بلوغ عقلی کارکنان با ریسک پذیری آنان در شعب بانک ملی شهر رفسنجان رابطه وجود دارد. -3بین بلوغ حرفه ای کارکنان با ریسک پذیری آنان در شعب بانک ملی شهر رفسنجان رابطه وجود دارد. 4 -بین بلوغ اجتماعی کارکنان با ریسک پذیری آنان در شعب بانک ملی شهر رفسنجان رابطه وجود دارد.
روش شناسی پژوهش
5
این تحقیق از نظر هدف جزء تحقیقات کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی از نوع همبستگی می باشد که با استفاده از شیوه های میدانی به جمع آوری داده ها پرداخته است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه کارکنان رسمی شاغل در شعب بانک ملی شهر رفسنجان به تعداد 157 نفر می باشد و به علت محدود بودن جامعه آماری تمامی افراد جامعه به عنوان نمونه انتخاب گردیده اند.
ابزار جمع آوری داده ها
در این تحقیق، ابزار جمع آوری داده ها مشتمل بر دو پرسشنامه؛ -1پرسشنامه بلوغ روانی کارکنان: این پرسشنامه مربوط به بلوغ روانی کارکنان است که دارای 19
سوال است و هر آزمودنی به سوالات با مقیاس پنج درجه ای لیکرت(کاملاً موافق، موافقم، تا حدی موافقم، مخالفم و کاملاً مخالفم) پاسخ می دهد. از 19 سوال مربوط به بلوغ کارکنان، 4 پرسش مربوط به بلوغ عاطفی، 5 پرسش مربوط به عقلی، 5 پرسش مربوط به بلوغ حرفه ای و 5 سوال مربوط به بلوغ اجتماعی. هر سوال دارای 5گزینه است که طیف و امتیاز بندی سوالات به صورت کاملاً موافق نمره 5، موافقم نمره 4، تا حدی موافقم نمره 3، مخالفم نمره 2و کاملاً مخالفم نمره 1 می باشد.
-2پرسشنامه ریسک پذیری: به منظور سنجش میزان ریسک پذیری کارکنان در این تحقیق از پرسشنامه ای شامل 15 سوال پنج گزینه کاملاًای( موافقم، موافقم، تاحدی موافقم، مخالفم و کاملاً مخالفم) استفاده شده است از 15 پرسش 6 پرسش مربوط به مولفه ی تمایل به انتخاب هدف های سخت((1-6 و 5 پرسش مربوط به مولفه ی عدم تمایل به امنیت شغلی(پرسش های (7-11 و 4 سوال مربوط به مولفه ی تمایل به اجرای پروژه های جدید و ریسک آور((12-15 می باشد. به گزینهکاملاً موافقمنمره 5 ، موافقم نمره 3، تاحدی موافقم نمره 3، مخالفم نمره 2 وکاملاً مخالفمنمره 1 اختصاص داده شده است.
روش های تجزیه و تحلیل داده ها
در این پژوهش جهت توصیف دادههای جمعآوری شده، از انواع شاخص های آماری، از جمله فراوانی، انواع جداول و نمودارها استفاده گردیده است. جهت تعیین همبستگی از آزمونهای همبستگی پیرسون و اسپیرمن استفاده شده است. همچنین از آزمون کولموگوروف- اسمیرنوف برای تعیین نرمال بودن آزمونها استفاده شده است. کلیه تحلیلهای آماری بوسیله نرمافزار کامپیوتریspss انجام شده است.
نتایج فرضیه های پژوهش
-1بین بلوغ روانی کارکنان با ریسک پذیری آنان در شعب بانک ملی شهر رفسنجان رابطه وجود دارد. بر اساس نتایج حاصل از آزمون همبستگی، ضریب همبستگی پیرسن برابر 0/644 و ضریب همبستگی اسپیرمن
