بخشی از مقاله
چکیده
طرح روشهای نوین و نظاممند آموزش زبان با استفاده از دستاوردهای علمی و تأکید بر اهمیت آن باعث شد که امروزه روشمندی را یکی از اصول آموزش زبان بدانیم. با این حال هنوز جای یک پژوهش در اینباره در کشورمان خالی است. به همین دلیل این پژوهش با هدف آشنایی با محتوای روشمند آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان شکل گرفته است. بدین صورت که ابتدا روش کتابهای آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان منتشر شده در ایران مورد بررسی قرار گرفته و روشمندی یا عدم روشمندی تکتک آنها بررسی گردید. در این بررسی مشخص گردید که روشمندی در اغلب این کتابها مورد غفلت واقع شده است. سپس مشخص شد که چالش روشمندی آموزش زبان فارسی، عدم محتوای علمی و طبقهبندی شده زبانی است. بنابراین، باید به تحقیقات علمی بر روی ماهیت زبان فارسی پرداخت تا پس از دستیابی به محتوای علمی و طبقهبندی شده زبانی بتوان بر مبنای آن طراحی روشمند برای آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان داشت.
کلید واژگان: آموزش زبان فارسی، کتابهای آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان، روش، محتوای آموزشی، ماهیت زبان فارسی.
.1 مقدمه
روشهای گوناگون آموزش زبان دوم و زبان خارجی از ابتدای قرن نوزدهم مطرح گردیدند. با مطرح گردیدن هر روش، اهمیت، اهداف، معایب و محاسن آن نیز بیان گردید. کوشش در آشکار کردن اهمیت روشمندی تا آنجا پیش رفت که امروزه یاد دادن زبان جز با آموزش مبتنی بر یافتههای علمی و روشمند میسر نمیشود. به همین دلیل و با توجه به خلاء پژوهش موجود در این زمینه در زبان فارسی، این پژوهش به روشمندی آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان پرداخته و چالش و راهکار رسیدن به این اصل آموزشی را مطرح کرده است. پژوهش پیش رو متشکل از پنج بخش است. پس از مقدمه، در بخش دوم، پیشینه پژوهش معرفی شده است. در بخش سوم، روش و دادههای پژوهش مطرح و در بخش چهارم، یافتههای پژوهش تشریح و تحلیل گردیده است. در بخش پنجم، خلاصه و نتیجهگیری بیان شده است.
پایهریزی روش دستور-ترجمه1 در قرن نوزدهم را میتوان سرآغاز پیدایش روشهای نوین و نظاممند آموزش زبان دانست. روشها ابتدا با به چالش کشیدن روش موجود، برجسته کردن مشکلات آن و ارائه روش جدید بر اساس نظریههای زبانشناسان و روانشناسان برای رفع مشکل، پا به عرصه آموزش زبان نهادند. هرکدام از این روشها پس از مدتی تجربه شدن به وسیله روش دیگری به چالش کشیده شدند و جایگاه محکم آموزشی خود را از دست دادند. بدین ترتیب روشهای متعدد آموزش زبان به وجود آمدند. روشمندی آموزش زبان یکی از اصول آموزش زبان محسوب میشود؛ به همین دلیل تحقیقات بر روی روشها و روشمندی آموزش زبان همچنان ادامه دارد، اما امروزه هدف، شناسایی بهترین و مؤثرترین روش آموزش زبان دوم و زبان خارجی نیست، زیرا همه روشهای آموزشی با این هدف پدید آمدهاند که بر پایه اصول و نظریههای حاکم، هریک راهکاری ارائه دهند که به یادگیری منجر شود. همچنین تاکنون شواهد کافی برای برتری یک روش آموزش بر روشهای دیگر و یا شواهدی دال بر اینکه صرفاً به سبب بهکارگیری راهکار پیشنهادی یک روش آموزش و نه روشهای دیگر، یادگیری پدید آمده، بهدست نیامده است.
