بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی تأثیر تدریس عوامل کاربردشناختی زبان بر کنش گفتاري درخواستی فارسی زبانان انگلیسی آموز است. در همین راستا، 50زبانآموز 11 تا 18 ساله با سطح زبانی پیش متوسط مورد بررسی قرار گرفتند . براي اطمینان حاصل کردن از همگن بودن آزمودنیها از آزمون زبان عمومی KET استفاده شد. دادههاي مورد نیاز از طریق دو نوع آزمون چندگزینهاي تکمیل گفتمان به عنوان پیش و پس آزمون گردآوري شد. نتایج بهدست آمده از تجزیه و تحلیل آماري بیانگر این مطلب است که رابطهي معنیداري میان آموزش مسائل کاربردشناختی و کنشگفتارهاي درخواستی مورد استفاده زبان آموزان وجود دارد . از سوي دیگر، از یافتههاي پژوهش می توان دریافت که تفاوت عملکرد زبانآموزان گروه آموزشی در ش ناخت و بهکارگیري مناسب درخواستها در مقایسه با گروه بدون دوره آموزشی تقریباً %19 بیشتر است.
کلیدواژهها: کاربردشناسی، کنشگفتار، درخواست، توانش کاربرد شناختی، کنشگفتار غیر مستقیم و مستقیم.
.1 مقدمه
کاربردشناسی4 و کنشهاي گفتاري5 جایگاه ویژهاي را در مطالعات علم زﺑﺎن شناسی به خود اﺧﺘﺼﺎص داده است؛ فرآیندهاي گفتاري در چارچوب تأثیر متقابل گفتار و عمل، به عنوان نقطهي عطفی در پژوهشهاي زبانشناختی شناخته میشود. انسان از زبان به عنوان ابزاري قدرتمند براي برقراري ار تباط استفاده میکند تا تعاملات خود را شکل دهد و از اینرو، در تلاش است تا از طریق یادگیري زبان هاي متفاوت طیف وسیعی از ارتباطات اجتماعی و فرهنگی را براي خود ایجاد کند و این امر نه تنها از طریق دانش زبان شناختی بلکه به واسطه شناخت الگوهاي کاربردشناختی در بافت هاي اجتماعی مناسب میسر خواهد بود . بر اساس مطالعات انجام شده، امروزه بیش از پیش تأکید میشود که یادگیري زبان باید بر پایه کاربرد آن براي برقراري ارتباط مناسب با دیگر سخنگویان در موقعیتهاي مختلف اجتماعی صورت گیرد - الکان سولر6 و دیگران، . - 2 :2005
کاربردشناسی حیطه مطالعاتی است که در آن عناصر زبانی در رابطه با معناي آن ها در زبان مورد مطالعه قرار میگیرد و شامل اعتقادات، نگرشها، مراتب درك سخنگو از جمله، و دانش او در نحوهي استفاده از زبان براي تبادل
اطلاعات است. پس می توان اذعان داشت که معناي یک جمله د ر بافت 7 آن نهفته شده است، و کاربردشناسي معناي غیر قابل رؤیتي را بررسی میکند که شنونده توانایی شناسایی و تعبیر آن را از طریق بافت دارد - تسوتگووا8، . - 8 :2013
با وجود تأثیرات و دستاوردهاي زیادي که کاربردشناسی بر امر آموزش زبانهاي خارجی داشته، به نظر می رسد ابعاد اخلاقی و تربیتی زبان خارجی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در همین راستا، این موضوع به عنوان مسئله اصلی پژوهش حاضر مطرح میشود که برخی از زبان آموزان ایرانی در تولید کنشهاي گفتاري و ارائهي یک درخواست به زبان انگلیسی متناسب با نیازهایشان در جامعه و کلاس درس دانش کافی را ندارند. با فرض اینکه کنشهاي گفتاري و دانش کاربردشناختی بر فرایند تولید درخواست تأثیر میگذراند، نگارندگان سعی دارند در این پژوهش به دنبال پاسخی مناسب براي این سؤال باشند که آیا رابطه معنیداري میان آموزش ویژگیهاي کاربردشناختی زبان و نحوه ارائهي درخواستهاي زبان آموزان ایرانی وجود دارد و به عنوان شاخص مناسبی براي ارتباط مؤثر در کلاس درس تلقی می شود یا خیر. بر این اساس مقالهي حاضر در پنج بخش تنظیم شده است . بخش اول مقدمه ي حاضر است که در آن به اهمیت، هدف و پرسش اصلی پژوهش پرداخته شده است. در بخش دوم مبانی نظري و پیشینهي پژوهش ارائه می شود. بخش سوم مقاله به روش پژوهش و بخش چهارم به تحلیل داده اختصاص دارد و در نهایت در بخش پنجم به بحث و نتیجهگیري خواهیم پرداخت.