از طرفی معلمان زبان هیچگاه آنچه را که درباره روشها آموختهاند، دقیقاً و کاملاً در آموزش زبان بهکار نمیبندند، بلکه بنابر سلیقه و موقعیتی که در آن قرار میگیرند راهکارهایی جز آنچه در روش پیشنهاد شده است، بهکار میگیرند - ضیاءحسینی، 1385آ: . - 14 متأسفانه در زمینه روشهای آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان تحقیقات زیادی انجام نشده است و کتابهایی که در این زمینه نوشته شده است، ترجمهای از زبانهای دیگر به ویژه زبان انگلیسی است و مثالهای این کتابها نیز از همان زبانها ترجمه شده است. البته گاه در برخی از این کتابها مثالهایی از زبان فارسی به شکل غیر منسجم آورده شده است. با این حال دباغیمرند - 1380 - در کتاب خود به روشهای آموزش زبان فارسی به خارجیان و راهکارهای ایجاد و تقویت مهارتهای زبانی پرداخته است. در این کتاب مفاهیم با مثالهایی از زبان انگلیسی و زبان فارسی تشریح گردیده و تمریناتی از زبان فارسی عنوان گردیده است. ذوالفقاری، غفاری و محمودیبختیاری 1381 - ب - نیز در راهنمای کتاب اول مجموعه کتابهای فارسی بیاموزیم به طور مفصل به مفاهیم و مثال و تمرین در این زمینه پرداختهاند.
همچنین ضیاءحسینی 1385 - آ - برخی از روشهای آموزش زبان دوم و زبان خارجی را بازگو کرده و به ارائه ساده و دقیق شیوهها و راهبردهای مؤثر آموزش مهارتهای خواندن، شنیدن، گفتگو، نگارش، ساختارهای دستوری و فرهنگ در زبان فارسی پرداخته است. براساس موارد بالا یکی از کارهای سودمند در زمینه آموزش زبان فارسی، انجام پژوهشهایی برای بومی کردن روشها و شیوههای مخصوص آموزش زبان فارسی به عنوان زبان دوم و زبان خارجی است. در این راه رعایت تعاریف و طبقهبندهای علمی روش ضروری بهنظر میرسد. نظریه، فلسفه و اصولی که زیر بنای مجموعه فعالیتهای تدریس هستند، گاه تدریس زبان را در چارچوب سه جنبه یا نمود مرتبط با هم، یعنی، رویکرد2، روش3 و فن4 مورد بحث قرار میدهند. نظریههای گوناگون مربوط به ماهیت زبان و چگونگی یادگیری زبانها، "رویکرد" نام دارد. رویکردها دارای این مفهوم ضمنی هستند که راههای گوناگون برای تدریس زبان وجود دارد. این راههای گوناگون "روش" نامیده میشود. روشهای گوناگون نیز از انواع مختلف فعالیتهای کلاس درس استفاده میکنند که "فن" نام دارد - ریچاردز، . - 31 :2002 به عبارتی، این سه در تعامل مستقیم با هم هستند؛ یعنی،روشها از دل رویکردها بیرون میآیند و شیوههای تدریس، بر مبنای روشهای انتخابی صورت میگیرند یا بر آنها منطبق میشوند - ذوالفقاری، غفاری و محمودیبختیاری، 1381ب: . - 72
.3 روش و دادههای پژوهش
دادههای اولیه این تحقیق، 287 کتاب در زمینه آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان انتشار یافته در ایران است. این دادهها بر پایه فهرست کتابهای آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان در کتابشناسی توصیفی آزفا - قرهگزی و اصغرپور، :1392 - 51-31، مقاله "منابع آموزشی آزفا" - قرهگزی و اصغرپور، - 972- 957 :1393 و مراجعه به کتابخانه تخصصی آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان بنیاد سعدی به دست آمده است. تمامی دادههای در این تحقیق ذکر شده است، زیرا این تحقیق منبعی روزبه و تقریباً جامع از کتابهای آموزش زبان فار سی به غیر فار سیزبانان که تاکنون در ایران منت شر شده به د ست میدهد.