.2 مبانی نظري و پیشینهي پژوهش
پژوهشهاي فراوان در حوزه کاربردشناسی زبان انجام شده اما کمتر موضوع تأثیر آموزش کاربرشناسی زبان بر کنشهاي گفتاري مورد بررسی قرار گرفته است. از منظر زبانشناسی سنتی، کاربردشناسی، چگونگی استفاده صحیح از
سازوکارهاي معناشناختی و طیف وسیعی از اشکال زبانی که میتوانند بر نحوهي بیان کنشهاي گفتاري مؤثر باشند، ﻣﻌﺮﻓﯽ شده اﺳﺖ. در واقع مطالعهي توانش کاربردشناختی بر عهدهي علم کاربردشناسی است - کسپر9 و بلوم کالکا 10،
. - 3 :1993 در حالیکه از دیدگاه زبانشناسی نوین، عوامل مؤثر بر انتخاب هاي زبانی افراد در موقعیت خاص اجتماعی و تأثیر آنها بر دیگران از طریق کاربردشناسی ﺻﻮرت میگیرد - کریستال11، . - 379 : 2008
به عبارتی دیگر، کاربردشناسی در ارتباط با تحلیل مقصود افراد از گفتارشان است و نه صرفاً مطالعه ي معناي واژهها در آن گفتار. از این جهت، این حوزه دو معنا را در نظر دارد: یکی مقصود اطلاعاتی یا همان معناي جمله و دیگري مقصود ارتباطی یا همان منظور گوینده - لیچ12، . - 1983
لوکسترو13 از منظر کاربردي خود ابتدا به هدف سخنگو از انجام عمل و سپس به چگونگی اجراي آن توسط زبان توجه دارد . - 11 :2003 - دیگر زبانشناسان معتقدند که معناي یک جمله در بافت جمله نهفته است و کشف این معانی
مربوط به پیش فرضها و انتظاراتی است که در ذهن گوینده و شنونده وجود دارد و بر پایه تعاملات دو سویه شکل
میگیرد - تگوچی14، 2009؛ رز15 و کسپر، 2003؛ توماس16، . - 1995 بنابراین در صورتی پیامهاي زبانی دریافت یا منتقل میشود که بتوان بافت و معنیهاي دقیق واژهها را درك کرد. کاربردشناسی با بررسی چگونگی کاربرد
واژهها و نیز بررسی هدف گوینده در استفاده از واژههایی متناسب با بافتی خاص به ما کمک میکند تا میان معنی جمله و معنی گوینده تمایز ایجاد کنیم . پیش از آنکه به نظریههاي مرتبط با درخواست بپردازیم، لازم است تا اشاره ي مختصر به مفهوم کنش گفتاري شود زیرا که درخواست زیرشاخهاي از کنش گفتار است.
.1-2 کنش گفتار
نظریهي کنشگفتار با تفکر اصلی ”هنگامیکه چیزي بیان میشود، افزون بر آن کنشی هم انجام میشود“در طول سالهاي - 1962-1979 - توسط آستین و سرل 17 در حوزه فلسفه ي زبان، بنیان نهاده شد . این نظریه یکی از شیوه هاي تحلیل گفتمان18 است که نحوه ي رسیدن افراد را به خواسته ها و اهدافشان از طریق زبان تحلیل می کند. از سوي دیگر، مفهوم پاره گفتارهاي سخنور را در بافتی مشخص بررسی و به تحقیق دربارهي کارکردهاي آن و اهداف گوینده میپردازد - سوهرمن19، . - 19 : 2016کنشگفتار از نظریههاي مطرح در حوزه کاربردشناسی زبان است که شیوههاي ﺻﺤﯿﺢ برقراري ارتباط زبانی را از طریق تحلیل بافت ارائه میدهد و توجه طیف وسیعی از پژوهشگران را به خود جلب کرده است.
در واقع، کنش گفتار عملی است که از سه جنبه ي متفاوت از اعمال گفتاري کنش بیانی 20، کنش غیربیانی - منظوري - 21، و کنش تأثیري - پس بیانی - 22 تشکیل شده است - آستین، . - 109 :1962 کنش بیانی مجموعهاي از جملات و گفتارهاي قابل قبولی است که مفهوم خاصی داشته و از قواعد خاصی پیروي میکنند.
نمونه :1 ک”ی باهاش تماس میگیري؟“ به گفته سرل، یکی از مهمترین مراحل نظریهي کنشگفتاري، کنش غیربیانی است چرا که مقاصد معنایی سخنگو در آن نهفته است و کنشی هدفمند تلقی می شود . - 2 :1976 - علی رغم اینکه کنش هاي غیربیانی در تقابل با کنش هاي بیانی قرار می گیرد، به طور معمول در یک پاره گفتار همراه است و بر مخاطب تأثیر می گذارد. افعالی از قبیل گزارش، هشدار و خبردادن، درخواست و شکایت کردن، قول دادن، و موارد فرمایشی در این رده از اعمال گفتاري قرار دارد . از ویژگیهاي بارز کنش غیربیانی می توان به کارکرد منظوري آن اشاره کرد زیرا سخنگو در جریان کنش گفتاري عملی را انجام میدهد و شنونده براي درك مفاهیم مورد نظر گوینده باید از دانش فرازبانی خود بهره گیرد - درگ23، . - 56 :2004
نمونه ” : 2عذرخواهی کردن یا توضیح دادن به جهت تأخیر پیش آمده.“
تأثیرپذیري مخاطب از کنش غیربیانی را کنش تأثیري می نامند و الزاماً بدین معنا نیست که مخاطب همان واکنشی را که گوینده انتظار دارد نشا ن دهد؛ به عبارت دیگر به تأثیر کلام اشاره دارد . متقاعد کردن یا بازداشتن، ترغیب کردن یا گمراه کردن و متعجب شدن از جمله موارد مورد استفاده در این مرحله است.
